Flm. (Unnur Stefánsdóttir):
    Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir till. til þál. um að efla atvinnu fyrir konur í dreifbýli á þskj. 96. Meðflm. mínir eru hv. þm. Valgerður Sverrisdóttir, Jón Kristjánsson, Ólafur Þ. Þórðarson, Stefán Guðmundsson og Alexander Stefánsson. Tillagan hljóðar svo, með leyfi forseta:
    ,,Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að gera sérstakt átak til að efla atvinnumöguleika kvenna í dreifbýli.``
    Gífurlegar breytingar hafa orðið á í landbúnaði hér á landi á undanförnum árum. Ekki er þar eingöngu um að ræða breytingu á atvinnuháttum heldur einnig á félagslegri stöðu sveitafólks. Stórfelldust er þó e.t.v. sú breyting sem orðið hefur á stöðu sveitakonunnar sem áður stýrði stóru búi, oft með fjölda manns í vinnu, en situr nú í mörgum tilvikum uppi með takmörkuð verkefni á eigin búi.
    Auk almennrar þjóðfélagsþróunar og breytinga á atvinnuháttum eru ástæður þessa m.a. eftirfarandi:
    Í fyrsta lagi varð vélvæðing í landbúnaði þess valdandi að karlar tóku að sinna mörgum þeim störfum sem áður voru hefðbundin kvennastörf, svo sem mjöltum og ýmsu sem við kemur heyskap. Enda þótt vélvæðingin geri konum jafnframt kleift að sinna hinum erfiðustu störfum ekki síður en körlum hefur orðið mikil breyting á starfsvettvangi konunnar.
    Þá hefur fólksfækkun í sveitum haft miklar breytingar í för með sér, ekki hvað síst fyrir konurnar. Eins og í bæjum hefur fjölskyldan minnkað og börn og unglingar eru að heiman mikinn hluta dagsins og í sumum tilvikum mikinn hluta vikunnar vegna skólagöngu sinnar. Vinnukonan, vinnumaðurinn og kaupakonan eru horfin og mjög hefur færst í vöxt að aldraðir dveljist á vistheimilum eða sjúkrastofnunum.
    Í öðru lagi hefur orðið gífurlegur samdráttur í búvöruframleiðslu á undanförnum 8--10 árum (15% í mjólkurframleiðslu og 28% í kindakjötsframleiðslu) og hefur það dregið mjög úr tekjumöguleikum þeirra sem vinna við þessa framleiðslu.
    Samkvæmt verðlagsgrundvelli landbúnaðarins er umhirða 225 ærgilda sauðfjárbús talin vera eitt ársverk. Í mjólkurframleiðslu er hliðstæð tala 246 ærgildi. Árið 1987 höfðu um 64% þeirra sem höfðu fullvirðisrétt í sauðfjárrækt minni fullvirðisrétt en sem nam einu ársverki. Um 18% hreinna kúabúa voru undir þeirri stærð. Ef öll bú í landinu eru talin hafa 41% þeirra minni fullvirðisrétt en sem nemur einu ársverki. Þessar staðreyndir tala skýru máli um það að á um 40% allra búa í landinu er ekki vinna fyrir nema annað hjónanna --- ég endurtek: að á 40% allra búa í landinu er ekki vinna nema fyrir annað hjónanna. Hitt verður annað tveggja að leita vinnu utan bús, sé slíka vinnu að fá, eða sætta sig við skerta atvinnumöguleika.
    Engar horfur eru á að svigrúm til framleiðslu mjólkur og kindakjöts aukist við núverandi aðstæður nema hluti framleiðenda hverfi að öðrum störfum. Ljóst er af þessu að mikið skortir á að næg atvinna sé fyrir allt það fólk sem nú stundar hefðbundin

landbúnaðarstörf.
    Það sem gerir þessa stöðu mun alvarlegri en ella og undirstrikar aðstöðumun sveitafólks og þeirra sem í þéttbýli búa er sú staðreynd að afkoma flestra heimila í landinu byggist á vinnu tveggja einstaklinga.
    Með samþykkt búvörulaganna svonefndu, laga nr. 46/1985, var ákveðið að um helmingi þess fjár, sem áður rann til útflutningsbóta á kjöt og mjólk, skyldi varið til ,,eflingar nýrra búgreina, markaðsöflunar og til fjárhagslegrar endurskipulagningar búreksturs á lögbýlum``.
    Á síðustu þremur árum hefur verið varið um 380--400 millj. kr. af fé sjóðsins til uppbyggingar nýrrar atvinnustarfsemi í sveitum og skyldra verkefna. Útlit er fyrir að sjóðurinn eigi um 1000 millj. kr. óráðstafað til slíkra verkefna fram til ársins 1992.
    Ýmislegt hefur áunnist í eflingu atvinnulífs í sveitum, svo sem tilkoma loðdýraræktar, ferðaþjónustu og kanínuræktar og enda þótt uppbygging atvinnu fyrir konur hafi ekki verið sérstaklega á verkefnaskrá Framleiðnisjóðs, sem með þessi mál hefur farið, munu það ekki hvað síst vera konur sem að þessum störfum vinna. Vil ég þar sérstaklega benda á ferðaþjónustuna. En þótt nokkuð hafi hér áunnist er hvergi nærri fyllt það mikla skarð sem höggvið hefur verið í atvinnulíf sveitanna með samdrætti í framleiðslu mjólkur og kindakjöts. Þar að auki virðist prjónaiðnaðurinn, sem víða var kominn vel á legg í sveitum og skapaði mörgum konum vinnu, vera að lognast út af. Það má benda á að í dag eru um tíu saumastofur starfandi sem voru fyrir nokkrum árum fjörutíu talsins. Þarna hefur orðið mikil breyting til hins verra.
    Atvinnumál kvenna í dreifbýli hafa fengið ótrúlega litla umfjöllun og bendir það til þess að mörgum sé alls ekki ljóst það erfiða ástand sem þar ríkir.
    Vegna hefðbundinnar verkaskiptingar kynjanna er það í flestum tilfellum konan sem verður að sætta sig við skerta atvinnumöguleika á búi sínu eða leita að vinnu utan heimilis. Ég nefni tvö dæmi:
    Ung kona á Suðurlandi býr á blönduðu búi ásamt manni sínum og ungu barni. Atvinnan er ekki næg fyrir tvo einstaklinga allt árið. Það er stutt í næsta þorp, en leiti hún vinnu þangað er ekki möguleiki að fá vinnu þar því að þar ganga fyrir þær konur eða þeir aðilar sem búa þar. Þannig að sú vinna sem hún getur fengið utan síns bús er aðeins fimm vikur í sláturhúsi á hverju hausti.
    Hitt dæmið er af konu á Austurlandi sem er komin yfir miðjan aldur. Börn þeirra hjóna eru komin í framhaldsskóla og því lítið heima á veturna. Vinnan er ekki fyrir tvo einstaklinga þar allt árið, en ætli annað þeirra, t.d. konan, að fara í vinnu utan bús þyrfti hún að aka fleiri tugi kílómetra til að komast á áfangastað og það er náttúrlega ekki gott í vetrarhörkum eins og við vitum að eru á Austurlandi. Þessi kona sagði mér að hún gæti auðvitað fundið sér ýmislegt að gera, dunda við heima fyrir, en hún sagði einfaldlega: Ég þarf bara að fá kaup fyrir vinnu mína eins og aðrir einstaklingar í landinu.
    Við uppbyggingu nýrrar atvinnustarfsemi í sveitum

þarf því öðru fremur að leggja áherslu á störf sem henta konum.
    Árið 1979 var samþykkt þingsályktun á Alþingi um eflingu úrvinnslu- og þjónustuiðnaðar í sveitum. Framkvæmdastofnun ríkisins var falið að gera úttekt á stöðu mála og tillögur til úrbóta á árinu 1980. Ekkert hefur enn orðið úr framkvæmdum. Þó hafa ýmsir aðilar áttað sig á þessari stöðu varðandi atvinnu fyrir konur í dreifbýli. Að tilhlutan Kvenfélagasambands Íslands hefur starfað hópur sem fjallar um möguleika á uppbyggingu heimilisiðnaðar í sveitum. Í hópnum vinna konur frá Kvenfélagasambandinu, Heimilisiðnaðarfélaginu, Þjóðminjasafni, Ferðamálaráði, Byggðastofnun, ferðaþjónustu bænda og Heimilisiðnaðarskólanum.
    Á sl. sumri skipaði þáv. landbrh. nefnd sem ætlað er að gera tillögur um atvinnuuppbyggingu fyrir konur í sveitum. Og til athugunar er að setja upp sérstaka heimilisiðnaðarbraut við Bændaskólann á Hvanneyri. Ég tel það mjög gott að bændaskólarnir taki að sér það hlutverk að bjóða upp á ýmsa nytjalist og ýmislegt sem tengist heimilisiðnaði.
    Hins vegar er það áhyggjuefni að í grunnskólum landsins er ekki hægt að segja að nemendur fái nægilega mikla kennslu í handmenntum. Og annað verra, að í framhaldsskólum landsins er víða lítil eða engin kennsla í handmennt. Og í þriðja lagi og það er kannski það versta, að Kennaraháskóli Íslands útskrifar ekki lengur leiðbeinendur til þess að kenna ungmennum á framhaldsskólastigi handmenntir. Við þurfum því e.t.v. að horfast í augu við það að þegar þeir nemendur okkar, sem nú eru á grunnskólaaldri, verða komnir um þrítugt þá kunni þeir lítið til handverka. Þarna þarf að leiðrétta ýmsa hluti.
    Á nokkrum stöðum á landinu hafa konur bundist samtökum um að stofna til atvinnureksturs. Má þar nefna að konur á Seyðisfirði hafa stofnað hlutafélagið Frú Lára, í gömlu húsnæði, og fengið aðstoð til heimilisiðnaðar þar. Svipað átak er í undirbúningi á Egilsstöðum og á Vopnafirði hafa konur fengið afnot af Torfastaðaskóla fyrir heimilisiðnað og skyldan atvinnurekstur. En þar skortir fjármagn til greiðslu á hita og rafmagni og það eru miklar upphæðir.
    Iðntæknistofnun Íslands hefur um skeið starfrækt námskeið fyrir konur í atvinnurekstri. Þessi námskeið hafa fram til þessa einvörðungu farið fram í Reykjavík, en nú í haust var loks farið með þau út á land og var byrjað á Suðurlandi, á Selfossi, og fyrirhugað er námskeið í Vestmannaeyjum. Á þessum námskeiðum er fjallað um stjórnandann, stofnun fyrirtækja, markaðssetningu, fjármál, skipulagningu og framtíðarsýn fyrirtækja. Markmið þessara námskeiða er m.a. að efla sjálfstraust kvenna og aðstoða þær við að komast í tengsl við konur með svipuð framtíðaráform.
    Það vandamál, sem hér er lýst, er engan veginn séríslenskt, heldur er við svipað vandamál að fást í flestum löndum Evrópu. Samfara aukinni vélvæðingu landbúnaðarins og samdrætti í framleiðslu skortir atvinnu fyrir konur sem þær geta stundað með

bústörfunum. Víða er það einnig vandamál hve margar ungar konur yfirgefa sveitirnar. Vegna hinna hefðbundnu viðhorfa í flestum fjölskyldum að sonurinn skuli taka við búinu eru stúlkurnar ekki jafnbundnar heimaslóðum og leita sér því fremur menntunar og atvinnu í þéttbýlinu. Skortur á kvenfólki er orðinn áberandi vandamál í dreifbýli í mörgum löndum. T.d. eru 20% sænskra bænda ókvæntir. Afleiðingin er margs konar félagsleg vandamál, uppgjöf og vonleysi.
    Samkvæmt upplýsingum frá Alþjóðasambandi búvöruframleiðenda hafa stjórnvöld og samtök bænda í mörgum löndum gert sér ljóst að auka verður hlut kvenna í atvinnuuppbyggingu dreifbýlisins. Lögð er áhersla á nauðsyn þess að efla sjálfstraust kvenna og auka þekkingu þeirra á rekstri fyrirtækja og markaðsstarfsemi. Í löndum eins og Ástralíu, Kanada, Hollandi, Ítalíu og Frakklandi hafa verið sett í gang námskeið svipaðs eðlis og námskeið Iðntæknistofnunar.
    Í samvinnu við sænsku bændasamtökin hafa stjórnvöld þar í landi hrundið af stað sérstöku átaki til þess að auka atvinnu fyrir konur í sveitum. Ætlunin er að verja 5 millj. sænskra kr. til þessa verkefnis og svipað átak er í gangi í Noregi.
    Ekki hefur verið gerð úttekt á stöðu þessara mála hér á landi, en samkvæmt upplýsingum frá Byggðastofnun eru konur á landsbyggðinni 1770 færri en karlar. Þessi tala gæti gefið okkur vísbendingu um hvert stefnir í þessum efnum.
    Það mál sem hér er flutt er því mjög brýnt.
    Hér er ekki verið að tala um að konurnar eigi eða ætli að hlaupa frá skyldum sínum, hér er einfaldlega verið að ræða um þann grundvallarrétt hvers einstaklings að fá vinnu við sitt hæfi, þroska hæfileika sína og afla sér tekna.
    Enginn efi er á því að konur vilja áfram sinna hlutverki sínu í íslenskum landbúnaði, en þegar þeim störfum sleppir eiga þær að hafa hliðstæð tækifæri og kynsystur þeirra í þéttbýli til þess að leita sér viðbótarstarfs. Ef sveitir landsins eiga áfram að vera lifandi samfélög verðum við því að skapa þar fjölbreytta atvinnu fyrir konur á öllum aldri.
    Virðulegi forseti. Að lokum langar mig að vitna til orða Ágústu Þorkelsdóttur á Refsstað, en hún sagði um þessi mál nú nýverið: ,,Framtíð byggðar byggist á að gera þar lífvænlegra fyrir börn framtíðarinnar sem ekki sætta sig við léleg laun og einhæfa atvinnumöguleika. Í samráði við yngri kynslóðina verðum við að leita ráða til að gefa konum jafnt sem körlum starfsvettvang í sveitum. Kvenmannslaus byggð er dæmd til að deyja.``
    Virðulegi forseti. Að lokinni umræðunni geri ég það að tillögu minni að þáltill. verði vísað til síðari umr. og félmn.