Matthías Bjarnason:
Virðulegi forseti. Vegáætlun sú, sem samþykkt var 20. maí á sl. ári fyrir árin 1989--1992, hefði ekki þurft að koma hér til endurskoðunar ef ekki hefðu verið gerðar á henni veigamiklar breytingar til lækkunar. Við því hefði ekkert verið að segja að mínum dómi ef tekjur hefðu hrunið. En það hefur aftur skeð að þeir möguleikar, sem lögum samkvæmt átti að nýta, voru ekki nýttir. Hæstv. fjmrh. gerði í því að nota ekki þá möguleika. Ég verð að segja það að minn ágæti flokksbróðir og vinur, 4. þm. Austurl., var kannski í það þyngsta gagnvart hæstv. samgrh. en ég þekki það af eigin raun að þeir sem þurfa að berjast fyrir að halda uppi framkvæmdum og starfrækslu, sérstaklega úti á landi, eiga oft undir högg að sækja. Og þá ríður fyrst og fremst á því að þeir sem eru talsmenn landsbyggðarinnar, þar sem þessar framkvæmdir skipta mestu máli, láti til sín heyra í tæka tíð og standi með þeim ráðherra sem fer með þann málaflokk hverju sinni. Á þessu hefur að mínum dómi verið mikill misbrestur hjá allmörgum þingmönnum og ætla ég þar ekki að draga menn í pólitíska dilka.
Hitt harma ég að það skuli hafa orðið ofan á að þegar við samþykkjum vegáætlun til fjögurra ára þá samþykkjum við að verja til vegamála í heild á þessu ári 5 milljörðum og 250 millj. kr. Þegar hæstv. samgrh. leggur fram þessa till. til þál. um vegáætlun fyrir aðeins þetta ár, árið 1990, þá er lagt til samkvæmt þeirri tillögu að tekjurnar lækki um 754 millj., eða niður í 4 milljarða 496 millj. kr. Þegar við lítum yfir skiptinguna samkvæmt gildandi vegáætlun fyrir þetta ár þá lækkar stjórn og undirbúningur framkvæmda úr 280 millj. í 246 millj., viðhald þjóðvega lækkar úr 1880 millj. í 1717 millj. Til nýrra þjóðvega verður lækkunin tilfinnanlega mest, eða úr 2 milljörðum 374 millj. í 1953 millj. kr. Til brúagerða er lækkun úr 173 millj. í 145 millj. og svo aftur eru lækkanir til vega í kaupstöðum úr 285 millj. í 225 millj. en til
sýsluvega úr 190 millj. í 150 millj., til fjallvega úr 43 millj. í 40 millj., og til tilrauna úr 25 í 20 millj. kr.
Á þessu sjá menn að hér er um mikla og alvarlega lækkun að ræða. Við höfum haldið því fram æðimargir, bæði núv. og fyrrv. samgrh., að framlög til vegamála væru engan veginn nægjanleg og þetta væri það sem skipti mestu máli fyrir landsbyggðina. Þetta skiptir líka máli í sparnaði fyrir þjóðfélagið í heild. Við byggjum í vaxandi mæli á landflutningum og þetta gengur út yfir rekstur þeirra ökutækja, það gengur út yfir viðhaldið. Þess vegna var það mikið atriði þegar reynt var að hraða verulega lagningu bundins slitlags, eins og hv. 4. þm. Austurl. kom réttilega inn á hér. Þá var ekki burðug lagning bundins slitlags. Árið 1977 voru það 12 km sem lagt var á, það er nú ekki lengra síðan. 1978 fóru þeir í 37 og 1979 í 44. Svo koma stökkin, 1980 fer það í 90, jókst heldur 1981 og 1982, minnkaði 1983, enda var þá engin vegáætlun gildandi eins og menn e.t.v.
muna. Þá var flautað mikið hér fyrir utan Alþingishúsið rétt fyrir kosningar og engin vegáætlun til út það ár. Árið 1984 vex þetta hröðum skrefum úr 165 km í 305 km á árinu 1987. Síðan hefur þetta lækkað og á sl. ári, eins og 4. þm. Austurl. gat um, fór lagning bundins slitlags niður í 152 km. Og allt bendir nú til að veruleg minnkun verði á lagningu bundins slitlags á þessu ári. Ég ætla ekki að fullyrða hvað það verður, reynslan kemur til með að skera úr því.
Ég harma að svo mjög skuli dregið úr framlögum til vegamála á sama tíma og verið er að auka skatta og skyldur á eigendur ökutækja í landinu eins og menn þekkja. Ef sú stefna hefði orðið ofan á að draga verulega úr skattlagningu almennt þá hefðu þeir menn haft rök að mæla. Ég hef aftur verið þeirrar skoðunar og er enn, hef alltaf verið, að við höfum alltaf látið of lítið ganga til vegamála. Ég sé ekkert eftir því að skattar á umferðina séu miklir ef þeir fara í að byggja upp vegina. Við sem bílana eigum njótum þess í betri vegum og í minna sliti á bílum, minni bensíneyðslu o.s.frv.
Af því að ég var ekki hér heima þegar þessi till. til vegáætlunar var lögð fram og sömuleiðis önnur þáltill. um að flýta jarðgöngum á Vestfjörðum, af því það tengist vegáætluninni, þá langar mig að koma inn á það mál með nokkrum orðum. ( Forseti: Má ég benda hv. þm. á að það mál er einnig á dagskrá hér í kvöld.) Ég ætla að benda hæstv. forseta á að jarðgöng á Vestfjörðum eru einnig inni í vegáætluninni. En ef forseti vill endilega fá tvær ræður frá mér í staðinn fyrir eina þá skal ég hugleiða það fyrir hæstv. forseta.
Jarðgangagerðin hefur átt langan aðdraganda. Í fyrsta lagi jarðgöng um Ólafsfjarðarmúla sem farið var í. Þáv. samgrh. skipaði nefnd 6. nóv. 1986 sem var undir forystu Helga Hallgrímssonar aðstoðarvegamálastjóra. Markmið slíkrar áætlunar var að tengja þau byggðarlög við vegakerfi landsins sem ekki eiga völ á fullnægjandi tengingu með öðrum hætti. Enn fremur að tengja saman byggðarlög sem mynda félagslega og atvinnulega heild en geta ekki komið á viðunandi sambandi sín á milli nema með jarðgöngum eða öðrum álíka mannvirkjum. Og nefndin átti að starfa og starfaði með það fyrir augum m.a. að taka fyrir þessi atriði, samanburð jarðganga við aðrar mögulegar lausnir með tilliti til
stofnkostnaðar, viðhaldskostnaðar, notagildis og umferðaröryggis, röðun verkefna, framkvæmdahraða og hugmynda að fjármögnun miðað við að unnið sé samfellt að jarðgangagerð. Áætlun átti að vera þannig sett upp að hún gæti fallið að langtímaáætlun um vegagerð og orðið hluti af henni á síðari stigum. Áætlunin skyldi hefjast með jarðgöngum í Ólafsfjarðarmúla, sem eru nú komin á lokastig eða verður lokið á komandi hausti. Þau voru upphaflega tekin í langtímaáætlun um vegagerð. Nefndin átti líka að miða vinnu sína við að skila skýrslu í febrúar 1987 og með tilliti til þess að hér var um að ræða fyrstu áætlun sinnar tegundar og tími naumur skyldi í
þessum áfanga lögð áhersla á tengingu kaupstaða og stærri kauptúna. Þá var haft í huga að aðrir staðir yrðu teknir fyrir síðar í tengslum við endurskoðun langtímaáætlana um jarðgöng og vegagerð.
Þessi nefnd skilaði sínum störfum vel og skilmerkilega. Það sem var ánægjulegast við störf hennar var það að allir nefndarmenn náðu samkomulagi um það í hvaða röð ætti að fara í verkefni. Það gerði það að verkum að ekki eru deilur um röðun verkefna. Í fyrsta lagi var það Ólafsfjarðarmúli, sem var reyndar búið að taka ákvörðun um og lá ljóst fyrir að yrði að vera fyrsta verkefnið. Í öðru lagi voru það Botnsheiði og Breiðadalsheiði á Vestfjörðum og í þriðja lagi Fjarðarheiði og Oddsskarð. Þetta fannst mér vera afar mikill og dýrmætur áfangi, að þessir nefndarmenn, en í nefndinni voru menn frá Austfjörðum og Vestfjörðum ásamt aðstoðarvegamálastjóra og fulltrúa frá Byggðastofnun og Sambandi ísl. sveitarfélaga, ef ég man rétt, skyldu allir ná samkomulagi um þessa röðun. Þetta gerði það að verkum að Vestfjarðagöngin voru tekin inn í áætlunina 1989--1992 þannig að undirbúningsvinna eða undirbúningur að Vestfjarðagöngum hófst á sl. ári með smáframlagi, eða 10 millj. kr., átti að vera 13 á þessu ári, 38 samtals á næsta ári og 332 millj. af stórverkefnum plús 70 millj. sem voru inni í hinni almennu vegáætlun. Þannig voru það 402 millj. kr. sem áttu að fara til þessara jarðganga á árinu 1992.
Nú hefur það gerst að hæstv. samgrh. hefur flutt sérstaka till. í þessu sambandi og lagt til að flýta jarðgangagerðinni gegnum Breiðadalsheiði og Botnsheiði um tvö ár. Mér er það mikil ánægja og ég þakka hæstv. samgrh. fyrir það framtak. Hins vegar hef ég af því mjög miklar áhyggjur að þessi niðurskurður geti bitnað á verkefnum, einnig í þessu kjördæmi sem öðrum. Þess vegna hlýtur það að vera afar mikilvægt atriði að menn sem áhuga hafa fyrir vegagerð standi fyrir því að bæta samgöngur innan lands, skilji þýðingu þeirra fyrir mannlíf úti um land og láti meira til sín taka um þessi mál en gert er. Það er ekki nóg að láta bara í sér heyra þegar kemur að því að samþykkja útgjöld en þegja þunnu hljóði þegar á að ákveða skatta og skyldur á landsmenn til þess að standa undir þessum framkvæmdum.
Í sjálfu sér liggur ekkert fyrir hvernig á að fjármagna til enda þessa miklu áætlun. En ekki ber að vanþakka það sem kemur fram í till., síður en svo. Ég tel að taka eigi ákvörðun um að fara út í útgáfu skuldabréfa, líkt og gert var með Skeiðarársand og Djúpveginn. Þá kemur fram áhugi manna á þessum stöðum. Ég geri ekki mikið úr þessu bensíngjaldi því þetta er í raun og veru smáupphæð sem það kemur til með að gefa. En þá vil ég halda því fram að Vestfirðingar komi til með að taka á honum stóra sínum og kaupi skuldabréf, bæði þeir sem eiga heima á þessum stöðum sem og hinir sem búa annars staðar og jafnvel margir hverjir við góð efni.
Ég tel að þýðing jarðganga sé mikilsverð fyrir framtíð byggðar. Ég minnist þess að þegar ég var
samgrh. og Ólafsfjarðarverkefnið var tekið í vegáætlun var ég í útvarpinu og fékk hörkuskammir frá formanni einhvers sumarbústaðafélags eða sambands fyrir það að ekki væri malbikað í þetta sumarbústaðahverfi en fyrir svona ,,smápleis``, eins og ég held að hann hafi orðað það á ekki betra máli, ætti að fara í jarðgangagerð. Það er ekkert hugsað um hvað það eru miklar fjárfestingar á þessum stöðum, við skulum segja eins og á Ólafsfirði. Ef þetta fólk hefði átt að bíða árum saman
eftir þessum framkvæmdum þá entist það ekki. Það hefur áhrif á mannlíf á þessum stöðum að búa við það vetrarríki sem hefur verið núna sl. tvo vetur. Það hefur áhrif á fólk á Vestfjörðum að sjá ekki út um glugga mánuðum saman, eins og vetrarríkið hefur verið. Jarðgöngin koma til með að færa byggðina saman, fólkið nýtur allt annars samfélags en áður var.
Það er mikið atriði að nú er verið að byrja fyrir alvöru á framkvæmdum yfir Dýrafjörð. Og það þarf auðvitað að tryggja að þessar framkvæmdir haldi áfram með þeim hætti sem ætlað er þannig að á haustinu 1991 verði hægt að aka yfir Dýrafjörð, þó ekki verði gengið frá malbikun fyrr en árið eftir. ( EgJ: En Gilsfjörð, þarf ekki að fara yfir hann líka?) Jú, ég hef alltaf talið það en það er ekki hægt, hv. 4. þm. Austurl., að fara í allar framkvæmdir í einu. Aðalatriðið er að fólkið sem byggir þessa staði megi treysta þeirri áætlanagerð sem fyrir liggur. Ég tel sjálfsagðan hlut fyrir mitt leyti að um leið og framkvæmdum við Dýrafjörð er lokið verði tvímælalaust farið í Gilsfjörð, burt séð frá jarðgangagerðinni. En fyrr tel ég að það sé ekki hægt að gera.
Við höfum sólundað allt of miklum tíma frá því að göng voru gerð í Oddsskarð og Strákagöng gerð, látið líða svona mörg ár án þess að haldið sé áfram jarðgangagerð. Við höfum séð það og fundið að þeir sömu aðilar sem hafa verið við Blönduvirkjun hafa náð þeirri tækni og þeim hraða í vinnuafköstum sem þurfti til þess að svo vel hefur gengið í Ólafsfjarðargöngum. Og það eru sennilega fyrstu tekjurnar af Blönduvirkjun sem þjóðin hefur fengið en vonandi eiga þær nú eftir að sýna sig í framtíðinni. Þetta á auðvitað að vera metnaður þingsins, metnaður ríkisstjórna á hverjum tíma, að halda jarðgangagerð áfram, alveg viðstöðulaust, en ekki fara í mörg verkefni samtímis. Til þess að nota tæknina, alveg eins og gert hefur verið í slitlagsframkvæmdunum. Þar hefur náðst þessi hraði og vandvirkni við lagningu slitlags vegna þess að þar hafa sömu menn verið þjálfaðir við þessa vinnu.
Ég ætla ekki að hafa þessi orð fleiri. Mér fannst rétt að láta í ljós þessa skoðun mína. Ég er mjög óánægður með þennan niðurskurð en ég vil ekki kenna samgrh. einum um það. Hann ber auðvitað sína hlutdeild í þessum niðurskurði en það eru sennilega aðrir og verri en hann sem hafa frekar ráðið ferðinni.