Sjómannalög
Þriðjudaginn 27. mars 1990


     Landbúnaðarráðherra (Steingrímur J. Sigfússon):
    Herra forseti. Ég mæli fyrir frv. til laga um breytingu á sjómannalögum, lögum nr. 35/1985, á þskj. 777, 445. mál.
    Frv. felur í sér þá einföldu breytingu á sjómannalögunum að brott falli 81. gr. laganna og að lögin öðlist þegar gildi. En í 81. gr. sjómannalaga segir svo, með leyfi forseta:
    ,,Ef skipverji rís upp á móti skipstjóra eða þeim manni sem er í skipstjóra stað eða skorast undan hlýðni við þá en beitir þó eigi ofbeldi eða ógnar með því sætir hann sektum með varðhaldi ef sakir eru miklar.
    Hið sama gildir ef skipverji óhlýðnast réttmætum fyrirmælum hvers þess yfirmanns sem segja má honum fyrir verkum.``
    Þetta ákvæði byggist fyrst og fremst á því ríkjandi viðhorfi í íslensku samfélagi að tryggja beri öryggi sjófarenda svo sem unnt er og að skipstjórnarmenn þurfi í því skyni að hafa víðtæka stjórnunar- og valdsmöguleika. Ákvæðinu var ætlað af höfundum laganna, eða frv., á sínum tíma að treysta og styrkja aðstöðu skipstjóra eða skipstjórnarmanns við að koma skipi í örugga höfn eða þegar hættu bæri að höndum eða bjarga að öðru leyti mönnum eða skipi úr háska.
    Samkvæmt áliti formanns nefndarinnar sem samdi gildandi sjómannalög kemur fram að í viðurkenndum lögskýringarviðhorfum yrði greinin ekki látin ná til venjulegra starfa undir venjulegum kringumstæðum. Ákvæðið eigi því ekki skylt við nauðungarvinnu eða bann við henni í alþjóðlegum sáttmálum.
    Þetta vildi ég byrja á að taka fram, herra forseti, vegna þess að það sem á eftir kemur snýr síðan að því að Ísland fullgilti árið 1960 alþjóðasamþykkt Alþjóðavinnumálastofnunarinnar nr. 105 frá 1957 um afnám hvers kyns
nauðungarvinnu. Í skýrslu sérfræðinganefndar stofnunarinnar hefur nefndin um árabil gert athugasemdir varðandi Ísland vegna þessa ákvæðis 81. gr. og óskað eftir niðurfellingu þess. Nefndin telur framangreindar skýringar íslenskra stjórnvalda, sem ég gerði grein fyrir í upphafi, á tilurð og tilgangi ákvæðisins ekki réttlæta tilvist þess þar sem gildissvið ákvæðisins sé ekki takmarkað við atvik sem hafa í för með sér hættu fyrir skip eða líf og heilsu sjófarenda. Út af fyrir sig er það rétt að á þeim stað laganna sem 81. gr. er og eins og hún hljóðar er hún ekki sett í beint samhengi við ákvæði um öryggi skips eða líf og heilsu sjófarenda.
    Í ljósi framangreindra athugasemda Alþjóðavinnumálastofnunarinnar og Evrópuráðsins hefur félmrn. sem fer með vinnulöggjöfina farið þess eindregið á leit að umrædd grein verði felld niður. Og þar sem þetta umrædda ákvæði er af sérfræðingum Alþjóðavinnumálastofnunarinnar talið brjóta gegn þessari nefndu samþykkt sem Ísland hefur fullgilt og þar sem önnur ákvæði sjómannalaga tryggja mjög rækilega agavald skipstjóra þegar skip er statt í háska

eða þegar nauðsynlegt er í öðrum tilvikum að halda góðri reglu á skipinu, enn fremur með tilliti til þess að umræddri 81. gr. laganna hefur ekki verið beitt, er lagt til með frv. þessu að greinin verði lögð niður og þar með leyst þetta mál sem hlotist hefur af árlegum kvörtunum eða klögunum Alþjóðavinnumálastofnunarinnar og Evrópuþingsins í garð okkar Íslendinga af þessum sökum.
    Ég vil að lokum, herra forseti, undirstrika það, og nauðsynlegt er að það liggi mjög skýrt fyrir, að með flutningi þessa frv. eru íslensk yfirvöld ekki á nokkurn hátt að játast undir það að fullyrðingar eða kvartanir Alþjóðavinnumálastofnunarinnar hafi átt rétt á sér. Út af fyrir sig er því ekki haldið fram að nokkurn tíma hafi verið beitt ákvæðum af hálfu íslenskra yfirvalda sem haft hafi í för með sér efnislega brot á þessari alþjóðasamþykkt. En tilvist heimildarinnar í lögum er engu að síður þyrnir í augum Alþjóðavinnumálastofnunarinnar og óeðlileg að þeirra mati, sbr. margnefnda alþjóðasamþykkt nr. 105. Með hliðsjón af öllu þessu, herra forseti, getur samgrn. fallist á það að sjómannalögum verði breytt á þennan hátt sem ég hef hér gert grein fyrir.
    Að lokinni þessari umræðu, herra forseti, legg ég svo til að frv. verði vísað til hv. samgn. deildarinnar.