Efnahagsaðgerðir
Þriðjudaginn 14. febrúar 1989

     Sigrún Helgadóttir:
    Virðulegi forseti. Ég hóf þingsetu mína fyrir nokkrum dögum með því að hlusta á hv. þm. skattyrðast um það hvort við hæfi væri að ráðherra segði að ákveðnir einstaklingar nöguðu blýanta. Að lokinni þeirri umræðu var gengið til atkvæða um kjörbréf mitt sem var samþykkt með öllum greiddum atkvæðum. Þar sem ég er fjórða varaþingkona Kvennalistans taldi virðulegur forseti Sþ. sér skylt að geta þess að engin störf í þjóðfélaginu væru þess eðlis að annir við þau réttlættu leyfi frá þingstörfum. Þessi orð virðulegs forseta, sem í raun má túlka svo að engin störf í þjóðfélaginu séu merkilegri og mikilvægari en þingstörf, hafa verið mér mjög hugstæð þessa daga sem ég hef setið hér og hlustað og horft, sífellt meira og meira undrandi á vinnubrögðum og orðalagi og ekki síst verðmætamati sem endurspeglast mætavel í allri þessari endalausu efnahagsumræðu.
    Ég minnist þess þegar ég rétt rúmlega tvítug stóð fyrir framan heilan bekk af börnum sem voru að koma í fyrsta sinn í skólann sinn. Þetta var í litlu þorpi vestur á fjörðum. Ég horfði framan í 20 lítil eftirvæntingarfull andlit og ég vissi að það var undir mér komið hvort eftirvæntingin yrði þarna áfram og kæmi fram í vinnugleði og árangri eða hvort glampinn í augunum dofnaði og eftirvæntingin breyttist í kæruleysi og leiðindi. Ég átti að kenna þessum börnum að lesa, leggja grunn að allri þeirra skólamenntun, móta afstöðu þeirra til skóla, menningar og ótal margs annars. Þá fann ég sannarlega til meiri ábyrgðar en ég fann undir orðum virðulegs forseta eftir að hafa hlustað á klukkutímaþras um blýantanag.
    Ég vissi líka mætavel að þær þrjár konur, sem deilt var á vegna þess að þær óskuðu eftir að fá að halda áfram skyldustörfum sínum úti í þjóðfélaginu frekar en koma til starfa hér í þingsölum í tvær vikur, eru líka allar kennarar. Hver á sínu sviði kenna þær bæði ungu fólki og fullorðnu, ungu fólki sem e.t.v. veitir ekki af styrkri handleiðslu í ólgusjó unglingsáranna og fullorðnu fólki sem margt hvert hefur á einhverju stigi lífs síns dottið út úr skólakerfinu og er nú hikandi og fullt vantrausts á sjálft sig að reyna að fóta sig þar að nýju.
    Allir vita hversu erfitt og illa borgað kennslustarfið er og það er hreint ekki auðvelt að fá forfallakennara til að hlaupa í kennslu í hálfan mánuð og þó svo að það hefði tekist hefði það án efa komið róti á nemendur og losi á kennsluna. Kannski hefði þingseta einhverra þessara kvenna orðið til þess að einstaklingur úti í þjóðfélaginu hefði fallið út úr námi. Hefði það ekki skipt máli? Getur verið að afstaðan hér sé sú að bara sumir einstaklingar skipti máli? Getur verið að börn, unglingar, fólk sem á að einhverju leyti erfitt, hefur dottið út úr námi, gamalmenni og e.t.v. stór hluti kvenna skipti ekki máli eða skipti alla vega miklu minna máli en stjórnmálamenn, hagspekingar, bankastjórar og útgerðarmenn? Hin ráðandi umræða hér á þingi bendir sannarlega til þess að svo sé. Hún er einhvern veginn

ekki í neinum tengslum við lífið hér fyrir utan, hvorki fólk né umhverfi. Hún er jafnvel ekki á tungumáli sem fólk skilur. Hér er endalaust talað um hag fyrirtækjanna en minna um hag heimilanna. Það er þó á heimilunum sem mesta verðmætasköpunin fer fram. Þar vinna fyrst og fremst konur við að gera umhverfið vistlegt, annast um börn og aðra í fjölskyldunni, viðhalda máli, hefðum og siðum, íslenskri menningu, og mörg fleiri eru þeirra störf. En vegna þess að verðmætin eru annaðhvort ekki hlutbundin eða þau eru jafnóðum étin upp, slitin út eða skitin út eru þau ekki talin með. Samt er þessi vinna þess eðlis að ef enginn ynni hana væri lífið ekki þess virði að því væri lifað, jafnvel þótt alls staðar væru öflug fyrirtæki sem gæfu af sér mikinn arð í peningum talinn. Hvers virði væru fyrirtækin ef þeir sem þar ynnu ættu ekki góð heimili, heilbrigð börn, væru hamingjusamir einstaklingar? En samt er sú vinna sem að þessu miðar ekki talin til verðmæta í hagskýrslum. Hún hækkar hvorki þjóðartekjur né þjóðarframleiðslu. Það gera hins vegar þau störf sem hér eru unnin.
    Hvað ætli þær kosti allar þessar ræður sem margar hverjar breyta engu og virðast fyrst og fremst vera fluttar til að tefja mál og koma höggi á pólitískan andstæðing? Hvað ætli blýantaumræðan í klukkutíma hafi kostað, t.d. eftir að líka var búið að sjónvarpa henni í Ríkissjónvarpinu um allt land? Hvernig væri að snúa hlutunum við? Byrja á því sem skiptir mestu máli og vinna út frá því, vinna út frá hagsæld heimilanna, fjölskyldnanna, barnanna.
    Því má bæta við svona til að setja hlutina í samhengi sem menn skilja að í Danmörku hefur verið reiknað út hve miklum tíma er varið í heimilisstörf og hve mikið þyrfti að borga fyrir þau ef fólk á launum væri fengið til að vinna þau. Það er sannarlega fróðleg samantekt en niðurstaða hennar er að heimilisstörfin, það eru þá auðvitað þessi hlutbundnu sem hægt er að meta til fjár, séu jafnvirði 43% af þjóðarframleiðslu Dana og 50% þjóðartekna. Búast má við að tölurnar séu eitthvað svipaðar hér og spyrja má: Er eitthvert vit í umræðum um þjóðartekjur og þjóðarframleiðslu, umræðum um hagfræði almennt, ef horft er fram hjá svo stórum þáttum hennar? Þjónusta heimilanna sem er undirstaða lífshamingju þjóðarinnar er ekki talin með vegna þess að hún er
ókeypis. Það tekur heldur enginn eftir þessum störfum fyrr en þau eru ekki innt af hendi. Ef svo væri almennt þyrfti að borga offjár fyrir þau, fyrir að þau væru unnin, sbr. dönsku tölurnar, og hætt er við að eitthvað vantaði á, t.d. í umönnunar- og uppeldisþáttinn.
    Það sem hér hefur verið sagt um þjónustu heimilanna gildir líka um þá þjónustu sem náttúran veitir. Sú þjónusta er undirstaða alls lífs að meðtöldu mannlífi. En af því að hún kostar okkur heldur engin fjárútlát tökum við hana sem sjálfsagðan hlut. Regnið streymir úr himninum, hreint og tært, og kostar ekkert. Fiskur klekst út á hrygningarstöðvum og vex, gengur á fiskimið og kostar ekkert. Sólin skín, úthagi grær, fuglar syngja, allt ókeypis. En hve lengi? Ekki

mjög lengi, segja margir, svo mjög hefur gengið á þann höfuðstól sem náttúran er. Fiskstofnar ofnýttir og sumir jafnvel nær horfnir og gróðurlendi landsins ekki nema brot af því sem það gæti verið. Á stórum svæðum heimsins streymir regnið ekki lengur hreint og tært heldur blandað mengunarefnum sem gera það súrt og drepa gróður og þess vegna allt líf, bæði á landi og í vötnum og sjálfsagt líka í hafi þótt minna sé um það vitað. En hagfræðispekúlantar heimsins láta þessi sannindi sem vind um eyru þjóta. Þeir virðast alls ekki gera sér grein fyrir að öll hagkerfi heimsins hvíla á vistkerfunum, kerfum náttúrunnar og þeim lögmálum sem þar ríkja. Þeir virðast ekki gera sér grein fyrir því að hrynji vistkerfin hrynja líka hagkerfin. Þeir tala stöðugt um höfuðstól peninganna eða verðbréfanna en gera sér ekki grein fyrir að sá höfuðstóll sem skiptir mestu máli er Jörðin sjálf og það líf sem á henni hefur þróast. Sá höfuðstóll hefur takmarkaða stærð og þess vegna ríkir þar lögmálið um takmarkaðan vöxt. Að trúa endalaust á stöðugan vöxt, sífellt aukna þjóðarframleiðslu og hagvöxt, virðist beinlínis heimska. Alla vega bendir slíkt tal til skorts á þekkingu og framsýni, eða skyldi ástæðan vera kæruleysi, skortur á ábyrgðarkennd gagnvart komandi kynslóðum, gagnvart börnunum?
    Þeirri veislu sem ríkt hefur í hinum vestræna heimi að undanförnu og mæld hefur verið í hagvexti verður að ljúka. Hún hefur byggst á aukinni tækni og iðnvæðingu, auk þess að gengið hefur verið á höfuðstólinn. Tæknin hefur gert mönnum kleift að sigrast á gömlum fjendum, veikindum, hungri og fátækt, en um leið og menn hafa iðnvæðst hafa þeir búið sér til nýja óvini, mengun og auðlindaþurrð. Lífsgæðakapphlaupið er að verða ógn við lífið sjálft.
    Þannig má rökstyðja að þær ógöngur sem mannkynið er komið í séu afleiðingar vísinda og tækni en einnig er hægt að vona að einmitt með vísindum og tækni megi snúa þessari öfugþróun við. En forsendur þess að það verði hægt er þó að menn temji sér önnur gildi, hætti að líta á náttúruna sem eitthvert fyrirbæri sem endalaust muni veita sína ókeypis þjónustu, óháð því hvernig farið sé með hana. Það verða allir, og þá ekki síst stjórnmálamenn, að temja sér aðra lífssýn, annan lífsstíl sem byggist á þeim skilningi að við verðum að geta stjórnað, ekki náttúrunni, heldur okkur sjálfum í samræmi við lögmál vistfræðinnar.
    Í dag er hér á þinginu enn og aftur umræða um efnahagsaðgerðir, umræða sem búin er að vera í gangi í allan vetur, ekki bara í þingsölum, heldur líka á nefndafundum, á ráðstefnum, fundum og í fjölmiðlum. Alls staðar endalaus umræða um peninga, verðbréf, vexti, lán, skuldir, sjóði o.s.frv. o.s.frv. Allt annað hefur meira eða minna orðið að víkja.
    Það lagafrv. sem nú er til umræðu kom fyrst fram sem bráðabirgðalög og í raun er bráðabirgða- það forskeyti sem setja mætti framan við allar þær ráðstafanir sem ræddar hafa verið og þær ákvarðanir sem teknar hafa verið. Þetta eru því miður bráðabirgðalausnir á brauðfótum. Framtíðarlausnir

byggjast á skilningi á undirstöðuatriðum. Þau undirstöðuatriði eru að við skiljum og virðum þau náttúrulögmál sem setja okkur takmörk og að við sjáum og viðurkennum þau störf sem ráða velferð þjóðarinnar.