Pálmi Jónsson:
Virðulegi forseti. Sú till. til þál. sem hér er komin til síðari umræðu er að mínum dómi merkilegt mál. Það er ákaflega þýðingarmikið að halda áfram því starfi sem hefur verið unnið á undanförnum árum, að vinna skipulega að því að stöðva eyðingu jarðvegs og gróðurs á Íslandi og verja þau landsvæði þar sem gróðureyðingin er mest, þ.e. þar sem sandfok á sér stað. Að undanförnu hefur verið unnið að fjölþættum aðgerðum til þess að vinna að þessu viðfangsefni. Þáttur í því starfi er vitaskuld að draga úr beitarálagi á landið og það hefur verið gert í fullu samráði og samvinnu við bændur og sveitarfélögin í strjálbýli landsins.
Ég held að það sé býsna athyglisvert innlegg í þessa umræðu sem hér var greint frá og er auðvitað þáttur í tillgr. að með aukinni framleiðslu áburðar hjá Áburðarverksmiðju ríkisins kynni að vera hægt að lækka verð. Áburðarframleiðsla í landinu hefur dregist svo saman að það hefur stórkostleg áhrif á rekstrarafkomu þess fyrirtækis sem eins og önnur slík fyrirtæki verður að byggja sína afkomu á framleiðslu. Þannig að ef um eitthvert verulegt magn af áburði yrði að ræða sem menn kynnu að treysta sér til að verja til uppgræðslustarfa þá væri hægt að framleiða það áburðarmagn á lægra verði en það áburðarmagn sem framleitt er í dag.
Ég hef margoft talað hér í þessum ræðustól um ýmsa þætti þessara mála, m.a. bent á eins og hér kom fram hjá síðasta ræðumanni að það er auðvitað náttúran sjálf sem hefur yfirgnæfandi áhrif á afkomu gróðurfars á hálendinu. Einn þáttur í því, sem vísindamenn virðast ekki hafa tekið til sérstakrar athugunar og farið hefur lítið fyrir í umræðunni, er staða jarðvatnsins. Ég hef ekki séð niðurstöður rannsókna á því hvernig jarðvatnsstaðan hefur verið á undanförnum árum en jarðvegsstaðan hefur afgerandi áhrif á gróðurfarið. Í fjöldamörg ár hafa verið snjóalitlir vetur hver á fætur öðrum og tiltölulega þurrviðrasamt
þangað til sl. vetur og eins með veturinn í vetur. Og það var komið svo á þeim heiðalöndum sem ég þekki að gróðurinn var orðinn ótrúlega þyrrkingslegur. Hjá mér starfaði um tíma maður sem hafði mikinn áhuga á náttúrufræði. Hann fór ár eftir ár á sömu staðina á heiðalöndunum, kannaði ástand gróðurs, kannaði fjölda búpenings á vissu svæði, kannaði jarðvatnið og hann komst að þeirri niðurstöðu að jarðvatnið hefði hopað á nokkrum árum um tugi sentimetra. Þegar jarðvatnið fer það langt niður, ekki síst á móbergssvæðunum þar sem gosefnin eru mest í jarðveginum, að ræturnar ná ekki vatni þá deyr gróðurinn og landið blæs upp.
Eins og ég sagði var sl. vetur snjóþungur, einkanlega hér á vestanverðu landinu og það var allt annað upplit á gróðurfari hálendisins sl. sumar en verið hefur í mörg ár. Og ég á von á því þegar þessum vetri, sem er frekar snjóþungur einnig, linnir sjái þess enn betur merki að gróðurfarið fari batnandi.
Hrossabeit er að mestu aflögð en áður gengu stórir
flotar hrossa um heiðalöndin og gengu mjög nærri gróðrinum. Það er aftur önnur saga að hrossabeit gengur mjög nærri landinu víða á láglendi, einkum í grennd þéttbýlis eins og allir sjá. Það er hins vegar líka rétt sem fram kom hér að mjög fjölmennar hópferðir hestamanna um hálendið geta verið varhugaverðar, ekkert síður vegna umferðar og traðks en beitar því að ef beit er ekki talin sæmileg hafa hestamenn yfirleitt með sér fóður á slíkum ferðum.
Það er oft talað um það hvað sauðfjárbeitin hafi mikil áhrif á gróðurfarið. Ég held að ég verði að segja sögu af því að einn af flm. þessarar till., hv. þm. Geir Gunnarsson, var ásamt mér og fleiri ágætum ferðafélögum á ferð eitt sinn á Eyvindarstaðaheiði og við gistum við Aðalmannsvatn í Bugum. Með okkur í för var Sigurður Blöndal, þáv. skógræktarstjóri. Ég gat ekki stillt mig um að gera mér það til skemmtunar að leiða Sigurð vin minn Blöndal niður á vatnsbakkann og sýna honum stóran hólma í vatninu sem skepnur höfðu ekki gengið
í frá öndverðu. Og þar var gróðurinn engu betri en á landinu í kring. Það var röð af hvönnum meðfram bakkanum en í hólmanum sjálfum sást varla stingandi strá. Ég spurði vin minn Sigurð Blöndal: Hvar er skógurinn? Og það varð vitaskuld fátt um svör. Fleiri slíkir hólmar eru í vötnum á hálendinu. Þeir eru að vísu sumir hverjir gróðursælir og einn slíkur mjög gróðursæll er í vestara Friðmundarvatni á Auðkúluheiði. En það er líka hólmi í svokölluðum Lómatjörnum á Auðkúluheiði sem skepnur ganga ekki í og þar sést enginn munur á gróðurfari eða á landinu í kring, enda er það votlent og hvergi gengið nærri gróðri.
Mönnum sem sjaldan fara um þessi landsvæði og kynnast ekki áhrifum af búfjárbeitinni hættir til að gera of mikið úr henni. Auðvitað hefur búfjárbeit áhrif á gróðurfar, sérstaklega ef þess er ekki gætt að taka búfé af landinu eftir að sprettutíma er lokið. Ef þá er látið ganga á landinu áfram er hætt við að gróður gangi mjög fljótt til þurrðar.
Ég skal ekki fara um þessa tillögu mörgum fleiri orðum. Ég bendi aðeins á að á rúmum 10 árum hefur vetrarfóðruðu sauðfé í landinu fækkað um yfir 300 þús. eða úr tæpum 900 þús. kindum niður fyrir 600 þús. fjár. Það þýðir að því sauðfé sem gengur á landinu að sumarlagi hefur fækkað um 700--800 þús. fjár og það munar um minna. Og þrátt fyrir það er talið að ástand gróðurs á hálendinu sé síst betra en áður. Það er auðvitað ekki vegna þess að sauðfjárbeitin hafi ekki dregist saman heldur er það vegna þess að jarðvatnið hafði hopað, að gróðurinn var að visna upp. En nú hygg ég að eftir snjóavetur í fyrra og snjóavetur í ár snúist þetta við og að nýtt líf komi í gróðurfarið á hálendinu í kjölfar þess að jarðvatnið stígur, að plönturnar ná þeirri næringu sem þær þurfa til að geta lifað.