Virðulegi forseti. Ég vil byrja á því að þakka þessar umræður sem hér hafa farið fram við 1. umr. fjárlaganna og þau fjölmörgu atriði sem menn hafa minnst á. Það fer nú sjálfsagt þannig að ég get varla svarað öllum þeim fyrirspurnum sem til mín hefur verið beint, en ég mun að sjálfsögðu gera tilraun til þess að gera það, a.m.k. að mestu leyti. Ég bendi hins vegar á að það er sjálfsagt, ef eitthvað gleymist, að gera það þá síðar í þessari umræðu en minni jafnframt á að það er hægt að taka mál upp auðvitað bæði í hv. fjárln. og eins mun gefast tækifæri síðar, m.a. í umræðum um frv. sem verða til umræðu á morgun, lánsfjárlög, bæði fyrir næsta ár og yfirstandandi ár, að taka upp nokkra liði sem kannski falla niður í þessari ræðu minni.
Ég mun reyna að víkja að ræðum manna í þeirri röð sem þær voru fluttar, en að sjálfsögðu ekki taka upp hvert einasta atriði heldur þau sem ég tel að mestu skipti að svör fáist við á þessari stundu.
Varðandi ræðu hv. 1. þm. Norðurl. e. vil ég segja það varðandi þá spurningu sem hann varpaði fram um ríkisábyrgð á launum að það liggja fyrir hugmyndir sem ræddar voru á milli fjmrn. og félmrn. á sínum tíma um það hvernig ná megi þeim árangri sem frv. gerir ráð fyrir. Það eru fyrst og fremst tvær hugmyndir sem koma til greina. Annars vegar að þrengja reglurnar mjög verulega, en þær eru ákaflega rúmar, og hins vegar að fjármagna ríkisábyrgð á launum með einhvers konar sjóðmyndun sem atvinnulífið stæði þá straum af kostnaði við. Einnig mætti hugsa sér að fara hvorar tveggja leiðirnar. Þessu máli er ekki endanlega lokið innan ríkisstjórnarinnar en ljóst að ríkisstjórnin hefur samþykkt að ná þessu meginmarkmiði. Það varpar kannski ljósi á þetta vandamál að skoða hvernig þessi mál hafa þróast. Þessi útgjaldaliður á fjárlögum hefur sífellt farið vaxandi. Á yfirstandandi ári er gert ráð fyrir að hann kosti ríkissjóð 261,5 millj. Það er nú ljóst að til viðbótar þarf að greiða vegna óafgreiddra krafna sem nú liggja fyrir 150 millj., vextir og fleira upp á 20 millj. Þá eru gamlar skuldir upp á 78 millj., óuppgert orlofsfé vegna ábyrgðar á greiðslu orlofs 39 millj., eða samtals eru þetta um 549 millj. kr. Með öðrum orðum verða fjárútlátin meira en helmingi meiri en fjárlög gerðu ráð fyrir. Þegar síðan reglurnar eru skoðaðar kemur í ljós að þær eru svo rúmar að ég held að allir séu sammála um að þær þurfi að þrengja. Ég tel þess vegna að það sé einsýnt að farin verði sú leið að þrengja reglurnar verulega. Ég bendi á að hér er nánast um sjálftöku að ræða í dag. Það er ljóst að bankar, starfsmenn, stjórnendur og lífeyrissjóðir geta allir átt þátt í þeirri ákvörðun að láta fyrirtæki starfa áfram löngu eftir að ljóst er að það er gjaldþrota í raun vegna þess að ríkissjóður, við skattborgararnir, munum borga brúsann. Og ég er sannfærður um að það má ná heilmiklum árangri og um leið koma á heilbrigðari starfsháttum fyrirtækjanna með að stytta þann tíma eða stytta viðmiðanir sem koma fram í núgildandi lögum.
Hv. þm. spurðist fyrir um það hvernig hæstv. ríkisstjórn ætlaði sér að ná árangri upp á 1 milljarð á afsláttar- og frádráttarliðum, hvað ætti að lækka. Í þessu sambandi vil ég geta þess að eins og þeir sem lesið hafa frv. vita er gert ráð fyrir því að um næstu áramót falli jöfnunargjaldið niður. Jöfnunargjaldið er talið gefa ríkissjóði tæplega milljarð á yfirstandandi ári, á milli níu og tíu hundruð millj. Þar með lækkar verðlagið um næstu áramót talsvert þar sem jöfnunargjald fellur niður. Þessu tekjutapi hyggst ríkisstjórnin ná með því að lækka útgjöld vegna afsláttar- og frádráttarliða. Og það er rétt sem hefur komið fram í þessari umræðu að þarna er fyrst og fremst verið að horfa á afsláttar- og frádráttarliði í tekjuskattinum. En þess ber að geta að frádráttar- og afsláttarliðir tekjuskatta einstaklinga eru líklega um það bil 10 milljarðar og sést á því hvers konar gífurlegar upphæðir þetta eru sem greiddar eru til baka eða eru afslættir af tekjusköttum.
Ákveðin nefnd hefur verið sett á laggirnar, nefnd sem í eiga sæti fulltrúar stjórnarflokkanna, til að vinna að frekari tillögugerð og sú nefnd starfar um þessar mundir. Ég tel ekki rétt að segja frá því nákvæmar heldur en
komið hefur fram í hverju tillögurnar verða fólgnar. Við höfum reiknað út í ráðuneytinu ýmsa valkosti sem koma til greina. En að sjálfsögðu verður að nást pólitísk samstaða innan stjórnarflokkanna og á milli þeirra til að þessi árangur náist. Ég vil taka það fram að báðir stjórnarflokkarnir vissu auðvitað nákvæmlega út á hvað þessi hugmynd gekk og ég tel að það sé ljóst að við það verði staðið að afla ríkissjóði tekna með þessum hætti. Ég tek fram að í raun og veru er ekki um stóra upphæð að ræða í hlutfalli við afsláttar- og frádráttarliðina sem nema 10 milljörðum kr. eingöngu í tekjuskattinum.
Ég vil enn fremur taka það fram að rætt hefur verið um að gera þetta með svokölluðum tekjutengdum hætti a.m.k. að hluta. Þá á ég fyrst og fremst við barnabæturnar og barnabótaaukann.
Hv. þm. kallaði þjónustugjöldin, sértekjurnar, feluskatta. Það er út af fyrir sig huggulegt nýyrði en ég vil benda hv. þm. á að þjónustugjöldin og sértekjurnar eru ekki nýtt fyrirbæri, þau hafa tíðkast alllengi þótt þessi gjöld hækki nokkuð ef frv. nær fram að ganga.
Um skólagjöldin ætla ég ekki að fjölyrða nú. Það verður sérstök umræða um skólagjöldin innan tíðar. Ég vil þó að það komi fram að ákveðið var í haust að kanna það mjög rækilega hvort lög leyfðu að heimt yrðu inn skólagjöld með þeim hætti sem frv. gerir ráð fyrir og til hvaða kostnaðarþátta í skólakerfinu mætti láta skólagjöldin renna. Í þeirri vinnu hefur þegar verið upplýst að skólagjöld hafa verið innheimt í miklu stærri stíl, held ég, en flestir hafa áttað sig á. Í sumum tilvikum hefur þetta komið fram í fjárlagafrv. undanfarinna ára og fjárlögum og ríkisreikningi en að öðru leyti er ekki hægt að rekja svokölluð skólagjöld í opinberum tölum vegna þess hreinlega að þau hafa verið heimt inn án þess að um tilkynningar hafi verið að ræða til æðstu menntayfirvalda. Og þetta hefur gerst jafnt í tíð hv. 9. þm. Reykv. eins og annarra menntmrh. á undan honum, m.a.s. hygg ég að þetta hafi þótt svo sjálfsagt í sumum tilvikum og hefur gengið svo lengi að menn hafa ekki hirt um að tilkynna það einu sinni. Þannig verða menn að átta sig á að skólagjöld eru ekki ný af nálinni.
Ég ætla ekki hér, ég hef gert það áður, að ræða um vexti og hver beri ábyrgð á þeim háu vöxtum sem hér eru. Ég hef margoft lýst þeirri skoðun minni sem fer reyndar saman við skoðanir allflestra þeirra sem eitthvað hafa kynnt sér peninga- og bankamál, sem ég veit nú að hv. þm. hefur gert, og hún er að eftir því sem meiri ásókn er í fjármunina þeim mun meiri líkur eru á því að vextir hækki. Það er ekki þannig í okkar hagkerfi frekar en öðrum í hinum vestræna heimi, sem er reyndar orðinn æðistór nú á dögum, að menn stjórni vaxtastefnunni með tilskipunum og yfirlýsingum. Það er fyrst og fremst eftirspurnin og framboðið sem ræður því hvert vaxtastigið er á hverjum tíma. Og ég vil taka það fram að hin mikla lánsfjárþörf ríkisins hefur valdið gífurlegri sprengingu í vöxtum hér á landi, svo mikilli að við hljótum að þurfa að taka á því máli enda er það eitt af markmiðum þessa frv. að það verði gert.
Hv. þm. spurði um fatlaða og sveitarfélögin. Í því sambandi vil ég taka það fram að hæstv. félmrh. hefur boðað til fundar með sveitarstjórnarmönnum í næsta mánuði þar sem þetta mál verður m.a. til umræðu.
Það var athygli vert að hlusta á hv. þm. segja skoðun sína á sjúkrahúsunum í Reykjavík og þeim kostnaði sem þar mætti ná niður, ekki síst þeirri trú hans að með sameiningu sjúkrahúsanna í Reykjavík mætti spara allt að einum milljarði. Þessi skoðun hv. þm., sem er fyrrv. heilbrrh., lýsir því best að menn hafa trú á því að um talsverða sóun og tvíverknað sé að ræða í þessu kerfi. Sjálfur hef ég komið nokkuð nálægt því, verið formaður stjórnarnefndar ríkisspítala um fjögurra ára skeið og er einn þeirra sem tel að það megi spara talsverða fjármuni í sjúkrahúsunum og rekstri þeirra í Reykjavík og tel að þess vegna megi ætla að hægt sé að ná fram því markmiði sem sett er í frv. Og þótt það náist ekki fullkomlega á fyrsta árinu held ég að það sé full ástæða til að fara af stað með þetta mál.
Hv. 14. þm. Reykv. flutti hér mikla og góða ræðu. Hv. þm. er ekki við nú í lok þessarar umræðu þannig að ég veit ekki hvort ég á að vera að svara miklu af þeim fyrirspurnum sem fram komu í máli þingmannsins. Það eru þó nokkur atriði sem ég vil nefna. Í fyrsta lagi það að þegar verið er að bera saman frv. til fjárlaga á næsta ári og frv. til fjárlaga fyrir yfirstandandi ár verða menn að muna eftir hallanum sem er á fjárlögum yfirstandandi árs. Það er ekki hægt að bera saman tölur um tekjur og gjöld og halda að slíkur samanburður segi allt, menn verða jafnframt að sjá hver raunverulega útkoman er. Það er ekki nóg að bera frumvörpin saman, það verður að bera frumvarp á næsta ári saman við raunveruleikann á yfirstandandi ári til að fá rétta mynd.
Nokkrir hv. þm. hafa í þessari umræðu fjallað um álver. Það er rétt sem hefur komið fram í ræðum þeirra að gert er ráð fyrir því að framkvæmdir vegna álvers hefjist á næsta ári og þá að sjálfsögðu bygging virkjana í tengslum við það álver. Það er talið að slíkar framkvæmdir geti gefið ríkissjóði um 1 milljarð eða 1 til 1,5 milljarða, það er auðvitað mjög erfitt að áætla það nákvæmlega. Ég var spurður að því hvað mundi gerast ef ekki yrði af byggingu álversins. Það sem gerist er að þessar tekjur hverfa að sjálfsögðu úr áætlununum en á móti kemur að lántökur til Landsvirkjunar fyrst og fremst verða minni. Hins vegar held ég að ástæðulaust sé að örvænta vegna samninganna sem standa fyrir dyrum við þessi þrjú fyrirtæki, Atlantsálsfyrirtækin. Reyndar er álverð mjög lágt um þessar mundir. Það er u.þ.b. helmingi lægra en árið 1988 þegar ég skrifaði undir samninginn við sum þessara Atlantsálsfyrirtækja og lagði þar með grunninn að þeirri vinnu sem síðan hefur verið fylgt, ekki einungis af þessari ríkisstjórn heldur einnig af þeirri síðustu. Það er ljóst að þetta lága álverð og mikið framboð á hrááli, m.a. frá austantjaldsþjóðunum og vegna þess hve friðvænlega horfir í heiminum, gerir það að verkum að ýmsir óttast að ekki verði af byggingu álversins. Ég vil þó taka fram að ég hef þær fréttir að færa að forustumenn þessara fyrirtækja hafa fullan hug á því að láta framkvæmdirnar hefjast sem fyrst. Bankarnir sem hugsanlega munu
lána fyrirtækinu hafa þó í hyggju að gera meiri kröfur til fyrirtækisins en almennt hefur verið gert hingað til af ýmsum ástæðum. Það út af fyrir sig er ekkert nema fagnaðarefni fyrir okkur Íslendinga, að staðið sé betur að tryggingum gagnvart bönkunum.
Álverð hefur lítils háttar hækkað að undanförnu, fyrst og fremst vegna þess að sumar álverksmiðjur hafa verið að loka fyrir starfsemi sína. Samt er talið að álverð hafi nú þegar náð botni og búast megi við hækkandi álverði á næstunni þannig að það er ekki ástæða til annars en að trúa því að af þessum framkvæmdum geti orðið og þess vegna rangt að sleppa fyrirhuguðum framkvæmdum þegar verið er að meta tekjur ríkissjóðs á næsta ári.
Hv. þm. Guðrún Helgadóttir ræddi síðan um einkavæðingu og vitnaði þar í Douglas Smith sem hér var á ferð fyrir stuttu og minntist á að hann væri á móti því að einkavæða járnbrautir. Ég get sannfært hv. þm. um að við munum ekki gera tilraun til að einkavæða járnbrautir hér á landi þó ekki væri nema af þeirri ástæðu að þær fyrirfinnast ekki. Ég held hins vegar að það sé rangt sem kom fram í ályktun þingmannsins út frá orðum Douglas Smith að einkavæðing sé ekki af hinu góða. Ég held nefnilega að jafnvel Douglas Smith, sem er nú sá íhaldsmaður breskur sem kannski styst hefur viljað ganga í þessum efnum, viðurkenni að einkavæðingin getur gert stórkostlegt gagn. En það er hins vegar rétt að það er hægt að ganga of langt í þeim efnum eins og svo mörgum öðrum. Ég get fullvissað hv. þm. og aðra þingmenn jafnframt að það er ekki ætlun ríkisstjórnarinnar að ganga eins langt og breska ríkisstjórnin hefur gengið á undanförnum árum. En fyrr má nú rota en dauðrota í þessum efnum. Ég bendi á að sum fyrirtæki í eigu íslenska ríkisins eru fyrirtæki sem eru ekkert öðruvísi en fyrirtæki sem nú þegar starfa á markaðnum. Þá er ég að segja frá því að það er ekki verið að tala um vatnsveituna, ekki endilega rafmagnsveitur o.s.frv., en það er til fjöldi fyrirtækja sem eru í eigu ríkisins og eru nákvæmlega eins og önnur atvinnufyrirtæki.
Ég tek undir það með hv. þm. að loforð þingmanna úr ýmsum kjördæmum um fjárframlög til einstakra verka á næsta ári eða næstu árum er ósiður sem ég tel ástæðu til að lagður verði af. Og ég er sammála hv. þm. Guðrúnu Helgadóttur um að slík plögg eru í raun og veru marklausar yfirlýsingar og allt of mikið gert af að safna slíku saman. Mér hefur stundum dottið í hug hvort ekki væri kominn tími til að ná þessum plöggum á einn stað, ég veit að þau eru til hjá hinum ýmsu opinberu stofnunum, og gefa þetta einhvern tímann út í bók bara til sýnis fyrir þjóðina um það hvernig þingmenn geta sameiginlega komist að niðurstöðu sem í raun og veru er alger markleysa, sem oftast er nú þegar þingmenn koma sér saman um eitthvað. Það verður að segjast eins og er. ( Gripið fram í: Þú ferð nú ekki að gera Matthíasi þetta.) Það er ekki bara hann. Að vísu eru það 1. þm. kjördæmanna, og það fellur nú í hlut sjálfstæðismanna yfirleitt að eiga þá, sem skrifa efstir á blaðið, það er einfaldlega af því að Sjálfstfl. er stærstur. En það er rétt sem kemur fram hjá hv. þm. að þetta er gert í allt of stórum stíl. Síðan veifa menn þessu hverjir framan í aðra. Ég hygg að menn sem hér sitja hafi sumir hverjir tekið þátt í þessum leik. (Gripið fram í.) Þá hafa nú menn vitnað þegar að þessum orðum töluðum. ( Gripið fram í: Svo eru tveir hérna líka.)
Hv. 6. þm. Vestf. og reyndar fleiri þingmenn minntust á launin í forsendum frv. og lögðu út af þeim og spurðu: Ja, ef launin hækka hvaða áhrif hefur það á frv.? Vantar þá ekki stórar fjárupphæðir í frv. gjaldamegin? Það er að sjálfsögðu rétt, ef launin hækka þá hækkar auðvitað sá kostnaður ríkisins. En á móti kemur að launahækkunin er almenn, skattar verða hærri þannig að búast má við að nettóútkoman verði sú að hún hafi ekki áhrif á ríkissjóð. Sannleikurinn er nú sá, og það er einkenni á ríkisrekstrinum, að eftir því sem veltan verður meiri og jafnvel meiri sjúkdómur kemur fram í efnahagslífinu þeim mun meiri tekjur fær ríkið. Þetta er auðvitað alþekkt. Það verður að játast og segjast alveg eins og er að á næsta ári er gert ráð fyrir talsverðum viðskiptahalla, þ.e. að þjóðin eyði um efni fram en sú eyðsla er skattlögð og ríkissjóður nýtur þess og fær þannig fjármuni í ríkissjóð. Á sama hátt getum við gert ráð fyrir að ef launin hækka langt umfram það sem þjóðartekjurnar segja til um megi búast við enn þá meiri viðskiptahalla og meiri gróða í ríkissjóð. Þetta er nú einu sinni lögmálið í þessum efnum, jafnöfugsnúið og ýmsum þykir það vera.
Hv. þm. Þuríður Pálsdóttir ræddi hér um svokallaðan ekknaskatt og spurði hvort áformað væri að setja aðra og réttlátari reglu vegna þessa sérstaka eignarskatts. Ég vil eingöngu svara því til að það er ætlunin, eins og reyndar hefur komið fram, að leggja af eða takmarka verulega eignarskatta í sömu mund og teknir verða upp svokallaðir eignartekjuskattar þar á meðal fjármagnstekjuskattar. Þessi skattur, skattur af verslunar- og skrifstofuhúsnæði og aðrir eignarskattar munu þess vegna dragast verulega saman eða jafnvel hverfa um leið og fjármagnstekjuskattur og aðrir eignartekjuskattar verða teknir upp.
Ég vil hins vegar benda á vegna þess að það var minnst hér á þjóðarbókhlöðuskattinn, og reyndar kom það fram hjá hv. 18. þm. Reykv., Kristínu Ástgeirsdóttur, að á næsta ári er gert ráð fyrir að langsamlega stærsti hluti þessa sérstaka eignarskatts, sem er innheimtur aðeins af þeim sem eiga mestu hreinu eignirnar, rennur til Þjóðarbókhlöðunnar eða 335 millj. af 365 millj. sem menn áætla að heimtist inn. Afgangurinn, 30 millj., rennur til Bessastaða þar sem framkvæmdir hafa átt sér stað að undanförnu. Þetta er talsverð breyting frá því sem var á yfirstandandi ári þegar aðeins 145 millj. kr. runnu til Þjóðarbókhlöðunnar, en til Þjóðleikhússins fóru 140 millj. og 60 millj. til Bessastaða, ef ég man rétt.
Hv. þm. Jóhannes Geir Sigurgeirsson, 6. þm. Norðurl. e., ræddi hér um fjölmörg atriði og varpaði fram mörgum fyrirspurnum. Hann minntist á vextina og vaxtastigið. Ég hef áður rætt um þau atriði, en hann sagði: Samkvæmt áætlunum Seðlabankans verða raunvextir á síðasta ársfjórðungi þessa árs um 16%, 15,8% nákvæmlega.
Þetta er rétt --- og þá er verið að tala um mun á nafnvöxtum og verðbólgu á óverðtryggðum skuldabréfum, þ.e. meðaltal af þessu --- ef engar lækkanir verða á nafnvöxtum af því sem eftir lifir ársins. Vextir á verðtryggðum skuldabréfum eru 10% en það er rétt að raunvextir geta orðið tæplega 16% það sem eftir lifir ársins ef þeir verða ekki lækkaðir. Og hver er ástæðan? Ástæðan er einfaldlega sú að verðbólgan er á svona hraðri niðurleið og það er auðvitað það sem er fagnaðarefni. Það hlýtur að vera skylda bankakerfisins og annarra þeirra sem stunda lánastarfsemi að lækka vextina í takt við verðbólguna. Ég vek athygli á því að í kvöldfréttum kom fram að Íslandsbanki telur sig geta náð þeim árangri á síðari hluta ársins að skila hallalausum rekstri þó að halli á rekstrinum hafi verið mörg hundruð millj. kr. á fyrri hluta ársins. ( Gripið fram í: Er það eðlilegt?) Það er óeðlilegt og ástæðan fyrir því að það er óeðlilegt er að fyrir tæpu ári síðan höfðu þáverandi stjórnvöld þau afskipti af þessum lánamarkaði að bankarnir, þar á meðal banki sem ég átti sæti í bankaráði í, þ.e. meiri hluti bankanna lagði ekki í að hafa vaxtamuninn eðlilegan. Þetta gerði það að verkum að á fyrri hluta ársins og reyndar á síðustu tveimur mánuðum sl. árs varð stórkostlegt tap á flestum bankanna. ( GB: Kæmi ekki til greina að ríkisstjórnin fengi þá til að hagræða svolítið þar eins og á sjúkrahúsunum?) Það finnst mér og ég tek þessari ábendingu fyrrv. bankastjóra fegins hendi og ég skal koma henni til skila. ( GB: Honum er kunnugt um að það er hægt að gera það þar ekki síður en á sjúkrahúsunum.) Það er áreiðanlega rétt. En ég bendi einungis á þetta vegna þess að þetta er kannski ein meginskýringin. Ég tel að við eigum auðvitað öll að fylgjast með því hvort bankarnir og aðrir lækki vextina, nafnvextina, í takt við verðbólguna. En ástæðan fyrir því að ég tek þennan punkt upp er auðvitað sú að þessi staðhæfing sýnir að verðbólgan er á slíkri niðurleið að það er gert ráð fyrir því að hún verði á fjórða ársfjórðungi samkvæmt þessari spá 3,8%. 3,8% verðbólga og hún heldur áfram að lækka á næsta ári. Ef fram heldur sem horfir getur verðbólgan á næsta ári verið helmingi lægri en hún er í ár.
Ég ætla ekki að ræða hér ítarlega um húsbréfakerfið. Ég ætla einungis að segja að það hefur náðst talsverður árangur, mun meiri en náðist í tíð síðustu hæstv. ríkisstjórnar í þeim efnum.
Vegna búvörusamningsins vil ég segja að ég tel að staðið hafi verið við það samkomulag um verðlagsforsendurnar sem koma fram í búvörusamningnum og ég hef ekki heyrt annað heldur en að menn séu sammála um það að þær ákvarðanir, sem þegar hafa verið teknar, bæði verðlagsákvarðanir og eins ákvarðanir varðandi frv., séu í þeim anda sem menn vilja starfa eftir. Það er hins vegar rétt að það er skerðing á framlagi til Framleiðnisjóðs landbúnaðarins á næsta ári miðað við gamla búvörusamninginn.
Ég verð víst að fara hraðar yfir sögu ef ég á að komast áfram áður en nóttin er öll. ( Gripið fram í: Nógur tími.) Ég er að sjálfsögðu ánægður að heyra hvað menn njóta þess vel að sitja hér undir ræðu minni.
Hv. þm. ræddi nokkuð um þjónustugjöld og það gerðu auðvitað fleiri þingmenn og það er ekkert óeðlilegt því það er auðvitað ein af mestu og helstu stefnubreytingum sem kemur fram í frv. að hækka þjónustugjöldin, láta þá greiða sem njóta þjónustunnar. Hv. þm. spurði hvort við værum að hverfa frá því að jafn réttur væri fyrir alla til þessarar velferðarþjónustu. Þetta gefur auðvitað tilefni til að íhuga nokkuð hvað í því felst að jafn réttur sé til slíkrar þjónustu. Er það jafn réttur að áliti þingmannsins ef allir eru jafnilla settir? Ég spyr vegna þess að það er staðreynd að ef við ætlum að ná því markmiði að ná jafnvægi í ríkisfjármálunum hlýtur það að kosta annaðhvort niðurskurð eða skattheimtu, nýja skattheimtu í stórkostlega ríkum mæli. ( Gripið fram í: Eða sparnað í rekstri.) Eða sparnað í rekstri og sparnaður í rekstri kemur oft þannig fram að menn draga úr rekstrinum. Það hafa menn gert, það gerðu t.d. hv. 1. þm. Norðurl. e. þegar hann var heilbrrh., það þekki ég mjög vel. Þá sparaði hann í rekstri m.a. með því að loka sjúkradeildum á Landspítalanum. Það var kallaður sparnaður í rekstri. Þannig að það er alveg hárrétt sem hv. 6. þm. sama kjördæmis kallar hér fram í. Þetta þekkjum við. En við skulum átta okkur á því að það bitnar á einhverjum. Það bitnar á þeim sem ella hefðu getað fengið pláss inni á slíku sjúkrahúsi og ég vil að það komi skýrt fram að ég tel það ekki goðgá að sjúklingar sem leggjast inn á sjúkrahús greiði að einhverju marki fyrir það. Ég vil rifja upp að það var formaður Framsfl. sem 1988 sagði frá því á flokksþingi að gamall maður hefði hringt í sig og spurt hverju það mætti sæta að hann fengi ekki einu sinni að borga fyrir matinn sinn á sjúkrahúsinu. Og síðan bætti formaður Framsfl. því við: ,,Og ég tel að þetta hafi verið heilbrigður maður, enda var þetta framsóknarmaður.`` (Gripið fram í.) Hann sagði heilbrigður maður og það var vegna þess að það eru margir heilbrigðir menn sem fara á sjúkrahús. Það fara nefnilega margir á sjúkrahús, m.a. til rannsókna og sem betur fer koma nú menn heilbrigðir út og eru jafnvel heilbrigðir þegar þeir leggjast inn. Það er einmitt af þeim ástæðum, kannski fyrst og fremst, sem við ættum að athuga að það er freisting fyrir marga lækna að leggja fólk inn á sjúkrahúsin, fólk sem gæti fengið þjónustuna utan sjúkrahúsa og þurft að borga fyrir hana í dag. Það er freisting fyrir læknana að segja: Gott og vel, í stað þess að þú þurfir að borga 1500 kr. eða 900 kr. fyrir rannsókn og fyrir sérlæknisþjónustu, skal ég bara leggja þig inn því þá kostar það ekki neitt. --- Með öðrum orðum það kostar ekki sjúklinginn neitt. Það kostar auðvitað skattborgarana, okkur, ríkissjóð, miklu meira. Ég segi það af því að menn voru að tala um réttlæti og jafnan rétt. Er það ekki meira réttlæti og er það ekki jafnari réttur ef sá, sem lagður er inn á sjúkrahúsið og er nákvæmlega jafnmikið eða lítið veikur eins og hinn sem fer á göngudeildina, borgar það sama? Hvort er meira jafnrétti? Ég er ekki í nokkrum vafa um það og ég veit að eru margir fleiri. Ég held t.d. að hv. 1. þm. Norðurl. e. sé sammála mér um að það sé að sjálfsögðu réttlætismál að þeir sem lagðir eru inn borgi a.m.k. það sama og hinir sem þurfa í sumum tilvikum jafnvel að búa á hótelum og ganga til lækninga á göngudeildum sjúkrahúsanna og borga fyrir það og þurfa þar að auki að borga lyfin sem menn þurfa ekki að gera þegar þeir eru lagðir inn á sjúkrahúsin. Nú er ég ekki að tala um að menn eigi endalaust að borga allan kostnaðinn, heldur að ákveðnu marki, einmitt í jafnréttisskyni.
Ég get því miður ekki sagt nákvæmlega hver ábatinn verður ef Íslendingar samþykkja Evrópska efnahagssvæðið. En ég bendi á að Þjóðhagsstofnun og samtök atvinnulífsins hafa sett sig nokkuð nákvæmlega ofan í þessi mál og að þeirra áliti er um nokkurn og talsvert mikinn ábata að ræða. Það sem ég held að skipti mestu máli er að þessi aðild gefur ný tækifæri, hún ýtir við íslensku efnahags- og atvinnulífi, sparkar dálítið í okkur og ég held að við höfum gott af því í þeirri lognmollu sem hér hefur ríkt.
Hv. 9. þm. Reykv. flutti hér langa og yfirgripsmikla ræðu. Hann taldi að ríkisstjórnin væri að fara út af þeirri braut sem hingað til hefði verið almenn pólitísk sátt um og nefndi í því sambandi þjónustugjöldin. Ég ætla ekki hér og nú að skattyrðast eða deila við þingmanninn um þetta mál en ég vil einungis benda honum á eitt og það er að kynna sér nýjar hugmyndir og nýjar samþykktir SF-flokksins í Danmörku. SF-flokkurinn í Danmörku hefur verið eins konar systurflokkur Alþb. Nú hefur það gerst í þessum flokki að augu manna hafa opnast fyrir því að það kunni að eiga að beina augum frekar að þjónustugjöldum heldur en að skattheimtunni vegna þess að flokkurinn sér að það er í mörgum tilvikum ekki hægt að verja kerfi þar sem sóun er mikil. ( SvG: Þetta er misskilningur hjá þér.) Þetta er ekki meiri misskilningur en það að þetta er til skjalfest og ég á það. ( SvG: Er þetta á dönsku?) Þetta er á dönsku þannig að ég get látið þýða þetta fyrir hv. þm. ef hann treystir sér ekki til að lesa dönskuna.
Þá kem ég að því sem hv. þm. sagði, hann sagði: Fjárlagafrv. boðar kjaraskerðingu, umfram skerðingu þjóðartekna.
Á bls. 259 í þessu frv., og það getur nú verið það eina held ég sem hv. þm. er að benda á, er tafla þar sem skýrðar eru þjóðhagsforsendur fjárlagafrv. Þar segir m.a. að gert sé ráð fyrir því að þjóðartekjur lækki um 3,1% á milli áranna 1991 og 1992 --- 3,1%. Kaupmáttur þjóðartekna á mann, þegar búið er að deila þessu niður á Íslendinga, verður 4% minni á næsta ári heldur en á yfirstandandi ári. Kaupmáttur ráðstöfunartekna verður hins vegar 3% lægri á næsta ári heldur en á yfirstandandi ári. Með öðrum orðum, kaupmáttur ráðstöfunartekna dregst minna saman en þjóðartekjurnar. Á þetta vil ég leggja áherslu því að þetta er akkúrat öfugt við það sem hv. þm. sagði þegar hann þóttist vera að vitna í þetta sama frv. og ég er nú að lesa úr.
Varðandi réttarstöðu opinberra starfsmanna vil ég taka fram að það atriði og önnur sem snerta opinbera starfsmenn verða að sjálfsögðu til umræðu í kjarasamningum við þá sem núna eru hafnir því auðvitað hafa viðræður farið fram á milli aðila þótt viðræður séu nú flóknari en oftast áður því að samningsrétturinn er hjá viðkomandi félögum en ekki heildarsamtökum.
Ég tel að þetta frv. greiði að sjálfsögðu fyrir kjarasamningum. Samkvæmt frv. er verðlagi haldið niðri, hallarekstur verður minni á næsta ári og við höfum boðið upp á það að aðilar vinnumarkaðarins komi að þessu frv. og hjálpi okkur til við frekari niðurskurð ef þeir hafa tillögur og ábendingar þar um.
Um einkavæðingardeild í fjmrn. vil ég aðeins segja að það er hugmyndin að tveir starfsmenn, sem nú þegar starfa hjá fjmrn., myndi þessa deild, þetta eru menn sem hafa fengið þekkingu um einkavæðingu í framhaldsskólum, reyndar báðir í Bandaríkjunum. Ég minni á að einkavæðing er ekki einungis sala á opinberum fyrirtækjum. Einkavæðing er ekkert síður það að bjóða út rekstrarverkefni ríkisins, en það er kannski sá hluti þessa verkefnis sem fyrst og fremst snýr að fjmrn. Það er hins vegar rétt, sem kom fram hjá hæstv. heilbrrh., að yfirumsjón með þessu verkefni hefur forsrh. ásamt tveimur öðrum ráðherrum, þeim sem hér stendur og hæstv. viðskrh.
Ég ætla ekki að ræða frekar um ræðu hv. 9. þm. Reykv. nema tilefni gefist til en honum var tíðrætt um mannúðarstefnu. Mér finnst einhvern veginn að hv. þm., þegar hann segir að við höfum breytt frá fyrri stefnu og horfið frá mannúðarstefnunni, skuldi okkur nokkrar skýringar á því hvernig hann hefði ætlað sér að brúa það bil sem er á milli tekna og gjalda hjá hinu opinbera. Það er ekki nóg að koma hér upp og segja: Ég vil leggja á hátekjuskatt og ég vil leggja á fjármagnstekjuskatt, vegna þess, eins og hæstv. heilbrrh. sagði, að fyrirliggjandi hugmyndir um slíka skatta hafa ekki gefið tekjur nema að verulega litlum hluta upp í það gat sem er á milli gjalda og tekna ríkisins.
Mér sýnist hvað varðar álver og launahækkanir, ef þær yrðu, sem hvort tveggja kom fram í ræðu hv. 18. þm. Reykv., að ég hafi gert því nokkur skil í minni ræðu. Hún kom með ábendingu um að selja flugstöðina og ég hef þegar skrifað það hjá mér og má vera að hún geti hjálpað mér að finna kaupanda að henni. Það er sums staðar sem flugstöðvar eru í einkaeign, en sjaldnast er það nú, en hins vegar er það svo að reksturinn er víðast hvar í höndum annarra en ríkisins.
Hún fjallaði nokkuð um tekjutengingu og mér þótti það vera athygliverðar hugleiðingar. Það sem við erum að tala um þegar rætt er um tekjutengingu er hins vegar, eins og ég hygg að hafi komið fram í máli 9. þm. Reykv., að þegar við ætlum að draga úr endurgreiðslunum og afsláttunum af t.d. barnabótum eða barnabótaauka eigi skerðingin að fara eftir tekjum fólks. Það er það sem átt er við með tekjutengingu, hvort sem það er persónuafsláttur, vaxtaafsláttur eða barnabætur. Þetta er ekkert einfalt mál því það er alþekkt í hagfræðinni og skattamálum að ef tekjutengingin er of mikil verður jaðarskatturinn svo hár að fólk hættir að vilja að vinna, það vill frekar hrapa í tekjum til þess að fá meiri opinbera styrki. Það er m.a. þess vegna sem þetta mál er vandmeðfarið.
Ég skal ekki segja um það hvort verið er að framreikna rangar áætlanir í framhaldsskólunum en ég vil gjarnan kynna mér það. Það er ljóst að tölurnar, sem eru í fjárlagafrv., eru unnar í menntmrn. og það er auðvitað okkar hlutverk í fjrmn. að ganga úr skugga um það að þær tölur séu þannig unnar að þær séu raunhæfar. Það er líka ljóst að við höfum sagt að ef þessi árangur næst ekki með t.d. skólagjöldum, hlýtur það að bitna með öðrum hætti á þessari starfsemi og hugsanlega þarf þá að grípa til þess að minnka kennslu í þessum skólum. Ég bendi á að á undanförnum árum og áratugum hefur kennsla verið að aukast og stundum kannski stjórnlausar heldur en heppilegt hefði verið.
Um Menningarsjóð er það að segja að gert er ráð fyrir því að á næsta ári hætti Menningarsjóður bókaútgáfu Menningarsjóðs og það er skýringin á því að þessi tala lækkar í frv. Hugmyndin er þá fremur sú að einhverjir styrkir gangi til annarra bókaútgefenda ef Menningarsjóður vill styrkja útgáfu á menningarriti eða menningarritröð.
Um Lánasjóð ísl. námsmanna ætla ég ekki að vera langorður. Hins vegar vil ég alveg taka undir það sem kom fram í ræðu hv. þm. að lántökur sjóðsins eru auðvitað sjálfskaparvíti en ég minni á að hefði verið um að ræða hærra framlag frá ríkinu þá hefði eitthvað annað þurft að láta undan í staðinn. En það er rétt, svona hafa ríkisstjórnir umgengist sjóðinn og búið til þetta stórkostlega vandamál. En af því að við höfum verið að tala um Lánasjóð ísl. námsmanna annars vegar og skólagjöld hins vegar þá langar mig til þess að vekja athygli á einu. Finnst hv. þm. vera vit í því að íslenskur lánasjóður, Lánasjóður ísl. námsmanna, láni --- ég tek það fram að lán hans eru á að giska 50% gjöf ef maður skoðar vaxtamuninn og þann kostnaðarmun sem kemur fram hjá sjóðnum miðað við útlán og innlán --- til að greiða skólagjöld í stórum stíl erlendis til þess að standa straum af kostnaði við erlenda háskóla þannig að þeir séu betri, fái hæfari kennara, kennara sem fái betri laun, á sama tíma og ekki má bæta stöðu íslenskra skóla, Háskólans og framhaldsskólanna, með því að heimta inn skólagjöld til þeirra? Finnst hv. alþm. það vera eðlilegt að við greiðum í sameiningu með framlögum okkar u.þ.b. helminginn af útlánum til námsmanna? Það er u.þ.b. helmingurinn sem endurgreiðist og síðan er notað til skólagjalda í Bretlandi og Bandaríkjunum en á meðan er slíkt ekki hægt hér á landi. Ég bið menn að velta þessu aðeins fyrir sér því að ég býst við því að ýmsum þætti eðlilegra að íslenskir skattborgarar lánuðu heldur íslenskum námsmönnum til þess að stunda nám við íslenskan háskóla og stæðu þannig undir kostnaði við skólagjöld sem verða þá notuð til þess að styrkja íslenska skóla og bæta kjör kennaranna sem þar starfa. (Gripið fram í.) Og hafa þá enga stúdenta í skólanum, bara hafa þá svona heima hjá sér? Nei, lánin þurfa að sjálfsögðu að ganga til námsmanna, ef það eru þeir sem eru kallaðir milliliðir fyrir austan.
Spurt var um það hvernig staðið væri að kostnaði við Evrópska efnahagssvæðið. Það er auðvitað rakið í frv. en rétt til þess að skýra það þá er það þannig að á yfirstandandi ári ganga til þýðinga laga og reglugerða 37,4 millj., þær verða 20 millj. á næsta ári. Til viðskiptaskrifstofu fara á þessu ári um 105 millj., verða 75 millj. á næsta ári. Þarna er um að ræða m.a. ferðalög og ýmislegt annað sem tengist þessu starfi. Formennska Íslands í EFTA, sem verður á næsta ári hálft árið, kostar 15 millj. Framlag til EFTA vegna aðildar verður á næsta ári tæpar 48 millj. en var á þessu ári 25 millj. Það þýðir að á næsta ári ganga 157 millj. til þessa verkefnis í stað 167 millj. á yfirstandandi ári. Og eins og kemur fram í frv. er gert ráð fyrir því að þetta dugi til þess að ljúka þeim verkefnum sem unnin eru í tengslum við aðild okkar að Evrópska efnahagssvæðinu.
Tekið skal fram vegna greiðslu í svokallaðan Þróunarsjóð að það er ekki hugmyndin að greiða það á næsta ári. Verði samningurinn gerður þá kemur til greiðslu fyrst á árinu 1993, ef ég skil samninginn rétt. (Gripið fram í.) Nei, ég skal ekki um það segja en ég býst við því að það geti farið þannig að yfirvinna í þessu ráðuneyti eins og svo mörgum öðrum sé ekki skilin nákvæmlega í sundur eftir verkefnum, en það má ugglaust t.d. í fjárln. ganga eftir því hvernig henni er skipt á milli mismunandi verkefna.
Ég ætla ekki, virðulegi forseti, að þreyta menn meira. Þetta hafa verið langar umræður og gefa reyndar tilefni til miklu lengri ræðu og meiri tilrauna til svara a.m.k., svo ég kalli þetta ekki svör. Ég vil aðeins að allra síðustu benda á að komið hefur fram í umræðum mikill munur á viðhorfum stjórnarinnar og stjórnarandstöðunnar til skatta fyrst og fremst. Segja má að hver einasti fulltrúi stjórnarandstöðunnar hafi bent á að grípa mætti frekar til skattahækkana en þeirra leiða sem stjórnin vill fara. Við, sem erum í þeirri ríkisstjórn sem situr að völdum, viljum ekki fara skattahækkunarleiðina vegna þess að við teljum að það sé fullreynt að hún leiði ekki til þess að við lokum þessu margfræga fjárlagagati og við náum jafnvægi í ríkisfjármálum. Ástæðan er sú að útgjöldin hafa alltaf vaxið hraðar en skattarnir þegar á hefur reynt. Þess vegna teljum við miklu eðlilegra að ráðast að útgjöldunum og lántökunum, reyna að draga úr umsvifum ríkisins og skapa þannig svigrúm, olnbogarými, fyrir fólk og fyrirtæki þannig að það geti farið að búa til verðmæti sem aftur getur gert það að verkum að ríkið fái meira í sinn hlut með sköttum sem þetta fólk og þessi fyrirtæki greiða í framtíðinni.