Virðulegi forseti. Það mál sem hér er til umfjöllunar núna hefur legið fyrir þinginu líklegast í rúman mánuð og bandormurinn, skepnan sú, hefur tekið á sig mynd sem er með ólíkindum og engan óraði fyrir í upphafi. Nú er svo komið að hina vísustu menn greinir á um hvor skepnan sé ógurlegri orðin bandormurinn eða kolkrabbinn.
Þetta er að vísu ekki málefni sem er vert hafa í flimtingum því að með þessum vinnubrögðum er hér komið á fordæmi í lagasetningu sem má ekki eiga sér stað. Það má ekki eiga sér stað að Alþingi vinni á þann hátt sem gert er með þessu, að fyrir þinginu sé opið lagafrumvarp vikum saman sem sitjandi ríkisstjórn stingur inn í óskyldum málum og komi í raun fyrir aðra og virkari lagasetningu.
Það er að vísu kunnugt að fyrri ríkisstjórnir hafa þurft að grípa til þess að afnema ákveðin ákvæði í lögum sem hafa haft í för með sér fjárútlát umfram það sem menn hafa treyst sér til í fjárlögum á hverjum tíma. Út af fyrir sig, virðulegi forseti, er það efni í langar ræður að vissulega þarf Alþingi að taka upp agaðri vinnubrögð og að mínu mati að hreinsa til svo að ekki séu inni í lögum margir lagabálkar sem ekki er vilji til að framfylgja þegar kemur að fjárlögum. Þetta þarf Alþingi að hafa að leiðarljósi þegar ný lög eru samþykkt. Hins vegar er það langtímamarkmið og réttlætir á engan hátt þau vinnubrögð sem hér hafa verið höfð í frammi.
Ég vil ekki draga úr því að aðhalds sé þörf í ríkisfjármálum og nauðsynlegt á hverjum tíma. Menn hljóta á hverri stundu að reyna að vinna þannig að innan ríkisfjármálanna rúmist það sem menn eru tilbúnir til að framkvæma á hverjum tíma, rúmist það sem menn eru tilbúnir að leggja á skatta til að fjármagna á hverjum tíma. Eðli málsins samkvæmt er slík vinna langtímaaðgerð, eins og ég nefndi áðan. Það vill stundum gleymast að þarna er ekki eingöngu um að ræða tölur á blaði. Á bak við tölurnar stendur fólk. Þar standa þeir sem njóta þjónustunnar og þeirra hag verðum við fyrst og fremst að bera fyrir brjósti.
Annar stór hópur stendur á bak við tölurnar í fjárlagafrumvarpinu. Það er sá stóri hópur sem vinnur í þágu okkar allra á vegum hins opinbera. Mér finnst bera á því í umfjöllun núv. ríkisstjórnar, sérstaklega í menntamálum og heilbrigðismálum, að þessi stóri hópur gleymist. Rætt er um opinbera starfsmenn eins og menn á taflborði sem hægt er að skáka til og beita síðan hrókeringum, löngum og stuttum, þegar mönnum þykir þannig við horfa. Þetta eru óþolandi vinnubrögð og koma í sjálfum sér í veg fyrir að menn nái þeim markmiðum sem þeir þykjast vera að leita eftir vegna þess að ríkisvald nær aldrei tökum á opinberum rekstri öðruvísi en unnið sé í samvinnu við starfsmennina og unnið sé þannig að þeirra sjónarmið séu höfð í heiðri og virðingu þeirra sé ekki misboðið. Það hefur núv. hæstv. ríkisstjórn sannarlega gert. Eins og ég sagði áðan að þá hefur hún í raun fyrirgert því tækifæri sem hver ríkisstjórn hefur til þess að ná tökum á þeim verkefnum sem hún vill vinna að. Hún tapaði, því miður fyrir ríkisstjórnina, því tækifæri á fyrstu starfsvikum sínum, þeim starfsvikum hverrar ríkisstjórnar sem eiga að fara í það að móta framtíðarstefnu. Á þeim tíma á ríkisstjórn á hverjum tíma hljómgrunn meðal almennings og menn ætlast til þess að ríkisstjórn vinni þannig. Þetta var einmitt sá tími sem núv. hæstv. ríkisstjórn notaði til umfjöllunar um fortíðarvandann. Því miður fór mestöll orka núv. hæstv. ríkisstjórnar á sl. sumri í þá umfjöllun.
Ríkisstjórnin sagðist ætla að draga úr ríkisútgjöldum. Nú vil ég ekki draga úr því að hver sú ríkisstjórn, sem hefði tekið við á sl. vori, hefði þurft að taka á fjármálum ríkisins á annan hátt en gert hefur verið áður þótt ekki kæmi annað til en gjörbreyttar aðstæður í okkar þjóðfélagi, sérstaklega hvað varðar alla meðferð fjármuna og fjármagnsmarkað. Það var því eðlilegt að ríkisstjórnin segðist ætla að taka á þeim málum.
Ég geri mér grein fyrir að þar var um að ræða erfitt verk enda varð niðurstaðan sú að ef miðað er við landsframleiðslu var ekki dregið úr ríkisútgjöldum. Ríkisstjórnin þurfti, eins og allar aðrar ríkisstjórnir, að grípa til nýrra aðgerða í skattheimtu. Þess vegna er mjög fróðlegt að skoða hvar hæstv. núv. ríkisstjórn bar niður þegar kom að því að leggja á nýjar álögur. Sá listi er ekki glæsilegur. Hverjir eiga að bera byrðarnar af ráðstöfunum í ríkisfjármálum og fjárlagagerð fyrir yfirstandandi ár? Ég ætla að nefna hér af handahófi örfáa liði.
Sjómenn skulu sérstaklega bera byrðar umfram aðra. Í því frv. að breytingum á lögum um tekju- og eignarskatt sem samþykkt var hér fyrir áramótin var sú greinargerð sem fjallaði um sjómannaafsláttinn hreint með ólíkindum. Hún bar reyndar með sér að í fyrstu drögum höfðu menn ætlað að ganga miklu lengra en að lokum var gert. Sérstaklega eru það sjómenn á aldrinum 60--67 ára sem eiga að bera auknar byrðar og ég kem að síðar.
Annar hópur sem ríkisstjórnin fann og sá ástæðu til þess að láta bera auknar byrðar á árinu 1992 voru sauðfjárbændur, væntanlega, hæstv. fjmrh., einhver tekjulægsta stétt þjóðfélagsins.
Síðan er komið að barnafjölskyldum. Álögur eru sérstaklega auknar á barnafjölskyldur með meðaltekjur og þar yfir. Þessar aðgerðir bitna tvöfalt á barnafjölskyldum þar sem þær aðgerðir sem nú á að grípa til í skólamálum bætast þar við.
Ellilífeyrisþegar með 67 þús. kr. í tekjur og þar yfir er hópur sem ástæða þótti til að skerða sérstaklega.
Sveitarfélögin í landinu urðu fyrir barðinu á þessu og að lokum ætla ég að nefna sjúklinga, þá sem þurfa að leita læknishjálpar. Ástæða þótti til að leggja sérstakar viðbótarálögur á þá.
Þetta eru hóparnir sem hæstv. núv. ríkisstjórn sér sérstaka ástæðu til að leggja auknar álögur á. Hins vegar er ekkert hróflað við þeim sem hafa skattfrjálsar milljónatekjur í fjármagnstekjum sem menn hafa öðlast margir hverjir með geysilegum millifærslum á síðustu árum frá þeim sem skulda yfir til þeirra sem eiga peninga.
Meira en það, virðulegi forseti, hæstv. fjmrh. hefur, þrátt fyrir loforð annarra ráðherra ríkisstjórnarinnar, sagt að það sé með öllu óvíst að hægt verði að standa við þau fyrirheit að þessir aðilar verði skattlagðir frá og með næsta ári. Það er nefnilega þannig að afskaplega erfitt er að finna nokkra heildstæða stefnu hjá núv. ríkisstjórn í gegnum þær aðgerðir í ríkisfjármálum sem við höfum verið að fjalla um á síðustu vikum. Það er reyndar svo og það þekkjum við á Alþingi að í hverju málinu á fætur öðru hefur stjórnarandstaðan orðið að grípa til sinna ráða og knýja fram lausn eða breytingar á þeim málum sem eru til umfjöllunar. Þar nefni ég síðast saltsíldarsöluna til Rússlands þar sem efh.- og viðskn. Alþingis tók af skarið í gær eftir að málið hafði verið að velkjast milli ríkisstjórnar og Seðlabanka um fimm vikna skeið. Það var eins og einn aðili á nefndarfundi hjá efh.- og viðskn. sagði að sér fyndist að umræðan væri svolítið á undan málinu. Mann rak í rogastans vitandi að síldin var í fararbroddi og synti burt. Það var því ekki um það að ræða að menn söltuðu upp í þessa samninga nema einhverja daga til viðbótar. Það sama gerðist í GATT-málinu þó að alþýðuflokksráðherrarnir hafi komið því þannig fyrir að lítið var gert úr þeim fyrirvörum sem settir voru hér heima þegar komið var á erlenda grund.
Ég ætla, virðulegi forseti, einungis að koma að örfáum atriðum í því frv. eða þeim brtt. sem liggja fyrir. Ég ætla að koma aðeins nánar að sjómönnum, þ.e. tekjutengingu grunnlífeyris ellilífeyris sjómanna á aldrinum 60--67 ára. Hér er um að ræða hluta af félagsmálapakka. Þetta er árangur sem sjómenn náðu eftir áralanga baráttu til þess að koma til móts við tvennt. Annars vegar það að stórir hópar sjómanna nutu á þeim tíma nánast engra lífeyrisréttinda. Í öðru lagi var þetta viðurkenning á því að sjómenn ynnu þess konar störf að eðlilegt væri að þeir væru aðstoðaðir við það eftir 25 ára starf, 60 ára aldur, að fara í land og hverfa að öðrum störfum. Menn gengu ekki að því gruflandi á þeim tíma að sjómenn sem færu í land á aldrinum 60--67 ára mundu í mörgum tilfellum hverfa til annarra starfa. Það geta því ekki verið rök í málinu á þessu stigi. Enda kemur það í ljós þegar málið er skoðað að þarna er um að ræða 500--600 manna hóp. Annað hefur komið í ljós við umfjöllun um málið síðustu daga og það er að réttur helmingur af þessum sjómönnum varð fyrir barðinu á skerðingu sjómannaafsláttar með lagabreytingu nú fyrir áramótin, þ.e. hjá þeim sjómönnum sem enn eru í hlutastarfi á sjó og ná ekki af þeim sökum tilskildum dagafjölda skerðist sjómannaafslátturinn.
Athygli hefur vakið að við umfjöllun þessa máls hefur lítið farið fyrir forustumönnum sjómanna úr þingliði Sjálfstfl. Þeir hafa ekki látið sjá sig í þingsölum þrátt fyrir að eftir því hafi verið leitað að þeir væru hér seinni partinn í dag og fylgdust með umræðum. Það er að vísu skiljanlegt miðað við málatilbúning núv. hæstv. ríkisstjórnar og meiri hluta hennar á Alþingi að þeir kjósi frekar að vera utan þingsala þegar þessi mál eru rædd.
Það vekur einnig athygli hvernig umræðan er á hinu háa Alþingi þegar kemur að sjómönnum og þeirra hagsmunum. Sjómenn hafa komið til tals í öðru samhengi en þessu í vetur. Þá hefur heldur ekkert heyrst frá forustumönnum þeirra á þingi. Umræðan varðandi sjómanna hér í vetur hefur verið í þá veru að þeir njóti óeðlilegra fríðinda af hendi löggjafans sem beri að afnema. Þar hefur núv. hæstv. ríkisstjórn gengið hart fram og skyldi hæstv. heilbr.- og trmrh., þingmaður Vestfirðinga, hafa það í huga.
Annað atriði sem hefur verið haldið á lofti þegar kemur að sjómönnum er að þeir umgangist þá auðlind sem þeim er trúað fyrir, þar sem um er að ræða fiskinn í sjónum, með lítilli virðingu. Mér hefur oft á tíðum ofboðið þegar menn hafa verið með órökstuddar fullyrðingar um að þeir hendi verðmætum fyrir borð, hæst hefur verið nefnd tala upp á annað hundrað þúsund tonnum. Ekkert hefur heyrst frá forustumönnum sjómanna á Alþingi þegar þessi umræða hefur verið í gangi.
Ég ætla að lokum í sambandi við umfjöllun mína um skerðinguna á ellilífeyri sjómanna, eða tekjutengingu grunnlífeyris, að lesa hér frétt, með leyfi hæstv. forseta, úr Morgunblaðinu í dag. Hún hljóðar svo:
,,Skerðingu ellilífeyris sjómanna er mótmælt.
Vélstjórafélag Íslands mótmælir harðlega áformum um skerðingu á ellilífeyri sjómanna miðað við 66 þús. kr. atvinnutekjur á mánuði. Félagið bendir á að bátasjómenn hafi byrjað að greiða í Lífeyrissjóð sjómanna á árinu 1970 og þá hafi viðmiðunartekjur verið mjög lágar.`` Og áfram er haldið:
,,,,Lífeyrisréttur þeirra bátasjómanna, sem greitt hafa í sjóðinn frá upphafi og væru að hefja lífeyristöku á þessu ári, gæti verið á bilinu 25 til 40 þús. kr. á mánuði. Að skerða ellilífeyri þessara manna vegna atvinnutekna yfir 66 þús. kr. á mánuði á sama tíma og ýmsir hópar þjóðfélagsins njóta allt að tífaldra lífeyrisgreiðslna án skerðingar á ellilífeyri er hreint siðleysi,`` segir í tilkynningu frá Vélstjórafélagi Íslands.``
Það er að renna upp fyrir fleiri og fleiri hópum í þjóðfélaginu hvernig hæstv. núv. ríkisstjórn gengur fram við að leysa vanda ríkisfjármálanna.
Ég ætla, virðulegi forseti, ekki að fara mörgum orðum um tilsjónarmennina. Það er búið að fjalla um þá í mörgum ræðum og hæstv. fjmrh. hefur setið undir þeim ræðum og sýnt mikla þolinmæði enda virðist hæstv. fjmrh. vera orðinn talsmaður ríkisstjórnarinnar, ekki bara í sínum málaflokki. Hann virðist sitja hér fyrir hæstv. forsrh. sem í raun leggur það mál sem hér er lagt fram fyrir Alþingi en hefur ekki mikla eirð í sér til þess að sitja í þingsölum. Ég veit ekki hvort ég á að harma það sérstaklega.
En það var þannig með tilsjónarmennina sem hétu eitthvað annað sem ég man ekki lengur hvað var, ( Gripið fram í: Fjárhaldsmenn.) fjárhaldsmenn, þegar brtt. kom til okkar í efh.- og viðskn., að í þessu máli eins og mörgum öðrum var málið lagt fyrir illa unnið og lítt hugsað svo að strax eftir fyrsta fund var talsmönnum ríkisstjórnarinnar ljóst að þeim ákvæðum yrði að breyta áður en vinnu nefndarinnar lyki. Ég er þess reyndar fullviss að hæstv. núv. ríkisstjórn hlýtur að sjá mjög eftir því að hafa lagt til að lögfesta þetta atriði því að, eins og hefur komið margsinnis fram á fundum efh.- og viðskn., þetta hefur ekkert lagalegt gildi. Í lögum eru allar heimildir sem þarf til þess að veita ríkisstofnunum nauðsynlegt aðhald. Þegar gengið var á aðstoðarmenn hæstv. ráðherra varðandi tilgang þessarar lagasetningar kom það eitt fram að þetta ætti að vera svipa sem menn hefðu til þess að veifa yfir forstöðumönnum ríkisstofnana. Eins og ákvæðið var í fyrstu gerð átti að veifa þeirri svipu jafnt yfir þeim sem stóðu sig vel og hinum sem stóðu sig miður. Það hlýtur að orka tvímælis, þótt ekki sé meira sagt, að ráðast í það að lögfesta hótanir af þessu tagi og það hlýtur að verða mönnum umhugsunarefni, eins og margt annað eftir meðferð þessa máls, hvað menn eiga að setja í lög og hvað menn eiga að láta sér nægja að hafa í plöggum eins og stjórnarsáttmálum og öðru slíku. Þetta er ekki eina dæmið, virðulegi forseti, þar sem núv. hæstv. ríkisstjórn stendur fyrir því að setja atriði inn í lög sem eiga þangað ekkert erindi.
Til viðbótar kemur að út frá öllum kenningum um stjórnun og samskiptahætti eigenda stofnana, ef svo má segja þegar við ræðum um ríkisstjórnina sem fer með þessar stofnanir fyrir hönd þjóðarinnar allrar, brýtur þetta allar reglur í samskiptum slíkra aðila og viðkomandi stofnana og viðkomandi starfsmanna.
Virðulegi forseti. Ég ætla síðan að koma að lögregluskattinum, sem heitir í þessari útgáfu sem við erum að vinna með núna nefskattur --- íbúaskattur á sveitarfélög. Hann hét reyndar lögregluskattur í fyrstu útgáfu sem við fengum vegna þess að hann tengist lögum um lögreglumenn. Hér hefur gangur þess máls verið rakinn í upphafi, hvernig ríkisstjórnin hraktist frá einu víginu til annars. Það átti nefnilega að leggja þennan skatt á í allt öðru formi í upphafi sem menn sáu í hendi sér strax á fyrstu dögum að var óframkvæmanlegt. Þá var gripið til þessarar skattheimtu.
Það var fyrir harða andstöðu stjórnarandstöðuþingmanna og Samtaka sveitarfélaga, --- reyndar voru fáeinir þingmenn úr stjórnarliðinu sem sáu strax hvílíkur óskapnaður var þarna kominn fram --- að það tókst að fá fram nokkra breytingu á þessu ákvæði sem vonandi, og ég segi vonandi vegna þess að það vitum við ekki enn þá, hefur náðst að sníða af þessu verstu agnúana. Það var nefnilega svo þegar menn gáfu sér tíma til þess að skoða þetta ákvæði að það hafði ýmsar afleiðingar. Þar á ég fyrst og fremst við áhrifin á Jöfnunarsjóð sveitarfélaga, sem eins og hér hefur verið rakið áður á Alþingi, gerðu að verkum að þessar aðgerðir gátu komið fram með margföldum þunga. Ég ítreka, hæstv. félmrh., með margföldum þunga á einstök sveitarfélög. Það rifjar upp fyrir manni að það var einmitt nefskattur með þessum eiginleikum sem kom niður af margföldum þunga eftir sveitarfélögum og meira að segja eftir borgarhlutum sem varð, ef ég má taka þannig til orða, öðrum stjórnmálaskörungi að falli ekki alls fyrir löngu, þ.e. Margréti Thatcher. Kannski var það nefskatturinn illræmdi sem hún ætlaði að leggja á sem varð öðru fremur þess valdandi að hún varð að hrökklast frá. Skattheimta af þessu tagi sem gengur þvert á öll sanngirnissjónarmið og réttlætisvitund almennings getur aldrei orðið til annars en ófarnaðar.
Þetta hefði kannski verið allt í lagi ef menn hefðu gengið þarna algörlega blint að verki og alls ekki áttað sig á því hvaða afleiðingar þetta kynni að hafa. Nú hefur það komið fram í viðtölum við hæstv. félmrh. að ráðherra segir að menn hafi vitað alla tíð að komið gæti til þess að það viðkvæma jafnvægi varðandi Jöfnunarsjóðinn og sérstaklega tekjujöfnunarframlagið kynni að raskast. Út frá þeim forsendum, ef menn gerðu sér grein fyrir því hvað þetta jafnvægi er viðkvæmt, er það enn þá alvarlegra að menn skyldu hafa gripið til þessara aðgerða sem voru næstum því búnar að hafa þessar afleiðingar. Ég segi næstum því af því að það er ekki ljóst enn þá. Þó að starfsmenn félmrn. hafi sagt við okkur í efh.-og viðskn. að þeir telji að með þeim aðgerðum sem nú er búið að grípa til, þ.e. að lækka skattinn um 100 millj. niður í 600 millj. og ákveða að af því færu síðan 100 millj. í Jöfnunarsjóð ísl. sveitarfélaga, þá sleppi til þannig að Jöfnunarsjóðurinn geti sinnt hlutverki sínu á næsta ári. Þetta byggja þeir m.a. á ákvörðunum sveitarstjórna um álagningu útsvars og annarra gjalda á þessu ári sem liggja fyrir. En þeir vita þó ekki nema sveitarfélög hafi rétt til og geti áfram ákveðið hækkun á útsvarsprósentu og komist þannig inn á Jöfnunarsjóðinn, ef ekki núna þá a.m.k. á næsta ári. Það liggur alls ekki ljóst fyrir hvaða afleiðingar þetta hefur á fjárhag þeirra sveitarfélaga sem hafa reitt sig á tekjujöfnunarframlag úr Jöfnunarsjóði á síðustu árum.
Ég vil spyrja hæstv. félmrh. hvort það sé virkilega svo að hún hafi séð fyrir hvaða afleiðingar þetta gæti haft þegar ákveðið var að fara út í lögregluskattinn. Þetta er þeim mun alvarlegra þar sem nú þyrfti að ríkja góður og mikill trúnaður milli ríkisvalds og sveitarfélaganna vegna þeirrar endurskipulagningar sem nú stendur fyrir dyrum hjá sveitarfélögunum með sameiningu og öðrum aðgerðum til að gera þau virkari til að takast á við þau verkefni sem þeim er ætlað að sinna. Það hefur ekki farið fram hjá okkur í efh.- og viðskn., hæstv. félmrh., að samskipti sveitarfélaganna og ríkisvaldsins hafa beðið varanlegt tjón sem varir í það minnsta á meðan núv. hæstv. ríkisstjórn situr.
Virðulegi forseti. Það væri hægt að hafa um þetta mál miklu lengri ræðu, en ég sé ekki ástæðu til þess. Það hefur verið dregið fram hér í þessari umræðu á hve handahófskenndan og óréttlátan hátt núv. hæstv. ríkisstjórn hefur brugðist við þeim vanda sem við er að etja. Hér hafa verið tínd ótal dæmi um það og ég ítreka, sem ég sagði fyrr í ræðu minni, að það var á fyrstu vikum þessarar ríkisstjórnar sem hún tapaði því tækifæri sem allar nýjar ríkisstjórnir hafa til að ávinna sér traust kjósenda og setja fram heildstæða stefnu sem hún ætlaði sér að vinna eftir á komandi kjörtímabili. Ríkisstjórn, sem ekki nær því á fyrsta missiri síns starfstíma, á sér ekki viðreisnar von. Hún nær aldrei tökum á verkefni sínu.
Ég heyrði starfskonu úr opinbera geiranum segja í gær að á undan eldgosi kæmi jarðskjálfti og hún sagðist, eftir stóra fundinn í gamla Austurbæjarbíói í gær, hafa fundið jörðina skjálfa. Ég sé, virðulegi forseti, engin teikn á lofti um að núv. hæstv. ríkisstjórn muni ná tökum á því verkefni sínu að leiða fram í þjóðfélaginu sátt á næstu vikum á þeim tíma sem einmitt hefði verið þörf á slíku þegar kjarasamingar nánast allra stétta í landinu eru lausir.