Framleiðsla vetnis
Mánudaginn 26. nóvember 1990


     Flm. (Kristín Einarsdóttir) :
    Virðulegur forseti. Ég mæli fyrir till. til þál. um framleiðslu vetnis. Flutningsmenn þessarar tillögu eru allar þingkonur Kvennalistans sem nú sitja á Alþingi. Að vísu er Snjólaug Guðmundsdóttir í þeim hóp en hún var varamaður Danfríðar Skarphéðinsdóttur og sat hér á þingi þegar þessi tillaga var lögð fram. Tillagan hljóðar svo, með leyfi forseta:
    ,,Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að hefja skipulagðar rannsóknir og undirbúning að framleiðslu vetnis til notkunar sem eldsneyti til innanlandsnota og til útflutnings. Jafnframt verði athugað hvaða breytingar þurfi að gera á bifreiða - , skipa - og flugvélaflota og öðrum vélakosti landsins til að notkun á vetni sem eldsneyti yrði möguleg, umfang þeirra breytinga og kostnaður við þær.``
    Mikilvægt er fyrir okkur Íslendinga að renna styrkari stoðum undir efnahags - og atvinnulíf þjóðarinnar. Miklar vonir eru bundnar við orkulindir landsins í því sambandi. Áætlað hefur verið að aðeins sé búið að virkja 10 -- 15% af þeirri orku í fallvötnunum sem hagkvæmt er talið að virkja þegar tekið hefur verið tillit til umhverfissjónarmiða. Þetta er að sjálfsögðu aðeins áætlun og fer allt eftir því hvernig matið er gert hversu mörg prósent er talið að við séum búin að virkja. Hafa margir nefnt tölur undir 10% en ég tel ekki hægt að gera ráð fyrir svo mikilli nýtingu. Það er að sjálfsögðu einungis mat að það séu um 10 -- 15% sem búið er að virkja og fer allt eftir því hversu strangar kröfur maður gerir til umhverfismála að því er virkjanir varðar. Það er því eðlilegt með tilliti til þessa að nýta þessa auðlind til hagsbóta fyrir alla landsmenn.
    Æ meiri áhersla er nú lögð á það víða um heim að finna mengunarlaust eldsneyti. Mengun vegna olíubrennslu er mikil og af þeirri ástæðu talið nauðsynlegt að draga úr notkun hennar. Auk þess eru olíulindir jarðar taldar geta gengið til þurrðar eftir hálfa öld ef ekki dregur verulega úr notkun á olíu. Það er því mat sérfræðinga að tilbúið eldsneyti verði verulegur hluti þeirrar orku sem notuð verður í framtíðinni, jafnvel strax í byrjun næstu aldar. Í þessu sambandi má minnast þess að margir telja að eftir 20 -- 30 ár verði allar olíulindir gengnar til þurrðar nema olíulindir í Arabalöndum. Þetta er því talið síst ofætlað, að olíulindir verði gengnar til þurrðar eftir um það bil hálfa öld.
    Árið 1980 komu út skýrslur um framleiðslu eldsneytis á Íslandi og um vetni og vetnissambönd á vegum Orkustofnunar og skýrsla á vegum iðnrn. með tillögu að rannsóknaáætlun varðandi hugsanlega framleiðslu eldsneytis hérlendis með hliðsjón af orkubúskap landsmanna. Ekki hefur því sem fram kemur í þessum skýrslum verið fylgt eftir sem skyldi af hálfu stjórnvalda, en nú er nauðsynlegt að gera átak í þessum efnum og byggja á þeim grunni sem er til staðar. Við verðum að fylgjast vel með á þessu sviði og vera þátttakendur.
    Mörg efni hafa verið nefnd til sögunnar sem eldsneyti framtíðarinnar. Nú hallast flestir að því að fyrir valinu verði hreint vetni en ekki efni sem innihalda kolefni vegna þess að þau munu halda áfram að auka koldíoxíðmagn andrúmsloftsins og þar með hættu á gróðurhúsaáhrifunum svonefndu. Vetni er framleitt með rafgreiningu á vatni. Nú er gert ráð fyrir að flytja það á milli landa sem hreint vetni en ekki tengt öðrum mengandi efnasamböndum eins og talað var um fyrir nokkrum árum. Þegar vetni brennur myndast aðeins vatn. Erfitt er að gera sér í hugarlund að betri lausn finnist á þeim eldsneytisskorti sem blasir við í náinni framtíð.
    Miklar rannsóknir hafa verið gerðar á undanförnum árum á möguleikum þess að nota vetni sem eldsneyti. Tækni til að framleiða, meðhöndla og nota vetni hefur fleygt svo fram á síðustu árum að nú er ekkert því til fyrirstöðu tæknilega að hefja notkun slíks eldsneytis í miklu magni. Hins vegar hefur vetni eða annað tilbúið eldsneyti ekki verið talið samkeppnisfært við olíu reiknað á þröngan efnahagslegan mælikvarða. Í þeim útreikningum sem gerðir hafa verið er ekki gerð tilraun til að meta kostnað vegna mengunar sem hlýst af notkun olíu sem eldsneytis og þá þeim kostum sem vetni hefur þar fram yfir vegna þess að þarna er um mengunarlaust eldsneyti að ræða.
    Árið 1986 ákváðu nokkrir háskólar í Evrópu ásamt þýskum fyrirtækjum að kanna möguleika á að setja af stað rannsóknarverkefni þar sem gerð yrði tilraun um framleiðslu og notkun vetnis. Áætlað var að framleiða verulegt magn vetnis úr vatni með raforku, þar sem hún er framleidd án mengunar, og flytja það með tankskipum til borgar í Þýskalandi. Hafa þessir aðilar samið um kaup á 100 megavöttum af raforku í Kanada til að framleiða vetni, flytja það til Hamborgar, nota í orkukerfum borgarinnar og til að knýja 900 strætisvagna. Einnig á að gera tilraun með vetnisflugvél og er miðað við að hún fari í loftið eigi síðar en 1996. Þarna er um að ræða Airbus - vél og er verið að gera á henni nauðsynlegar breytingar til að hún geti notað vetni. Hins vegar þarf að sjálfsögðu að gera miklu víðtækari breytingar ef farið verður að nota vetni í meira magni en þarna er gert ráð fyrir, en þarna er bara gert ráð fyrir að gera tilraun með eina vél. Þá þarf að sjálfsögðu að hanna flugvélar með tilliti til þessa. Í þessari tilraun er gert ráð fyrir að nota vél og kanna þá möguleika sem vetni hefur sem eldsneyti fyrir flugvélar.
    Þessi tilraun á að geta gefið raunverulega mynd af möguleikum vetnis sem eldsneytis eftir að tilraunatímabilinu lýkur, en það er áætlað sjö ár. Í útreikningum þeirra sem standa að tilraunaverkefninu er gert ráð fyrir að kaupa orkuna á 18 mill hverja kwst. til ársins 1995 en 36 mill eftir það. Þetta er verulega hærra verð en það sem nefnt hefur verið í tengslum við raforkusölu til nýs álvers á Keilisnesi og hafa nýlega heyrst enn hærri tölur í þessu sambandi. Hafa heyrst tölur allt upp í 29 mill. Þetta hef ég nú eingöngu heyrt á skotspónum og hef ekki fengið það staðfest. Þarna er alla vega verið að ræða um verulega hærra verð en við höfum heyrt að því er varðar raforkusölu til álvers hér á landi.

    Frekari tilraunir með vetnisframleiðslu eru fyrirsjáanlegar og gætu Íslendingar orðið þátttakendur í þeim tilraunum ef rétt er á málum haldið. Eru það Þjóðverjar sem virðast vera komnir langlengst í þessum málum og hafa sýnt áhuga á samvinnu við Íslendinga.
    Hér á landi er vetnisframleiðsla vel þekktur iðnaður. Áburðarverksmiðjan í Gufunesi hefur framleitt vetni í nær 40 ár. Hér höfum við mikla möguleika á að framleiða raforku og íslenskir vísinda - og tæknimenn standa framarlega á þessu sviði. Við Háskóla Íslands hafa vísindamenn unnið að rannsóknum og könnun á aðferðum til að framleiða eldsneyti og flytja milli heimshluta. Þessar rannsóknir ber að styðja og gera íslenskum vísindamönnum kleift að hafa samvinnu við erlenda vísindamenn og taka þátt í rannsóknarverkefnum á þessu sviði. Mikilvægt er að við tökum virkan þátt í rannsóknum og undirbúningi að þessu mikilvæga máli.
    Ég tók eftir því, virðulegur forseti, að í frv. til fjárlaga sem nú liggur fyrir þinginu kemur fram á bls. 349 að áætlað hefur verið að hækka framlag til iðnaðarrannsókna um 20% miðað við fjárlögin 1990 og er sagt að hækkunin skýrist m.a. af 4,4 millj. kr. framlagi sem ætlað er til athugunar á möguleikum á framleiðslu vetnis hér á landi. Þetta er auðvitað mjög ánægjulegt þó að 4,4 millj. séu ákaflega lítil upphæð miðað við þær upphæðir sem hafa verið notaðar til þess að reyna að selja erlendum aðilum raforku til álframleiðslu. Þó að þær tölur liggi engan veginn fyrir grunar mig að þær séu nokkru hærri en þarna er ætlað, en auðvitað ber að fagna því að þarna skuli eiga að taka frá fjármuni til athugunar á vetnisframleiðslu hér á landi. Það ætti ekkert að vera því til fyrirstöðu að á Íslandi verði framleitt vetni með íslenskri orku, hráefni og hugviti. Ég vil í því sambandi benda á að við hér á landi höfum ýmislegt fram að færa sem aðrir hafa ekki. T.d. höfum við jarðgufu en talið er vera um 15% ódýrara að nota jarðgufu til að þétta vetni en hefðbundnar aðferðir við þéttingu. Við höfum þess vegna ýmislegt hér á landi sem við getum fært fram sem aðrir hafa ekki.
    Með notkun vetnis í stað olíu er hægt að draga verulega úr mengun í heiminum. Hér er um að ræða stóriðju sem veldur engri mengun ef undan er skilið jarðrask af völdum byggingarframkvæmda og landnotkun vegna virkjana. Íslendingar flytja inn verulegt magn af olíu og bensíni eða um þriðjung af heildarorkunotkuninni sem er um 10 teravattstundir. Talið hefur verið hagkvæmt að framleiða hérlendis um 20 -- 25 teravattstundir af raforku með vatnsafli á ári og vil ég taka fram að þessar tölur eru auðvitað mjög mismunandi eftir því hvaða forsendur maður gefur sér. Sumir hafa talað um allt að 30 teravattstundir en mér þykir það of hátt ef tekið er tillit til umhverfissjónarmiða. Jarðvarmi á að geta gefið um 20 teravattstundir og er því fyrirsjáanlegt að við getum ekki aðeins fullnægt innanlandsþörf heldur getum við einnig flutt út orku t.d. í formi vetnis.
    Kosturinn við að nota vetni í stað olíu er einnig sá

að hægt er að nota það á vélar sem nú eru í notkun án þess að þurfa að gera á þeim verulegar breytingar. Aðeins þarf að breyta eldsneytisgeymum og gera ytri breytingar á vélinni.
    Í skýrslu sem ég minntist á áðan, um vetni og vetnissambönd, og gefin var út í ágúst árið 1980 er fjallað um framleiðslu og hugsanlega notkun á vetni í stað innflutnings á eldsneyti. Þar er einmitt talað um þetta atriði og er þá sérstaklega rætt um vetni á skip, en það hefur fremur lítið verið kannað í heiminum fyrst og fremst vegna þess væntanlega að heildareldsneytisnotkun á skip er mjög lítil miðað við heildareldsneytisnotkun heimsins. Fremur lítið hefur þess vegna verið gert af tilraunum í því sambandi. Þó er í þeirri skýrslu gerð tilraun til að bera saman notkun á vetni miðað við annað eldsneyti og virðist sem ótrúlega lítið þurfi að breyta vélum til að hægt sé að nota vetni í stað olíu.
    Einn af kostum vetnisframleiðslu er að vel getur hentað að byggja nokkrar fremur smáar verksmiðjur. Stórar einingar eru tiltölulega lítið hagkvæmari en litlar. Þetta þýðir að hægt er að hafa verksmiðjurnar allvíða um landið, t.d. við hafnir, og gera þannig skipaflotanum auðvelt að sækja eldsneyti í sjálfa verksmiðjuna fremur en að flytja það langar leiðir með miklum tilkostnaði. Þetta mundi veita fólki víða um land atvinnu.
    Það er kominn tími til að leita nýrra leiða í atvinnu - og efnahagsmálum þjóðarinnar. Undanfarin ár hafa ráðamenn verið svo uppteknir af byggingu álvers að ekkert annað hefur komist að. Orkusölumennirnir hafa verið ótrúlega einsýnir og virðast ekki hafa komið auga á aðra kosti til að koma orku fallvatnanna í verð en að lokka hingað mengandi stóriðju. Íslendingar eiga að leggja áherslu á að koma hér upp iðnaði sem ekki er mengandi, nýtir íslenskt hráefni og hugvit og er í sátt við landið og það fólk sem það byggir.
    Að lokinni þessari umræðu, virðulegur forseti, legg ég til að þessari tillögu verði vísað til 2. umr. og hv. atvmn.