Hæstv. forseti. Ég vil sömuleiðis greiða fyrir því að þetta mál fái hér eins skjóta afgreiðslu og unnt er en ég sé mér þó engu að síður ókleift annað en að hafa um það nokkur orð. Í fyrsta lagi vil ég að útskýra þann fyrirvara sem er á nál. af minni hálfu og einnig ræða lítillega um málið eins og það hefur borið að okkur og þá gagnrýni sem það hefur fengið sem og þau eindregnu meðmæli og tilmæli sem borist hafa til Alþingis um að afgreiða það.
Um fyrirvarann er það að segja að ég get í raun og veru tekið þar undir orð hv. síðasta ræðumanns. Hann lýtur ekki síst að því að við viljum með engu móti að stuðningur okkar við þetta mál misskiljist sem einhver velvilji í garð efnahagsstefnu hæstv. ríkisstjórnar almennt. Síður en svo. Þvert á móti er á ferðinni þingmál sem er auðvitað bein afleiðing af m.a. efnahagsstefnu ríkisstjórnarinnar og því hvernig hún hefur spillt afkomu sjávarútvegsins, einkum og sér í lagi hávaxtastefna ríkisstjórnarinnar sem hún sjálf reið á vaðið með og innleiddi í einhliða ákvörðunum um hækkun vaxta á ríkisskuldabréfum og ríkisvíxlum fyrir réttu ári. Fátt ef nokkuð hefur reynst sjávarútveginum jafnmótdrægt eins og háir vextir á undanförnum árum og þá ekki síður nú á sl. ári eins og endranær. Nægir þar að vitna til hrikalegrar skuldastöðu útvegsins en samkvæmt nýlegum framreikningum standa skuldir útvegsins nú í um 95--105 milljörðum kr.
Hæstv. forseti. Hér er á ferðnni neyðarráðstöfun. Um það eru allir sammála. Það eru meira en sex mánuðir liðnir síðan hæstv. sjútvrh. sjálfur talaði um nauðsyn þess að grípa til neyðarráðstafana vegna bráðavanda sjávarútvegsins. Æ síðan hefur harla lítið gerst og því var það að við höfum á undanförnum vikum og mánuðum oft lýst eftir stefnu hæstv. ríkisstjórnar og því hvort eitthvað stæði til að gera í málefnum sjávarútvegsins. Það er því að vonum að menn fagna því þegar loksins gefst færi á að styðja mál, sem óneitanlega lagar stöðu fyrirtækjanna verulega, a.m.k. til skamms tíma litið, þó svo það breyti ekki hinum eiginlega rekstrargrunni sem sjávarútvegurinn stendur á, að tæma þannig skyldusparnaðarsjóð sjávarútvegsins sem með sönnu má kalla Verðjöfnunarsjóðinn.
Það er réttast að viðurkenna, hæstv. forseti, að þessi aðgerð er langt frá því að vera gallalaus. Á henni eru að sjálfsögðu annmarkar og það er síður en svo gleðiefni að þurfa að standa að því nú að tæma á einu bretti þennan sjóð sjávarútvegsins sem myndaðist á tímum betri afkomu fyrir greinarinnar hönd í tíð fyrri ríkisstjórnar og vegna þeirrar forsjálni sem þá var sýnd að leggja til hliðar til mögru áranna. En okkur standa ekki margir kostir til boða þegar kemur að stöðu sjávarútvegsins og við hljótum þess vegna að taka þátt í því að afgreiða mál af þessu tagi sem bætir þar nokkuð úr þó svo við hefðum óskað eftir því að ýmislegt annað hefði verið þar að gert og öðruvísi að hlutum staðið.
Varðandi þá gagnrýni sem komið hefur fram á þessa aðgerð vil ég fyrst taka þar til við viðhorf sem forsvarsmenn sjómannasamtakanna hafa sett fram og eru fullkomlega skiljanleg. Rétt er að hafa í huga í því sambandi að sjómenn voru frá upphafi andvígir því að verða dregnir inn í Verðjöfnunarsjóð sjávarútvegsins og óskuðu eindregið eftir því að fá að vera þar utan við. Á sínum tíma fundu menn ekki aðra heppilegri aðferð en þá að hafa sjómenn á þeim hluta flotans þar sem um beina framleiðslu til sölu á erlendum mörkuðum eða til útflutnings var að ræða, þ.e. þegar frystiskip og önnur veiðiskip sem selja afurðir sínar beint eiga í hlut. Það er því alveg ljóst þegar þetta mál er skoðað nánar að það er og mundi alltaf verða miklum annmörkum háð að láta starfandi sjómenn á einum tíma taka þátt í myndun Verðjöfnunarsjóðs sem samkvæmt reglum getur síðan komið til útgreiðslu á öðrum tímum. Ekki þarf annað en taka það dæmi að t.d. fimm ár líði í milli þess tíma að inngreiðslur eigi sér stað og þangað til að útgreiðslum kemur og hafa síðan í huga þær breytingar sem verða í stéttinni á slíku tímabili og þar með sjá menn að í talsverðum mæli gæti þá átt við að sjómenn sem greitt hefðu inn í sjóðinn á sínum tíma væru horfnir af vettvangi eða til annarra starfa og nýir menn komnir í staðinn sem nytu síðan góðs af inngreiðslunum án þess þó að hafa lagt þar neitt af mörkum sjálfir. Þetta er að sjálfsögðu tæknilegur annmarki á því að stétt af þessu tagi taki þátt í svona sveiflujöfnun nema þá og því aðeins að menn eyrnamerki innstæðurnar viðkomandi einstaklingi. Það er nú sennilega hægar sagt en gert og ég er eingöngu að rekja þetta til þess að rökstyðja það viðhorf mitt að þetta fyrirkomulag hafi verið annmörkum háð frá upphafi og sú aðgerð sem við erum nú að grípa til breytir í sjálfu sér engu í því sambandi. Þeir annmarkar voru fyrir hendi í kerfinu og verða ekki til hvað grundvallarfyrirkomulagið sjálft snertir með þessari aðgerð. Menn geta að sjálfsögðu haft það sjónarmið að það væri sanngjarnara þrátt fyrir allt að starfandi stétt sjómanna á þeim tíma þegar verð fellur og afkoma versnar í sjávarútvegi fái til sín útgreiðslurnar en jafnvel það er ekki trygging fyrir því að jafnvel þar sé um réttlátt fyrirkomulag að ræða. Ég held þess vegna hafandi skoðað þetta nokkuð að mjög margt mæli með því að verða við þeim óskum sjómanna að í framtíðarfyrirkomulagi hvað varðar sveiflujöfnun í sjávarútvegi verði reynt að halda hlut þeirra aðskildum og óviðkomandi slíkri sveiflujöfnun fyrirtækjanna sjálfra. Það er svo síðan rétt og ljóst að á því eru líka annmarkar að útfæra slíkt kerfi en ég held að menn hljóti að reyna að glíma við það viðfangsefni á næstunni ef menn ætla sér að smíða nýtt og varanlegra fyrirkomulag fyrir sveiflujöfnun í greininni.
Varðandi afstöðu verkalýðshreyfingarinnar og mótmæli sem þaðan hafa borist er augljóst að inngreiðslur í Verðjöfnunarsjóðinn voru á sínum tíma í ákveðnum tengslum við þjóðarsáttarsamningana sem fólust í því að launanefndir samningsaðila féllust á að taka til greina inngreiðslur í Verðjöfnunarsjóð á því tímabili sem þær áttu sér stað og viðurkenna þær sem frádráttarbærar frá þeim viðskiptakjarabata sem mældur var samkvæmt þjóðarsáttarsamningum og skilað gat launafólki kauphækkunum ef svo tókst til. Að sjálfsögðu afsöluðu menn sér með því með tilteknum hætti mögulegum launahækkunum að fallast á að þessar inngreiðslur skyldu ekki dragast frá viðskiptakjarabatanum en það gerðu menn þá vitandi vits þegar að útgreiðslum kæmi rynnu þær til fyrirtækjanna og/eða sjómanna og það er í sjálfu sér ekkert sem er að breytast í þeim efnum.
Þjóðarsáttartíminn er liðinn og nýr kjarasamningur hefur tekið gildi. Ég held að óhjákvæmilegt sé að skoða hina hliðina á því máli sem eru tengsl þessarar ákvörðunar við núverandi kjarasamning og möguleikana á því að varðveita þar stöðugleika og afstýra þrýstingi á gengi krónunnar og fleira af því tagi sem óhjákvæmilega hefði komið til á næstu mánuðum ef ekkert væri að gert í málefnum sjávarútvegsins. Ég tek það skýrt fram að ég skil mjög vel viðhorf forustumanna verkalýðshreyfingarinnar. Þeir hafa mikið til síns máls. Það var m.a. fyrir sanngjarna og skynsamlega afstöðu þeirra í launanefndum samningsaðila á þjóðarsáttartímanum að það tókst að mynda þennan Verðjöfnunarsjóð og hann er nú fyrir hendi til þess að grípa til hans þegar svo sannarlega þarf á honum að halda. Ég tek fram að það ræður miklu um afstöðu
mína í þessu efni að ég geri ekki svo mikinn greinarmun á þeim gríðarlegu erfiðleikum sem nú hafa gengið yfir sjávarútveginn og stafa fyrst og fremst af tvennu, þ.e. annars vegar aflasamdrættinum og hins vegar óhagstæðri stjórnarstefnu, háum vöxtum og erfiðari starfsskilyrðum sjávarútvegsins vegna ýmissa einhliða álagna sem hafa komið frá hæstv. ríkisstjórn. Ég geri ekki svo mikinn mun á þessu annars vegar og því sem sambærileg áföll hefðu gengið yfir greinina vegna verðfalls á erlendum mörkuðum. Það óvenjulega hefur gerst að sjávarútvegurinn og einkum fiskvinnslan hefur lent í bullandi erfiðleikum og miklum taprekstri án þess að um mikið verðfall hafi orðið að ræða. Þvert á móti er afurðaverð enn tiltölulega lítið undir því sögulega hámarki sem það var þegar best lét á undangengnum missirum á flestum stigum sjávarvöruframleiðslunnar. Þetta eru að nokkru leyti óvæntir og ófyrirséðir erfiðleikar og óvenjulegir, að greinin skuli lenda í svo miklum taprekstri og erfiðleikum þrátt fyrir svona hátt afurðaverð. Það skýrist af aflasamdrættinum og að ýmsu leyti erfiðu árferði hvað gæftir og aflabrögð snertir, en hins vegar því, sem er óhjákvæmilegt að viðurkenna, að starfsskilyrði sjávarútvegsins hafa stórversnað á undanförnum mánuðum og að hluta til ber hæstv. ríkisstjórn beina ábyrgð á því. Ég kem lítillega að því hér aðeins betur á eftir.
Ég vil til viðbótar þessu leggja á það áherslu sem reyndar kom fram í greinargóðri ræðu hv. 1. þm. Austurl. að starfsskilyrði sjávarútvegsins sem slík batna ekki við þessa aðgerð. Hér er verið að ganga á skyldusparnað sem menn eiga. Menn eru að taka út af bankabókinni sinni og það gera menn ekki nema í eitt skipti, ekki sömu krónurnar. Verið er að tæma skyldusparnað sjávarútvegsins og menn geta að sjálfsögðu lifað á sparnaðinum einhverja stund en þegar hann er upp urinn blasa erfiðleikarnir við mönnum á nýjum leik. Það mun gerast hjá sjávarútveginum, því miður fyrr en seinna, en eftir sem áður geri ég ekki lítið úr þeirri aðgerð sem hér er að eiga sér stað og mikilvægi þess að af henni verði vegna þess að á borðum hæstv. ríkisstjórnar er ekkert annað sem hægt er að sjá að megi verða sjávarútveginum til góðs. Það er auðvitað gæfulegt og mikið lán að hæstv. núv. ríkisstjórn, hverrar hæstv. forsrh. er nú fjarstaddur, skuli taka við svona góðu búi hvað málefni sjávarútvegsins snertir að hægt sé að ganga í sjóði frá tíð fyrri ríkisstjórnar og grípa til til að bjarga sér út úr vandræðunum þegar þau herja á eins og nú stendur. Það kemur mönnum auðvitað til góða að menn héldu af slíkri ráðdeildarsemi á málum í tíð fyrri ríkisstjórnar og ég bíð eftir því að hæstv. forsrh. verði maður til þess að viðurkenna það að í þessu tilviki a.m.k. hvað sem öðru líður tekur hann við sérlega góðu búi og má heppinn kallast og hans ríkisstjórn að ráðdeildarsemi fyrri ríkisstjórnar verður þeim nú til bjargar. Auðvitað hefði átt að grípa þarna til annarra ráðstafana fyrr en tæma þennan skyldusparnað sjávarútvegsins. Það sem við ættum að vera að fjalla um núna væri í fyrsta lagi það að létta af sjávarútveginum um 800--1.000 millj. kr. álögum sem hæstv. ríkisstjórn lagði á sjávarútveginn við afgreiðslu fjárlaga og bandormslaga á sl. vetri og er að reyna að koma í gegnum þingið núna með frv. til laga um skattlagningu innlánsstofnana, þar á meðal Fiskveiðasjóð. Það er rétt að fara yfir það einu sinni enn fyrir hv. stjórnarliða hvað það er sem er í þessum pappírum. Það er:
1. Að selja veiðiheimildir Hagræðingarsjóðs fyrir 525 millj. kr. 525 millj. kr. á sjávarútvegurinn að borga á næstu mánuðum fyrir það að fá að veiða þann hluta aflahlutdeildarinnar sem er merktur Hagræðingarsjóði.
2. A.m.k. 50 millj. kr. álögur á sjávarútveginn vegna breytinga á lögum um ábyrgð launa við gjaldþrot fyrirtækja.
3. Reikna má með að ýmsar gjaldskrárhækkanir þjónustustofnana sjávarútvegsins kosti sjávarútveginn um 40 millj. kr. á þessu ári. Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins og aðrir slíkir aðilar eiga samkvæmt fjárlögum að hækka gjaldskrár sínar aukalega og það mun að sjálfsögu kosta sjávarútveginn peninga.
4. Skattlagning á Fiskveiðasjóð mun á ársgrundvelli þegar hún verður komin til framkvæmda, að vísu kannski ekki öll á þessu ári en í fyllingu tímans, kosta sjávarútveginn um 250--280 millj. kr.
Þetta eru, hæstv. forseti, eins og ég sagði áðan, fjárhæðir sem mælast á bilinu 700--1.000 millj. kr. Það væri auðvitað þetta sem hefði átt að byrja á að létta af sjávarútveginum áður en gripið væri til skyldusparnaðarins. Ef við værum að afgreiða þessa hluti núna og í haust hefði sjávaútvegurinn e.t.v. þurft að mæta verðfalli á framleiðsluafurðum svo að útgreiðslur hefðu hafist samkvæmt óbreyttum lögum Verðjöfnunarsjóðs, þá hefði hann átt í handraðanum þá fjármuni til að mæta verðfallinu ef menn hefðu létt af honum fjandskap hæstv. ríkisstjórnar núna.
Ég vil að það komi fram, herra forseti, að með stuðningi okkar við þetta mál felst ekki á nokkurn hátt að við skrifum upp á þann fjandskap sem hæstv. ríkisstjórn hefur sýnt atvinnulífinu og sjávarútveginum því miður ekki síður en öðrum atvinnugreinum og kannski enn fremur þegar allt er til tekið.
Að lokum, hæstv. forseti, fáein orð um framtíð verðjöfnunar eða sveiflujöfnunar í sjávarútvegi. Menn hafa sumir lítillega blandað því inn í annars óskylt mál sem er þessi bráðabirgðaráðstöfun sem ekki breytir varanlega lögunum um Verðjöfnunarsjóð sjávarútvegsins heldur til næstu áramóta. Til þess að mín afstaða í þeim efnum liggi ljós fyrir er það mín skoðun að mönnum beri að leita eftir fyrirkomulagi á varanlegri sveiflujöfnun eða afkomujöfnun í sjávarútvegi. Það er þörf fyrir það. Reynslan af síðustu árum sýnir okkur hversu dýrmætt það getur verið að ná að leggja til hliðar, þegar hagstæð skilyrði eru, svo menn geti gripið til slíkra varasjóða þegar á bjátar og m.a. með slíkum aðgerðum haldið uppi stöðugleika og aukið möguleikana á skynsamlegri efnahagsstjórnun umfram það sem ella hefði verið. Ég tel að þessi aðgerð sýni mönnum það hvers virði það getur verið að eiga hvort tveggja verðjöfnunarsjóð, skyldusparnað eða
sveiflujöfnunarsjóð ( HÁ: Sukksjóð.) þegar á þarf að halda --- sem hæstv. forsrh. hefur víst stundum kallað sukksjóð eins og frammíkallandi minnir mig á.
En þetta sýnir mönnum líka, og það ætla ég að láta verða mín lokaorð, hvers virði það er að skynsamleg ríkisstjórn sé við völd í landinu á hverjum tíma. Það eru að mörgu leyti sterkari meðmæli með hæstv. fyrrv. ríkisstjórn en flest annað að hún skuli leggja líkn með þraut í vanda núv. ríkisstjórnar og þó tek ég það fram að það er ekki hún fyrst og fremst sem hugur okkar stendur til að hjálpa heldur sjávarútvegurinn á Íslandi, atvinnuástandið í landinu og byggðarlögin hringinn í kringum landið.