Þórhildur Þorleifsdóttir:
Virðulegur forseti. Mér skilst að það sé nokkurn veginn einsdæmi í sögu þingsins að flutt sé tillaga af þessu tagi sem er í raun gegn tillögu sem þegar hefur verið samþykkt á Alþingi. Þ.e. Alþingi hefur þegar samþykkt fjárveitingu til þessa viðhalds og breytinga sem til stendur að gera á Þjóðleikhúsinu.
Svo ég taki þetta nokkurn veginn í sömu röð eins og hv. flm. þá segir hér fyrst í tillögunni að salur Þjóðleikhússins ,,fái að halda sér sem allra næst þeim hætti sem arkitekt hússins hugsaði sér.`` Þarna gengur flm. algerlega fram hjá þeirri staðreynd sem honum var e.t.v. ekki kunnugt um þegar hann samdi tillöguna, en hann hefði átt að fá vitneskju um á fundi sem haldinn var í Þjóðleikhúsinu sl. mánudag, að Þjóðleikhúsið í núverandi mynd er í engu samræmi eða mjög litlu samræmi við upphaflegar hugmyndir arkitektsins. Því til sönnunar voru m.a. teikningar sem héngu þarna uppi, öllum til sýnis. Sú niðurstaða um útlit og hönnun Þjóðleikhússins sem fékkst að lokum var nokkuð sem arkitektinn sætti sig við og beygði sig undir, en það voru ekki hans upphaflegu óskir. Svo var heldur ekki um t.d. viðarþiljur hússins, hvernig þær urðu stafaði af því að annað fékkst ekki á þeim tíma sem húsið var á lokabyggingarstigi og svo mætti lengi telja.
Það er ákaflega mikilvægt að fólk geri sér grein fyrir því að upphaflegar hugmyndir og óskahugmyndir arkitektsins voru einmitt um sal með hallandi gólfi og einar svalir, ekki tvennar eins og síðar varð ofan á. Hann hafði þá skoðun að efri svalirnar skyggðu mjög á það sem var helsta einkenni hússins, þ.e. stuðlabergsloftið. Ég held að engum sem sá líkan af Þjóðleikhúsinu eins og til stendur að það líti út eftir breytingar blandist hugur um að loftið muni njóta sín miklu betur ef breytingarnar verða gerðar. Að vísu er þarna um smekksatriði að ræða og um smekk skyldi maður auðvitað ekki deila. Ég virði
fullkomlega rétt allra til þess að hafa skoðanir á því hvort húsið verður fallegra eða hvort það þjóni betur tilgangi sínum eftir breytingar.
Viðbrögð almennings koma auðvitað ekki á óvart því að það verður að segjast eins og er að þær upplýsingar sem almenningi hafa borist hafa verið afskaplega villandi. Svo villandi að ég býst við að næstum hver einasti Íslendingur haldi að til standi að breyta Þjóðleikhúsinu eða rústa það, eins og hv. flm. kýs að kalla það, fyrir hálfan milljarð kr. Og það er von að fólki blöskri og sjái einmitt fyrir sér rústirnar einar og eftir standi ekkert nema skelin. Það er aftur á móti staðreynd málsins að það er vegna viðhalds og endurbóta ýmissa á húsinu að upphæðin er svona há. Af því munu innan við 20 millj. kr. vera kostnaður vegna breytinganna einna. Til þess að útskýra það aðeins nánar er nauðsynlegt að taka fram að hvort sem þessar breytingar verða gerðar eða ekki verður að taka upp allan sal hússins, allar viðarþiljur, smíða í það nýtt gólf, setja í það ný sæti o.s.frv. Breytingarnar sjálfar kosta því sáralítið fé miðað við allt það sem
fer til viðhalds sem hefur verið skammarlega forsómað í marga áratugi og við súpum nú seyðið af. Hefði sjálfsagt verið ódýrara að standa sæmilega að því viðhaldi öll þessi ár. Þá stæðum við ekki frammi fyrir þessum vanda í dag. Mín reynsla er a.m.k. sú, og margir hafa rætt þetta mál við mig, ekki bara hv. flm., að þegar fólk er upplýst um hvernig kostnaður skiptist kemur yfirleitt annað hljóð í strokkinn. En ég lái það engum að fólki blöskri ef mál eru þannig fram sett að til standi að rústa Þjóðleikhúsið fyrir 500 millj. kr.
Hv. flm. sagði að skóli væri ekki bygging, skóli væri það starf sem færi fram í skólabyggingunni. Á sama hátt væri leikhúsbygging ekki leikhús heldur það starf sem þar færi fram. Það er hárrétt og enginn hefur haldið öðru fram. En við byggjum nýja skóla og við breytum skólum til þess að skólastarfið geti farið fram með betra móti og mætt nýjum kröfum. Og á sama máta þarf auðvitað að breyta leikhúsum og öðrum stofnunum til þess einmitt að sú starfsemi sem þar á að fara fram njóti sín betur og eigi greiðari leið að þeim sem hún á að ná til, þ.e. áhorfenda. Það er einmitt það sem til stendur að gera við Þjóðleikhúsið. Þrátt fyrir að ég vilji ekki deila um smekk þá eru staðreyndir sem fólk getur ekki deilt um eins og vondar eða slæmar sjónlínur víða í Þjóðleikhúsinu. Það er staðreynd sem ekki er hægt að hafa neina skoðun á. Það eru fjöldamörg sæti í húsinu sem sést illa úr og eru allt of langt til hliðar við sviðsopið. Þar að auki er salurinn það lágur og það flatur að allt fólk sem er lægra en meðalmanneskjur að hæð sér illa þar. Þetta gildir t.d. um mjög margar konur. Sú sem hér stendur kærir sig ekki um að sitja aftar en á 3. og 4. bekk því þá sé ég illa. Ég er ekkert afbrigðilega lítil svo það eru afskaplega margir sem deila þessum kjörum með mér.
Einnig er vert að taka fram að það eru ekki leikarar Þjóðleikhússins sem eru að breyta Þjóðleikhúsinu eða eru einir um að hafa skoðun á því máli. Í Þjóðleikhúsinu vinna fjöldamargir aðrir en leikarar, reyndar eru leikarar í minni hluta starfsfólks Þjóðleikhússins. Það hefur verið, með örfáum undantekningum auðvitað, mikil samstaða um það sem nú stendur til að gera.
Varðandi þá yfirlýsingu sem nýlega kom frá arkitektum, þá undrast ég hana nokkuð. Arkitektar hafa haft marga mánuði til þess að láta þetta álit í ljós. Sérstakur fundur hefur verið haldinn til að kynna arkitektum þetta mál. Þeir sýndu þeim fundi afskaplega lítinn áhuga og mættu þar fáir. En ætla líka að endurtaka hér það sem ég sagði á fundi í Þjóðleikhúsinu sem haldinn var í janúar; þar voru nokkrir arkitektar mættir og ræddu um að ekki skyldi breyta Þjóðleikhúsi. Maður, líttu þér nær, segi ég við arkitekta því að ef þeir bera skyndilega hag Guðjóns Samúelssonar svona fyrir brjósti, hvernig stendur þá á því að þeir hafa haft forgöngu um að stóreyðileggja hans verk? Vil ég þá sérstaklega taka Landspítalann, sem ég held að allir séu sammála um að sé ein fallegasta bygging á Íslandi. Þar hafa arkitektar staðið
þannig að málum að sú bygging hefur verið gersamlega eyðilögð með því að hrúga hverri stíltegundinni ofan á aðra. Þar er nú ekki aldeilis verið að hugsa um að vernda verk Guðjóns Samúelssonar og blasir þó það hús við öllum vegfarendum sem eiga leið um þá fjölförnu götu Hringbrautina. Í Þjóðleikhúsinu stendur til að breyta halla á sal og að það komi einar svalir í staðinn fyrir tvennar. Útlit Þjóðleikhússins verður algerlega óbreytt að utanverðu. ( EG: Er það eina breytingin innan húss?) Það er eina afgerandi breytingin innan húss. Loft Þjóðleikhússins verður eins. Viðarþiljur verða þær sömu. Sæti og áklæði á þeim verða eins, teppi á gólfum verða eins, gangar verða að mestu með sama hætti. Þannig að það er, svo að vægt sé til orða tekið, ýkt að verið sé að rústa Þjóðleikhús Íslendinga.
Fleiri dæmi væri svo sannarlega hægt að taka um arkitekta og hvernig þeir hafa umgengist verk Guðjóns Samúelssonar en svona rétt til samanburðar, vegna þess að sjúkrahús alveg eins og leikhús á fyrst og fremst að sinna þeirri starfsemi sem þar fer fram innan veggja, þá langar mig til þess að varpa fram þeirri spurningu hvort nokkrum óbrjáluðum manni dytti í hug að segja: Í verndunarskyni skyldi skurðstofa Landspítalans ekki hreyfð.
Um afstöðu húsameistara ríkisins ætla ég ekki að fjölyrða. Mér finnst að öll framganga hans í þessu máli sé með þeim hætti að varla sé hægt að ræða um hana.
Hér er takmarkaður tími og því langar mig að lokum einungis til að segja þetta, virðulegur forseti: Það vildi ég óska að þeirri starfsemi sem fram fer innan veggja Þjóðleikhússins, sem auðvitað er hið eina raunverulega leikhús, hefði einhvern tíma verið veitt sú sama athygli og sá sami áhugi og birtist í umræðu um steinsteypu utan um leiklist.