Herra forseti. Á þskj. 167 flyt ég ásamt þingmönnunum Agli Jónssyni, Steingrími J. Sigfússyni, Rannveigu Guðmundsdóttur og Kristínu Einarsdóttur eftirfarandi till. til þál.:
,,Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að láta gera úttekt á að hve miklu leyti íslenskur landbúnaður uppfyllir þær kröfur sem gera verður til hans með tilliti til sjálfbærrar þróunar þannig að hann spilli ekki náttúrulegum auðlindum heldur auki á verðmæti þeirra.
Stuðst verði við niðurstöðu þessarar úttektar við undirbúning íslenskra stjórnvalda að ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Brasilíu á næsta ári.``
Í grg. frv. kemur fram að ,,í októbermánuði sl. hélt Alþjóðasamband búvöruframleiðenda ráðstefnu hér á landi um umhverfismál og sjálfbæra þróun. Á ráðstefnuna mættu fulltrúar frá 31 landi hvaðanæva úr heiminum og gerðu grein fyrir stöðu þessara mála í sínu landi. Af hálfu Íslendinga fluttu m.a. erindi Halldór Blöndal landbrh. og Eiður Guðnason umhvrh. Auk þess fluttu sérstök erindi Piet Bukman, landbúnaðar- og umhverfisráðherra Hollands, og Nitin Desai, aðstoðarframkvæmdastjóri UNCED, umhverfisráðstefnunnar í Brasilíu á næsta ári.
Til þessarar ráðstefnu var boðað með sérstöku tilliti til þess að samræma viðhorf landbúnaðarins við undirbúning hinnar mikilvægu ráðstefnu í Brasilíu sem menn vona að marki þáttaskil í þessu lífsspursmáli mannkynsins.
Það var einróma niðurstaða Alþjóðabændasamtakanna að eina leiðin til að ná viðunandi lausn væri náin samvinna allra sem þar eiga hlut að máli eins og fram kemur í ályktun ráðstefnunnar sem birt er í meðfylgjandi fylgiskjali. Þar sem bændur eiga eða hafa forræði fyrir miklum hluta af landi jarðar er samstarf við þá lykilatriði farsællar þróunar þessara mála. Þetta kom fram í niðurstöðu skýrslu Brundtland-nefndarinnar árið 1987 og hefur vafalaust átt þátt í þeirri viðhorfsbreytingu sem orðið hefur á þessu sviði
síðustu árin.``
Í grg. er síðan drepið á helstu vandamál sem röng notkun lands hefur í för með sér, þ.e. eyðingu jarðvegs og margt fleira. Einnig afleiðingar af hinum tæknivædda stórbúskap með mikilli áburðargjöf og mengun og stórum verksmiðjubúum þar sem dýr eru alin í miklu þéttbýli. En í lok grg. segir svo, með leyfi hæstv. forseta:
,,Þrátt fyrir það sem hér kemur fram og að augljóst er að mörg þau vandamál, sem nefnd eru hér að framan, eru ekki fyrir hendi í íslenskum landbúnaði er mikilvægt að skýrt liggi fyrir hver staða hans er að þessu leyti. Á það má benda að afurðir landbúnaðar, sem er laus við alla þessa annmarka, eru settar í hærri gæðaflokk og neytendur eru reiðubúnir að greiða allt að 25 af hundraði hærra verð fyrir þær.
Ef hæfustu menn, hver á sínu sviði, verða fengnir til þess að vinna saman að þessari úttekt ætti að verða næg þekking án þess að lagt sé í frekari rannsóknir svo að verkinu megi ljúka á skömmum tíma. Það yrði gagnlegt framlag af hálfu Íslands til umræðna á ráðstefnunni í Brasilíu.``
Nú eru liðnir margir mánuðir síðan þessi þáltill. var lögð fram og tíminn fram að ráðstefnunni í Brasilíu styttist óðum. Því miður er ekki líklegt að samþykkt hennar geti haft áhrif á undirbúning Íslendinga en undirbúningur að þessari ráðstefnu heldur áfram og í síðasta mánuði, 11.--13. febr., var haldinn fundur í París á vegum OECD um sjálfbæran landbúnað. Fundurinn var haldinn í aðalstöðvum OECD og var liður í undirbúningi fyrir fund landbúnaðarráðherra OECD-ríkjanna sem haldinn verður 26.--27. mars. Fundinn sátu um 170 fulltrúar frá OECD-ríkjum, nokkrum alþjóðastofnunum og samtökum, þar á meðal nokkrum samtökum umhverfisverndarsinna. Þátttakendur voru flestir sérfræðingar frá ráðuneytum umhverfis- og landbúnaðarmála í aðildarríkjunum og einnig tíu fulltrúar frá bændasamtökum og alþjóðasamtökum bænda, IFAP.
Á fundinum var rætt um sjálfbæran landbúnað, tækni og aðferðir. Greint var frá tilraunum með sjálfbæran landbúnað og lífræna ræktun og þróun slíkrar framleiðslu í ýmsum löndum, rætt um skilgreiningu á hugtakinu ,,sjálfbær landbúnaður``, greint frá möguleikum líftækni og hugsanlegum áhrifum hækkandi hitastigs á jörðunni á landbúnaðinn.
Megininntak þess sem fram kom í erindum og umræðum á fundinum var eftirfarandi:
Í fyrsta lagi að skilningur manna á hugtakinu ,,sjálfbær landbúnaður`` er mjög mismunandi. Allt frá því að vera venjuleg ræktun og búfjárhald, þar sem gætt er hófs í notkun áburðar- og eiturefna, í það sem kalla mætti lífræna ræktun þar sem engin kemísk efni eru notuð. Almennt var sú skoðun uppi að umræður um skilgreiningar í þessu efni væri tímasóun, skoða bæri allar leiðir í þessu sambandi. Það sama hentaði ekki öllum þjóðum, svæðum né einstaklingum. Meginatriðið væri að landbúnaðurinn sé rekinn í sátt við umhverfið án tillits til þess hvaða aðferð er notuð. Ekki megi bara leita gallanna á núverandi kerfum heldur verði að finna ný. Landbúnaðurinn sé í vítahring, bændur auki stöðugt framleiðsluna sem leiði til offramleiðslu og lægra verðs. Stjórnvöld reyna að bjarga málunum með styrkjum og niðurgreiðslum sem leiði til stöðugt hærri kostnaðar fyrir stjórnvöld og neytendur. Eina leiðin sé að hverfa til framleiðslu sem krefst minni tilkostnaðar, minni notkunar áburðar og hjálparefna eða til lífrænnar ræktunar. Aðeins í samvinnu við bændur væri hægt að finna leiðir út úr vandanum.
Fram kom að í hinum iðnvædda hluta heimsins eru bændur og stjórnvöld víðast meðvituð um nauðsyn þess að landbúnaður þurfi að vera umhverfisvænn. Í öllum þessum löndum fara fram umfangsmiklar tilraunir og rannsóknir á þessu sviði og greinileg merki sjást um breytingu til batnaðar. Á þessum stutta tíma er ekki hægt að svara spurningunni um sjálfbærni. Aðeins er hægt að ráða af líkum. Hins vegar er vitað að fyrri kynslóðum tókst víða að stunda sjálfbæran landbúnað og í sumum Asíulöndum er það nú gert.
Núverandi aðferðir við lífræna ræktun eru mjög áhugaverðar en meiri reynslu vantar. E.t.v. eru það ekki rannsóknir sem vantar heldur meiri reynsla.
Sú skoðun var almenn að landbúnaður, fjölskyldubúskapur, eins og algengastur er á Vesturlöndum sé í meginatriðum sjálfbær og þeir ágallar sem þar eru séu tiltölulega auðleystir. Lykilatriði í því sambandi sé aukin fræðsla, beita þurfi meiri þekkingu í rekstrinum en minna af aðföngum. Bent var á að lífrænum áburði geti einnig fylgt vandamál vegna of mikillar köfnunarefnismyndunar.
Rætt var um þau miklu vandamál sem fylgja þröngbýli í sumum löndum, svo sem Hollandi og Danmörku, vegna of mikillar áburðarframleiðslu. Slíkur búskapur væri í raun andhverfa rányrkjunnar. Landbúnaður gæti ekki talist sjálfbær nema hann geti afsett þau úrgangsefni sem frá honum koma á eigin landi.
Sú skoðun kom einnig fram að landbúnaður, sem ekki skapar skilyrði fyrir viðunandi lífsafkomu fyrir bóndann, getur ekki talist sjálfbær. Aðeins efnahagslega sjálfstæðir bændur geta mætt þeim kröfum sem samfélagið gerir til þeirra um sjálfbæra framleiðslu og um hagkvæman rekstur. Sjálfbær landbúnaður krefst bestu tækni og fullkomnustu framleiðslutækja, bæði plantna og dýra ef hann á að lifa af. Sjálfbær landbúnaður þýðir dýrari vörur. Þeirri spurningu er ósvarað hvort neytendur eru reiðubúnir að greiða hærra verð fyrir umhverfisvænar vörur. Því var haldið fram að nægilegt fjármagn væri nú í landbúnaðargeiranum. Spurningin væri sú hvernig það ætti að skiptast milli bænda annars vegar og annarra framleiðslu- og þjónustuliða hins vegar. Því er einnig ósvarað hvort neytendur sætta sig við útlitsgalla sem oft fylgja vörum úr umhverfisvænni ræktun, t.d. á ávöxtum og grænmeti.
Talið er að mannkynið eigi nú matarbirgðir til aðeins 27 daga. Á þessum fundi flutti aðstoðarforstjóri OECD, Herbert Redl, erindi en forstjórinn er jafnframt yfirmaður þeirrar deildar OECD sem annast landbúnaðarmál. Megininntak í máli forstjórans var eftirfarandi:
Til þess að gera landbúnaðinn umhverfisvænni en nú er þarf að efla samvinnuna við stjórnvöld í hverju landi og við bændur. Bæta þarf rekstur bænda og efla tilfinningu þeirra fyrir markaðnum. Landbúnaðarstefna aðildarríkjanna þarfnast endurskoðunar. Markmið hennar hafa ekki náðst fram. Tekjumarkmiðið hefur ekki náðst og bilið milli bænda og annarra þjóðfélagshópa hefur breikkað í flestum aðildarlöndunum. Markmiðið um ódýrari vörur hefur heldur ekki náðst í flestum aðildarlöndunum. Þessi staða krefst nýrrar hugsunar. Þessi þróun á hins vegar að vera hæg. Það hefur OECD alltaf sagt.
Sem fyrr segir voru á fundinum tíu fulltrúar bændasamtaka og fulltrúar frá IFAP, alþjóðabændasamtökunum. Þeir hittust á sérstökum fundi og í lok fundarins flutti David King, framkvæmdastjóri IFAP, ávarp þar sem hann skýrði sérstaklega afstöðu bænda. Meginatriðin í máli hans voru eftirfarandi:
Það ræktunarland sem við eigum í dag er verk margra kynslóða og það getur tekið aldir að bæta þau spjöll sem sums staðar hafa verið unnin á umhverfinu. Menn þurfa að gera sér ljóst að ræktunarlandið er dýrmæt auðlind og við eigum að umgangast það sem slíkt. Um aldamót höfum við um það bil 1 milljarði fleiri menn að fæða. Við getum ekki séð þessu fólki fyrir mat ef við hættum alveg að nota kemísk efni í landbúnaði. Það er ekki hægt að ákveða bara eitt kerfi í landbúnaðinum. Sjálfbær landbúnaður þýðir ekki það sama og lífræn ræktun. Við verðum að vinna eftir öllum þeim leiðum sem mögulegar eru án þess að misbjóða umhverfinu. Það verður að hafa í huga að núverandi staða í landbúnaðarmálum er verk stjórnvalda. Bændur eru í mikilli óvissu um starfsumhverfi sitt. Þeir þurfa langtímastefnu. Við mótun slíkrar stefnu þarf að hafa eftirfarandi í huga:
1. Bóndinn er ekki vandamálið heldur lykillinn að lausn vandamálsins.
2. Stefnumörkun og áætlanir þarf að vinna í náinni samvinnu við bændur. Árangur næst ekki með fyrirmælum að ofan.
3. Leggja þarf áherslu á aukna menntun og ráðgjöf. Ekki má láta sölumönnum eftir að annast ráðgjafarstarfið.
4. Beina þarf rannsóknum í auknum mæli að sjálfbærri þróun.
5. Aðeins fjárhagslega sjálfstæður landbúnaður getur verið sjálfbær. Umhverfisvandamál eru afleiðing fátæktar.
6. Sjálfbær landbúnaður er ekki bara mál bænda heldur samfélagsins alls.
Ég hef hér gert grein fyrir þeim efnisatriðum sem fram komu á þessum fundi hjá OECD. Ýmislegt af því sem þar kemur fram getur átt við okkar landbúnað en margt er að sjálfsögðu öðruvísi. Eins og ég sagði í upphafi, þá er það sem betur fer þannig að okkar landbúnaður er á margan hátt betur settur en í flestum öðrum löndum OECD vegna þess sem áður hefur verið minnst á.
Enda þótt þessi tillaga muni ekki ná þeim tilgangi, eins og ég sagði áður, að hafa áhrif á undirbúning að ráðstefnunni í Brasilíu í byrjun júnímánaðar nk., þá er það engu að síður mikilvægt fyrir íslenskan landbúnað að svona úttekt fari fram til þess að ljóst sé hver staða hans er. Ég er sannfærður um að sú staða er mjög góð og hluti af þeim framtíðarmöguleikum sem íslenskur landbúnaður á byggist áreiðanlega á því hvernig hægt væri að framleiða hágæðavörur hér sem gætu verið eftirsóttar af neytendum. Það væri mikils virði fyrir íslensku þjóðina að eiga aðgang að slíkum vörum en einnig til þess að öðrum þjóðum verði gefinn kostur á slíkri gæðavöru, fleirum en þeim vaxandi fjölda ferðamanna sem sækja okkur heim.
Ég legg svo til að að lokinni þessari umræðu verði tillögunni vísað til síðari umr. og landbn.