Virðulegi forseti. Með framlagningu fjárlagafrv. mótar ríkisstjórn að verulegu leyti stefnu sína og afstöðu til hinna ýmsu málaflokka. Að sjálfsögðu eru fjárlög og ríkisfjármál stefnumarkandi hvað efnahagsmál almennt varðar, en draga einnig fram áherslur hvað varðar atvinnumál, byggðamál og velferðarkerfið, svo sem stefnuna í menntamálum, heilbrigðismálum og félagsmálum hvers konar.
Við höfum nú hlýtt á hæstv. fjmrh. gera grein fyrir fjárlagafrv. við þessa 1. umr. og þeim áherslum sem ríkisstjórnin hyggst leggja. Til að fá yfirlit yfir stefnu núv. hæstv. ríkisstjórnar er þó nauðsynlegt að lesa vel saman grg. fjárlagafrv. og hvítu bókina svokölluðu, sem sumir hafa nú reyndar kallað hvíta mús, sem nýútkomin er og á að gera grein fyrir stefnu og starfsáætlun ríkisstjórnarinnar, og síðan en ekki síst hinar ýmsu yfirlýsingar og staðhæfingar sem einstakir stjórnarliðar, hv. alþm. í stuðningsliði ríkisstjórnarinnar, hafa gefið að undanförnu og reyndar allt frá því í sumar, þar sem þeir hafa lýst yfir andstöðu og fyrirvörum við fjölmargt sem sett er fram í áðurnefndum gögnum. Þetta þarf að reyna að lesa saman til þess að átta sig á hvert stefnir og hver eru markmið ríkisstjórnarinnar og hvernig henni tekst að koma þeim fram miðað við þessa ósamstöðu sem virðist alls staðar koma upp. Og það verður að krefjast svara frá hv. stjórnarliðum, hv. þingmönnum ríkisstjórnarinnar, nú í þessari umræðu vegna þess að það er til lítils að halda áfram vinnu við fjárlagafrv. sem er fullt upp af hugmyndum um gjaldtökur, um skattaálögur, um niðurskurð og fleira og fleira sem einstakir hv. stjórnarþingmenn keppast við að lýsa andstöðu sinni við. Ef við fáum það ekki fram hér nú í þessari umræðu þá veit ég ekki hvenær við stjórnarandstæðingar eigum yfirleitt að fá að vita um hvað þessir stjórnarliðar eru sammála.
Fjárlagafrv. er því ekki traustur grunnur til að byggja á eins og hæstv. ráðherra hefur þó reynt að tíunda hér
í sínu máli, hvorki hvað varðar stefnuna né talnalegur grunnur fyrir ríkissjóð eða ráðuneyti að starfa eftir. Fullyrðingar í frv. og hjá hæstv. ráðherra um ný og betri vinnubrögð við fjárlagagerð eru því nánast út í hött og nákvæmari og traustari vinnubrögð við undirbúninginn lítils virði ef þau eru unnin í ráðuneytum af ráðherrum með sínum embættismönnum en án samráðs við stuðningslið ríkisstjórnarinnar hér inni á hinu hæstv. Alþingi. Frv. er því á margan hátt óraunhæft og mun ég rekja það nánar síðar.
Ef við skoðum aðeins útlínurnar í þessari stefnumótun í efnahags- og atvinnumálum þá er hér í fyrsta lagi gert ráð fyrir 5% verðlagshækkun milli áranna 1991 og 1992. Gott ef satt væri og gott ef einhverjar líkur væru á að það stæðist. Hins vegar er nefnd 3% skerðing á ráðstöfunartekjum. Það er nefnt að búast megi við auknu atvinnuleysi. Það er ekki gert ráð fyrir neinum launabreytingum þrátt fyrir lausa kjarasamninga. Það er gert ráð fyrir auknum álögum á almenning, bæði í formi hærri beinni skatta, hvað sem hæstv. ráðherra annars segir um það, og að sjálfsögðu stórauknum skattaálögum í formi svokallaðra þjónustugjalda sem ekkert eru annað en nýir skattar á almenning. Í formi ýmiss konar gjaldtöku á atvinnulífið eru einnig nýir skattar, að ekki sé nú talað um hin gífurlegu aukaútgjöld fyrir atvinnulífið vegna vaxtastefnu hæstv. núv. ríkisstjórnar, og síðan algjört áhuga- og úrræðaleysi hennar hvað varðar atvinnumálin ef horft er til þeirra vandamála sem fylgja samdrætti í fiskveiðum á næsta ári og munu hafa áhrif á atvinnulífið um allt land, ekki síst í byggðarlögum allt í kringum landið sem byggja sína afkomu á fiskveiðum. En hér er auðvitað fylgt svokallaðri ,,kemur-mér-ekki-við``-stefnu hæstv. forsrh. Davíðs Oddssonar og ríkisstjórnar hans.
Ef við lítum aðeins nánar á einstök atriði þá er það fyrst verðlagsþróunin sem ég óttast að muni ekki standast. Það er m.a. vegna þess að fjárlagafrv. er óraunhæft. Það eru ýmsir málaflokkar vanáætlaðir, það er ósamkomulag um ýmsa liði, bæði útgjaldaliði, um gjaldtöku og niðurskurð. Útgjöld ríkisins eiga því eftir að aukast og annaðhvort hallinn eða skattheimtan að vaxa. Ýmsir hafa einnig uppi efasemdir um stöðugleika gengisins þó hæstv. ráðherra hafi lagt mikla áherslu á mikilvægi þess, og má gjarnan taka undir það með honum, en erfiðleikarnir vegna aflasamdráttarins eiga eftir að koma fram og þeir eiga eftir að þrýsta á. Ég hef jafnvel heyrt þær fullyrðingar frá fjármálamönnum þjóðarinnar að gengið sé nú þegar í dag rangt skráð.
Það á eftir að þrýsta á með gengisskráninguna ef ríkisstjórnin ætlar ekki bara aðgerðarlaus að horfa upp á stórkostlegt atvinnuleysi á heilu landsvæðunum og jafnvel leggja atvinnulíf í heilum landshlutum í auðn og flytja fólk síðan nauðungarflutningum, búferlum, eins og hæstv. forsrh. hefur reyndar ýjað að.
Kjarasamningar eru lausir. Launþegar voru búnir að leggja sitt af mörkum til þjóðarsáttarinnar svokölluðu. Svigrúmið er vissulega lítið til leiðréttinga miðað við það ástand sem við okkur blasir, en það er erfitt að ætla sér í engu að mæta sanngjörnum og eðlilegum kröfum um leiðréttingu hjá þeim sem verst eru settir. Það er krafa um meira launajafnrétti og meira launajafnræði í þjóðfélaginu. Það er engin stefna boðuð í kjaramálum í þessu fjárlagafrv., það eru hins vegar boðaðar nýjar álögur. Það er boðaður niðurskurður á útgjöldum ríkisins til ríkisábyrgðar á launum vegna gjaldþrota. Og það eru ekki neinir smáaurar. Í fjárlögum þessa árs er gert ráð fyrir 261 millj. kr. til þessa málaflokks og í fjáraukalögum sem nýlega hafa verið lögð fram og mælt fyrir hér er gert ráð fyrir 287 millj. kr. að auki eða samtals nær 550 millj. kr. Í fjárlagafrv. fyrir næsta ár er hins vegar gert ráð fyrir 100 millj. Hér á að skera niður um nærri því hálfan milljarð. Hverjar eru svo hugmyndirnar að baki? Annars vegar að draga hreinlega úr greiðslum sem nemur þessum hálfa milljarði og láta launþegana þá standa uppi með óbættan skaðann eða að stofna nýjan sjóð sem eigi að byggjast upp með álögum á atvinnulífið eða jafnvel launþegana sjálfa, kannski launþegana sjálfa. Sú hugmynd er ekkert skýrð í frv. og reyndar lítt rædd við aðila vinnumarkaðarins eftir því sem fram hefur komið í viðræðum í fjárln. Lítt rædd við aðila vinnumarkaðarins á sama tíma og atvinnustefnan er aðgerðarleysi og við blasa aukin gjaldþrot. Þá á að skera þennan lið niður um hálfan milljarð. Þetta hygg ég að allt saman eigi eftir að hafa áhrif á efnahagsstefnuna og efnahagsstjórnina í landinu.
Ég nefndi auknar álögur á almenning. Hugmynd stjórnarflokkanna um skattalækkanir sjást hvergi þrátt fyrir miklar umræður um það, ekki einu sinni eignarskattinn illræmda, svokallaðan ekknaskatt, margfrægan, eða margumræddan nefskatt í Framkvæmdasjóð aldraðra sem samkvæmt frv. heldur fullu verðgildi og vel það, þrátt fyrir stóryrtar yfirlýsingar sumra hv. núverandi stjórnarliða, ég nefni t.d. hv. þm. Geir H. Haarde, formann þingflokks Sjálfstfl., sem mjög hefur barist fyrir því á undanförnum þingum að þessi nefskattur yrði lagður niður. Hvar eru nú hans hugmyndir? Ég geri út af fyrir sig ekki athugasemdir við það að þessi skattur sé áfram í því formi sem hér er gert ráð fyrir, en þetta sýnir aðeins að orð og athafnir þessara ágætu stjórnarherra fara ekki vel saman.
Tekju- og eignarskattur í frv. hækkar um u.þ.b. 1 milljarð kr. Óljóst er að vísu með hvaða hætti, en það er hins vegar rætt um tekjutengingu barnabóta og skerðingu á afsláttar- eða frádráttarliðum. Hvaða afsláttar- eða frádráttarliðir eru það, hæstv. fjmrh., sem hér er hugað að? Á að lækka vaxtabæturnar eða á að lækka eða breyta afslættinum vegna hlutafjárkaupa, draga þannig úr áhuga manna til fjárfestingar í atvinnulífinu? Eða á kannski, þrátt fyrir umræður í fjölmiðlum og hótanir stjórnarliða, að breyta sjómannaafslættinum? Hvað segja hv. stjórnarþingmenn um það? Hvað segir hv. þm. Guðmundur Hallvarðsson um hugmyndir um það að breyta sjómannaafslættinum? Það er reyndar leitt að hafa nú nýverið misst út af þingi hv. þm. Guðjón A. Kristjánsson þegar þessi umræða fer fram vegna þess að ég heyrði hann lýsa því yfir í fjárln. þar sem hann sat um tíma, að það væri ekki vilji til þess a.m.k. hjá fjölmörgum stjórnarliðum. Þess vegna verður hæstv. fjmrh. að svara hér og nú hvaða hugmyndir liggja þarna að baki.
Hlutfall beinu skattanna hækkar reyndar líka ef tekið er mið af minni tekjum af innflutningi. Í raun breytast skattahlutföllin þannig að beinu skattarnir hækka sem hlutfall af tekjum ríkissjóðs. Og þó er það í raun ekkert hjá hinum nýju felusköttum sem hæstv. ríkisstjórn boðar í þessu frv.
Í grg. er rætt um lækkun útgjalda um 5 milljarða kr. og talið mikið afrek, ef ekki einsdæmi. Þetta þarf hins vegar að skoða miklu nánar.
Nýju feluskattarnir eru kallaðir þjónustugjöld og koma sem sértekjur hjá ráðuneytum og stofnunum og lækka því útgjöldin í stað þess að færast sem tekjur í tekjuhlið frv. og útgjaldahliðin þá sem því nemur hærri. Auðvitað er með þessu móti hægt að lækka útgjaldahliðina og lækka veltutölurnar í fjárlagafrv. Þessir 5 milljarðar kr. sem á að taka með ýmiss konar felusköttum skiptast á milli samneyslunnar og tilfærslnanna eins og það er flokkað í frv. þannig að samneyslan, þ.e. launa- og rekstrarkostnaður, lækkar um 1,8 milljarða samkvæmt grg. Hér er eingöngu um að ræða sértekjur og þjónustugjöld frá einstaklingum og atvinnuvegum. Þar með eru talin margumrædd skólagjöld --- og er nú gott að hv. þm. Össur Skarphéðinsson lætur svo lítið að koma hér í salinn rétt í augnablikinu. Ég nefndi það áðan að nauðsynlegt væri að fá upplýsingar um það varðandi þessar sértekjur og þjónustugjöldin sem frv. innifelur, hvort samstaða er um það hjá hv. stjórnarþm. að innheimta þessi gjöld. Þær yfirlýsingar hafa heyrst, bæði hér í þinginu og utan þings, að svo sé ekki og það er nauðsynlegt fyrir okkur að fá það skýrt fram. Ég vænti þess að hv. þm. sem lýst hafa sig andvíga töku skólagjaldanna, eins og þessi hv. þm., formaður þingflokks Alþfl., geri okkur hér á eftir grein fyrir skoðunum sínum hvað þetta mál varðar.
Tilfærslurnar eru hins vegar nær eingöngu bótagreiðslur almannatrygginga sem eiga að lækka um rúma 3 milljarða og eru þá komnir þessir 5 sem á að spara eða lækka útgjöldin um, eins og sagt er í grg. frv., en á hins vegar að taka með nýjum sköttum og skattaálögum.
Hér er um að ræða mest auknar álögur á almenning með greiðslum fyrir heilbrigðisþjónustu hvers konar. Kem ég nánar að þeirri sundurliðun síðar. 5 milljarða í nýjum álögum á almenning og atvinnulífið er reynt að fela en tekst auðvitað ekki, samanber yfirlýsingar ýmissa launþegasamtaka sem að sjálfsögðu hafa mótmælt þessari nýju og óréttlátu skattheimtu. Mig langar til þess að vitna í ályktun frá framkvæmdastjórn Landssambands ísl. verslunarmanna þar sem fjallað er um þetta mál. Þar segir, með leyfi forseta:
,,Fjárlagafrv. gerir ráð fyrir lækkun heildarútgjalda ríkissjóðs. Þarna er aðeins um að ræða leik að tölum og orðum. Þegnum landsins er ætlað að greiða þessa lækkun og gott betur. Nú heita skattarnir ,,þjónustugjöld`` og þeir sem nýta þjónustuna skulu greiða fyrir. Ein af undirstöðum hins svokallaða velferðarkerfis hefur falist í góðri heilbrigðisþjónustu. Í stefnu núv. ríkisstjórnar felst hins vegar gróf aðför að heilbrigðiskerfinu sem felur í sér mismunun þegnanna. Aukinn lyfjakostnaður og aukin gjaldtaka af sjúklingum kemur harðast á þá sem síst skyldi.
Stjórn Landssambands ísl. verslunarmanna mótmælir slíkir stefnu harðlega. Í heild felur frv. í sér auknar álögur sem einkum snúa að almenningi. Ljóst er að verði frv. óbreytt að lögum mun framfærslubyrði heimilanna þyngjast verulega. Minni niðurgreiðslur landbúnaðarvara munu hækka matarkostnað heimilanna og bitna harðast á þeim sem lægst hafa launin. Niðurskurður á útgjöldum vegna ríkisábyrgðar á launum mun einnig koma hart niður á launafólki á sama tíma og áhersla er lögð á að auka ríkisábyrgðir á lánum til fyrirtækja.
Stjórn Landssambands ísl. verslunarmanna krefst þess að ríkisstjórnin endurskoði þau atriði fjárlagafrv. sem einkum snúa að launafólki. Stjórnin telur að tillögur ríkisstjórnarinnar geti stefnt samningaviðræðum í hættu og aukið líkurnar á átökum á vinnumarkaði.``
Þetta vil ég að hæstv. fjmrh. íhugi sérstaklega vegna yfirlýsinga hans í lok ræðu sinnar áðan um að þetta frv. væri einstaklega vel til þess fallið að styðja við væntanlega kjarasamninga, en í lokasetningu þessarar ályktunar segir: ,,Stjórnin telur að tillögur ríkisstjórnarinnar geti stefnt samningaviðræðum í hættu og aukið líkurnar á átökum á vinnumarkaði.``
Þetta er sem sagt innlegg ríkisstjórnarinnar til þess að auðvelda gerð nýrra kjarasamninga.
Varðandi skólagjöldin sem eiga að skila mörg hundruð milljónum króna er nauðsynlegt að fá skýr svör, svo sem áður hefur komið hér fram, annars er þessi fjárlagagerð óraunhæf. Þá er líka nauðsynlegt að hæstv. fjmrh. geri grein fyrir því hvernig bregðast eigi við. Reyndar var hann svo lítillátur í lokaorðum sínum að nefna það að e.t.v. mætti spyrja hvort þetta fjárlagafrv. væri raunhæfara en ýmis önnur og hann reiknaði ekki með því að allt gengi eftir sem hér er lagt til. Væri kannski líka fróðlegt að vita hvaða atriði það eru nánar tiltekið, hvort skólagjöldin eru t.d. einn af þeim þáttum. Er hæstv. fjmrh. kannski þegar búinn að gera sér grein fyrir því að ekki er líklegt að hann komi þeirri hugmynd fram?
Ég tel mig geta talað fyrir munn stjórnarandstöðunnar, veit þó að auðvitað munu fulltrúar annarra stjórnarandstöðuflokka tala hér á eftir, þegar við mótmælum þessum felusköttum. Við munum berjast gegn þessari óréttlátu skattheimtu.
Við framsóknarmenn teljum að sjálfsögðu rétt og nauðsynlegt að viðurkenna staðreyndir og ef það er svo að við getum ekki náð niður þessum ríkisútgjöldum þá á að láta þá sem efni hafa á greiða skattana. Það á ekki að láta þá verst settu gera það. Það á ekki að láta þá sem eru sjúkir, þá sem eru aldraðir, eða börn og barnmargar fjölskyldur greiða skattana. Það eiga hinir að gera sem hafa til þess efni. Þannig hlýtur það velferðarþjóðfélag að líta út sem við viljum byggja upp og við viljum búa við.
Við teljum að það eigi að leggja skatta á fjármagnstekjurnar. Yfirlýsingar í frv. eru hins vegar mjög óljósar hvað þennan þátt mála varðar og langar mig til þess að vitna aðeins í frv. þar sem segir, með leyfi hæstv. forseta: ,,Skattlagningu eigna og eignatekna þarf að samræma. Núverandi tilhögun einkennist af fjölda undanþága og flóknum álagningarreglum. Aukið frjálsræði í viðskiptum með fjármagn kallar á samræmingu í átt til þess sem gildir í öðrum löndum. Þessi breyting er ekki sérstaklega ætluð til að skila ríkissjóði auknum tekjum heldur tryggja sanngjarna og samræmda skattheimtu.``
Undir það strikaði reyndar hæstv. ráðherra í máli sínu hér áðan að þessi breyting ætti ekki að skila ríkissjóði auknum tekjum. Ég tel hins vegar að svo sé og skattur af fjármagnstekjum eigi að sjálfsögðu að skila tekjum í ríkissjóð.
Það má líka hafa það í huga þegar launamismunur er orðinn svo gífurlegur sem raun ber vitni, þegar tekjur einstaklinga eru jafnvel orðnar upp undir, í sumum tilfellum yfir, hálf milljón króna á mánuði hlýtur að verða skoða hugmyndir um hátekjuskatt. Þá hlýtur að verða skoða með hvaða hætti er hægt að koma á raunhæfari tekjuskiptingu í þessu þjóðfélagi. Það verður þó að gæta þess að við eyðileggjum ekki eða fórnum staðgreiðslukerfi skatta sem ég hygg að þingheimur allur sé nokkurn veginn sammála um að beri að virða, en hér er um að ræða svo mikinn launamun að vart verður við unað öðruvísi en gripið verði til einhverra aðgerða.
Það þarf líka að skoða samræmi milli skatta ríkis og sveitarfélaga. Það á að endurskoða aðstöðugjaldið. Það segir reyndar í grg. frv. með miklu lítillæti: ,,Aðstöðugjaldið verður tekið til athugunar.`` Ekki veit ég hvað það boðar nákvæmlega, nema þá það að hæstv. ríkisstjórn vilji ekki hrófla mikið við þessum trygga, örugga og háa tekjustofni Reykjavíkurborgar þar sem hæstv. forsrh. er fyrrv. borgarstjóri og vill vafalaust gjarnan verja sem mest og best hagsmuni Reykjavíkurborgar og gæta að tekjuskiptingunni milli sveitarfélaganna. Ég tel hins vegar að þennan skatt eigi að fella niður. Það á að leggja aðstöðugjaldið af. Það verður auðvitað ekki gert í einni sjónhendingu og það þarf að finna nýja tekjustofna, skattstofna, fyrir sveitarfélögin en skoða þá jafnframt í leiðinni verkefnatilflutning eða verkaskiptingu milli ríkis og sveitarfélaga í tengslum við slíka skattendurskoðun.
Þá kem ég aðeins að álögunum á atvinnulífið, virðulegi forseti. Atvinnulífinu er ætlað að standa í auknum mæli undir ýmiss konar þjónstu ríkisstofnana. Það er út af fyrir sig ekki fráleitt að hugsa sér að atvinnulífið taki í eitthvað auknum mæli þátt í rekstri þeirra stofnana sem þjónusta það að verulegu leyti, en það verður að gerast smám saman og gerast eftir því sem atvinnulífið hefur efni á. Það er erfitt að stíga stór skref nú þegar atvinnulífið á í vök að verjast og það er einkennilegt að þá skuli vera ráðist að sjávarútveginum með þeim hætti sem hér er boðað. Það munar auðvitað mest um sértekjur Hafrannsóknastofnunarinnar sem á nú að fá í sértekjur rúmlega hálfan milljarð króna í viðbót við það sem áður hefur verið. Þetta á að gerast með því að breyta hlutverki Hagræðingarsjóðs sjávarútvegsins. Það er horfið frá því að sjóðurinn gegni sínu hlutverki við úreldingu fiskiskipa, við hagræðingu í sjávarútveginum og við að koma byggðarlögum til aðstoðar þegar útlit er fyrir að kvóti sé að flytjast þaðan í miklum mæli.
Í hvítbókinni góðu er fjallað um þetta mál og, með leyfi forseta, sagt: ,,Ákveðið hefur verið að útvegurinn standi frá upphafi fiskveiðiársins 1991--1992 undir öllum kostnaði við veiðieftirlit, ekki aðeins helmingi hans líkt og tíðkast hefur.
Jafnframt hefur verið ákveðið að leggja til breytingar á lögum um Hagræðingarsjóð sjávarútvegsins. Samkvæmt gildandi lögum kostar sjávarútvegurinn tiltekin verkefni til úreldingar fiskiskipa og í byggðamálum með tekjum af allt að tólf þúsund lesta aflaheimildum. Þessi verkefni verða takmörkuð eða lögð niður með öllu. Sjávarútvegurinn stendur eftir þessa breytingu undir rúmlega 80% af árlegri fjárþörf Hafrannsóknastofnunar. Þetta gjald er liður í þeirri stefnu ríkisstjórnarinnar að láta atvinnuvegina bera í ríkari mæli en nú kostnað af því rannsóknar- og þjónustustarfi sem fram fer í þeirra þágu á vegum ríkisins.`` --- Svo mörg voru þau orð.
Það segir í grg. fjárlagafrv. að aflaheimildir Hagræðingarsjóðs verði fénýttar og tekjum varið til að standa undir rekstrarkostnaði Hafrannsóknastofnunarinnar, 525 millj. kr. eða rúmlega hálfum milljarði.
Mig langar til þess að spyrja um afstöðu hæstv. sjútvrh. en veit að hann er staddur erlendis eða kannski rétt ókominn til landsins. Þá væri a.m.k. æskilegt að staðgengill hans svaraði okkur hver hugur hans sé til þessa auðlindaskatts. Auðvitað er þetta ekkert annað en fyrsta skrefið í gjaldtöku á sjávarútveginum, svonefndum auðlindaskatti. Þessu hefur hæstv. sjútvrh. margsinnis andmælt. Hann hefur lýst því yfir að það komi ekki til greina að setja nýjar álögur á sjávarútveginn í núverandi stöðu. En hvað þýðir þá það sem hér er verið að gera? Auk þess er hent út ákvæðunum, ef af þessum breytingum verður, um aðstoð við byggðarlög sem missa kvóta og brýtur það óneitanlega í bága við stefnuna í stjórnarsáttmálanum þar sem segir að í nýrri sjávarútvegsstefnu verði reynt að treysta byggð eftir föngum og væri fróðlegt að vita hvaða hugmyndir þar eru uppi.
Þá verður ekki komist hjá því að fara nokkrum orðum um vaxtastefnu hæstv. núv. ríkisstjórnar sem með aðgerðum sl. vor leiddi til vaxtasprengingar í landinu. Reynt er auðvitað að kenna fyrrv. ríkisstjórn um það og sagt að það hafi verið nauðsynlegt til þess að styrkja greiðslustöðu ríkissjóðs --- en hver var árangurinn? Það er best að spyrja að árangrinum. Tilefnið átti að vera að selja ríkisvíxla og spariskírteini ríkissjóðs en árangurinn varð næsta lítill samkvæmt upplýsingum í grg. frv. sjálfs í kaflanum um lánsfjármál þar sem greint er frá því að sala ríkisverðbréfa á innlendum markaði hafi gengið treglega þrátt fyrir þessa vaxtasprengingu.
Þá er þess einnig getið að háir raunvextir lánsfjár virðist lítil áhrif hafa á eftirspurn heimilanna eftir lánsfé. Þetta vissu reyndar ýmsir að þótt hringlað sé með vextina eins og hér hefur verið gert, þeir sprengdir upp, hefur það ekki veruleg áhrif á eftirspurnina. Afleiðingarnar eru hins vegar hrikaleg vaxtahækkun, mikið hærra vaxtastig, hærri raunvextir, sem hefur valdið heimilum og atvinnuvegum stórkostlegum skaða. Samkvæmt upplýsingum, m.a. frá Þjóðhagsstofnun, var skuldastaða atvinnuveganna á árinu 1989 nettó um 277 milljarðar kr. og vaxtagreiðslur tæpir 14 milljarðar miðað við raunvexti sem þá voru 4,9%. Á árinu 1990 voru sambærilegar tölur að skuldir voru taldar nettó 320 milljarðar kr., vaxtagreiðslur hins vegar 20 milljarðar enda raunvextirnir hækkað aðeins, eða í 6,2%.
Áætla má að gróf skuldastaða nú sé um 340 milljarðar kr. og þá hækka vaxtagreiðslurnar gríðarlega ef tekið er mið af þeim upplýsingum sem nýlega hafa komið frá Seðlabankanum, dags. 16. okt. sl., og segja okkur að raunvaxtastigið í dag, á fjórða ársfjórðungi, sé um 16%, eða hafi hækkað frá 6,2% á síðsta ári í 16% miðað við ástandið í augnablikinu.
Ef til vill er ekki rétt að taka tölurnar eins og þær liggja fyrir fyrir þennan eina ársfjórðung, heldur líta á meðaltalið fyrir árið allt sem Seðlabankinn áætlar á bilinu 9--10%. Ef við segðum nú að raunvaxtastigið yrði 9,5% þá yrði vaxtagreiðsla atvinnuveganna 32 milljarðar kr. af þessari 340 milljarða kr. skuld og hefur þá hækkað um 12 milljarða frá síðasta ári, úr 20 milljörðum í 32 milljarða. Svo halda menn að vaxtastefna hæstv. ríkisstjórnar hafi ekki áhrif á getu atvinnuveganna til þess t.d. að leiðrétta eitthvað launastigið í landinu.
Þá virðist fjárþörf húsnæðiskerfisins nær óstöðvandi. Nú stefnir í u.þ.b. 20 milljarða kr. útlán á næsta ári þrátt fyrir nýlegar aðgerðir hæstv. félmrh. Húsbréfakerfið hefur algjörlega farið úr böndunum að mínu áliti. Það stefnir í að útlán úr því verði komin í 33 milljarða í lok næsta árs ef svo fer fram sem fjárlagafrv. gerir ráð fyrir. Og þar fyrir utan eru útlán byggingarsjóðanna á þessum sama tíma. 33 milljarðar í húsbréfunum einum þýðir auðvitað líka stórauknar ríkisábyrgðir því húsbréfin eru gefin út með ríkisábyrgðum.
Einn af hornsteinum --- það má kannski setja það innan gæsalappa af því mér heyrðist hæstv. fjmrh. vera að tala um hornsteina fyrrv. fjárlagafrv. --- þessa frv. í efnahagsstefnunni er takmörkuð ríkisumsvif og hæstv. ráðherra reyndi nokkuð að ræða þann þáttinn. Hér er auðvitað blekkingarleikurinn með þjónustugjöldin. Auknum útgjöldum er haldið niðri með því að auka skattana þeim megin í frv. en það er einnig aukin útþensla á ýmsum öðrum sviðum þrátt fyrir þetta stöðuga stagl um samdráttinn. Flest ráðuneytin fá nú fjárveitingar umfram verðlagsbreytingar og flest vegna þess að þar er verið að fjölga starfsmönnum. Það er aðhaldið á heimilum hæstv. ráðherra. Félmrn. eitt gerir ráð fyrir að stöðugildum fjölgi í málefnum fatlaðra um 61. 61 stöðugildi bara í þessum málaflokki á sama tíma og öll sjúkrahúsin í landinu fjölga stöðum um 16.
Nú er það svo að sumt af því sem þar er verið að gera er nauðsynlegt og ég fagna reyndar hugmyndum um að koma upp heimilum fyrir geðfatlaða einstaklinga. Það er brýnt mál og nauðsynlegt og í öllu þessu niðurskurðartali hæstv. ríkisstjórnar er þó ánægjulegt að eitt og eitt skref skuli vera stigið sem nauðsynlegt er til að lagfæra og bæta okkar velferðarþjóðfélag.
Síðan er gert ráð fyrir því á nokkrum stöðum í frv. að sveitarfélögin taki á sig auknar skuldbindingar á ýmsum sviðum. T.d. er nefnd aukin hlutdeild í gerð hafnarmannvirkja. Það er nefnt að bæði í málefnum fatlaðra og húsnæðismálum verði kostnaðarhlutdeild sveitarfélaganna aukin. Hafa hæstv. félmrh. og hæstv. fjmrh. rætt þetta við fulltrúa sveitarfélaganna í landinu og er líka með samþykki hv. stjórnarliðanna fært hér til? Ef það er gert sem hluti af verkaskiptingu með samkomulagi þá er út af fyrir sig ekki við því að segja en það kemur ekki fram í grg. fjárlagafrv.
Ég hef nokkrum sinnum sagt að ég teldi fjárlagagerðina óraunhæfa. Mig langar til þess að nefna nokkur atriði til viðbótar þeim sem ég hef þegar rætt um, óleyst og órædd mál, t.d. ríkisábyrgð á laun upp á 400--500 millj. kr. Þá er gert ráð fyrir rekstrarhagræðingu í framhaldsskólum upp á 128 millj. Sparnaðaragerðum á grunnskólastigi upp á 50 millj. Lögreglustjórinn í Keflavík á að draga saman starfsemi sína um 30 millj. Rekstrarkostnaður við Byggingarsjóð ríkisins á að lækka um 70 millj. Sjúkrahúsin í landinu, fyrir utan þjónustugjöldin, eiga að draga saman þannig að bráðaþjónustan á St. Jósefsspítala, á Landakoti, sem á að leggja niður og fleiri aðgerðir því tengdar, á að spara 310 millj. Á St. Jósefsspítalanum í Hafnarfirði, eins og við erum reyndar búin að ræða hér, á að spara 115 millj. Þá á að lækka rekstrarkostnað sjúkrahúsanna í Reykjavík. Það stendur bara ,,almenn lækkun`` án frekari skýringa upp á 122 millj. Síðan á að lækka rekstrarkostnað sjúkrahúsanna utan Reykjavíkur um 78 millj. Þetta eru samtals 625 millj. í rekstrarútgjöldum sjúkrahúsanna.
Hér er því samtals um að ræða 1 milljarð og 350 millj. kr. Fyrir þessu er engin nánari grein gerð í fjárlagafrv. Aðspurðir segjast þeir ágætu embættismenn sem hafa heimsótt fjárln. svarað því til að þeim væri ekki kunnugt um til hvaða aðgerða ætti að grípa. Varðandi 128 millj. kr. sparnað í framhaldsskólunum og 50 millj. kr. sparnað hjá grunnskólastiginu hafa embættismenn menntmrn. svarað því til að þeir vissu ekki hvaða hugmyndir væru uppi. Ef hæstv. fjmrh. veit það þá væri fróðlegt að heyra það frá honum hér á eftir.
Þá er fjárvöntun Skipaútgerðarinnar 250 millj., þar er skilið eftir gat. Að vísu er sagt að það sé verið að endurskoða starfsemi Skipaútgerðarinnar, en engin grein gerð fyrir því hvað þar sé um að vera. Og svo á auðvitað eins og hæstv. fjmrh. ræddi hér um áðan að afla aukinna tekna með því að selja ríkisfyrirtæki fyrir u.þ.b. 1 milljarð kr. Reyndar taldi hann, ef ég heyrði rétt, að það kynni að vera enn meira, kannski 2 milljarðar og 2 milljarðar á ári á næstu árum, þannig að þar á sannarlega að taka til hendinni.
Reyndar get ég vel fallist á það með hæstv. fjmrh. að það megi gjarnan breyta ýmsum ríkisfyrirtækjum, selja sum þeirra, breyta þeim í hlutafélög og fá öðrum aðilum til rekstrar. En ég leyfi mér að hafa efasemdir uppi um að það geti leitt til svo mikils hagnaðar fyrir ríkissjóð. Það þarf að hafa það í huga að dreifa eignarhaldinu, fyrirtækin séu ekki seld stórum aðilum eða einokunaraðilum, heldur að eignarhaldinu sé dreift. Það þarf að hafa það
í huga að starfsmenn viðkomandi fyrirtækja geti gerst aðilar að rekstrinum og það þarf einnig að hafa það í huga að oft og tíðum þarf að bæta fjárhagsstöðu fyrirtækjanna. Þeim hefur í sumum tilfellum ekki verið veitt fjármagn til þess að leggja í nýfjárfestingar eða tækjavæða sig svo sem nauðsyn væri þó á. Þetta þarf allt að hafa í huga við sölu fyrirtækjanna þannig að ég hef mínar efasemdir um það að þetta gefi svo miklar tekjur.
Að lokum langar mig til að nefna hér liðinn ,,Launa- og verðlagsmál`` sem reyndar heyrir undir ráðuneyti hæstv. ráðherra sjálfs. Þar er í fjárlögum þessa árs gert ráð fyrir tæpum 2 milljörðum kr., 1890 millj., en í fjárlagafrv. nú aðeins 480 millj. Ef þetta stenst, að skera hér niður um tæplega 1,5 milljarð, þá er það vel, en mér finnst margt benda til þess í forsendum frv. að svo verði ekki og að efnahagsstefnan sem þar er boðuð muni ekki standast.
Þá verður ekki komist hjá því að fara örfáum orðum um einstök ráðuneyti. Þó svo að málefni þeirra verði vissulega nánar rædd við 2. umr., þá er þó nauðsynlegt að nefna nokkra þætti. Framlög til Byggðastofnunar eru t.d. skorin niður úr 250 millj. í 200 millj., þrátt fyrir að nýjum verkefnum sé bætt við á stofnunina eins og t.d. launum til iðnráðgjafa upp á 12,5 millj. Og vissulega eru gefin fögur fyrirheit um það að flytja stofnunina jafnvel til Akureyrar, en það er til lítils ef hún er um leið gerð óvirk eða óstarfhæf af því að hún sé gelt hvað fjármuni varðar og hafi enga möguleika á að standa við hlutverk sitt.
Í menntamálum verður manni fyrst hugsað til þess hvað á að gera í sambandi við Lánasjóð ísl. námsmanna. Þar er um að ræða verulegan niðurskurð, hvað varðar veitt lán, þó að ríkisframlag til sjóðsins sé hækkað ofurlítið. Í fjárlögum ársins í ár er gert ráð fyrir 3,5 milljörðum kr. í lánveitingar og auk þess í fjáraukalögunum 400 millj., þannig að samtals eru til ráðstöfunar 3,9 milljarðar í ár. Í fjárlagafrv. er hins vegar ekki gert ráð fyrir nema 3,3 milljörðum. Það á að skera niður lánveitingarnar um 600 millj. kr. í Lánasjóðnum. Á hverjum á það að bitna?
Í viðbót við þennan gífurlega niðurskurð eru síðan skólagjöldin þannig að þessi nýja stefna í menntamálum stefnir auðvitað í hættu jafnrétti til náms, jafnrétti til náms í þessu þjóðfélagi sem við höfum verið að reyna að byggja upp og við viljum sannarlega standa vörð um. Hér verðum við líka að fá nánari skýringar hæstv. ráðherra og stjórnarliða.
Svo er ráðist að smáliðum sem ég ætla ekki að tína upp núna en mun gera síðar, eins og t.d. fjárveitingu til leikfélaga. Auðvitað eru þetta smámunir einir en sýnir þó hugsunarháttinn og ég trúi því vart fyrr en á verður tekið að slíkir hlutir verði ekki lagfærðir.
Hvað landbúnaðarmálin varðar þá er auðvitað ljóst að búvörusamningurinn eykur útgjöldin tímabundið. En honum fylgdu að auki ýmis fyrirheit. Það tókust sættir m.a. út á þau fyrirheit sem fylgdu við gerð búvörusamningsins. Eitt af því var t.d. það að Framleiðnisjóðnum væri úthlutað því fjármagni sem lög mæla fyrir um. Það er gert ráð fyrir því í búvörulögunum að sjóðurinn fái til ráðstöfunar 4% af heildarverðmæti búvöruframleiðslunnar. Það mundi á næsta ári gera 650--680 millj. kr. Þetta er hins vegar skorið niður um helming eða í 340 millj. kr. Hér eru svikin þau fyrirheit sem gefin voru við gerð búvörusamningsins. Það á reyndar einnig við í öðrum þætti mála en það átti að stórefla framlög til skógræktar og til landgræðslumála. Ég vænti þess að hv. þm. Egill Jónsson, formaður landbn. Alþingis, hafi eitthvað við þessa meðferð að athuga. Þar voru gefin fyrirheit um 2 milljarða kr. á samningstímanum. Í þessu frv. eru hins vegar framlög til skógræktar 40 millj. þannig að það mun væntanlega eiga að bæta það vel upp síðar ef á annað borð á að standa við þessi fyrirheit.
Sjávarútvegsmálin hef ég þegar nefnt, m.a. meðferðina á Hagræðingarsjóðnum og gjaldtökuna af sjávarútveginum þrátt fyrir yfirlýsingar hæstv. sjútvrh. Svo er einnig um félagsmálin, en ég hef áður fjallað um ríkisábyrgð á launum og geri það ekki frekar, og húsnæðismálin sem þó verða miklu nánar rædd við 2. umr. eftir nánari umfjöllun í fjárln.
Þá kem ég að málaflokknum heilbrigðis- og tryggingamál. Þar á sko aldeilis ýmist að beita hnífnum, samanber áætlanir um niðurskurð, eða beita nýjum álögum og gjaldtökum á þá sjúku.
Sameining Borgarspítala og St. Jósefsspítala er að mínu áliti óskynsamleg. Hún kostar í fyrsta lagi mikið meira en gert er ráð fyrir í frv. Það er gert ráð fyrir að verja 200 millj. kr. til þess að greiða fyrir þessari sameiningu. Samkvæmt upplýsingum fróðra manna sem ég hef leitað til má þó gera ráð fyrir að það þurfi nær 400--500 millj. kr. til þess að breyta St. Jósefsspítalanum og Landakoti í hjúkrunarheimili og byggja upp skurðstofur og aðra stoðþjónustu á Borgarspítalanum, eins og hlýtur að vera nauðsynlegt, ef þessi sameining á að verða annað en orðið tómt. Þessi sameining mun síðan leiða til harðnandi samkeppni milli þessara tveggja stóru sjúkrastofnana sem þá verða til hér í höfuðborginni um mannafla og tækjabúnað og mun því sennilega aldrei sparað neitt, þrátt fyrir fyrirheitin.
Ég tel að skynsamlegri kostur væri sameining allra sjúkrahúsanna í Reykjavík eða í það minnsta mjög náið samstarf þeirra með vel skilgreindri verkaskiptingu. Það mundi geta sparað mörg hundruð milljónir kr., jafnvel milljarð, og var í undirbúningi í minni tíð í heilbr.- og trmrn.
Mig langar í þessu sambandi að vitna í grein eftir þann ágæta mann Ásmund Brekkan, prófessor og forstöðulækni á röntgendeild Landspítalans, þar sem hann segir m.a., með leyfi forseta:
,,Hvers vegna er samruni Landspítala og Borgarspítala betri kostur en sá sem nú er til umræðu, sameining Landakots og Borgarspítala?
1. Borgarspítalinn og Landspítalinn eru á almennan mælikvarða meðalstórar en mjög virkar og sæmilega tæknivæddar stofnanir. Á þeim fer í dag fram nánast öll sú rannsókna- og lækningastarfsemi sem telja má til hátæknilæknisfræði. Virkni þeirra hverrar um sig mundi aukast til muna við samruna og skynsamlega skiptingu starfa,
gagna og gæða og samanlagt yrði hún þeim mun meiri en tvíefld og nýtanlegri en nú er.
2. Margumtalaðar dýrar fjárfestingar vegna rannsóknatækja, lækningatækja og lækningaaðferða mundu nýtast mun skynsamlegar ef ekki væri um tvöfaldanir að ræða eins og nú er. Og í enn ríkari mæli ef úr yrði sameining Borgarspítalans og Landakots.
3. Nýting og efling sameinaðs mannafla á öllum stigum heilbrigðisstétta yrði mun betri og hagkvæmari. Ég sé jafnvel fyrir mér að nýliðun til starfanna mundi aukast, svo og að einstökum skipulagsheildum héldist betur á starfsliði. Þetta síðastnefnda tel ég að muni gerast fyrst og fremst vegna þess að með vaxandi gæðum og gæðamarkssetningu mundi metnaður starfsmanna enn aukast og virkni þeirra þar með.
4. Kennsla heilbrigðisstétta og hvers konar vísindastarfsemi yrði mun virkari og hnitmiðaðri.
5. Reksturinn yrði, þegar fram líða stundir, fjárhagslega hagkvæmari. Í fyrsta lagi vegna þess að dregur úr dýrum tvöföldunum og launakostnaði og vegna margföldunar vakta. Og í öðru lagi vegna þess að metnaðarfullt og vel upplýst starfsfólk með hágæði að markmiði mun einnig halda mun betur utan um þá fjármuni sem það hefur handa í milli.``
Tilvitnun lýkur í þessa ágætu grein Ásmundar Brekkan sem birtist í Morgunblaðinu 10. sept. sl., en segir meira en mörg orð mín um það hvernig þeir menn sem best vita hugsa í þessu efni og hvert þeirra álit er á þeirri sameiningu sem nú er í bígerð annars vegar og þeim hugmyndum sem áður voru uppi.
Í viðbót við þessar hugmyndir er sjúkrahúsunum öllum síðan ætlað að stórauka sértekjur sínar með þjónustugjöldum. Hér er um að ræða u.þ.b. 600 millj. kr. Ekki er að finna nánari skýringu á því í frv. hvort hér er um að ræða hækkun eða að taka upp göngudeildargjald, hvort hér er kannski um það að ræða að sjúklingarnir greiði fæðiskostnað eða jafnvel hreinlega aðgangseyri fyrir að fá að fara inn á sjúkrahúsin. Það væri fróðlegt að vita hvort hæstv. ráðherrar fjármála og heilbrigðismála geti skýrt þetta betur fyrir okkur. 600 millj. kr. eru ekki lítill skattur þegar hann er lagður á sjúklingana.
Þá er einnig nýr skattur lagður á þá sem heimsækja heilsugæslustöðvarnar, og á að skila 375 millj. kr. í nýjar tekjur. Hér er um að ræða breytta áherslu frá því áður var þegar aðgangur að heilsugæslunni var ókeypis, gert til þess að fá fólk til þess að nota fremur hina ódýrari þjónustu, frumheilsugæsluna, heldur en að leita eftir þjónustu á dýrari stigum, sem e.t.v. var oft ónauðsynleg, þjónustu sérfræðinga og þjónustu sjúkrahúsa. Hér er fallið frá þeirri stefnu sem ég tel að sé miður. Ég tel að þetta sé ekki til þess fallið að draga úr heildarkostnaði við heilbrigðisþjónustuna, heldur þvert á móti.
Þá er læknakostnaður lækkaður um 260 millj. sem hlýtur að skýrast á því að hækkað gjald einstaklinganna vegna heimsókna til sérfræðinganna eigi að skila þessum upphæðum. Því er samtals um að ræða 600 millj. á sjúkrahúsin, 375 millj. á heilsugæslustöðvarnar, 260 millj. til sérfræðinganna eða samtals 1235 millj. kr. í auknum álögum vegna heimsókna sjúklinganna til heilbrigðisstéttanna.
Um lyfjamál hefur mikið verið rætt. Heilbrrn. hefur verið beðið um sundurliðun á þessum kostnaði til fjárln. þannig að við sæjum hvað af þeim sparnaði, sem sagður er hafa náðst á þessu ári sem nú er að líða, kemur til af minni notkun lyfja og hvað af sparnaðinum kemur vegna aukins kostnaðar einstaklinganna. Þetta hefur ekki fengist enn en ég efast ekki um að við munum fá þessar upplýsingar. Hæstv. heilbrrh. upplýsti það hér í umræðum á dögunum að meðalhækkun lyfseðils hefði verið 160 kr. ef ég man rétt --- hann er nú ekki hér viðstaddur því miður til að staðfesta þetta. Það skiptir kannski ekki máli hvort það voru 180 kr. --- en slíkt meðaltal segir auðvitað ekki nokkurn skapaðan hlut. Það segir ekkert um það hvað einstakir sjúklingar hafa þurft að greiða í aukinn lyfjakostnað. Og það hefði verið fróðlegt að vita hvort hins vegar almenn hækkun upp á 160 kr. á hvern lyfseðil hefði ekki getað gefið álíka sparnað og hefði auðvitað komið mikið réttlátar niður heldur en það form sem nú gildir.
Áætlaður sparnaður í lyfjaútgjöldum á næsta ári er 800 millj. kr. Rætt er um skipulagsbreytingar í frv. en það er jafnframt sagt að forsendur fyrir áætluninni séu þær að verðlag lyfja á næsta ári er talið muni verða svipað því sem það var í upphafi árs 1991. Þessa skýringu skil ég reyndar ekki og finnst með ólíkindum ef það á ekki að reyna að ráðast neitt að sjálfu lyfjaverðinu. Þær tillögur, sem voru uppi í heilbrrn. áður, gerðu einmitt ráð fyrir því. Við höfðum undirbúið það að verulegar breytingar yrðu á varðandi innflutning sem ættu að leiða til lækkunar á innflutningsverði og auðvitað lækkunar á dreifingarkostnaði þannig að lyfjaverðið í heild átti að geta lækkað umtalsvert. Að áliti þeirra manna, sem höfðu unnið þessar tillögur og yfirfarið, var þar um að ræða skipulagsbreytingar sem mundu spara mörg hundruð millj. kr., e.t.v. upphæðir ekki öllu lægri en þær sem hæstv. heilbrrh. státar sig nú af.
Það er að sjálfsögðu nauðsynlegt að gæta aðhalds í þessum útgjaldasama málaflokki heilbrigðis- og tryggingamála. Ég geri ekki lítið úr því, en ég tel að það þurfi að gerast á annan hátt heldur en þann að hinir sjúku séu látnir greiða stærri og stærri hluta af kostnaðinum. Sérstaklega tel ég þó að beri að varast hugmyndirnar sem eru settar fram í hvítbókinni um kaskótryggingu sjúklinga. Að sjúklingarnir geti kaskótryggt sig með mismikilli sjálfsáhættu gegn breytilegu iðgjaldi. Þetta tel ég að muni fyrr en síðar leiða til tvöfaldrar heilbrigðisþjónustu í landinu, tvöfalds heilbrigðiskerfis, sem muni enda í hreinum óskapnaði og síst af öllu til bóta fyrir þá sem minna mega sín.
Það sem ég tel að þurfi að gera í þessum málaflokki er í fyrsta lagi að sameina öll sjúkrahúsin í Reykjavík og spara með því hundruðir milljóna ef ekki milljarð. Það á að endurskipuleggja í lyfjamálunum á þann hátt að það
leiði til lækkaðs lyfjaverðs og ég er sannfærður um að það er hægt. Ég er ekki að gera kröfur um að það sé endilega gert með þeim hugmyndum sem ég setti fram hér í lok seinasta þings. Ef menn finna aðrar leiðir sem skila svipuðum árangri í öðru formi þá er sjálfsagt að skoða það. Í þriðja lagi tel ég hugsanlegt að breyta þátttöku einstaklinga í lyfjakostnaðinum, eins og ég gerði reyndar grein fyrir í umræðum á dögunum, með því að einstaklingarnir greiði hlutfallslegan kostnað, með þó lágmarki og hámarki sem tryggi það að menn þurfi ekki að borga kannski 10--20 þús. kr. fyrir lyfjaskammtinn sinn eða jafnvel meira, eins og við höfum heyrt að undanförnu. Í fimmta lagi tel ég að það þurfi að efla kostnaðarvitundina og tek undir það með hæstv. ráðherrum sem hafa rætt um það. Það þarf að efla kostnaðarvitund einstaklinganna fyrir þessari heilbrigðisþjónustu og reyndar velferðarþjóðfélaginu og kerfinu okkar öllu. Það er hins vegar hægt að gera á annan hátt en þann sem nú hefur verið lagt upp með. Það má gera t.d. með sjúkrakortum, sem eru hliðstæð greiðslukortum einstaklinga, sem gefa upplýsingar um þann kostnað sem fallið hefur á einstaklinginn sem þarf að leita eftir heilbrigðisþjónustu hvers konar. Og síðast en ekki síst á að gera það með stórauknu forvarnastarfi hvers konar sem mun auðvitað skila okkur mestum fjármunum til lengri tíma litið.
Að þessum málum var ég að reyna að vinna að í heilbrrn. á undanförnum missirum. Sum höfðu þegar skilað árangri, önnur voru stöðvuð af þingflokki hæstv. núv. heilbrrh. Sá ráðherra sagði það hér í utandagskrárumræðum á dögunum þegar rætt var um málefni St. Jósefsspítala í Hafnarfirði að áður hefði verið reynt að spara í heilbrigðismálum með því að beita flötum prósentvís niðurskurði. Það hefði sýnt dugleysi þeirra sem þá stjórnuðu heilbrigðismálum enda ekki skilað miklum árangri. Út af þessum ummælum hæstv. ráðherra verð ég að segja það --- þó hann sé ekki hér viðstaddur, ég vænti þess að hann sjái það síðar eða heyri af því --- að hér var um að ræða almennan niðurskurð í öllum ríkisgeiranum sem var lagt upp með af hálfu fyrrv. ríkisstjórnar í fjárlagagerðinni allri en ekki í heilbrrn. einu, þó e.t.v. bæri mikið á því þar, kannski mest á því þar af því við reyndum af megni að fylgja þessu eftir. Mér er hins vegar ljóst að þetta er ekki góð aðferð til þess að ná fram sparnaði og hagræðingu, a.m.k. ekki sé hún endurtekin. Það er auðvitað hægt að beita slíkum aðferðum að einhverju leyti, en ekki endurtekið.
Í samgöngumálum er talað um það í grg. frv. að fjárframlög séu aukin og eigi það að sýna stefnu og vilja ríkisstjórnarinnar. Ef þetta er hins vegar skoðað aðeins nánar þá sjáum við að til vegamála hækkar að vísu framlagið örlítið í krónutölu, en hins vegar er um að ræða verulega lækkun ef tekið er tillit til gildandi nýsamþykktrar vegáætlunar. Þá er líka fellt inn í fjárveitinguna til Vegagerðarinnar greiðslur sem átti að fjármagna að hluta til með lántöku, t.d. stórar upphæðir vegna Vestfjarðaganga upp á rúmar 800 millj. kr. og skuldauppgjör við Reykjavíkurborg. Þetta eru verulegar breytingar á vegáætluninni sem þýðir að fjárveitingar til almennra verkefna eru stórlega skornar niður.
Sjálfsagt verður þetta rætt nánar í þinginu í vetur vegna þess að m.a. er boðuð, ég man ekki í hvoru plagginu, fjárlagafrv. eða hvítbókinni, endurskoðun vegáætlunar á þessu þingi. Ég veit ekki hvort hv. þm. stjórnarliðsins hefur verið það ljóst fyrir fram.
Sama sagan á reynar við í sambandi við hafnamálin. Þar er einnig örlítið hærri krónutölu varið til málaflokksins en stórlega dregið úr framkvæmdum þrátt fyrir það. Framkvæmdir í ár munu líklega hafa numið milljarði kr. en samkvæmt grg. frv. er áætlað að verja rúmum 200 millj. til hafnarframkvæmda á næsta ári. Það dugar í eins og eina eða kannski tvær hafnir þegar hrópað er á nauðsynlegar framkvæmdir alls staðar.
Um Ríkisskip hef ég áður rætt. Þar vantar 250 millj. kr. Ég vil vara við að ráðist verði svo að því mikilvæga fyrirtæki nú að það verði nánast lamað og hræið síðan afhent samkeppnisaðilunum. Það verður að tryggja þessa nauðsynlegu þjónustu fyrir hinar minni byggðir allt í kringum landið. Fjölmargt fleira væri hægt að ræða um nú, virðulegi forseti, en verður að bíða 2. umr.
Ég hef fullyrt að fjárlagafrv. sé óraunhæft. Ég tel mig hafa fært fyrir því rök. Það er veruleg ný skattheimta fólgin í þessu fjárlagafrv. sem þó er reynt að fela. Það eru boðaðar hættulegar kerfisbreytingar í mikilvægum málaflokkum, bæði heilbrigðis- og menntamálum. Það er að sjálfsögðu, eins og ég sagði fyrr í ræðu minni, nauðsynlegt að horfast í augu við staðreyndir. Við vitum að við blasir samdráttur í atvinnulífinu vegna samdráttar í fiskveiðum. Og við verðum þess vegna að leita allra leiða til þess að gæta aðhalds og sparnaðar. En það er ekki hægt að gera það á þann hátt sem hér er boðaður.
Við framsóknarmenn og stjórnarandstæðingar munum gera nánari grein fyrir því við 2. umr. fjárlaga þegar þau koma til meðhöndlunar eftir umfjöllun í hv. fjárln. Í því sambandi má undirstrika það sem kom fram hjá hæstv. ráðherra í lokaorðum hans að það eru efasemdir um að allt sem hér er sett á blað muni standast og þess vegna ekki hægt að fjalla mikið nánar um það að þessu sinni.
Með þessu frv. er hæstv. ríkisstjórn fyrst og fremst að blekkja sjálfa sig en hún blekkir hins vegar ekki aðra.