Sjávarútvegsráðherra (Halldór Ásgrímsson):
Herra forseti. Ég mæli hér fyrir frv. til laga um stjórn fiskveiða á þskj. 609. Það mál sem hér er til umræðu hefur hlotið víðtækari og rækilegri umfjöllun en algengt er um þingmál áður en það kemur til umræðu hér á hæstv. Alþingi. Er það í góðu samræmi við mikilvægi málsins og vil ég leyfa mér að fullyrða að fá mál sem til umfjöllunar koma á þessu þingi skipti jafnmiklu máli fyrir þróun íslensks efnahagslífs til frambúðar og samfélagsins og þar með fyrir velferð þjóðarinnar.
Þegar Alþingi samþykkti núgildandi lög til þriggja ára um stjórn fiskveiða um áramótin 1987 og 1988 ákvað það jafnframt að hafinn skyldi undirbúningur er við tæki í ársbyrjun 1991. Samkvæmt ákvæði til bráðabirgða I skipaði sjútvrh. nefnd samkvæmt tilnefningu þingflokka og helstu hagsmunaaðila í sjávarútvegi til að undirbúa tillögur um fyrirkomulag fiskveiðistjórnunar að loknum gildistíma laganna. Jafnframt var nefndinni falið að móta tillögur um breytingar á lögunum á gildistíma þeirra eftir því sem efni væru til. Átti nefndin m.a. að kanna áhrif laganna á afkomu og hagkvæmni í sjávarútvegi og skynsamlega nýtingu fiskstofnanna. Einnig skyldi hún athuga tilhögun veiðiheimilda, m.a. heimilda sem ekki eru bundnar við skip. Nefndin var skipuð 13. júlí 1988 eftir að tilnefningar höfðu borist frá þeim aðilum sem tilnefna áttu fulltrúa í nefndina. Nefndin hóf störf haustið 1988.
Þar sem nefndin var mjög fjölmenn, eða í allt 24 menn, var í upphafi starfsins ákveðið að nefndinni skyldi skipt í vinnuhópa sem hver um sig hefði afmarkað verksvið. Var settur verkefnastjóri fyrir hvern vinnuhóp og fékk hann starfsmann til aðstoðar. Þessir hópar störfuðu síðan sl. vetur og skiluðu áliti til nefndarinnar í maímánuði sl. Kom þá í ljós að breið samstaða var í öllum hópunum um mörg mikilvæg grundvallaratriði fiskveiðistjórnar. Ákvað nefndin því að fela formanni ásamt verkefnastjórum hópanna að móta tillögur er byggðu á niðurstöðum þeirra. Sömdu formaður og verkefnisstjórar drög að frv. til laga um stjórn fiskveiða á sl. sumri og fylgdu því minnisatriði um ýmis álitamál sem þeir voru sammála um að leggja fyrir nefndina sem umræðugrundvöll. Þessi frumvarpsdrög voru síðan rædd á nokkrum fundum í ráðgjafarnefndinni. Í október og nóvember var gert hlé á störfum nefndarinnar en á þeim tíma eru haldnir ársfundir flestra hagsmunasamtaka í sjávarútvegi. Var stjórn fiskveiða og fyrirliggjandi frumvarpsdrög til ítarlegrar umfjöllunar hjá öllum þessum aðilum.
Nefndin tók svo aftur til við starf sitt um mánaðamótin nóvember og desember og hafði þá við að styðjast samþykktir Fiskiþings og þinga sjómanna og útvegsmanna á sl. hausti. Samkvæmt gildandi lögum átti nefndin að skila fyrsta áliti haustið 1989 og var að því stefnt í nefndinni að hún lyki þessum þætti starfsins og skilaði frumvarpsdrögum fyrir sl. áramót. Þetta reyndist ekki mögulegt þar sem nokkrir
nefndarmanna óskuðu eftir frekari tíma til umfjöllunar um málið. Skilaði nefndin því stuttri skýrslu í desember en hélt áfram störfum eftir áramótin. Hélt nefndin nokkra fundi í janúar og er skilabréf nefndarinnar dags. 26. jan. sl. Er það að finna á fylgiskjali I með frv. þessu ásamt bókunum og sérálitum einstakra nefndarmanna. Auk þess hafa þingflokkar Alþb. og Borgfl. lagt fram sérstakar bókanir vegna framlagningar málsins á Alþingi.
Á síðustu stigum nefndarstarfsins voru taldar líkur á að samstaða væri um þann texta sem er að finna í frv. Þegar á átti að herða reyndust sjónarmið nokkuð ólík og skiluðu margir nefndarmenn bókunum eða séráliti. Þessar bókanir ganga þó mislangt. Hins vegar er óhætt að segja að um ýmis veigamikil atriði frv. hafi verið almenn samstaða í nefndinni. Veldur það vissulega vonbrigðum að álit nefndarinnar skuli ekki hafa verið afdráttarlausara.
Nefndin hefur unnið afar gott starf undir forustu Árna Kolbeinssonar, ráðuneytisstjóra í sjútvrn., og skilað af sér drögum að frv. sem eru mjög góður grundvöllur fyrir hina þinglegu meðferð sem nú er að hefjast. Er frv. hér flutt óbreytt í því formi sem nefndin skilaði því af sér og fylgja því bókanir og sérálit einstakra nefndarmanna. Verður að telja eðlilegt að Alþingi fái frv. til umfjöllunar í því formi sem kom frá nefndinni enda var hún skipuð samkvæmt beinum lagafyrirmælum í gildandi lögum um stjórn fiskveiða til að móta tillögur um hvað við skuli taka í árslok þegar lögin falla úr gildi.
Frv. er byggt á þeim grunni sem lagður hefur verið með fiskveiðistjórn undanfarinna ára. Það byggir því á þeirri meginhugsun að fiskveiðum skuli stjórnað með úthlutun aflaheimilda á sérhvert skip sem liggi fyrir í upphafi hvers tímabils. Í frv. eru hins vegar lagðar til viðamiklar breytingar á einstökum þáttum fiskveiðistjórnunarinnar og mun ég nú víkja að meginatriðum þeirra.
Á undanförnum árum hafa reglur um stjórn fiskveiða ávallt gilt til skamms tíma í senn. Á árunum 1984 og 1985 giltu lög til eins árs hvort árið fyrir sig. Síðan tóku við lög er höfðu tveggja ára gildistíma og nú gilda lög frá ársbyrjun 1988 með þriggja ára gildistíma. Alþingi er því að fjalla í fimmta
skipti á rúmlega sex ára tímabili um reglur um stjórn fiskveiða. Það liggur í augum uppi hvílíkt óhagræði það er þeim er við sjávarútveg starfa að búa við reglur sem hafa svo skamman gildistíma. Þeir þurfa að taka ákvarðanir um fjárfestingu og um rekstur er horfir til margra ára. Það er alveg ljóst að forsendur sem slíkar ákvarðanir eru reistar á geta ekki verið traustar þegar jafnmikil óvissa ríkir um lögskipun fiskveiðistjórnar og verið hefur að undanförnu.
Í frv. því sem hér er til umræðu er gert ráð fyrir því að lög um stjórn fiskveiða verði ótímabundin. Það er hafið yfir allan vafa að langur gildistími er forsenda þess að það hagræði náist sem stefnt er að með frv., t.d. varðandi stærð fiskiskipaflotans. Ótímabundin lög er hið almenna form löggjafar á Íslandi og þarfnast í sjálfu sér ekki neins sérstaks
rökstuðnings. Með því er sköpuð meiri festa og aðilum skapaðar forsendur til að vinna eftir. Alþingi ætti þó ekki með þessu á nokkurn hátt að binda hendur sínar til frambúðar. Alþingi er með þessu á engan hátt að veita einstökum útgerðum óafturkallanlegt og stjórnarskrárvarið forræði yfir fiskstofnunum eins og fram kemur í athugasemdum við 1. gr. frv. Það hlýtur að vera ákvörðun Alþingis á hverjum tíma hvaða skipulag teljist best henta til að nýta fiskstofnana með hagsmuni heildarinnar að leiðarljósi.
Lög um stjórn fiskveiða hafa á undanförnum árum þróast til aukinnar lögbindingar. Fyrstu lögin sem giltu fyrir árið 1984 voru rammalög sem fólu ráðherra mjög víðtækt vald til að taka ákvarðanir um einstaka þætti fiskveiðistjórnarinnar með reglugerðum. Undanfarin ár hafa ávallt fleiri og fleiri atriði verið ákveðin með lögum og heimildir ráðherra takmarkaðar að sama skapi. Engu að síður er ráðherra enn ætlað allvíðtækt valdsvið í gildandi lögum.
Með frv. þessu er lagt til að áfram verði haldið á braut aukinnar lögbindingar og þeim atriðum, sem löggjafinn ákveður, fjölgað og reynt að takmarka þau atriði sem ráðherra eru falin til ákvörðunar eins og kostur er. Hins vegar verður ekki hjá því komist varðandi ýmis mikilvæg atriði svo sem ákvörðun heildarafla hverju sinni, svo og ýmis smærri framkvæmdaratriði.
Á undanförnum árum hafa gilt strangar reglur varðandi endurnýjun fiskiskipaflotans. Aðgangur að fiskiskipaflotanum hefur í raun verið lokaður því að einungis hefur verið heimilt að taka nýtt fiskiskip í notkun að
sambærilegt skip hafi jafnframt horfið úr rekstri. Fyrir þessu eru augljós rök. Fiskiskipaflotinn er of stór miðað við afrakstursgetu fiskstofnanna og því er nauðsynlegt að sporna gegn frekari stækkun hans.
Með frv. er lagt til að þessar meginreglur verði lögfestar áfram og framvegis verði þær einnig látnar gilda um báta undir 6 brúttólestum að stærð að því er veiðar í atvinnuskyni varðar. Í núgildandi lögum eru hömlur á fjölgun báta á bilinu 6--10 brúttólestir. Hins vegar eru fjölgun minni báta engin takmörk sett í dag. Ástæða þess var fyrst og fremst sú að menn sáu í hendi sér að erfitt yrði í framkvæmd að leyfisbinda allar veiðar án tillits til stærðar báta en slík leyfisbinding er forsenda þess að unnt sé að takmarka fjölgun báta af þessum stærðarflokki. Smábátum hefur hins vegar haldið áfram að fjölga og komið hefur í ljós að mælingareglur eru svo rúmar að unnt er að hanna afkastamikil fiskiskip sem mælast innan við 6 brúttólestir. Nú er svo komið að ekki verður lengur vikist undan því að taka á þessu máli þrátt fyrir alla framkvæmdarörðugleika.
Í frv. er lagt til að allar veiðar smábáta í atvinnuskyni verði framvegis bundnar sérstökum veiðileyfum á sama hátt og veiðar báta milli 6 og 10 brúttólestir hafa verið leyfisbundnar undanfarin tvö ár. Einungis er gert ráð fyrir að hægt verði að fá leyfi til veiða í atvinnuskyni fyrir báta sem skráðir eru hjá
Siglingamálastofnun innan mánaðar frá gildistöku laga þessara. Þó er gefið þriggja mánaða svigrúm til að ljúka smíði á þeim bátum sem hafin er.
Ekki er með frv. þessu ætlunin að takmarka á nokkurn hátt fjölgun skemmtibáta eða frelsi manna til að renna fyrir fisk sér til gamans. Til að unnt sé að koma við banni við fjölgun atvinnumanna í greininni er því nauðsynlegt að um þessar tómstundaveiðar séu settar ákveðnar reglur og eru tillögur þar að lútandi í frv. Er þar lagt til að frístundaveiðimönnum verði einungis heimilað að veiða fisk til eigin neyslu þannig að þeim verði bannað að selja hann eða fénýta á annan hátt. Verði veiðarfæri þeirra bundin við handfæri og stöng, enda ekki þörf á afkastamiklum veiðarfærum miðað við nýtingarmöguleika aflans. Loks er lagt til að komið verði á fót nokkurs konar skráningarskyldu þessara aðila með því að gera kröfu til að þeir fái tómstundaveiðileyfi. Þau veiðileyfi eru hins vegar öllum kræf sem þess óska, þannig að ég ítreka að ekki er verið að gera neinar tillögur um að hefta frelsi manna til að veiða sér fisk í soðið eða skreppa sér til gamans á sjóinn.
Ég hef gerst nokkuð langorður um þær tillögur frv. að óheimilt verði að fjölga fiskiskipum og að því aðeins verði heimilt að veita nýju eða nýkeyptu skipi veiðileyfi að annað sambærilegt hverfi úr flotanum. Ég tel hins vegar að
ef þær meginreglur sem lagt er til að lögbundnar verði í frv. nái að festast í sessi ætti þegar fram líða stundir að vera óhætt að afnema allar reglur um endurnýjun fiskiskipaflotans. Reglur frv. munu eflaust hafa þau áhrif þegar fram í sækir að menn munu ekki sjá sér hag í því að auka afkastagetu skipa sinna því að það leiðir ekki til aukins afla. Stærð fiskiskipaflotans mun því aðlagast afrakstursgetu fiskstofna ef fiskveiðistjórn á borð við þá sem frv. þetta gerir ráð fyrir verður lögleitt. Því ætti að vera óhætt þegar frá líður að afnema 5. gr. frv.
Með frv. er lögð til veruleg einföldun varðandi útgáfu veiðileyfa. Samkvæmt gildandi lögum eru botnfiskveiðar allra skipa stærri en 6 brúttólestir háðar útgáfu sérstakra veiðileyfa, svo og þorskfisknetaveiðar báta undir 6 brúttólestum. Veiðar á fjölmörgum öðrum fisktegundum eru háðar sérstökum leyfum og er lögbundið að slík leyfi þurfi til veiða á rækju, humri, skelfisk, síld og loðnu. Í frv. er gert ráð fyrir að öll fiskiskip, sem leyfi fá til veiða í atvinnuskyni, fái eitt almennt veiðileyfi fyrir viðkomandi fiskveiðiár. Þetta leyfi veitir heimild til veiða á öllum þeim tegundum sjávardýra sem ekki sæta ákvæðum um leyfilegan heildarafla. Til veiða á þeim tegundum sem sæta aflahámarki þarf viðkomandi skip, auk veiðileyfis, skilríki um aflamark í viðkomandi tegund. Þrátt fyrir þessa almennu stefnumörkun varðandi útgáfu veiðileyfa þykir nauðsynlegt að hafa nokkuð víðtæka heimild til útgáfu sérveiðileyfa ef sérstaklega stendur á. Hér er átt við leyfi til dragnótaveiða og leyfi til veiða í tilraunaskyni, svo að dæmi séu nefnd.
Þar sem gert er ráð fyrir að tekin verði upp samræmd endurnýjunarákvæði fyrir öll fiskiskip þykir
og nauðsynlegt að gera skil milli þeirra sem stunda veiðar í atvinnuskyni og þeirra sem stunda veiðar í frístundum eins og áður var vikið að.
Með frv. er lagt til að öllum fiskiskipum sem fá leyfi til veiða í atvinnuskyni verði úthlutað fastri aflahlutdeild í leyfilegum heildarafla. Lagt er til að sóknarmarkið verði afnumið og sérreglum um veiðar smábáta fækkað verulega frá því sem nú er. Sóknarmarkið var tekið upp á sínum tíma til að koma til móts við sjónarmið þeirra sem höfðu laka aflareynslu á viðmiðunarárunum. Reglur um það hafa tekið nokkrum breytingum frá því sem þær voru þegar þær voru fyrst settar.
Á árunum 1986 og 1987 voru þessar reglur það rúmar að útgerðir flestra togara völdu þann kostinn, jafnvel fyrir þau skip sem höfðu bestu aflareynsluna. Sá möguleiki sem hefur falist í sóknarmarkinu til að auka afla skips á kostnað annarra skipa í flotanum hefur án efa verið ein meginástæða þess að ýmsir útvegsmenn hafa á undanförnum árum séð sér hag í því að fjárfesta í sem stærstum og afkastamestum skipum og að endurbæta þau skip sem þeir áttu fyrir. Sóknarmarksskipin gátu, fram til ársins 1988, aukið aflamark sitt á kostnað þeirra skipa sem aflamark völdu. Enn þann dag í dag veldur val á sóknarmarki því að aflaheimildir færast til frambúðar milli skipa. Þessi tilflutningur hefur valdið nokkurri óánægju vegna þess að sumir telja að misvægis hafi gætt milli landshluta varðandi ávinning sóknarmarks skipa. Fullvíst má telja að reglur um sóknarmark hafi átt mestan þátt í því að sú hagkvæmni sem hægt er að ná með kvótakerfinu hefur ekki náðst að fullu. Auk þess að hvetja til óþarfa fjárfestinga í fiskiskipum hefur sóknarmarkið valdið mikilli óvissu um heildarafla og verið helsti skekkjuvaldurinn í spám um heildaraflamarkið.
Í ákvæðum I, II og IV til bráðabirgða er að finna ákvæði um úthlutun aflaheimilda. Fyrir skip sem eru 10 brúttólestir og stærri er lagt til að aflamark í botnfiski og úthafsrækju verði byggt á úthlutuðu aflamarki eins og það var í upphafi þessa árs. Með því eru tekin af öll tvímæli um að ávinningur vegna sóknarmarks á árinu 1990 hafi ekki áhrif á úthlutað aflamark, verði frv. þetta að lögum. Lagt er til að reiknað verði meðalaflamark í þorskígildum í hverjum sóknarmarksflokki fyrir sig. Við þá útreikninga verði lagt til grundvallar aflamark í botnfiski og úthafsrækju. Þau skip sem hafa lægra aflamark en sem nemur meðaltali síns flokks fái ákvarðaðar bætur er nemi 40% af mismun milli aflamarks viðkomandi skips og meðalaflamarks skipa í sama flokki. Ljóst er að þessar bætur munu ekki að fullu eyða þeim sveigjanleika sem sóknarmarkið hefur valdið, sérstaklega hvað þorsk varðar. Aflamark allra skipa verði því hækkað með sama hætti og mundi gerast ef heildarafli væri aukinn. Með þessari tillögu um úthlutun aflaheimilda í upphafi er reynt að koma til móts við sjónarmið þeirra sem hafa staðið í nýfjárfestingum án þess þó að ganga að fullu á rétt þeirra sem hafa þokkalega aflareynslu fyrir.
Aflahlutdeild skipa í síld, loðnu, skelfiski, humri, innfjarðarrækju og hörpuskel yrði, samkvæmt ákvæði IV til bráðabirgða, leitt af hlutdeild viðkomandi fiskiskips í úthlutuðum aflaheimildum fyrir gildistöku laganna.
Með gildandi lögum voru í fyrsta sinn settar skorður við fjölgun báta milli 6 og 10 brúttólestir og aflahámark sett á netaveiðar allra báta undir 10 brúttólestum. Þrátt fyrir skorður á veiðum þessara báta hefur hlutdeild þeirra í heildarafla haldið áfram að aukast. Þá hefur bátum undir 6 brúttólestum
fjölgað og smíðaðir hafa verið bátar sem mælast undir 6 brúttólestum en eru mun afkastameiri en mörg skip yfir 10 brúttólestum sem sæta stífum aflatakmörkunum.
Í frv. er lagt til að öllum bátum, minni en 10 brúttólestir, sem stunda veiðar í atvinnuskyni verði úthlutað aflamarki er byggi á aflareynslu áranna 1987--1989, en byggt verði á meðalafla tveggja bestu áranna. Gert er ráð fyrir að sömu reglur gildi um aflamark þessara báta og gilda um skip stærri en 10 brúttólestir. Þá er lagt til að bátum minni en sex brúttólestir gefist kostur á að stunda veiðar með línu og handfæri án aflaheimildar en með dagatakmörkunum með hliðstæðum hætti og í gildandi lögum. Sett eru inn ákvæði sem eiga að tryggja að hlutur þeirra báta sem þann kost velja aukist ekki verulega umfram það sem nú er. Þá er lagt til að skipuð verði sérstök samstarfsnefnd til að gera tillögur um veiðiheimildir þeirra báta sem ekki hafa fulla aflareynslu á því tímabili sem lagt er til grundvallar. Þess misskilnings hefur gætt að þeim aðilum sem hafa stundað veiðar hluta úr ári í frístundum sínum gefist ekki kostur á öðru en tómstundaveiðileyfi samkvæmt frv. Þeim aðilum gefst kostur á atvinnuveiðileyfi með aflamarki sem byggir á eigin veiðireynslu. Tómstundaveiðileyfi er eingöngu ætlað fyrir þá sem ekki hafa aflareynslu.
Gerð er tillaga um að fiskveiðiárið fyrir botnfisk hefjist 1. sept. ár hvert og ljúki 31. ágúst ári seinna. Hér er á ferðinni róttæk breyting frá gildandi lögum en veiðiheimildum í botnfiski er nú úthlutað fyrir hvert almanaksár. Til að gera þessa framkvæmd mögulega þurfa tillögur Hafrannsóknastofnunarinnar að vera tilbúnar fyrir 1. ágúst ár hvert. Kostir þessa fyrirkomulags eru nokkrir. Flest veiðitímabil og vertíðir falla innan þessa tímabils. Slíkt fyrirkomulag getur haft jákvæð áhrif á afkomu fiskvinnslunnar ef það leiðir til þess að dregið verði enn úr aflatoppum yfir sumarmánuðina en sá afli hefur jafnan nýst illa til vinnslu. Þá er mikilvægt, út frá allri áætlanagerð um þróun og framvindu efnahagsmála, að upplýsingar um leyfilegan heildarafla liggi fyrir snemma á haustin. Ekki er ólíklegt að þetta fyrirkomulag leiði til minni atvinnu yfir sumarmánuðina og getur þess vegna haft slæmar afleiðingar fyrir sumarvinnufólk, sérstaklega námsmenn. Þá skapar þetta fyrirkomulag einnig vandamál hvað varðar úthlutun veiðiheimilda í upphafi, eins og gerð er grein fyrir í ákvæði til bráðabirgða III.
Í frv. er tekið upp ákvæði gildandi laga um framsal aflamarks innan hvers árs. Þó er gerð ein breyting þess efnis að séu minna en 25% af aflamarki skips ekki nýtt með veiðum skipsins sjálfs tvö fiskveiðiár í röð fellur aflahlutdeild þess niður. Með þessu er komið til móts við þau sjónarmið að óeðlilegt sé að skip liggi óhreyfð árum saman við bryggju til þess eins að framselja veiðiheimildir. Veiðiheimildirnar falla endanlega niður við upphaf næsta fiskveiðiárs og koma þær til hækkunar á veiðiheimildum annarra skipa.
Augljóst er að aukin hagkvæmni í fiskiskipaflotanum næst ekki nema með því að veita víðtækar heimildir til að færa aflaheimildir varanlega milli skipa. Með því móti einu geta menn hagrætt og dregið úr sóknarkostnaði við veiðar. Á þann eina hátt gefst aflamönnum kostur á að njóta sín því að sjálfsögðu munu aflaheimildir leita til þeirra í framtíðinni sem aflanum ná með minnstum tilkostnaði. Það er jafnframt eina leiðin til að sameina aflaheimildir skipa, fækka fiskiskipum og minnka þar með afkastagetu flotans. Framseljanlegar veiðiheimildir eru því grundvallaratriði í þessum tillögum um fiskveiðistjórn. Þær eru sá aflvaki sem stuðlar að aðlögun fiskiskipastólsins að afrakstursgetu fiskstofnanna. Þannig eru lögmál markaðskerfisins nýtt til að auka hagkvæmni veiðanna. Nauðsynlegt er þó að menn geri sér ljóst frá upphafi að í fyrstu munu þessum framsalsheimildum fylgja vandamál. Athygli skal vakin á því að þrátt fyrir rúmar framsalsheimildir er óheimilt að safna á skip aflaheimildum sem bersýnilega eru umfram veiðigetu þess. Óheftur flutningur veiðiheimilda getur valdið röskun í fiskiskipaflotanum innbyrðis, t.d. milli báta og togara, og getur jafnframt skapað staðbundin vandamál í byggðarlögum sem byggja alfarið á sjávarútveginum.
Síðara atriðið er þó í raun alls ekki bundið við framseljanleika veiðiheimilda. Sala skipa úr byggðarlagi eða stöðvun undirstöðufyrirtækja í sjávarútvegi vegna rekstrarörðugleika er raunar mun líklegri til að valda staðbundnum atvinnuvandamálum en framseljanleiki aflaheimilda. Ég tel miklu skipta að menn takist á við þennan vanda af raunsæi. Sumir vilja bregðast við með því að hefta framsal aflaheimilda verulega og binda þær við tiltekin byggðarlög með ýmsum hætti. Hætt er við að með því væri öll þróun og framvinda stöðvuð og hagkvæmni aflamarkskerfisins að engu gerð. Aðrir vilja láta skeika að sköpuðu. Þeir menn telja að hagkvæmnin ein eigi að ráða ferðinni og engin ástæða sé til aðgerða til að vernda hagsmuni fólks í tilteknum byggðarlögum. Slík sjónarmið eru að mínu mati ekki ásættanleg. Óhjákvæmilegt er að taka tillit til þeirra byggðarlaga sem eiga allt sitt undir sjávarútvegi. Í frv. er ekki gert ráð fyrir neinni bindingu aflaheimilda við byggðarlög eða landsvæði. Hins vegar eru sett inn ákvæði um tilkynningarskyldu þeirra aðila sem hyggjast
selja fiskiskip eða hluta af sínum aflaheimildum varanlega. Er það gert til að skapa umþóttunartíma í skipasölu og ekki síst til að gefa heimaaðilum færi á
að bjóða í þau skip sem til sölu kunna að vera.
Þess skal hér sérstaklega getið að fram til þessa hefur ekki verið heimilt að framselja varanlegan hluta aflahlutdeildar nema skip væri afmáð af skipaskrá. Þeir sem veðrétt áttu í skipinu þurftu ekki að óttast að skipið lækkaði í verði vegna flutnings aflahlutdeildar því afskráning skips var háð því skilyrði að skipið væri með öllu veðbandalaust. Verði frv. þetta að lögum verður framvegis nauðsynlegt fyrir veðhafa sem veðrétt öðlast í skipi eftir gildistöku laganna að tryggja með sérstökum hætti að veð þeirra rýrni ekki vegna framsals aflahlutdeildar skipsins. Hins vegar er í fimmta ákvæði til bráðabirgða V gert ráð fyrir að óheimilt sé að flytja hluta aflahlutdeildar af skipi nema fyrir liggi samþykki veðhafa sem veð eiga í skipinu þegar lögin öðlast gildi.
Margir hafa hugleitt hvaða milliveg sé unnt að rata í þessu efni, þannig að bæði sjónarmiðin um aukna hagræðingu í flotanum og öryggi byggðanna séu virt. Ég hef þar helst staðnæmst við það að með Úreldingarsjóði mætti skapa möguleika til að mæta slíkum vanda án fjölgunar fiskiskipa.
Í frv. til laga um Úreldingarsjóð sem nú liggur fyrir þinginu er að vísu ekki gert ráð fyrir slíku hlutverki. Samkvæmt því er tilgangur sjóðsins eingöngu að fækka fiskiskipum með því að kaupa gömul skip og úrelda eða með því að veita úreldingarstyrki. Með Úreldingarsjóði er betur hægt að tryggja að fækkun fiskiskipa gagnist flotanum í heild og minni röskun verði milli hinna ýmsu skipaflokka, t.d. báta og togara. Auk þess mætti fela Úreldingarsjóði það hlutverk að koma til aðstoðar ef tilflutningur fiskiskipa eða veiðiheimilda hefur valdið verulegu atvinnuleysi og annarri röskun í byggðarlagi. Til þessa hlutverks gæti sjóðurinn fengið takmarkaðar aflaheimildir er ráðstafa mætti tímabundið til viðkomandi byggðarlaga. Þessar aflaheimildir gætu t.d. verið ákveðið hlutfall af því aflamarki sem ekki nýttist vegna kvótaálags á útflutning óunnins afla.
Í frv. þessu er gert ráð fyrir starfsemi Úreldingarsjóðs og tel ég nauðsynlegt að frv. um hann sem nú er til umfjöllunar hjá hv. sjútvn. Ed. verði afgreitt samhliða þessu frv. ef nokkur kostur er.
Í ráðgjafarnefndinni náðist samkomulag um að álag vegna útflutnings á þorsk og ýsu verði hækkað úr 15% í 20%, en álag vegna útflutnings á öðrum tegundum verði óbreytt frá því sem nú er eða 15%. Þá er lagt til að skipuð verði nefnd er kanni hvort og þá með hvaða hætti mögulegt sé að koma við vigtun hérlendis á afla sem fluttur er óunninn úr landi. Einnig er lagt til að framkvæmd vigtunar á afla verði samræmd og eftirlit með henni eflt. Gerð er tillaga um að afli verði ávallt veginn á löndunarstað og hafnaryfirvöldum fengin yfirumsjón með vigtarmálunum og söfnun upplýsinga um landað aflamagn á hverjum tíma.
Með hliðsjón af minnkandi afla er hinn mikli útflutningur á óunnum fiski vaxandi áhyggjuefni. Allir eru sammála um að okkur beri að nýta ferskfiskmarkaðinn í Evrópu eftir því sem hagkvæmt
er á hverjum tíma. Með því að stilla framboði í hóf og gæta þess að senda aðeins úrvalsfisk fáum við á þessum mörkuðum hærra verð en með nokkru öðru móti. Menn greinir hins vegar á um hvaða aðferð skuli viðhöfð til að stjórna framboðinu á markaðnum. Þrjár leiðir hafa einkum verið ræddar í þessu sambandi og eru raunar tvær þeirra samtímis í notkun nú. Þessar leiðir eru í fyrsta lagi skömmtun, í öðru lagi kvótaálag og í þriðja lagi skylda til sölu á öllum afla innan lands.
Kvótaálagið var upphaflega tilkomið þannig að þau skip sem stundað höfðu siglingar á viðmiðunarárunum 1981--1983 þóttu ekki fá sanngjarnan grunn í kvótakerfinu nema tillit væri til þess tekið að þau höfðu verið frá veiðum vegna siglinganna. Var þetta leiðrétt með því að bæta 25% álagi ofan á þann afla þessara skipa sem landað var erlendis og láta hann þannig reiknaðan verða viðmiðun við ákvörðun aflamarks. Á hinn bóginn var svo ákveðið að sá afli sem seldur yrði erlendis skyldi á sama hátt reiknaður með 25% álagi og hið nýja skipulag yrði þannig í raun hlutlaust gagnvart ísfisksölum erlendis.
Í ljósi þessarar forsögu hef ég talið eðlilegt að hækka ísfiskálagið í kvótanum úr 15% og færa það aftur í upphaflegt horf eða 25%. Það er fullljóst að þetta álag er hluti af okkar fiskveiðistjórnunarkerfi og brýtur ekki á nokkurn hátt í bága við alþjóðlegar skuldbindingar. Þetta verður enn ótvíræðara þegar forsaga málsins er höfð í huga. Með hækkun álagsins minnkar áhugi á að selja fisk óunninn úr landi og þar með þörfin á að grípa samhliða til annarra aðgerða til að takmarka útflutninginn.
Önnur leið til að stýra útflutningnum er einhvers konar skömmtun á útflutningsheimildum. Þetta er og verður vandræðaleið án tillits til þess í hvaða formi og í hverra höndum slík skömmtun er. Ég hef ekki farið dult með þá skoðun mína að ég tel hana þó best komna í höndum aflamiðlunar er stjórnað yrði sameiginlega af hagsmunaaðilum í sjávarútvegi. Ríkisstjórnin hefur lýst því yfir í tengslum við kjarasamninga aðila vinnumarkaðarins að aflamiðlun
verði sett á fót. Bind ég vonir við að það verði gert svo fljótt sem auðið er.
Það fyrirkomulag í tengslum við hæfilegt álag á kvótann er án efa skársta leiðin sem völ er á í þessu efni. Sá kostur að gera kröfu til að allur afli verði seldur eða boðinn upp innan lands hefur átt vaxandi fylgi að fagna að undanförnu. Vissulega er mögulegt að fara þessa leið og láta hana jafnvel aðeins ná til ákveðinna tegunda. Með slíku fyrirkomulagi mundum við hins vegar hætta á að rjúfa rótgróin viðskiptasambönd og viðskiptaleiðir. Með þessari leið er ferskleika og gæðum ísfisksins einnig stefnt í hættu enda hætt við að krafa um sölu innan lands lengi í mörgum tilvikum þann tíma sem líður frá því að fiskur er veiddur þangað til hann kemur á markað.
Virðulegi forseti. Ég hef í stuttu máli gert grein fyrir aðalatriðum þessa viðamikla frv. Að sjálfsögðu hefði verið ástæða til að fjalla á ítarlegri hátt um einstök atriði frv. En ég vísa til rækilegrar
greinargerðar um einstök atriði þess. Einnig hefur frv. fengið ítarlega umfjöllun í þingflokkum og allmargir þingmenn þessarar hæstv. deildar hafa tekið þátt í mótun þess og undirbúningi og eiga þeir bestu þakkir skilið fyrir það starf.
Hér er um tiltölulega einfalt frv. að ræða sem aðeins er í 23 greinum. Verður það að teljast einsdæmi um jafnmikilvægt mál, þótt mörg veigamikil atriði þess komi fram í ákvæðum I--VI til bráðabirgða. Frv. er flutt óbreytt eins og það kom frá ráðgjafarnefndinni sem skipuð var samkvæmt ákvæði í gildandi lögum. Ég er sammála einróma áliti nefndarinnar um að mikilvægt sé að Alþingi ljúki afgreiðslu þessa máls fyrir þinglok þó þingstörfum ljúki í fyrra lagi í vor. Með því móti gefst aðilum sem við sjávarútveg starfa sanngjarn tími til að laga rekstur fyrirtækja sinna að breyttum forsendum.
Ljóst er að mörg viðkvæm atriði eru í þessu máli. Af þeim yfirlýsingum sem frv. fylgja má ráða að viðkvæmustu atriði þess eru framsal veiðiheimilda, sala fiskiskipa, útflutningur á óunnum fiski og handhöf veiðiheimilda. Sjónarmið um þessi atriði endurspegla mismunandi hagsmuni. Við lausn á einu þeirra skapast önnur vandamál sem sjútvn. mun áreiðanlega fjalla ítarlega um. Ég vænti þess að um það geti skapast samstaða að hagkvæmni aflamarkskerfisins verði sem mest en jafnframt verði tekið tillit til þessara viðkvæmu atriða.
Að lokinni þessari umræðu legg ég til að málinu verði vísað til 2. umr. og hv. sjútvn.
