Virðulegi forseti. Í dag setja samningamenn EFTA og Evrópubandalagsríkja upphafsstafi sína við EES-samninginn. Þetta hafa verið flóknar samningaviðræður og ekki áfallalausar. Ég hef lagt mikla áherslu á að við vönduðum sem best þá vinnu sem við Íslendingar höfum lagt í þessa samningsgerð á meðan á henni hefur staðið. Ég hef beitt mér fyrir nánu samráði innan stjórnkerfisins sem utan, bæði um efni samninganna og form, þar á meðal hina lagalegu hlið. Ég hef reynt að leita til hinna færustu sérfræðinga sem völ er á. Í mínum huga leikur enginn vafi á því að EES-samningurinn og fylgisamningar með honum brjóta ekki í bága við íslensku stjórnarskrána. Þar hafa einkum verið hafðar uppi þrenns konar efasemdir.
1. Um sé að ræða framsal á löggjafarvaldi. Ég tel að tekin hafi verið af öll tvímæli um að svo er ekki. Það getur ekki verið um framsal á löggjafarvaldi að ræða þar sem nýjar EES-reglur taka aðeins gildi að stjórnskipulegum skilyrðum uppfylltum, sbr. 103. gr. samningsins.
2. Önnur meginefasemdin hefur verið um að EES-reglur séu með samningnum gerðar rétthærri en íslensk lög. Þetta er ekki rétt. Alþingi getur að sjálfsögðu samþykkt lög sem eru í andstöðu við þennan milliríkjasamning ef það kýs svo, annars þyrfti að breyta stjórnarskrá. Hins vegar mundi Alþingi þar með brjóta reglur þjóðarréttar.
3. Þriðja efasemdin er að um sé að ræða framsal á dómsvaldi. Það er rétt að ákvarðanir eftirlitsstofnunar EFTA-dómstóls og EB-dómstóls geta haft áhrif á landsrétti. Hins vegar er ekki um framsal á dómsvaldi að ræða í andstöðu við stjórnarskrá þar sem þessi samningsákvæði gilda aðeins ef um er að ræða lögskipti sem hafa áhrif milli ríkja. Slíkt hefur verið talið heimilt samkvæmt mörgum fordæmum, t.d. norræna samningnum um fullnustu dóma.
Utanrrn. er ekki kunnugt um neinn sérfræðing sem kynnt hefur sér þetta mál sem hefur komist að þeirri niðurstöðu að EES-samningurinn brjóti í bága við stjórnarskrána.
Virðulegi forseti. Á sama hátt og vandað hefur verið til samningsgerðarinnar vil ég vissulega gera allt sem í mínu valdi stendur til að undirbúa vel þingmeðferð og þjóðfélagsumræðu um svo mikilvægan og afdrifaríkan samning sem EES-samningurinn vissulega er. Þess vegna hef ég í dag skipað nefnd til þess að veita umsögn um það hvort
samningurinn um Evrópskt efnahagssvæði ásamt fylgisamningum brjóti á einhvern hátt í bága við íslensk stjórnskipunarlög. Ég hef reynt að velja þá sem mesta og besta reynslu og þekkingu hafa á því vandasama sviði sem um ræðir, þ.e. stjórnskipunar- og þjóðarrétti. Formaður nefndarinnar verður Þór Vilhjálmsson, hæstaréttardómari og fyrrv. prófessor í réttarfari. Aðrir nefndarmenn verða Gunnar G. Schram, prófessor í stjórnskipunarrétti, og Stefán Már Stefánsson, prófessor í réttarfari, en báðir hafa þeir sérhæft sig í Evrópurétti. Loks hefur verið leitað til hæstv. dómsmrh. um að tilnefna einn mann, fjórða aðilann, sem sérfræðing í lagahefðum íslenska ríkisins og framkvæmd stjórnsýslu og hefur hann tilnefnt Ólaf Walter Stefánsson, skrifstofustjóra dómsmrn., til þess að taka það verk að sér. Óski þingflokkar eða einstakir þingmenn að koma sínum sjónarmiðum á framfæri við nefndina sé ég ekkert því til fyrirstöðu. Ég tel alla umræðu um málið vera af hinu góða. Ég hef óskað eftir því að nefndin skili áliti sínu fyrir júnílok nk.
Varðandi þá tillögu sem liggur fyrir þinginu um þetta mál hef ég lítið um hana að segja annað en það að með framangreindri ráðstöfun tel ég meginmarkmiði hennar náð, þ.e. að fá þá bestu mögulegu ráðgjöf um EES-samninginn sem völ er á.
Virðulegi forseti. Varðandi þær umræður í Svíþjóð sem spunnist hafa um hvort EES-samningurinn brjóti í bága við sænsku stjórnarskrána þá hef ég kannað það mál og hvernig það snýr að sænskum stjórnvöldum en á enn von á frekari gögnum frá sendiherra okkar í Svíþjóð. Ég vek athygli á að fyrirkomulag þar í landi varðandi lagasetningu er frábrugðið því kerfi sem við búum við. Þar er skylt að senda lagafrv. til umsagnar hjá fjölmörgum aðilum, m.a. til lagaumboðsmanns þingsins eða ,,justitiesombudsmans`` og jafnvel til dómstóla á öðrum dómstigum. Greinargerð með sænska EES-staðfestingarfrumvarpinu var að mati Evrópu- og utanríkisviðskiptaráðherra Svía óheppilega orðuð sem olli nokkrum ruglingi og einnig var gefinn mjög skammur frestur til svara. Samkvæmt upplýsingum frá sendiherra okkar telur umboðsmaðurinn, þ.e. lagaumboðsmaður sænska þingins, ólíklegt að þörf verði á því að breyta stjórnarskránni.
Nokkrar umræður urðu um svonefnt lagaskilaákvæði í sænska EES-staðfestingarfrumvarpinu sem kveður á um forgang EES-reglna fram yfir önnur lög. Mér skilst að ákveðið hafi verið að umorða það ákvæði. Ég sé ekkert sambærilegt vandamál í drögum að íslenska EES-staðfestingarfrv. sem brátt verður lagt fram til kynningar.