Frú forseti. Eitt af vandamálunum sem sjávarútvegurinn glímir við í dag er sú staðreynd að flotinn er of stór. Og til þess að hægt sé að ná einhvers konar sátt um að minnka flotann þarf skipulagsbreytingu. Jafnvel áður en kom til þess að veiðiheimildir voru þrengdar, að ráði fiskifræðinga, var ljóst að flotinn var of stór. Eftir kvótaskerðinguna er svo mismunurinn á afrakstursgetu stofnanna í sjónum og veiðigetu flotans enn meiri en áður. Við höfum einfaldlega allt of mörg skip til að veiða allt of fá tonn. Af sjálfu leiðir að kostnaðurinn við veiðarnar er of mikill og það verður að fækka skipum. En um leið og það er gert er hætt við að einstök byggðarlög tapi veiðiskipum og um leið tapast afli úr byggðarlaginu og þar með atvinna. Þetta er einn stærsti þröskuldurinn í vegi þeirrar nauðsynlegu hagræðingar sem felst í minnkun flotans. En hvernig getum við yfirstigið þennan þröskuld? Eina leiðin er sú að allur afli sem veiðist á Íslandsmiðum fari á innlendan markað. Það er stefna okkar jafnaðarmanna. Þetta kæmi í veg fyrir að heilu byggðarlögin rústist ef kvóti hverfur á brott vegna sölu skips til að mynda þegar verið er í hagræðingarskyni að sameina veiðiheimildir á færri skip. Byggðarlögin, sem njóta nálægðar við miðin og hafa þannig forskot á fjarlægari staði, ættu auðvelt með að keppa um hráefnið á markaðnum og atvinnan helst á staðnum, jafnvel þó viðkomandi byggðarlag hafi ekki lengur formlegan aðgang að miðunum í gegnum kvótann. Þannig er sala alls afla yfir markað forsenda þess að það takist að ná þeirri langþráðu hagræðingu sem felst í minnkun flotans. Sömuleiðis þarf nauðsynlega að auka frelsi í útflutningi sjávarafurða. Í dag er útflutningurinn að verulegu leyti í höndum sölusamtaka sem hafa verndaðan rétt til útflutnings og aðrir en þau fá ekki að flytja út nema með harmkvælum. Á sínum tíma átti þetta fyrirkomulag vissulega rétt á sér en ekki lengur. Við þurfum aukið frelsi þar sem frumkvæði smáfyrirtækjanna fær notið sín. Ef við gefum þessum aðilum aukin tækifæri þá mun það skila sér í miklu skilvirkari markaðsleit og verulegri tekjuaukningu fyrir þjóðarbúið.
Hv. 1. þm. Austurl. ræddi áðan um að menn töluðu um sjávarútveginn af allt of mikilli svartsýni. Ég er sammála honum um það. Þess vegna ætla ég að leyfa mér þann munað, virðulegur forseti, að hugsa aðeins til framtíðar og reyna að fitja upp á nýjum leiðum. Á meðan staðan í sjávarútvegi og atvinnumálum almennt er jafnalvarleg og raun ber vitni þá verðum við að leita allra ráða til að efla atvinnu og til að nýta þá fjárfestingu sem liggur fyrir í formi fiskiðjuvera og flotans og þar vil ég einkum nefna tvennt.
Í fyrsta lagi bendi ég á þann möguleika að feta í fótspor grannþjóðanna og kaupa óunninn fisk til landins sem yrði unninn hér á landi til að skapa atvinnu og nýta þá miklu umframgetu sem er að finna í fiskvinnslunni. Í þessu sambandi vil ég sérstaklega nefna að það hefur verið kleift að kaupa til landsins frystan Alaskaþorsk sem slægður og hausaður hingað kominn hefur ekki kostað mikið meira en 120 kr. á kg. Þetta verð er fyllilega samkeppnisfært. Jafnframt skulum við ekki heldur horfa fram hjá því að þrjár nágrannaþjóðir eru nú farnar að kaupa óunninn þorsk af Rússum sem þær vinna svo sjálfar. Nú síðast í þessari viku voru Grænlendingar að festa kaup á 4.000 tonnum fyrst og fremst til að tryggja atvinnu heima. Hvers vegna gerum við þetta ekki líka?
Í öðru lagi vil ég vekja eftirtekt á því að miklir möguleikar eru á að afla veiðiheimilda fyrir íslensk skip í lögsögu erlendra þjóða þar sem þekktir, vannýttir stofnar eru. Ég nefni lönd eins og Oman,
Kamtsjatka, og sum lönd Afríku. Með þessum hætti væri hægt að nota umframgetu íslenska flotans. Og ég undirstrika sérstaklega að hin nýju lög um Hagræðingarsjóð sjávarútvegsins, sem samþykkt voru í janúar, gera þennan kost miklu nærtækari en ella.
Svartsýni, já. Í þeim umræðum sem yfirleitt hafa orðið um sjávarútveginn þá finnst mér átakanlegt hvað hugmyndaflug og áræði er dapurlegt og miklu minna en áður. Við skulum ekki gleyma því að fyrr á árum þegar aflabrestur varð og erfiðleikar steðjuðu að sjávarútvegi --- hvað gerðu Íslendingar þá? Það varð ævinlega til þess að menn leituðu á vit nýrra miða og nýrra tegunda, gjarnan fjarri heimaslóðinni. Íslensk skip leituðu til Nýfundnalands, í Hvítahafið og á Grænlandsmið. Þar eru núna þekkt fengsæl mið sem eru nefnd eftir íslenskum skipum sem hófu þar fyrst veiðar, ég nefni Fylkismið og Jónsmið. Ég er sannfærður um að við eigum enn ónumin lönd í formi nýrra tegunda og nýrra miða. Og eins og ég mun rekja þá tel ég að enn sé von á verulegri nýsköpun í veiðum og veiðitækni.
Það er sérstaklega vert að undirstrika að umhverfis landið er enn að finna fjölda tegunda sem eru lítt kannaðar, en væri hægt að skapa umtalsverð verðmæti úr. Um þetta væri hægt að nefna tugi dæma en ég ætla einungis að nefna örfá. Menn hafa talað um karfa. Á hafsvæðum við Ísland eru þrjár karfategundir, þar af tveir stofnar af einni. Við höfum lengi nýtt stóra karfann. Fyrir aðeins þremur árum hófum við nýtingu á úthafskarfa eftir tiltölulega erfiða byrjun á veiðunum. Árið 1989 veiddum við 3.000 tonn og sá afli hafði aukist upp í 9.000 tonn árið 1991. Þessar veiðar standa vel undir sér og afkoman virðist fara batnandi. Hins vegar er miklu meira af úthafskarfa til. Á síðasta áratug veiddu Sovétmenn fast að 100 þús. tonn á ári. Þeir hafa nú dregið verulega úr sókninni eins og raunar aðrar þjóðir líka. Það er því óhætt að segja að úthafskarfi er vaxandi auðlind í forðabúi okkar Íslendinga. En smæsta tegundin, litli karfinn, er enn algerlega ónýttur. Af honum er hins vegar geysilegt magn sem hefur farið heldur vaxandi af sérstökum ástæðum sem ég ætla ekki að rekja núna. Þennan stofn er auðvelt að veiða og það er hægt að flaka hann í vélum. Þar líka er ónýtt auðlind.
Fáir virðast svo hafa gert sér grein fyrir því að til er djúpkarfi sem er afbrigði sömu tegundar og úthafskarfinn og ætti í vinnslu að skila svipuðum afrakstri og hann. Í leiðöngrum sem farnir voru til að kanna útbreiðslu úthafskarfa þá tóku menn stundum nokkur djúptog sumarið 1990 að ég hygg, á 500--600 metra dýpi. Alls staðar fengu menn djúpkarfa og talsvert af honum. Það virðist sem sagt þannig að á hafsvæðunum úti fyrir Íslandi sé að finna mjög útbreiddan nær alveg ókannaðan stofn af nytjafiski, djúpkarfa, sem ætti að geta fært Íslendingum mikla björg í bú. Þarna er líka um ónýtta auðlind að ræða.
Leyfist mér, virðulegi forseti, að nefna í þessum sölum fiskinn langhala? Hér við land eru tvær tegundir langhala, sá snarpi og hinn slétti, báðar nýtanlegar, báðar eftirsóttar, báðar dýrar á mörkuðum. Margt bendir til að á miklu dýpi við Reykjaneshrygginn sé að finna umtalsvert magn af þessum tegundum. Árstíðabundin veiði á langhala upp á nokkur þúsund tonn yrði ómetanleg búbót fyrir sjávarútveginn og e.t.v. lífgjöf fyrir einhver fyrirtæki og atvinna fyrir nokkrar fjölskyldur.
Gulllax, hann hefur stundum veiðst í miklu magni hér við land og er eftirsótt tegund af Norðmönnum og á sínum tíma veiddu Kanadamenn 40.000 tonn af þessum ágæta laxi. Ég er líka sannfærður um að við eigum enn eftir að finna stóran hrygningarstofn af grálúðu vestur og suður af Reykjaneshrygg. Hvers vegna? Vegna þess að í dag stendur afli okkar Íslendinga af þessari dýrmætu tegund fyrst og fremst saman af ókynþroska og nýhrygndum fiski. Hvar er stóri kynþroska fiskurinn? Nákvæmlega sömu spurninga spurðu Kanadamenn sig. Þeir fóru og leituðu og þeir fundu stóru grálúðuna. Þetta eigum við eftir. Og hvað með búrfiskinn? Hér við landa hafa menn verið að fá góð skot af búrfiski, stórum búrfiski, en við eigum hins vegar eftir að finna verulegt magn af búrfiski í viðbót. Við Nýja-Sjáland voru menn til skamms tíma að veiða fast að 50 þús. tonnum árlega af búrfiski. Þar og við Ástralíu veiddist ársaflinn yfirleitt á aðeins þremur vikum. Það yrði svo sannarlega ávinningur fyrir þjóðarbúið, fyrir íslenskan sjávarútveg, ef okkur tækist að nýta umframgetu flotans til að taka á nokkrum vikum hér við land nokkur þúsund tonn af hinum dýrmæta búrfiski.
Enn vil ég svo nefna að lauslegar kannanir hafa sýnt að mjög víða í úthafinu er geysileg mergð fiska um miðbik hafbolsins yfir allmiklu dýpi. Þetta eru furðufiskar á borð við álsnípur, marsnáka og slóansgelgju. Enginn er enn farinn að nýta þessar tegundir og engar kerfisbundnar rannsóknir hafa farið fram á útbreiðslu þessara fiska eða í hvaða magni væri hægt að veiða þá. Fiskifræðingar vita hins vegar að þarna er um verulegt magn að ræða sem er útbreitt á mjög stórum svæðum. Fiskifræðingar hafa stundum orðað það svo að þessar lítt þekktu tegundir myndi þykkt miðsjávarbelti í úthafinu. Við eigum enn eftir að kanna möguleika á stórfelldum flotvörpuveiðum í úthafinu á þessum tegundum. Er ekki þarna líka um mikla ónýtta auðlind að ræða?
Virðulegi forseti. Ég nefndi í upphafi máls míns að Íslendingar ættu enn eftir að finna ný mið. Eins og hafréttarmál hafa þróast þá er það vitaskuld ljóst að við getum ekki, eins og fyrr á öldinni, sent fullhuga til veiða á hafsvæðum fjarri Íslandi sem nú eru vitaskuld undir lögsögu annarra ríkja. En við getum gert annað. Við getum farið niður á við, sótt dýpra í sjóinn, farið að nytja djúpmiðin. Næsti kafli í sókn Íslendinga í nýjar tegundir og nýja stofna mun snúa að veiðum á djúpmiðum. Tilraunir annarra þjóða með ný veiðarfæri, til að mynda sérstakar djúplínur, hafa gefið góða raun. Hinn ágæti fiskur langhali hefur verið veiddur á línu niður á 3.000 m dýpi, þó best hafi veiðin verið á 1.200--2.200 m dýpi þar sem stóð fiskur á þriðja hverjum öngli í tilraunaveiðum.
Hvarvetna í kringum okkur eru fiskveiðiþjóðirnar byrjaðar að kanna djúpin. Það er hins vegar sláandi hversu mikil leynd hvílir yfir þessum tilraunaveiðum sem aftur bendir til þess að eftir miklu sé að slægjast.
Virðulegi forseti. Enginn hefur verið jafnóþreytandi og hv. þm. Eyjólfur Konráð Jónsson að minna þingheim og þjóðina alla á þá staðreynd að samkvæmt hafréttarsáttmálanum eiga Íslendingar rétt á geysilegum hafsvæðum norður með Kolbeinseyjarhrygg og suður með Reykjaneshrygg. Á þessum svæðum verða hin nýju fiskimið framtíðarinnar, í miðsjónum og niður við botninn. Við verðum að fara að huga að nýtingu þessara auðlinda sem þarna er að finna í lítt könnuðum tegundum og stofnum. Það er rétt að vekja eftirtekt á því að nú þegar er nokkur fjöldi stórra skipa frá öðrum þjóðum að veiðum milli 200--350 mílna sjólínanna á svæði sem Íslendingar eiga rétt til samkvæmt viðurkenndum alþjóðasamningum. Er ekki kominn tími til að við Íslendingar förum að sýna öðrum þjóðum fram á það að heimildirnar til að veiða á þessum svæðum tilheyra okkur? Er ekki kominn tími til að við förum að staðsetja varðskip okkar þar til að leggja áherslu á rétt okkar til þeirra miða, til þeirra stofna sem á þessum svæðum er að finna. Með slíkum aðgerðum, virðulegi forseti, erum við að verja framtíðina, búa okkur undir nýja sókn á sviði fiskveiða næstu áratuga, næstu aldar. Að því verður líka að huga ekki síður en vandamálum líðandi stundar.