Heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra (Guðmundur Bjarnason):
Hæstv. forseti. Ég mæli hér fyrir frv. til laga um breytingu á lögum um eftirlaun til aldraðra, nr. 2/1985, sem flutt er á þskj. 261, sbr. nál. frá heilbr.- og trn. Nd. á þskj. 296.
Frv. það sem hér liggur frammi er flutt í samræmi við fyrirheit ríkisstjórnarinnar þess efnis að framlengja beri lög nr. 2/1985, um eftirlaun til aldraðra, næstu tvö árin þannig að þau gildi í meginatriðum óbreytt að öðru leyti en því er snertir iðgjaldshlutfall sem lífeyrissjóðirnir greiða til þessa lífeyriskerfis. Af því tilefni er rétt að rifja aðeins upp gang mála á undanförnum árum. Fyrstu lög um eftirlaun aldraðra, sem reyndar hétu lög um eftirlaun fyrir aldraða félaga í stéttarfélögum, voru sett árið 1970, sbr. lög nr. 18/1970 og var það gert í framhaldi af kjarasamningum árið 1969 og stofnun hinna svonefndu almennu lífeyrissjóða verkalýðsfélaga í ársbyrjun 1970. Tilgangurinn með lögunum var sá að veita eldri félögum verkalýðsfélaganna réttindi umfram það sem iðgjaldagreiðslutími gat veitt tilefni til, þar sem lítið var eftir af starfsævi þeirra eða henni jafnvel lokið.
Skv. fyrirheiti ríkisstjórnarinnar við samninga árið 1969 skyldu útgjöld vegna þessara viðbótarréttinda næstu 15 árin borin af Atvinnuleysistryggingasjóði að 3 / 4 hlutum og ríkissjóði að 1 / 4 hluta en síðan var ætlunin að hlutaðeigandi lífeyrissjóður tæki við, enda væri þá farið að draga verulega úr útgjöldum vegna þessara ráðstafana. Höfuðástæðan fyrir því að sett voru lög um þetta efni í stað bráðabirgðaákvæðis í reglugerðir lífeyrissjóðanna var fjárhagsgrundvöllurinn og því var gert ráð fyrir því að lögin féllu úr gildi í árslok 1984. Lögunum var breytt með lögum nr. 97/1979, sem hétu þá Lög um eftirlaun til aldraðra. Var enn gert ráð fyrir því að eftirlaunagreiðslur skv. lögunum féllu niður í árslok 1984. Þegar þar að kom þótti ekki koma til greina að eftirlaunagreiðslur þessar féllu niður án frekari ráðstafana af hálfu stjórnvalda og voru því ákvæði laganna um eftirlaunagreiðslur framlengd til 1. jan. nk. eða í 5 ár.
Á ný er ljóst að þær lífeyrisgreiðslur sem hér um ræðir mega ekki falla niður frá og með 1. jan. nk. þar sem þær skipta miklu um fjárhag og afkomu þess fólks sem þeirra nýtur. Það var af þessum sökum sem ríkisstjórnin, í tengslum við lausn kjarasamninga í lok aprílmánaðar sl., gaf fyrirheit um að hún mundi beita sér fyrir framlengingu laganna. Fól heilbr.- og trmrn. umsjónarnefnd eftirlauna, sem starfar skv. lögum, að kanna málið. Í greinargerð nefndarinnar frá 9. júní sl. kemur fram að hún telur einkum þrjá kosti koma til greina um framlengingu laganna:
1. Að framlengja enn um sinn núgildandi lög í meginatriðum óbreytt að öðru leyti en því er snertir það iðgjaldshlutfall sem lífeyrissjóðir greiða til þessa lífeyriskerfis.
2. Að framlengja greiðslur með yfirtöku hins opinbera á þeim.
3. Að framlengja greiðslur skv. lögunum en breyta
kostnaðarskiptingu milli lífeyrissjóða annars vegar og hins opinbera hins vegar.
Umsjónarnefndin taldi síðasta kostinn álitlegastan og lagði síðan fram formlega tillögu þar að lútandi.
Það er hins vegar skoðun ríkisstjórnarinnar og er það reyndar í samræmi við fyrirheit hennar að framlengja beri lögin næstu tvö ár með þeim hætti sem gert er ráð fyrir í þeim kosti sem fyrstur er nefndur hér að framan. Á þeim tíma verði þau tekin til endurskoðunar í tengslum við heildarendurskoðun málefna lífeyrissjóðanna með hliðsjón af þeim tillögum umsjónarnefndar sem áður er getið. Þetta felur í sér að lífeyrissjóðirnir greiða verðtryggðu réttindin eftir reglugerðum sínum og í samræmi við iðgjaldsgreiðslutíma en hið opinbera það sem á vantar full réttindi samkvæmt gildandi lögum. Með þessari tveggja ára framlengingu og breytingu á því iðgjaldshlutfalli sem lífeyrissjóðunum er gert skylt að greiða til þessa eftirlaunakerfis og gert er ráð fyrir í þessu frv. gefst bæði ráðrúm til þess að kanna lögin í tengslum við mótun framtíðarstefnu í málefnum lífeyrissjóða og jafnframt fá núverandi greiðsluaðilar tóm til aðlögunar að breyttri kostnaðarskiptingu. Þykir heppilegra að framlög sjóða verkalýðsfélaganna til greiðslu verðtryggingar skv. I. kafla laganna og framlög annarra sjóða til greiðslu eftirlauna skv. II. kafla verði lækkuð í áföngum á næstu tveimur árum en að þau verði felld niður þegar í stað eins og tillögur umsjónarnefndarinnar gera ráð fyrir. Samkvæmt ofanrituðu eru efnisatriði frv. eftirfarandi:
1. Gert er ráð fyrir tveggja ára framlengingu laganna og á þeim tíma verði lögin tekin til endurskoðunar í tengslum við heildarendurskoðun lífeyrissjóðsmála.
2. Framlög lífeyrissjóða til uppbótargreiðslna, þ.e. verðtryggingin, en þær eru bornar af hlutaðeigandi lífeyrissjóðum sem hundraðshluti af iðgjaldstekjum, sbr. 24. gr. laganna, verði 2% á árinu 1990 og 1% á árinu 1991 í stað 3% eins og verið hefur frá 1986. Árin 1980--1984 var hlutfallið 5% en lækkaði síðan í 4% árið 1985 og 3% árið 1986 og hefur verið svo síðan.
Hlutfallið hefur því farið lækkandi, enda fækkar þeim sem njóta réttar samkvæmt lögunum í samræmi við lífslögmálið. Verði sama prósentutala, 3%, látin gilda áfram hefði það í för með sér að lífeyrissjóðirnir stæðu að öllu leyti undir greiðslu verðtryggingarinnar en á árinu 1988 var hlutfallið 78% og á árinu 1989 um 90%. Lækkun iðgjaldshlutfalls sem hér er gert ráð fyrir hefur í för með sér að iðgjaldsframlag hlutaðeigandi lífeyrissjóða dygði að líkindum fyrir greiðslu um það bil 65% af kostnaði af verðtryggingu skv. I. kafla laganna á árinu 1990 og um 35% af kostnaði á árinu 1991. Í þessu tilfelli er rétt að benda á að í upphafi var gert ráð fyrir því að hið sameiginlega framlag lífeyrissjóðanna dygði fyrir greiðslu 50--60% af útgjöldum vegna verðtryggingarinnar og hefur svo verið lengst af þar til 1987 eins og áður hefur komið fram. Það liggur því ljóst fyrir að hlutfall iðgjaldstekna sem nú gildir,
3%, sem lífeyrissjóðirnir leggja fram til greiðslu verðtryggingar eftirlaunanna er orðið miklum mun hærra hlutfall en upphaflega var stefnt að. Ástæðurnar fyrir því að hið sameiginlega framlag lífeyrissjóðanna hefur farið vaxandi sem hlutfall af kostnaði við greiðslu verðtryggingar eftirlaunanna eru nokkrar, en þó vegur þungt að hlutfallið ræðst að nokkru af þeim mun sem er á launum á hverjum tíma og á því fimm ára meðaltali sem grunnlífeyrir er miðaður við samkvæmt lögunum. Dragi úr þessum mun lækkar hlutdeild verðtryggingarinnar í eftirlaununum en hlutdeild sjálfs grunnlífeyrisins eykst.
Auk þess mætti nefna að iðgjaldsstofn lífeyrissjóða hefur verið víkkaður í áföngum undanfarin þrjú ár þannig að hann miðast ekki lengur við dagvinnulaun heldur við heildarlaun. Sú breyting kemur að fullu til framkvæmda á næsta ári og hefur hún valdið og mun valda auknum iðgjaldstekjum umfram launabreytingar.
3. Iðgjaldstekjur hafa aukist umfram launabreytingar vegna fjölgunar greiðenda og allt þetta hefur í för með sér að framlög lífeyrissjóðanna eru orðin miklu hærra hlutfall en að var stefnt í upphafi eins og áður hefur komið fram.
Ef litið er til kostnaðarins liggur ljóst fyrir að kostnaður ríkissjóðs vegna eftirlauna skv. II. kafla laganna, vegna verðtryggingarinnar, mun aukast úr 18 millj. í 28 millj. á næsta ári, en kostnaður Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga og Atvinnuleysistryggingasjóðs hvors um sig mun aukast úr 14 millj. í 21 millj. Rétt er að benda á að verði lögin ekki framlengd yrði óhjákvæmilegt að hið opinbera tæki á sig allan kostnað af þeim eftirlaunum sem nú eru greidd skv. II. kafla laganna, sé ætlunin að bæta hlutaðeigandi aðilum lífeyri vegna verðtryggingarinnar. Verði sama prósentutalan látin gilda áfram, þ.e. 3%, liggur hins vegar ljóst fyrir að lífeyrissjóðirnir mundu greiða allan þennan kostnað á þessu ári.
Hæstv. forseti. Ég sé ekki ástæðu til þess að fara um frv. þetta öllu fleiri orðum en vísa til mjög ítarlegra athugasemda við frv. þar sem gerð er grein fyrir aðdraganda og efni laga um eftirlaun til aldraðra, ýmsum þáttum sem snerta eftirlaunin, bæði almenn eftirlaun og til aldraðra félaga í stéttarfélögum og til aldraðra bænda. Enn fremur vísa ég sérstaklega til þess sem fram kemur í lok athugasemdanna þar sem gerð er grein fyrir breytingum þeim sem fólgnar eru í frv.
Ég legg svo til að frv. verði að lokinni 1. umr. vísað til hv. heilbr.- og trn. og 2. umr. með beiðni um að afgreiðslu þess yrði flýtt þannig að frv. geti orðið að lögum frá og með 1. jan. nk., en nauðsyn þess er brýn eins og áður segir. Og frv. þetta hefur nú þegar verið afgreitt í hv. Nd. óbreytt, samhljóða.
