Virðulegur forseti. Það eru nú liðið um það bil tvö og hálft ár síðan lagt var upp í þá vegferð sem leiddi til þess aðfaranótt 22. okt. að ríkisstjórnir EFTA-landa og ríkja Evrópubandalagsins gerðu með sér samning fyrir sitt leyti um Evrópskt efnahagssvæði. Það heyrist að vísu í umræðum að þetta sé ekki orðinn samningur af þeirra hálfu. Meira að segja kemur það fram hjá formanni utanrmn. Alþingis, að ég hef fyrir satt, að þessi samningur sé ófullgerður og liggi aðeins fyrir í drögum. Það er auðvitað nauðsynlegt að við á Alþingi fáum það alveg á hreint frá þeim aðila sem gengið hefur frá þessum samningi fyrir hönd íslenska ríkisins, fyrir hönd ríkisstjórnarinnar, hæstv. utanrrh., hvert hans mat er á stöðu þessa máls sem hann hefur flutt um skýrslu til Alþingis, hvort þetta mál er enn ófrágengið pólitískt séð af hálfu samningsaðila eða hvort þeir hafa sleppt af því hendinni og yfirferð á samningstexta sé aðeins til meðferðar í höndum embættismanna og kalli ekki á frekari fundi af hálfu ráðherra fyrir hönd ríkisstjórnar sinnar. Þetta vænti ég að komi fram af hálfu hæstv. utanrrh. síðar í þessari umræðu vegna þess að auðvitað eigum við á Alþingi sem og þjóðin öll heimtingu á að vita hver er staða þessa máls og það er sannarlega mjög alvarlegt ef ekki er sami skilningur ríkjandi á því af hálfu ríkisstjórnar og af hálfu utanrmn. þingsins eða forustu hennar.
Ég tel mig vita að þegar upp var staðið 22. okt. hafi verið eftir að fylla út í ýmsa
þætti í texta samningsdraganna. Tilgreind hafa verið 30--40 atriði sem þar var ólokið. En ég hef það líka fyrir satt af hálfu talsmanna framkvæmdastjórnarinnar í Brussel, þar sem ég var í heimsókn 24. okt. að gerðum þessum samningi, frá formanni þeirrar deildar sem sér um EFTA-málefni, Robert Cohen, að þessi samningur væri pólitískt frágenginn og það yrði ekkert fundað frekar af hálfu pólitískra ráðamanna um hann. Þetta er skilningurinn sem ríkir í því húsi sem margir þekkja orðið af myndum og sumir hafa komið þangað í heimsókn.
Við höfum heyrt að það eigi eftir að ,,signera`` þennan samning, veita honum eins konar skemmri skírn, og það sé ráðgert hinn 18. nóv. nk. og síðan komi til formlegrar undirskriftar ráðherra landanna öðru hvoru megin við áramótin þegar búið er að þýða samninginn á tungumál aðildarlandanna fyrirhuguðu að þessum samningi. Það leiðir hugann að þeirri sérkennilegu aðstöðu sem við erum í á Alþingi Íslendinga að ræða þetta mál að við höfum í rauninni texta aðeins fyrir okkur bæði í brotum og eins á framandi tungu, enskri tungu. Það er heldur óskemmtilegt að þurfa að grípa til þess að vitna hér til ensku eða annarra útlendra mála, eins og menn hafa gert, ég lái mönnum það ekki, úr þessum ræðustól. Það minnir okkur kannski á hver verður staða þeirra stjórnmálamanna sem eiga framvegis að vinna samkvæmt þessum samningi ef staðfestur verður af Alþingi. Ég bið hæstv. utanrrh. um að leiðrétta það ef það er rangt að málið sem eigi að nota í störfum innan hinna sameiginlegu nefnda og ráða sem eiga að fara með málefni Evrópsks efnahagssvæðis verði af hálfu EFTA-ríkjanna, þeirra sem eftir lifa þegar þar að kemur, ensk tunga, hið opinbera mál EFTA. Hæstv. ráðherra leiðréttir mig ef þetta er rangur skilningur. Ég vona satt að segja að hann sé það því að menn sjá til hvers það leiðir ef þannig er búið um hnúta að menn séu ekki gjaldgengir heldur fatlaðir og það jafnvel þeir sem færir eru í enskri tungu. Þeir geta a.m.k. aldrei orðið jafnvígir og þeir sem hafa hana að móðurmáli.
Það er síðan fram undan eftir boðaða undirritun samningsins þingleg meðferð málsins í 20 þingum, á þjóðþingum EFTA-ríkjanna, á þjóðþingum Evrópubandalagsríkjanna og í Evrópuþinginu í Strassborg sem 20. aðila. Það er nokkur breyting frá því sem sagt var frá á síðasta þingi í vor, aukaþinginu sem við stundum köllum svo, því að þá var okkur sagt að samningsaðilinn við EFTA-ríkin og sá sem mundi taka á málinu þeim megin væri Evrópubandalagið eitt saman. En nú hefur heldur betur fjölgað í þeim hópi sem á að fjalla um samninginn og þurfa að staðfesta hann þar sem 12 þing Evrópubandalagsríkjanna þurfa um hann að véla og staðfesta hann. Það má vera að hæstv. ráðherra hafi fjallað um það í inngangsræðu sinni, mér hefur ekki unnist tími til þess að fara yfir hana, um ástæður þessarar miklu formbreytingar á samningnum og væntanlega mun hann eða eftir atvikum formaður utanrmn. greina okkur frá ástæðum fyrir svo mikilvægri formbreytingu í umfjöllun. Þetta er kallað á tungumáli þeirra í Brussel að nú sé samningurin blandaður samningur, á ensku ,,mixed agreement``, og það sé ástæðan fyrir því að hann þurfi að fara fyrir þjóðríki allra Evrópubandalagsríkjanna.
Ég hef hér fyrir framan mig ljósrit af grein úr blaðinu Europe sem margir munu þekkja sem flytur daglegar fregnir af viðburðum á vettvangi Evrópubandalagsins. Þar skýra þeir þetta á sinn hátt og segja frá því að ráð Evrópubandalagsins hafi tekið þessa ákvörðun vegna þess að samningurinn sé fyrir utan ákveðin efnahagsleg svið sem við fyrstu sýn séu ekki undir valdi Evrópubandalagsins heldur hafi inni að halda ákvæði um pólitískar viðræður eða ,,political dialogue`` á ensku og vitna til samningstexta þar sem segir orðrétt á ensku, með leyfi virðulegs forseta:
,,Under the provisions of the agreement the EEC and its member states and EFTA-member states express`` og síðan er bein tilvitnun: ,,the desire to strengthen their political dialogue in order to develop closer ties and to bring into line their viewpoints on
foreign policy issues in areas presenting and interest for the two parties``
Þetta er tilvitnun í Europe. Sem sagt, þegar um er að ræða af hálfu Evrópubandalagsins eða ríkja EFTA ósk um að styrkja pólitískar viðræður til þess að þróa nánari samskipti og koma sjónarmiðum sínum í einn farveg, ,,on foreign policy issues``, í utanríkismálum á sviðum sem eru áhugaverð fyrir báða aðila. Ég bið hæstv. utanrrh. um að skýra okkur frá því hér hvað liggur að baki þessu og hver er ástæðan fyrir því að inn eru teknar, væntanlega á síðari stigum undirbúningssamningsins, slíkar yfirlýsingar í samningstexta sem leitt hafa til þess að samningurinn hefur breyst úr því að vera samningur á milli Evrópubandalagsins annars vegar og EFTA-ríkjanna hins vegar yfir í að vera blandaður samningur 19 ríkja og þar fyrir utan Evrópuþingsins og Evrópubandalagsins. Það getur ekki verið nein tilviljun að þannig fer. Það hljóta að vera mjög gildar ástæður fyrir því að breytingin er gerð og ég spyr formann utanrmn. þingsins hvaða skýringar hann gefi á breytingunni og hvaða athuganir fram hafi farið á vegum utanrmn. þingsins á þessu atriði sérstaklega.
Ég vil þá aðeins víkja að því, virðulegur forseti, sem tengist stöðu málsins nú og það er hvernig málið er statt varðandi upplýsingar, ekki aðeins til þingheims, heldur enn frekar til almennings í landinu. Ég tel að staða málsins sé til svo mikils vansa fyrir íslensk stjórnvöld að við hljótum að gagnrýna það hér mjög harðlega úr þessum ræðustóli hvernig á því máli hefur verið haldið og er haldið þessa dagana á vegum hæstv. utanrrh. Hann stundar það nú áður en samningurinn er kominn fyrir Alþingi, áður en hann er aðgengilegur í íslenskri þýðingu, að endasendast um landið á opinberan kostnað með fundahöld til þess að koma á framfæri við þjóðina sinni túlkun á þessum samningi, sínum áherslum, einhliða áherslum eins og við þekkjum þær. Þetta er ekki að sinna hlutlægri upplýsingaskyldu. Hvaða aðstæður eru það fyrir almenning á Íslandi sem kann að komast í kallfæri við hæstv. utanrrh að leggja fyrir hann spurningar um þetta flókna mál hafandi ekkert í höndunum á íslensku máli um þetta og hafa aðeins orð hæstv. ráðherra á að hlýða þegar hann er að boða þetta fagnaðarerindi? ( EKJ: Hann er góður í ensku.) Já, það má vel vera að hæstv. utanrrh. sé góður í ensku en þó er ég ekki viss um að það hafi verið ofmælt hjá einhverjum hér fyrr í umræðunni að það geti komið fyrir að hæstv. utanrrh. skjátlist, einnig þegar um er að ræða samskipti á enskri tungu sem og íslenskri.
Ég vil vekja athygli á því, virðulegi forseti, að á vegum Alþingis var uppi viðleitni um skeið til þess að fara ofan í málið, fara ofan í bakgrunn þess og reiða fram upplýsingar á þokkalega skilmerkilegan hátt fyrir þing og þjóð í rituðu máli. Þetta verk var unnið af svokallaðri Evrópustefnunefnd Alþingis sem sett var á fót vorið 1988, raunar áður en ákvörðun var tekin um þessa samninga, og hún var að störfum þar til síðla á síðasta vetri eða ætli hún hafi ekki komið saman einna síðast í febrúar eða marsmánuði án þess að ég vilji fullyrða um það nákvæmlega. Formennsku í þessari nefnd sinnti í upphafi Kjartan Jóhannsson, nú sendiherra, og síðan hv. þm. Eyjólfur Konráð Jónsson sem nú er formaður utanrmn.
En síðan gerðist það fyrir kosningar og með enn sýnilegri hætti eftir kosningar að nefndin sem var þó sá vettvangur þar sem unnið var að upplýsingaöflun og viðleitni til að samræma sjónarmið flokka hér á Alþingi til þessa máls, var lögð til hliðar. Hún hætti störfum. Hún hefur ekki verið lögð formlega niður en hún hefur ekki komið saman eftir síðustu alþingiskosningar þrátt fyrir það að á þeim mánuðum sem síðan eru liðnir hafi heldur betur verið tekið til hendi í málinu og stórir atburðir gerst. Utanrmn. þingsins hefur mér vitanlega ekki komið í staðinn fyrir það starf sem unnið var á vegum þingnefndarinnar og ég hlýt að gagnrýna það hér um leið og ég spyr um ástæðurnar fyrir því að sá vettvangur hefur verið kveðinn niður af ríkisstjórnarliðinu og af formanni nefndarinnar sem ekki
hefur haft fyrir því að kalla nefndina saman eftir kosningar þó að svo eigi að heita að hún sé ekki formlega aflögð.
Það hefur líka gerst eða öllu heldur ekki gerst síðan þessi nefnd var kistulögð af ríkisstjórninni, því að auðvitað er þetta hennar verk, að svo sem ekkert hefur komið fram í nafni þingsins í rituðu máli, í upplýsingaformi, um það sem hefur verið að gerast. Menn hafa síðan verið fóðraðir einhliða á fréttatilkynningum frá utanrrn., frá hæstv. utanrrh. Það er sú eina boðleið sem á að gilda í þessu máli. Hvers konar vinnubrögð eru þetta? Hvers konar viðhorf til lýðræðislegra stjórnarhátta? Þessi vettvangur sem ég ræddi hér um var þó kosinn af Alþingi samkvæmt sérstakri þingsályktun til þess að fara yfir þessi efni og hafi verið ástæða til að hann starfaði á árunum 1989 og enn frekar 1990, þá var síst af öllu ástæða til að leggja hann af á þessu ári eftir að skriður fór að komast á þessa samninga og mikil átök voru í gangi um íslenska hagsmuni í þessu máli.
Það er ástæða til vegna þeirra formbreytinga sem hafa orðið varðandi staðfestingu þessa samnings að menn átti sig á því hvaða afleiðingar það muni hafa ef aðilar ekki staðfesta þennan samning. Ekki ætla ég að gráta það þó það gerðist. En það er rétt að menn átti sig á því að það er ekki alveg víst að t.d. ríki Evrópubandalagsins komi því í verk fyrir mitt ár 1993, sem eru síðustu forvöð samkvæmt samningnum, að ganga frá staðfestingu á honum. Formbreytingin sem var gerð hefur haft áhrif á samningstextann og hefur haft áhrif á framkvæmdastjórnina í Brussel. Um það er mér fyllilega kunnugt og gæti nefnt dæmi þar að lútandi.
Virðulegur forseti. Það var sannarlega afdrifaríkt skref sem tekið var um miðjan marsmánuð 1989 þegar lagt var út á þessa einkennilegu braut að spyrða EFTA-ríkin saman til þess að taka sem samningsaðili sameiginlega á þessu máli gagnvart Evrópubandalaginu. Og það hefur í rauninni ekki verið nógsamlega farið yfir það hvers vegna þessi leið var valin en um það er talsvert rætt, lítið hér á landi, meira erlendis. Hvers vegna? Þær skýringar sem ég tel líklegastar og eru oft hafðar uppi af mönnum sem fylgjast vel með þessu, m.a. á Norðurlöndum, eru þær að pólitískar aðstæður hjá ríkjandi flokkum, ráðandi öflum í Noregi og í Svíþjóð, hafi ráðið því að þessi kostur var valinn, en t.d. ekki sá kostur að Norðurlöndin fjögur reyndu að taka sameiginlega á málinu og þá kannski í tengslum við möguleikana á að halda einhverju af norrænu samstarfi við lýði þrátt fyrir samningaviðræðurnar. Það vill nefnilega svo til að bæði sósíaldemókratar í Noregi og sósíaldemókratar í Svíþjóð á þessum tíma áttu í mjög miklum erfiðleikum innanvert pólitískt varðandi þessi mál og töldu sig þurfa á því að halda að finna einhverja aðra leið en að leggja inn umsókn um aðild að Evrópubandalaginu. Ábyrgðaraðili nr. 1 í þessu máli var núv. forsrh. Noregs, Gro Harlem Brundtland, sem fór með forræði í EFTA þegar Óslóarfundurinn var haldinn í mars 1989, en sem á mánuðunum áður frá haustinu 1988 tók á þessum málum á fundum, ekki formlegum fundum, ég segi ekki leynifundum vegna þess að ég veit ekkert hvort sérstök leynd var yfir þeim, með forustu Evrópubandalagsins og þá sérstaklega flokksbróður þeirra Ingvars Carlssonar og Gro Harlem, Jacques Delors, forseta framkæmdastjórnar Evrópubandalagsins. Það hentaði síðan að það væri forseti framkvæmdastjórnar EB, Jacques Delors, sem kynnti málið og hugmyndin til hans rakin oft og tíðum þótt hitt sé dagljóst að hugmyndin var ekki síður runnin undan rifjum krata á Norðurlöndum.
Þeir glaðbeittustu til að elta þetta ljós voru kratarnir á Íslandi, voru Jónarnir tveir, hæstv. núv. viðskrh. og hæstv. utanrrh. sem ákváðu það sem aðilar að ríkisstjórn að steypa sér til sunds, standa að þessum samningi, reka félaga sína í ríkisstjórn með sér í þetta verk og sjá svo til þess að ekki væru gerðir ýkjamargir fyrirvarar. Það var rétt að hæstv. þáv. forsrh. gæti haldið fróma ræðu og komið að frómum óskum í ræðu utan fundar eða í aðdraganda samningsyfirlýsingar þar sem síðan var ekkert að finna af þeim fyrirvörum sem forsrh. lét koma fram í sínu máli. Margir hafa staðið í þeirri meiningu að þetta hefði eitthvert gildi. Því miður var svo ekki. Það hafði ekkert gildi annað en það sem fram var tekið. Þeim fyrirvörum sem þó var til haga haldið fram eftir árinu 1989 og fram eftir árinu 1990, þar til í nóvember 1990, var ýtt út af borðinu. Þeir féllu fyrir róða og eftir stóð eingöngu sem varanlegur fyrirvari af Íslands hálfu andstaða við fjárfestingu í sjávarútvegi, þ.e. í fiskveiðum og frumvinnslu sjávarafurða, sem náðst hefur inn í þennan samning og ég vil gjarnan trúa að það sé rétt sem ég hef heyrt frá hæstv. utanrrh. að hann hafi talið það forsendu fyrir því að standa fyrir sitt leyti að þessum samningi. Síðan hljóta menn að meta hvers virði sá fyrirvari er sem slíkur, hversu haldbær hann muni vera. Í umræðunni hér hafa komið fram ýmsar efasemdir um það að í honum sé það hald sem reynt er að láta í veðri vaka.
Aðrir þættir eru annaðhvort tímabundnar undanþágur, aðlögunartími til ársins 1995 eða fram á árið 1996 í lengsta lagi og svo einhliða yfirlýsing ríkisstjórnar Íslands varðandi tilfærslu á vinnuafli. Ekki fyrirvari byggður inn í samning sem slíkan heldur fróm ósk og yfirlýsing, bókun frá ríkisstjórn landsins um að grípa hugsanlega til öryggisákvæðisins svokallaða ef um alvarlega röskun væri að ræða á íslenskum vinnumarkaði.
Með þessum samningi sem ríkisstjórnin fyrir sitt leyti hefur nú gert, ég segi það svo nema annað komi hér fram, er verið að tengja hagsmunamál Íslands við framandi hagsmuni á undirbúningsstigi þessa samnings alveg sérstaklega með því að setja í einn pott og gera kröfu um það að samningsaðilarnir sex eða sjö EFTA-megin töluðu einum rómi upp úr þessum potti, leggja saman hagsmuni fjölþjóðafyrirtækjanna sænsku, norska stóriðnaðarins, Austurríkismanna og Svisslendinga. Þetta var nú gæfulegt upplegg eða hitt þó heldur og svo sem ekki að vænta að niðurstaðan sé þannig að hagsmuna Íslendinga sé gætt í þessum samningi. Þarna voru í samfloti ríki sem þegar á undirbúningsstigi málsins voru komin á flugferð inn í sjálft Evrópubandalagið og höfðu áður en frá samningnum var gengið lagt fram formlegar umsóknir um aðild þar sem eru Austurríki og Svíþjóð. Hvers konar hugmyndir eru það um hagsmunagæslu að standa þannig að máli? Það er bara rétt eins og þykjustuleikur að vera að binda sig saman með aðilum sem í raun eru komnir hugmyndalega og hagsmunalega hinum megin við borðið.
Það er líka alveg ljóst, virðulegur forseti, að sá samningur sem hér er verið að mæla fyrir af hæstv. ráðherra er eðli sínu samkvæmt aðeins áfangi á leið inn í sjálft Evrópubandalagið. Og þó látið sé í veðri vaka núna af hæstv. utanrrh. og sófasetubróður hans úr Viðey, hæstv. forsrh., að það sé ekkert víst að það verði niðurstaðan þarf ekki langt að leita til þess að átta sig á að að baki þeirra orða er næsta lítið. Því það er ekki liðið nema árið og ekki raunar árið, það eru ekki liðnir nema nokkrir mánuðir síðan Alþfl., sem hæstv. utanrrh. er formaður fyrir, sá ástæðu til að taka það inn í stefnuskrá sína fyrir alþingiskosningar að hann héldi öllum dyrum opnum varðandi aðild að Evrópubandalaginu. Það voru líka alþýðuflokksmenn sem fyrstir manna mæltu úr þessum ræðustóli sérstaka hvatningu til þingsins og þjóðarinnar að nú ættu Íslendingar að fara að sækja um aðild. Ég hlýt að rifja það upp, hafi hæstv. utanrrh. gleymt því, að flokksbróðir hans og þingmaður af Suðurnesjum, Karl Steinar Guðnason, mælti svo í umræðum um utanríkismál 30. mars 1990, strax á árinu 1990, þar sem hann ræddi um skýrslu ráðherrans að því er snerti Evrópubandalagið, með leyfi forseta:
,,Ég tel að Íslendingar verði af fullri alvöru að hugsa um mögulega inngöngu í Evrópubandalagið. Ef nágrannar okkar, t.d. Norðmenn, helstu keppinautar okkar á fiskmörkuðum, gerast aðilar er líklegt að rödd Íslands utan þess bandalags verði afar veik. Helsta leiðin til þess að hafa áhrif er að eiga kost á að láta rödd okkar heyrast. Í viðræðum við
Evrópubandalagið eigum við auðvitað að halda fast á hagsmunamálum okkar og þá sérstaklega fiskveiðiréttindum. Hins vegar tel ég varasamt að við flækjumst of mikið í endalausri fyrirvarapólitík. Hafta- og afturhaldspostular mega ekki móta forsendur viðræðna okkar.``
Þetta er einn af alþingismönnum Alþfl. sem fyrir hálfu öðru ári mælti þessi orð úr ræðustóli á Alþingi. Og auðvitað var maður ekkert hissa að sjá þessari stefnu fylgt eftir í kosningastefnuskrá Alþfl.
En hvernig hagar þá til á hinu heimilinu, hinu búinu ríkisstjórnarmegin? Ætli menn séu þar mjög tregir til þegar verið er að fjalla um hugsanlega aðild að Evrópubandalaginu, að stíga skrefið til fulls sem hér er stigið til hálfs og vel það? Við hljótum að minna á svokallaða aldamótaskýrslu sem kynnt var á landsfundi Sjálfstfl. fyrri hluta árs 1990, að mig minnir, sennilega í marsmánuði, þar sem niðurstaða aldamótanefndar flokksins, það er aldamótasýnin, hv. formaður utanrmn., það er væntanlega aldamótasýn Sjálfstfl., var að mæla með því að sótt yrði um aðild að Evrópubandalaginu og látið á hana reyna. Núv. hæstv. sjútvrh., þá formaður Sjálfstfl., sem ýmsir horfa til með nokkurri lotningu þegar þeir bera hann saman við þann sem nú hefur tekið við forustu í þeim flokki, vildi ekkert vera maður að minni en keppinautur hans um formennskuna. Hann hélt ræðu suður í Leirum --- ætli það sé ekki Leirar þar sem hann Árni lést --- á aðalfundi Sambands fiskvinnslustöðva í októbermánuði, að mig minnir 1990, það er ekki lengra síðan, það er rétt ár liðið, þar sem hann hafði sama boðskap að flytja, þá formaður í Sjálfstfl. Og Morgunblaðið sló þessu auðvitað upp. Eðlilegt að taka aðild að Evrópubandalaginu á dagskrá.
Svo ætla þessir herramenn að koma fram fyrir þing og þjóð með þennan samning í höndunum sem alls staðar annars staðar, alls staðar utan Íslands er talað um sem áfanga á leið inn í Evrópubandalagið og segja: Við ætlum nú ekkert fara lengra. Ætli við reynum ekki að búa við þetta. Halda menn að þetta sé trúverðugt? Á þjóðin að trúa þessu? Þegar þeir eru búnir að koma upp um sig hvert hugurinn stefnir fyrir löngu síðan. Og aðeins af pólitískum refskap ætla þeir að reyna að leyna þjóðina því hvert á að halda og hvert verið er að halda.
Ég bið þá hv. alþm. sem ekki ætla að fylgja á þennan leiðarenda og það eru býsna margir sem þyrftu að hlusta á það, held ég, að þeir vari sig á þessari uppsetningu mála, á þessari málsmeðferð sem hér er uppi höfð í afdrifaríkasta máli sem komið hefur fyrir þetta land og lýðveldi síðan það var stofnað 1944.
Þá hljóta menn auðvitað að spyrja: Er okkur nauðugur einn kostur að stíga þetta skref? Er málum þannig komið að gerðum þessum samningi af hálfu ríkisstjórnarinnar að Alþingi þurfi að hugsa sig tvisvar um áður en það hafnar þessari leiðsögn og velur annan kost? Það er ósköp eðlilegt að menn spyrji um það. Er búið að fara þannig með íslenskan málstað að við eigum í raun ekki leið til baka? Mér finnst þess gæta í málflutningi manna sem alls ekki vilja fara alla leið inn í Evrópubandalagið að þeir hafi tilhneigingu til að líta þannig á málið að það sé mjög erfitt að segja nei við þessum samningi vegna þess sem hefur verið að gerast síðustu tvö árin.
Við þá vil ég segja að ég tel þetta alrangt mat. Ég tel ekkert það hafi gerst með þessum samningi sem kalli á það að hann verði staðfestur af Alþingi vegna þess að við getum ekki gætt hgsmuna okkar í framhaldinu og náð rétti okkar og náð fram hagsmunum okkar í þýðingarmiklum málum þrátt fyrir það sem hefur verið að gerast í samningaviðræðum um Evrópskt efnahagssvæði.
Þetta tengist að sjálfsögðu þeirri hafvillu sem menn hafa verið í í þessu máli. Auðvitað hefur það verið og er ljóst að við Íslendingar getum lagað okkur að breytingunum í Evrópu eftir því sem hagsmunir okkar bjóða hverju sinni. Með breytingum á íslenskri löggjöf, með breytingum á aðstæðum lands og þjóðar út á við, með einhliða ákvörðunum á Alþingi Íslendinga og af hálfu íslensks framkvæmdarvalds. Það er ekki nokkur einasti aðili sem bannar okkur það. Og það má kannski segja að það litla gagn sem telja má að við höfum haft af þeim samningaviðræðum sem nú eru að baki sé að það hefur sannarlega verið farið yfir Evrópuréttinn, lög og reglur Evrópubandalagsins og menn hafa kynnt sér þau húsakynni og aflað sér þekkingar meiri en áður var á því stóra húsi og eru þannig í betri aðstöðu en áður til þess að taka ákvarðanir um einhliða breytingar og aðlögun Íslands að bestu manna yfirsýn miðað við okkar þjóðarhagsmuni.
Síðan er það að sjálfsögðu samningsbundin aðlögun. Við erum nú þrátt fyrir allt ríki í Evrópu sem hefur gert samninga við stóra aðila og smáa með árangri en oft með þrautseigju og með því að taka sér þann tíma sem þarf til að tryggja skilning á þörfum okkar og aðstæðum áður en slíkir samningar hafa náðst. En við getum með réttu hreykt okkur af því að hafa búið við betri fríverslunarsamning við Evrópubandalagið en ýmsir aðrir. Samninginn þar sem bókun 6 er hluti af máli, viðskipti með sjávarafurðir. Hann tókst fyrir þrautseigju. Hann tókst eftir að menn höfðu áttað sig á nauðungarsamningi sem gerður var 1961 varðandi aðstæður Íslendinga þar sem við vorum bundnir erlendum dómstól sem við höfðum síðan að engu eftir að pólitískur byr í landinu og aðstæður leyfðu að ganga gegn þeim gjörningi.
Að sjálfsögðu höfum við þann kost að vinna að endurbótum á fríverslunarsamningum, þar á meðal við Evrópubandalagið. Það er m.a. sá kostur sem andstæðingar EES-samnings í Noregi, nágrannalandi okkar, vísa á. Pólitískir málsvarar sem tekið er mark á þarlendis vísa á það. Og ég hlýt að nefna það hér vegna þess að það er athyglisvert að í febrúar sl. stóðu tólf af fimmtán hagfræðiprófessorum við norska háskóla að áskorun um að hætta þessum EES-samningaviðræðum vegna þess að norskum hagsmunum væri að þeirra mati betur borgið með því að fara aðra leið. Þar á meðal með því að leita að gagnkvæmum fríverslunarsamningi, endurbótum á gildandi samningi milli Noregs og Evrópubandalagsins.
Við höfum líka alveg fram á þennan dag verið að taka á ýmsum málum með tvíhliða samningum við Evrópubandalagið og náð árangri. Og það vill svo sérkennilega til að hluti af áróðursuppleggi hæstv. utanrrh. --- sem ég vona að heyri mál mitt. Getur virðulegur forseti kannað það hvort hæstv. utanrrh. er í kallfæri? ( Forseti: Forseti mun kanna það.) Hann hefur vonandi ekki lagt upp á Skaga.
Ég hlýt að minna á að við höfum gert samninga undanfarin eitt til tvö ár við Evrópubandalagið um þýðingarmikil mál sem menn nú eru að hampa sem hluta af þessum samningi algerlega með óréttu. Þetta á við um samning sem kallaður er COMETT 2, samstarfsáætlun háskóla og fyrirtækja um þjálfun nemenda í tæknigreinum. Það er verið að sækja um fé samkvæmt fjárlagafrv. til þess að vinna að þeim samningi. Það er Erasmus-áætlunin, samstarfsáætlun um nemenda- og kennarasamskipti. Það vill svo til að það er einmitt nýbúið að gera þann samning og staðfesta af aðilum. Ég veiti ekki hvort undirskrift ráðherra hefur farið fram. En hafa menn ekki verið að tala um einhverja afskaplega vá sem væri fyrir skólafólk á Íslandi að tryggja að það sé opin leið til samskipta og þeirra hagsmuna sé gætt gagnvart Evrópubandalaginu? Ætli hæstv. utanrrh. og fleiri sem eru að reka áróður fyrir þessu EES-máli hafi ekki verið að skreyta sig með þeim fjöðrum? Það var fyrrv. ríkisstjórn og þáv. hæstv. menntmrh., nú hv. þm. Svavar Gestsson, sem vann að þessum málum fyrir hönd stjórnvalda sem nú eru í höfn.
Það má nefna önnur alveg nýlega frágengin mál eins og svokallaða STEPP-áætlun eða STEPP-prógramm um umhverfisrannsóknir og þróunarstarf. Enn eitt sem er svokallað EPOC um samstarf á sviði veðurfræði og náttúruhamfara og enn má nefna
COST-rannsóknaáætlun sem á að undirrita af ráðherrum, væntanlega menntmrh. fyrir Íslands hönd, 21. nóv. nk. í Vín.
Ég hef nefnt hér fimm slíka samninga sem er búið að ganga frá en hugmyndin er að fella undir þennan EES-pakka og eru settir inn í samninginn í orðum þótt búið sé pólitískt að ganga frá málinu. Þetta er hluti af hinum svokölluðu jaðarmálefnum sem opnað var fyrir og hefur verið unnið að allt frá árinu 1984 eftir svokölluðu Lúxemborgarspori að koma á milli EFTA-ríkjanna og Evrópubandalagsins. Og það er ámælisvert að forgöngumenn EES-samningsins skuli telja sér henta að skreyta sig með þeim þáttum sem hefur verið tekið á og hafa verið leyst með tvíhliða samningum við Evrópubandalagið og ýmis fleiri sem eru á góðum rekspöl, því þarna er um mörg svið að ræða.
Nei, hv. þm. Það er engin nauðung sem á að reka okkur til að standa að þessum samningi. Við getum skoðað þetta mál algerlega óbundnir í ljósi þess að þessi samningur bætir ekki hag Íslands á heildina litið nema síður sé eins og ég mun víkja að í framhaldinu. Því auðvitað verða menn að líta á þetta mál í heild sinni og taka afstöðu í ljósi þess.
Talsmenn þessa samnings hafa mikið rætt um að þarna hafi náðst mikill árangur á sjávarútvegssviði. Það hafi fengist slík lækkun á tollum á útflutningi okkar til Evrópubandalagsins sem sé slíkur hvalreki að einungis einhverjir sérvitringar og úrtölumenn, þröngsýnispostular, þjóðerniseinstrengingar og þjóðgarðssósíalistar --- og hvaða nafngiftir eru nú til tíndar til að gefa efasemdarmönnum í þessu máli --- geti verið á móti málum sem þessum í ljósi tollalækkananna.
Ég tel þau rök langt frá því að vera frambærileg hvað þá haldbær því það er ekki um þá hagsmuni að ræða, þó hagsmunir séu, nema menn vilji lögfesta hér á landi fjórfrelsið. Nema menn vilji kosta til mikilli skerðingu á sjálfsákvörðunarrétti Íslendinga eins og gerist með þessum samningi ef staðfestur verður. Nema menn vilji stíga þetta skref til meira en hálfs inn í sjálft Evrópubandalagið, eins og hér er verið að gera. Þá hljóta menn að sjálfsögðu að líta á það að það sé ágætis ábót að fá þessar tollalækanir á sjávarafurðum, því annað er það ekki. Það er ábót á kjarna þessa samnings, vissulega.
Það má vera, hæstv. utanrrh., að þannig sé málum háttað hjá flokksbræðrum þínum, þingbræðrum í Alþfl. og alþýðuflokksfólki, þó ég efist um að það gangi sameinað til leiks, að það telji að þetta sé allt saman eitt allsherjar fagnaðarerindi. En svo mikið þekki ég til í því stóra húsi sem heitir Sjálfstæðisflokkur að það er býsna langt frá því að þeir sem hafa þar safnast undir merki í kosningum telji það einboðið að taka undir megininntak þessa samnings. Ég fagna því að menn úr þeim hópi þora að mæla efasemdaraddir, koma fram og gagnrýna þennan gjörning. Og ég er sannfærður um að þeim á eftir að fjölga eftir því sem þetta mál verður rætt og skoðað nánar og upplýsingar liggja fyrir um eðli þess. Því auðvitað þarf fjöldann til í landinu ekki bara hér á Alþingi, þótt þýðingarmikið sé, heldur fjöldann í landinu til þess að koma viti fyrir stjórnmálamenn í þessu afdrifaríka máli.
Vegna þess hvað sjávarútvegsþátturinn hefur verið fyrirferðarmikill af áróðursmönnum, talsmönnum þessa máls, þá hlýt ég aðeins að stikla á nokkrum þáttum þessa hliðarmáls í sambandi við Evrópskt efnahagssvæði því það er mál sem er viðauki við þetta, auðvitað hagsmunamál okkar Íslendinga en snertir ekki kjarna þessa samnings sem við erum að ræða hér.
Þegar upp var lagt í mars 1989 var hinn pólitíski aðgöngumiði málsins fríverslun með fisk af hálfu íslenskra stjórnmálamanna. Hvað skyldi nú hafa orðið um þann aðgöngumiða? Evrópubandalagið reif hann í tvennt, oinberlega og ákveðið í nóvembermánuði 1991, fyrir réttu ári, og hafnaði kröfunni um að taka upp fríverslun með sjávarafurðir. Ýmsir
spurðu: Ætla Íslendingar samt að halda áfram? Utanrrh. var ekki í neinum vafa: Auðvitað höldum við áfram.
Þá var það næsta vígi. Það var að ná fram algeru tollfrelsi með sjávarafurðir. Og það var svo seint sem í vor á þinginu eftir kosningar að sjútvrh. steig í þennan stól og hafði uppi svardaga: Enginn samningur um Evrópskt efnahagssvæði nema fullt tollfrelsi fyrir sjávarafurðir fáist og að sjálfsögðu á ekki að hleypa Evrópubandalaginu inn í fiskveiðilögsöguna. Menn náðu þessu. Tollfrelsi, að sagt er, upp í 96% miðað við núverandi stöðu til Evrópubandalagsins og menn eru að reikna upphæðir í því sambandi. Þær upphæðir eru auðvitað sýnd veiði en ekki gefin og í raun veruleg óvissa um þann hag sem við væntum vissulega að hafa af þessum tollalækkunum.
Ég get ekki annað en sperrt eyrun, jafnvel brosað, þegar ég heyri menn tala um að lækkun tollanna sé trygging fyrir því að hagsmuna landsbyggðarinnar á Íslandi sé gætt í samhengi þessa samnings. Ég held að þingflokksformaður Alþfl. hafi síðast verið að fá rúm í dagblaði í dag til að koma þeirri skoðun á framfæri. En gott svo langt sem það nær eitt út af fyrir sig. Og það eru að sjálfsögðu hagsmunir sem við hljótum að takast á um við Evrópubandalagið sem aðra í viðskiptum. En hvað gerðist síðan með veiðarnar, hæstv. utanrrh.? Var þeim haldið utan við? Ætlar hæstv. ráðherra að halda þeim utan við? Hann segir okkur að það eigi að gera tvíhliða samning um sjávarútvegsmálefni þar sem þessi veiðiþáttur verði tekinn með. Hvernig er hann lagður fyrir? Jú, það er sagt að það verði samið um að heimila Evrópubandalaginu að veiða sem svarar ígildum 3000 tonna af karfa á Íslandsmiðum gegn skiptum, og þetta eru kallaðar gagnkvæmar veiðiheimildir, á 30.000 lestum af loðnu úr hlut Grænlendinga sem Evrópubandalagið hefur keypt. Ætli þeir hafi ekki keypt eitthvað um 40.000 tonn af kvóta og tryggt sér hann til 1994 a.m.k.
Hvað hefur gerst síðan þessi viðskipti fóru fram í sambandi við loðnuna sem Evrópubandalagið keypti sér kvóta á hjá Grænlendingum? Ætli þeir hafi veitt hana? Ætli þeir hafi náð þessum kvóta? Mér er ekki kunnugt um það. Hæstv. utanrrh. greinir okkur kannski frá því hér hversu stóran hlut þeir hafa fengið frá því að skiptin fóru fram á loðnustofninum 1989 með samningi milli Íslands, Noregs og Grænlands. Þar var þannig búið um hnútana að vissulega höfðu Grænlendingar heimild til að framselja kvóta. Það tók enginn þann rétt af þeim. Þeir fengu 11% af þessum stofni og framseldu þennan veiðirétt til Evrópubandalagsins og Færeyinga en það var þannig frá gengið í þessum samningi, skv. 5. gr. hans, að ef aðilar næðu ekki þessum afla þá kæmi hann í hlut Íslands. Þannig hefur mér vitanlega þessi loðnuhlutur verið Íslandsmegin í loðnuveiðunum frá þessum tíma. Á hverju er verið að skipta?
Ég veit að hv. formaður utanrmn. hefur áhyggjur af þessu máli. Hann er ekki svo sjaldan búinn að stíga upp í þennan stól og segja mönnum að með hans stuðningi komi aldrei skip frá Evrópubandalaginu inn í íslenska lögsögu til viðbótar við það sem við heimiluðum árið 1976 og erum nú væntanlega að klippa á eftir því sem verið er að brjóta á okkur eins og gerðist með belgíska togarann á dögunum. Ég spyr hv. formann utanrmn.: Ætlar hann að standa að slíkum gjörningi? Ætlar hann að hleypa þessum flota hér inn? Stíga fyrsta skrefið sem ekki er víst að verði það síðasta því auðvitað koma kröfurnar upp.
Það eru svokölluð þróunarákvæði inni í þessum samningi, ,,Evolutionary Clause``, um það að á tveggja ára fresti geti aðilar tekið þetta mál upp til umræðu gagnkvæmt og leitað breytinga. Ætli þarna sé ekki einhver girðing varðandi það að við getum ekki átt von á því að bæta hag okkar mikið án þess að kröfurnar standi á okkur um frekari veiðar í íslenskri lögsögu?
Mér sýnist þetta liggja þannig að menn eru að veifa einhverju sem talað er um sem gagnkvæm skipti á veiðiheimildum en er í raun blekking nema annað komi fram. Hæstv.
ráðherra segir okkur væntanlega frá því. Hver er staðan varðandi þennan væntanlega tvíhliða samning varðandi sjávarútvegsmálefni og skipti á veiðiheimildum? Hvernig liggur málið?
Þetta var sjávarútvegsþátturinn. Kjarni málsins, fjórfrelsið, felur m.a. í sér að við hér á Alþingi Íslendinga þurfum á næsta ári að taka inn í íslenska lagasafnið um 1500 lagabálka Evrópubandalagsins sem það bandalag hefur sett frá upphafi vega og verið að bæta við eftir því sem tími hefur liðið. Hluti af þessum lagabálki er sjálfur Rómarsamningurinn, ákvæði hans, varðandi innri markaðinn, meiri hluti af þeim ákvæðum í raun sem standa undir Rómarsamningnum sem við Íslendingar erum hér að taka inn á okkur. Við erum að stíga meira en hálfa leið inn í sjálft Evrópubandalagið að efni til. Við erum að taka það inn á okkur að því er varðar efnahagsleg samskipti, það er alveg ljóst. Það mætti segja því margir tala um Efnahagsbandalagið þegar þeir ræða þetta Evrópubandalag og það er einmitt það, við erum að taka Efnahagsbandalagið inn á okkur, þann hluta Rómarsamningsins á einu bretti. Ég spyr hæstv. utanrrh. og bið hann að hlusta og bið hann um svör: Hvernig ætlar ríkisstjórnin og hæstv. ráðherra að leggja þetta mál fyrir á Alþingi eftir áramótin eða á næsta ári? Í hvaða formi? Kannski hefur hæstv. ráðherra farið yfir þetta allt í umræðunni það sem af er. Ég vildi gjarnan heyra aðalatriðin um það mál úr hans munni. Hvernig verður þessi samningur lagður fyrir og hvernig ætlar ríkisstjórnin að tryggja lögfestingu á Rómarrétti á komandi ári? Í hvaða formi? Hvað verður fellt undir þál. með fylgigögnum, hvað verður borið fram í formi lagafrumvarps til staðfestingar á öðrum lögum o.s.frv? Mér finnst ástæða til þess að spyrja um þetta og fá svör hér og nú. Séu þau ekki komin get ég vissulega flett upp í þingumræðum ef þetta hefur allt verið skilmerkilega skráð.
Við skulum minnast þess, hv. þm., að þessir 1500 lagabálkar verða æðri öllum íslenskum rétti ef hann stangast á við þá. Öll tvímæli voru tekin af um það í yfirlýsingunni í maí sl. Þar höfðu menn það svart á hvítu í sameiginlegri yfirlýsingu og svo sem engin tíðindi að íslenskur réttur viki fyrir Rómarrétti á öllum sviðum sem samningsbundin væru með fyrirhuguðum samningi þá.
Ekki aðeins þetta, heldur á þessi Rómarréttur, sem menn mæla í hillumetrum hvað snertir umfang, tugþúsundir blaðsíðna í handriti segja menn, verður grundvöllur fyrir yfirþjóðlega dómstóla, því menn eru að afsala Íslandi dómsvaldinu á öllu þessu samningssviði, afhenda það yfirþjóðlegum dómstól. Þá dettur kannski einhverjum í hug --- menn heyra það jafnoft og hæstv. utanrrh. ræðir þetta mál að hér sé ekki um neitt valdaafsal að ræða. Skerðingu á sjálfsákvörðunarrétti þjóðarinnar? Nei, nei, nei. Dómsvaldið á öllu samningssviðinu er komið til Lúxemborgar um leið og Alþingi hefði, sem vonandi aldrei verður, staðfest þennan gjörning hæstv. ráðherra. Dómurinn í Lúxemborg, hvort sem hann heitir EES-dómstóll eða dómstóll Evrópubandalagsins sem báðir koma þarna við sögu, hann ekki aðeins sker úr um deilumál, hann túlkar lög og er í rauninni hluti af löggjafarvaldi Evrópubandalagsins. Hvar eru þessi lög Evrópubandalagsins sett annars staðar en af dómstólum þegar þeir eru að túlka lög og það gera þeir mjög rúmt út frá markmiðum Rómarréttar? Evrópudómstóllinn er ekkert að binda sig við einhvern bókstaf, hann tekur fjórfrelsið bókstaflega og túlkar í sínum dómum markmið Rómarsamningsins eftir sínu höfði. Þá skiptir lítið kotríki og hagsmunir þess hér upp undir heimskautsbaug ekki miklu máli þegar verið er að líta yfir sviðið. Hvar ætli lög Evrópubandalagsins verði til og hverjir setja þau? Ætli það sé þetta Evrópuþing? Ónei. Þingræðið er ekkert í því stóra húsi Evrópubandalaginu, ekkert þingræði til, hv. þm. Össur Skarphéðinsson, það er gleymt og grafið og tekið í staðinn upp menntað einveldi í eins konar formi embættismannaveldis sem setur Evrópubandalaginu lög, undirbýr lög og setur því lög. Framkvæmdastjórnin í Brussel.
Það er ekki bara þetta sem byrjað er að reiða hér fram fyrir okkur í formi samnings, þau lög sem eru undirstaða hans, heldur eru það frambúðarlög á sviði efnahags-, atvinnu- og ýmissa félagsmála sem Íslendingum er ætlað að búa við í framtíðinni á meðan þeir hafa ekki stigið skrefið til fulls inn í framtíðarríki Evrópubandalagsins.
Þá kem ég að þeim þætti sem ástæða er til að minna á: Hver var staðan þegar lagt var upp í mars 1989? Hver var ásetningur EFTA-ríkjanna? Það var að verða hluti af löggjafarvaldi Evrópubandalagsins, að ná raunverulegum áhrifum. En hvað varð um það, hæstv. utanrrh.? Hvað varð um þann ásetning að komast að ákvarðanatökunni hjá Evrópubandalaginu þannig að í framtíðinni yrði raunverulega um sameiginlegar ákvarðanir að ræða? Því var kastað út í hafsauga í samningaviðræðunum. Hæstv. utanrrh. sér nú væntanlega ekki mikla ástæðu til þess að rifja það upp og þá stöðu alla á fundunum sem hann er að halda núna þar sem hann er með einhliða predikun, predikun yfir alþýðu manna. Ég hugsa hann hafi ekki mikið fyrir því að segja mönnum frá því að það gleymdist þetta erindi úr upphaflegu nesti, upphaflegum ásetningi, að EFTA-ríkin fengju hluta af ákvörðunarvaldi með Evrópubandalaginu upp á framtíðina.
Staðan er sú varðandi mótun frambúðarlöggjafar á samningssviðinu og hugsanlegum nýjum sviðum sem því tengjast að pólitíska valdið er einhliða suður í Brussel, einhliða Evrópubandalagsins. Það hefur ekki verið stigið spor í þá átt að EFTA-ríkin verði hlutur af þessu pólitíska ákvörðunarvaldi. Jú, það á að kalla í menn og menn eiga að fá upplýsingar um hvað Evrópubandalagið ætlar sér á hverjum tíma um þessi efni og það er sett upp sameiginleg nefnd sem á að reyna að ná samkomulagi varðandi þau atriði sem Evrópubandalagið er að lögleiða. En að EFTA-ríkin geti komið í veg fyrir lagasetningu þeirra er útilokað. Og þá standa menn frammi fyrir því hvort þeir ætla að halda áfram eða ætla að reyna að losa sig úr netinu. Ég er ansi hræddur um að það reynist nokkuð erfitt --- jafnvel þótt góðir og öflugir menn yrðu kallaðir til, að losa Ísland úr því neti eftir að menn væru einu sinni orðnir flæktir í það. Ætli aðstaðan yrði ekki ósköp svipuð og hjá frændum okkar Dönum sem nú engjast sundur og saman sem aðilar að Evrópubandalaginu og standa frammi fyrir því að þurfa að taka á sig pólitíska bandalagið og ganga inn í ríkisheildina sem verið er að móta og verið er að halda ráðstefnur um núna í næsta mánuði í Maastricht í Hollandi, um pólitískt bandalag og myntbandalag. Þeir engjast þar sundur og saman. M.a. er í þeim drögum sem fyrir liggja sumarbústaðaákvæðið sem hæstv. utanrrh. segir að sé búið að fella dóma um. Það er komið inn í drögin að myntbandalaginu og danska þingið er í uppnámi yfir þeirri stöðu. En hvað geta þeir? Treysta þeir sér til að losa sig úr netinu? Ég er ansi hræddur um að það geti orðið snúið þó að vissulega voni maður að danska þjóðin taki í taumana í þjóðaratkvæðagreiðslu þeirri sem fer fram í Danmörku um aðild Danmerkur að þeirri ríkisheild sem þarna er verið að byggja upp og þétta netin í öllum þáttum mála, einnig á sviði utanríkismála og hermála.
Hver er svo kjarni þessa fjórfrelsis og réttlæting? Það er hagvöxtur. Aukin samkeppni, óheftur markaðsbúskapur. Það er inntakið. Hvernig virka þau lögmál, hin kapítalísku lögmál, hreinræktuð og óheft? Ætli við þekkjum það ekki, samsöfnunina, samrunann, ,,integrasjónina``, þar sem það er hin sterka miðja sem dregur allt til sín og menn eru að afvopna Íslendinga, Ísland sem þjóð á sviði efnahagsmála með þessum samningi þannig að við erum búin að kasta stjórntækjunum frá okkur og getum engum vörnum við komið ef þessi köldu lögmál fjármagnsins ganga gegn okkar hagsmunum sem í mínum huga er nokkuð ljóst að verður í framtíðinni. Eftir stendur fámennara og fátækara Ísland vegna þess að það hefur selt sig undir þessi lögmál og ákvarðanatöku í hinu upprennandi evrópska stórveldi. Af því að formaður þingflokks Alþfl. var að ræða um byggðamál í blöðunum í dag í samhenginu EES, þá held ég að hann ætti að velta því svolítið betur fyrir sér en þar
kemur fram. Ísland er allt undir og fyrst af öllu er það landsbyggðin á Íslandi sem lendir í útsoginu, sem á eftir að mæta enn verri stöðu en við blasir í dag, margfalt verri stöðu. Það er frekar að hér á höfuðborgarsvæðinu haldi menn sínu, fólki og fjármunum, um skeið þó að allt Ísland undirlagt sé í þessu útsogi.
Virðulegur forseti. Ég sagði að einn þáttur þessa máls væri skerðing sjálfsákvörðunarréttar þjóðarinnar. Ég held ég þurfi ekki að rökstyðja það frekar í mörgum orðum, þá skerðingu á valdi Alþingis sem fylgir samþykkt þessa samnings, því eftir að menn hafa staðfest hann setja menn ekki hér lög á Alþingi Íslendinga sem ganga gegn Rómarrétti. Svo mikið er víst. Þá er Alþingi nauðugt viljugt skuldbundið til þess í öllum aðalatriðum að innbyrða framtíðarlöggjöf sem Evrópubandalagið setur án þess að geta komið vörnum við, nema svona rétt að nöldra, nema rétt að gera fyrirvara og reyna að stríða á móti. En ætli menn geri það mjög oft frekar en að nota öryggisventlana, öryggisákvæðin sem hæstv. utanrrh. lýsir fyrir mönnum að hægt sé að taka bara í, eins og í morgunleikfimi, upp og niður, ef eitthvað breytist Íslendingum í óhag. Þetta er slíkur barnaskapur, þetta er slík blekking að ég er mjög undrandi á hæstv. utanrrh. þó slyngur sé og sleipur að koma fram fyrir fólk í byggðum þessa lands og halda því fram að menn hafi allt sitt á þurru. Engin skerðing sjálfsákvörðunarréttar. Íslendingar hafa allt sitt hér á þurru eftir sem áður. Það er mikill kjarkur sem þarf til og kannski svolítið af óskammfeilni til að halda slíku fram. Framkvæmdarvaldið á samningnum fer náttúrlega í hendur yfirþjóðlegrar stofnunar á vegum EFTA, eftirlitsnefndar EFTA, sem á að sjá um þetta. Íslenska stjórnarráðið kemur þar hvergi nærri til að fylgjast með samningnum, hæstv. utanrrh. kemur þar hvergi nærri. Það er eftirlitsstofnun EFTA sem hefur það hlutverk og beitir sektum og sækir mál og setur þau fyrir dóma ef þörf krefur. En það er engin skerðing á sjálfsákvörðunarrétti og ekkert yfirþjóðlegt í þessu. Ónei. Og dómsvaldið fer eins og það leggur sig á samningssviðinu til Lúxemborgar. Jú, það á að treysta framkvæmdarvaldinu heima fyrir til þess að framfylgja og það má taka upp svona kvörtunarefni fyrir, sem snerta þetta mál, í dómstólum hérna uppi á Fróni, svona kvörtunarefni. Hæstiréttur landsins getur nú kannski farið að taka sér sumarfrí stöku sinnum því ekki koma þessi mál við hann. Ekki snerta þessi mál hann. Það er þessi EES-dómstóll og hvernig er hann skipaður? Ætli það sé jafnræði? Ætli það sé neitunarvald? EFTA-megin? Eða eitthvað svoleiðis? Ónei. Meiri hluti dómara er sóttur til Evrópubandalagsins og þessum dómstól er komið fyrir í smáálmu út frá aðalbyggingu Evrópudómstólsins í Lúxemborg og beinlínis tekið fram í samningnum að hann eigi að vera starfslega nátengdur honum, enda auðvitað eðli máls samkvæmt. Menn eru hér að fara inn á eitt og einlitt spor sem ekki á að víkja út frá og þessir dómstólar eiga að tryggja að svo verði.
Virðulegur forseti. Hæstv. utanrrh. talar um þetta sem ósköp venjulegan viðskiptasamning. Þegar fólkið í landinu lætur sér detta í hug að það vildi kannski hafa einhver áhrif á þetta mál og biður um að fá að segja sitt álit í almennri atkvæðagreiðslu, þá eru viðtökurnar þær: Ónei, ónei, þetta er mál þar sem ég skal hafa vit fyrir ykkur, þarf ekkert á ykkur að hlýða, þetta er ósköp venjulegur viðskiptasamningur. Þannig er það afgreitt. Það væri fróðlegt að heyra hvort það er sama hljóð hjá talsmönnum Sjálfstfl. að því er snertir spurninguna um það að þjóðin fái að segja sitt álit áður en Alþingi tekur þetta mál fyrir til afgreiðslu.
Utanrrh. segir okkur oft á dag að þetta sé mjög gott mál. Hann ber ekki mikið traust til þjóðarinnar ef hann ekki leggur í það að hleypa henni að málinu þó ekki væri annað en sem ráðgefandi fyrir Alþingi áður en það tekur afstöðu til málsins.
Ég vil að lokum, virðulegi forseti, leggja á það áherslu að þetta mál hljótum við að skoða í heild. Alla þætti þess, þegar við ræðum það, þegar við túlkum það fyrir þjóðinni, hvað þá þegar við tökum afstöðu til þess. Þess gætir því miður allt of mikið að málið sé sett fram sundurslitið af þeim sem túlka það, slitið úr samhengi og einstakir þættir, sem eru til þess fallnir að markaðsfæra þetta á nútímavísu eins og tollalækkanirnar, settir fram einhliða fyrir þjóðina. Ég hugsa að það sé þannig komið fyrir mörgum að þeir eru fyrst að átta sig á því núna síðustu vikurnar að málið snúist um eitthvað annað heldur en sjávarútvegsmálefni. Það er satt að segja bágt til þess að vita að sá misskilningur og sú túlkun hefur orðið til þess að ýmis hagsmunasamtök í landinu hafa hneigst til þess að skoða málið út frá þröngum hagsmunum. Þó ekki allir. Við heyrum ályktanir frá samtökum, t.d. í verkalýðshreyfingunni, þar sem menn vekja athygli á raunverulegu eðli samningsins. Ég er með eina slíka samþykkt hér sem ég leyfi mér að vitna til. Hún er komin úr mínu kjördæmi, frá sambandsstjórnarfundi Alþýðusambands Austurlands í septembermánuði sl. en þar segir, með leyfi forseta:
,,Sambandsstjórnarfundur Alþýðusambands Austurlands lýsir þungum áhyggjum vegna stöðunnar í yfirstandandi samningaviðræðum um aðild að Evrópska efnahagssvæðinu. Sambandsstjórnin leggur áherslu á að hér er verið að fjalla um fullveldi íslenska lýðveldisins og að eitt ógætilegt spor getur leitt af sér aldalangt ófrelsi. Sambandsstjórn Alþýðusambands Austurlands mótmælir öllum samningum sem í sér fela fullveldisafsal í einhverri mynd. Framsal á réttindum Íslendinga í hendur yfirþjóðlegs valds má ekki undir neinum kringumstæðum koma til. Sambandsstjórnin mun berjast gegn hvers konar hugmyndum um afsal veiðiréttinda í hendur erlendra aðila. Á sama hátt verður að gjalda varhug við óheftum innflutningi landbúnaðarvara inn á íslenskan markað. Sambandsstjórnin minnir á að íslenskur vinnumarkaður er lítill og viðkvæmur og telur af þeirri ástæðu óhjákvæmilegt að réttur íslenskra launþega til vinnu verði varinn, komi til samninga um Evrópskt efnahagssvæði.``
Þetta er ein stutt ályktun að austan. Ég vildi heyra þær fleiri og sem flestar í þessum dúr frá þeim sem eru að líta á þetta mál og hver á sínum vettvangi. Það er gert ráð fyrir því og það er verið að reyna að hugga alþingismenn með því að tekinn verði inn svokallaður þingmannaþáttur í þetta efnahagssvæði. Það verði byggð upp samtök þingmanna með þátttöku frá báðum samningsaðilum, Evrópubandalaginu og EFTA, og undirbúningur er í gangi og búið að setja niður reglurnar sem þessi þingmannasamkunda á að starfa eftir. En sé Evrópuþingið lítils megnugt þá má segja að þessi þingmannasamkunda sem þarna er verið að stofna til sé einskis megnug. Henni veitist að vísu sú náð að fá að fjalla um ársskýrslu sameiginlegu nefndarinnar. Það er svona einna lengst sem hún kemst og getur held ég fengið á sinn fund í spjall formann hennar til viðræðu.
Síðan er þess að gæta, virðulegur forseti, að gagnaðilinn í málinu, samningsaðilinn hinum megin, Evrópubandalagið, er að taka mjög örum breytingum. Ég hef minnst á það hér að fram undan eru ráðstefnur sem ætlað er að taka mjög þýðingarmiklar ákvarðanir á vegferð Evrópubandalagsins til ríkisheildar og þó að það taki einhver ár að ná þeim markmiðum sem menn eru þar að ræða um þá leynir sér ekki hvert stefnir í þeim efnum. Við hljótum því hér á Alþingi að velta því fyrir okkur þegar við ræðum um samning þar sem við erum að fela örlög okkar í jafnríkum mæli og hér er verið að gera í hendur Evrópubandalagsins hvers konar fyrirbæri þetta er, hvers konar bandalag þetta verður innan fárra ára.
Það getur verið okkur sannarlega huggun þegar við ræðum þetta mál að það er ekki komið til endanlegrar ákvörðunar. Jafnframt að við höfum allar ástæður til þess að skoða samninginn sem ríkisstjórnin ætlar sér að leggja fyrir þingið óbundið og í fullvissu þess að við getum gætt hagsmuna íslensku þjóðarinnar með öðrum og betri hætti litið til framtíðar en hér er verið að gera tillögur um.