Páll Pétursson :
Herra forseti. Ég varð fyrir vonbrigðum með fyrri ræðu hæstv. utanrrh. og ég verð að játa að ég varð fyrir vonbrigðum með þá seinni líka. Mér finnst nefnilega ekki nóg að fullyrða hluti við okkur sem við vitum að eru ekki réttir en það gerði hæstv. utanrrh. sig sekan um áðan. Það er náttúrlega alveg út í hött að jafna saman ákvæðunum um norræna vinnumarkaðinn og ákvæðunum um tilflutning fólks í EES-samningnum af þeirri ástæðu að í norræna vinnumarkaðnum þurftum við ekki að óttast hefndaraðgerðir ef við hefðum beitt takmörkunarákvæðum hans. Við erum hins vegar undir það seldir að þurfa að búa við það að EES-ríki grípi til gagnaðgerða ef við beitum þessu ákvæði og þær geta verið okkur dýrkeyptar þannig að hér er um talsvert ólíkt mál að ræða.
Hæstv. ráðherra vildi ekki heyra á það minnst að það prinsipp, sem við höfum haft um að veita
ekki aðgang að fiskimiðum fyrir tollfríðindi, hafi verið brotið. Nú spyr ég: Hefði verið hægt að gera EES-samning án þess að honum fylgdi tvíhliða samningur um við skulum segja gagnkvæmar veiðiheimildir? Svarið við þessu hygg ég að hafi verið margupplýst nei. Við gætum ekki gerst aðilar að Evrópsku efnahagssvæði ef ekki kæmi líka til þessi gagnkvæmi samningur. Þar með liggur það náttúrlega ljóst fyrir að hann er hluti af endurgjaldi fyrir tollafríðindin og þar með erum við að kaupa okkur tollafríðindi fyrir aðgang að fiskimiðum þó að við fáum loðnu til endurgjalds að einhverju leyti. Svona sýnist mér þetta vera einfalt og þar með er þetta prinsipp farið. Ég er ekki að taka neina fordæmingarafstöðu. Það getur verið skynsamlegt að skipta á veiðiheimildum en þar með er búið að brjóta það prinsipp sem menn hafa haldið við að við ætluðum ekki að veita aðgang að fiskimiðum fyrir tollfríðindi og á það er ég að benda.
Varðandi landið og orkulindirnar þá er það allt saman galopið enn þá og það hefur ekki lokast í þessari umræðu, síður en svo. Ég hef a.m.k. ekki róast hið minnsta við það að hlusta á hæstv. utanrrh. Nú kann það að vera að hægt sé að beita þessu ákvæði ef um stórfellda röskun er að ræða. Og ég hugsa að það sé fræðilegur möguleiki á að gera það ef hér fylltist allt af erlendu vinnuafli og atvinnuleysi yrði meira hér en í öðrum EES-löndum. Þá gætum við gripið til aðgerða, að vísu með hættu á því að það verði gripið til gagnaðgerða gegn okkur. En mér þykir afar ósennilegt að við getum sannað að um stórfellda röskun yrði að ræða fyrr en þá stórkostlegur hluti landsins eða orkulindanna væri kominn í hendur útlendinga.
Við getum vissulega haft ákveðinn hag af því ef erlendar fjármálastofnanir koma hingað og setja upp aðstöðu. Það mundi vafalaust hafa þau áhrif að vaxtastig í landinu mundi lækka eða a.m.k. verður maður að binda vonir við það. En ég vek athygli á því að það yrði ekki íslenska bankaeftirlitið sem hefði eftirlit með þeim stofnunum heldur yrði það bankaeftirlit viðkomandi þjóða og við höfum ekkert yfir því að segja.
Það er náttúrlega meginspurning í öllu þessu máli: Leiðir þessi samningsgerð okkur inn í Evrópubandalagið? Er hér um brúklega endastöð að ræða eða er þetta bara áningarstaður? Þetta er meginspurningin í allri afstöðumótun til þessa samnings. Ég vildi sannarlega að ég hefði sannfæringu fyrir því að þetta væri brúkleg endastöð og samstaða gæti orðið um það í þjóðfélaginu að láta svo vera. En því miður eru teikn sem benda til þess að a.m.k. séu ekki allir sem meti það svo. Hvers vegna skyldu t.d. þær þjóðir sem nú þegar hafa sótt um inngöngu að EB leggja verulega áherslu á það að fá fullgiltan EES-samning, hvers vegna skyldu þær gera það? Þær gera það auðvitað bara vegna þess að þar með telja þær sig komnar yfir erfiðan þröskuld og vilja ekki eyðileggja það verk sem þegar er búið að gera.
Menn hafa talað um stjórnarskrána og er hún líka feiknarlega stórt atriði í öllu þessu sambandi. Og eins og ég sagði í fyrri ræðu minni þá vil ég ekki gera lítið úr ágætum lögmönnum sem ríkisstjórnin hefur fengið til liðs við sig og ég vil gjarnan hlusta á þeirra álit. En ég vil a.m.k. líka heyra álit þeirrar nefndar sem tillagan fjallaði um að sett yrði á stofn því ekki er um neitt smámál að ræða, hvort við erum að sneiða að stjórnarskránni eða ekki. Mikilhæfustu og færustu sænskir lögfræðingar hafa í hópum saman fullyrt að að EES-samningur samræmist ekki sænsku stjórnarskránni í nokkrum atriðum. Þeir vitna t.d. til þess að greini lög EFTA-ríkjanna á við lög EES, þá skuli dómarar velja --- ég endurtek, velja EES-lögin í túlkun sinni, ekki lög þjóðar sinnar. Þetta telja sænsku lögfræðingarnir að brjóti í bág við sænska stjórnarskrá. Þeir telja vafa leika á því að ríkisstjórn hafi rétt til að ómerkja ákvarðanir sveitarfélaga um styrki til atvinnustarfsemi innan síns sveitarfélags, að það standist sænsk stjórnskipunarlög. Þeir gagnrýna líka 103. gr. samningsins þar sem mælt er fyrir að ákvörðun EES-nefndarinnar um lagabreytingu skuli í vissum tilfellum gilda til bráðabirgða, eins og það er orðað, í túlkun dómstóla og stjórnvalda jafnvel þó að stjórnarskrárkröfur séu ekki uppfylltar. Og loks er ætlast til þess að EFTA-dómstóllinn taki tillit til EB-dóma og einnig beri dómstólum EFTA-ríkjanna sjálfum að gera það. Þetta sem ég hef verið að vitna til er álit sænskra lögfræðinga og þeir eru að sjálfsögðu að máta við sænsku stjórnarskrána. Íslenska stjórnarskráin er í einhverjum atriðum frábrugðin þeirri sænsku en þetta vekur allt saman upp spurningar um það hvort menn séu a.m.k. ekki komnir á grá svæði. Ég vitna til ágæts og skynsamlegs viðtals við formann utanrmn. Það birtist í Helgarblaðinu föstudaginn 24. apríl. Þar telur hann upp a.m.k. fjórar, ef ekki fleiri, greinar stjórnarskrárinnar sem hann telur að e.t.v. stangist á við EES-samninginn.
Nú er ég ekki að segja það þó að stjórnarskráin sé heilög að ekki megi breyta henni og ef niðurstaðan yrði sú að samningurinn samræmist ekki íslenskri stjórnarskrá þá er hann ógildur þangað til búið er að breyta stjórnarskránni en stjórnarskránni verður ekkert breytt með þjóðaratkvæðagreiðslu. Henni er breytt með ákvörðun Alþingis og síðan fara fram kosningar og síðan er stjórnarskrárbreytingin aftur samþykkt á Alþingi. Mér finnst sorglegt til þess að vita hvað hæstv. utanrrh. talar gáleysislega um þetta mál eða óskýrt því að ég tel að hann viti þetta jafn vel og við hinir. Þjóðaratkvæðagreiðsla er aðferð til þess að gefa þjóðinni tækifæri til þess að taka ákvörðun um hvort þetta skref skuli stigið og þetta er mikilvægt skref og eðlilegt að þjóðin fái tækifæri til að segja sitt álit á því og það er alveg óháð því hvernig það veit að stjórnarskránni.
Utanrrh. talar um að þetta sé enn þá tveggja stoða lausn og kann að vera að svo sé að nafninu til en önnur þeirra er ekki til frambúðar. Hún er orðin fremur lítilfjörleg og þar af leiðir að við getum ekki treyst því að hún haldi til langrar framtíðar. Það er breyting sem orðið hefur síðan þessar umræður hófust.
Hæstv. utanrrh. fór nokkrum orðum um landbúnaðarafurðir og hann taldi að ekki ástæða til þess að hafa áhyggjur af þeim. Það kann vel að vera og betur að svo væri. Ég er hins vegar ekkert í vafa um
að utanrrh. er ekkert áhyggjufullur sem slíkur út af þessum þætti en það gæti hugsast að einhverjir aðrir séu það.
Varðandi verklagið við meðferð þessa máls á þinginu þá rétti stjórnarandstaðan í gær út hönd til ríkisstjórnarinnar um það að reyna að komast að samkomulagi um hvernig meðferð þessa máls skyldi hagað á Alþingi. Þar sem mér finnst að annaðhvort hafi hæstv. utanrrh. ekki lesið bréfið eða misskilið þann texta sem í því var þá ætla ég aðeins að renna yfir hvernig við gátum hugsað okkur að þetta væri gert. Við teljum að utanrmn. eigi að fá til samninginn meðferðar, bókanir, viðauka og yfirlýsingar sem honum eru tengdar enda er þar um utanríkismál að ræða jafnframt því sem hún á að sjálfsögðu að fá tvíhliða samning um sjávarútvegsmál til meðferðar en leita í því efni álits sjútvn. eins og sjálfsagt er og eins og gert var með þingmál fyrir skemmstu, þ.e. landanir erlendra skipa. Hins vegar liggur það náttúrlega alveg ljóst fyrir að breytingar á íslenskum lögum, sem ekki varða utanríkismál, hafa ekkert til utanrmn. að gera og það hefur okkur aldrei dottið í hug í stjórnarandstöðunni. Það er auðvitað sjálfsagður hlutur að þau mál sem eru á verkefnasviði allshn. fari til allshn. og hljóti umfjöllun þar o.s.frv. Við óskum einungis eftir því að þessi frumvörp komi aðskilin fram, þ.e. frv. um breytingar á lögum komi ekki fram í bandormsformi heldur á sérstökum þingskjölum sem flokkast megi niður á nefndirnar. Utanmrn. skili að lokinni athugun nál. um samninginn og það sem hún hefur fjallað um og ég reikna með því að það verði ekki bara eitt álit heldur að sjálfsögðu a.m.k. tvö eða fleiri og síðan yrði farið eins að í hinum nefndunum. Forsætisnefnd hefði tækifæri til að hafa yfirumsjón með að þetta gæti allt saman gengið fyrir sig með eðlilegum vinnuhraða og við í stjórnarandstöðunni erum tilbúin að leggja á okkur að sitja hér á nefndarfundum. Ef við ætlum að vanda málsmeðferðina á samningnum þá kemur að sjálfsögðu ekki annað til greina en að hann sé í höndum utanrmn. sem hefur verið að fjalla um hann. Og síðan er það okkar hugmynd að almennar umræður um samninginn, hin raunverulega deila um málið, hefjist ekki fyrr en þing kemur saman í haust og við bjóðumst til að það verði í september þar sem allur pakkinn væri þá kominn í ljós, ekki bara hluti af honum, heldur lægi tvíhliða samningurinn fyrir og búið væri að þýða þau gögn sem þýða þyrfti og menn hefðu málið allt fyrir sér í einu. Þetta væri hin eðlilega málsmeðferð að okkar dómi og sú sem tryggði best að þingið færi forsvaranlega að þessu máli. Við viljum enga fljótaskrift, við viljum eðlilegan vinnuhraða. Við erum ekki með þessu að lofa að samþykkja þennan samning en við óskum eftir og viljum gera okkar til að hann hljóti verðuga umfjöllun.