Björn Bjarnason
:
Virðulegi forseti. Mig langar að vekja máls á því í þessum umræðum að mér finnst að þar hafi verið farið nokkuð vítt og breitt og menn hafi frekar rætt um fortíðina. Hér hafa þeir komið sem hafa sakað okkur sjálfstæðismenn sérstaklega um það að einblína á fortíðina og talað í löngu máli um fortíðina og það sem þeir töldu sig sjá í framtíðinni fyrir nokkrum mánuðum og það hafi allt ræst hið vonda sem þeir töldu sig sjá í þessu máli. Þetta finnst mér í raun og veru ekki aðalatriði þessa máls. Þegar við stöndum frammi fyrir þeirri ákvörðun, sem tekin hefur verið af viðsemjendum okkar um að reisa hér nýja álverksmiðju, að þeir vilja fresta framkvæmdum við hana um a.m.k. eitt ár finnst mér ekki aðalatriði þess máls, sem við þurfum að fjalla um, hvort menn hafi séð það fyrir fyrir einu ári, þegar þeir sátu í ríkisstjórn sem hafði það sem sitt höfuðmarkmið að ná samningum við þessa aðila, að þessari framkvæmd yrði frestað. Höfuðatriðið er að velta því fyrir sér hvort þessi frestur sé byggður á aðstæðum sem eiga eftir að breytast okkur í vil eða ekki. Þar er ekki við hæstv. iðnrh. að sakast. Það er rétt sem hæstv. forsh. sagði, að ekkert í því máli sem er til umræðu er á þann veg að við iðnrh. sé að sakast um að hann hafi lagt stein í götu þess að þetta verkefni næði fram að ganga. Þvert á móti hefur hann lagt sig allan fram um það að samningar tækjust og að framvinda yrði samkvæmt þeim áætlunum sem ríkisstjórnin hafði gert sér rökstuddar vonir um að uppi gætu verið í þessu efni.
Það sem hér er um að ræða er, eins og allir þingmenn eiga að vita, að álverð hefur farið lækkandi á undanförnum vikum og mánuðum. Samtímis því eru efnahagsaðstæður í heiminum á þann veg að lánskjör hafa versnað og stórfyrirtæki hvar sem er í veröldinni vilja halda að sér höndum og sjá hvað gerist, bæði á sínum mörkuðum og einnig á hinum alþjóðlegu fjármagnsmörkuðum. Sérstaklega hefur verið bent á að ástandið í Sovétríkjunum og Austur-Evrópu hafi leitt til þess að álverð hafi lækkað og þess vegna er ástæða til þess, finnst mér, fyrir þingmenn að velta því fyrir sér hvert stefni í Sovétríkjunum og hvert stefni í Austur-Evrópu og hvort líkur séu á að þróunin verði þar á þann veg að þetta ástand verði viðvarandi og þar verði um að ræða þá samkeppni við okkur, annars vegar á orkumörkuðum og hins vegar við framleiðslu á áli, að þessar framkvæmdir hér á landi muni frestast enn frekar.
Ég er þeirrar skoðunar að hér sé um tímabundið ástand í Sovétríkjunum að ræða og í Austur-Evrópu, ástand sem skapast við að stjórnkerfið þar er að leysast upp og þeir menn sem ráða yfir birgðum af áli hafa notað tækifærið, eins og raunar hefur komið fram í umræðunum, og selt þessar birgðir, í raun og veru fyrir hvað sem er, í þeirri von að ná sér í gjaldeyri. Það hefur einnig komið fram að í einstökum héruðum Sovétríkjanna fyrrverandi ríkir hreint upplausnarástand við það að miðstjórnarvaldið hefur hrunið og að forstjórar í fyrirtækjum og landstjórar á einstökum svæðum hafa nú meira vald en þeir höfðu áður og þeir reyna að nota þau verðmæti sem fyrir eru á sínum svæðum til þess að afla erlends gjaldeyris.
Þetta ástand er auðvitað ekki viðvarandi. Hér er um hreint tímabundið ástand að ræða og það hlýtur að fara á þann veg að þessi markaður breytist á þann veg sem verður hagstætt þeim sem vilja hafa stöðugleika á markaðnum og vilja að hann þróist eftir ákveðnum lögmálum, en ekki ríki á honum það upplausnarástand sem nú er. Þess vegna held ég að það sé rökstutt sjónarmið sem fram hefur komið hjá hæstv. ráðherrum í þessum umræðum að hér sé um tímabundið ástand að ræða og við því sé að búast að álmarkaðurinn lagist að nýju og ef þróunin í þessum löndum í austurhluta Evrópu verður á þann veg sem við hljótum öll að vona, að kjör almennings batni. Þá muni eftirspurn eftir áli aukast þar og álmarkaðurinn styrkjast að nýju.
Einnig hefur komið fram að vegna fækkunar á hergögnum muni verða samdráttur í eftirspurn eftir áli. Ég held að þetta sé röng skoðun. Ég held að við því sé að búast að með samdrætti í herafla muni almenn neysla einnig aukast og neysla almennings á áli er meiri en hergagnaneyslan.
Mér finnst því að nauðsynlegt sé að hafa þessi meginatriði í huga og velta fyrir sér þeim ytri aðstæðum sem hafa ráðið þessum breytingum frekar en að deila um það hvort menn höfðu rétt fyrir sér fyrir nokkrum mánuðum þegar þeir þóttust sjá það fyrir að þannig færi í þessum nóvembermánuði að álfyrirtækin hættu við að hefja hér framkvæmdir á næsta ári.
Þá vil ég einnig láta koma fram að mér finnast þessar umræður um þessi mál einkennast af því að menn telji það sjálfsagt að erlendir aðilar séu fúsir til þess að fjárfesta hér á landi og það liggi einhvern veginn í hlutarins eðli að menn geti gengið að slíku sem vísu. Það hefur ekki verið og reynslan ætti að hafa kennt okkur að að slíku er ekki unnt að ganga sem vísu. Reynslan ætti einnig að minna okkur á að hér innan lands hafa verið harðar pólitískar deilur um langt árabil um hvort yfirleitt sé æskilegt að stofna til samstarfs við erlenda aðila með þeim hætti sem gert er með þeim samningum sem nú liggja fyrir í drögum um þetta álver. Hér hafa verið harðar pólitískar deilur og voru m.a. á Alþingi á sjöunda áratugnum þegar rætt var um samningana við Alusuisse. Þá snerust stjórnmálaflokkar gegn þeim samningum á þeim forsendum að það væri óbærilegt fyrir Íslendinga að semja með þessum hætti við erlenda aðila. Þessi sjónarmið hafa sem betur fer verið að víkja í stjórnmálaumræðum og það hlýtur að gleðja þá sem hafa talið þau röng frá upphafi að þeirra hefur ekki verið getið í umræðunum í dag um þetta mál. Það er í sjálfu sér gleðilegt að allir flokkar virðast nú orðið sætta sig við að erlendir aðilar fjárfesti hér í landinu og ekki sé lengur pólitískur ágreiningur um það. En hinu mega menn ekki gleyma þótt að sá ágreiningur sé úr sögunni hér innan lands, því ég skil kvennalistakonur ekki þannig að þær séu í sjálfu sér ekki á móti erlendri fjárfestingu heldur séu þær á móti þessari einstöku verksmiðju, þá er það alls ekki gefið að samningar takist við erlenda aðila um að fjárfesta hér í landinu.
Það atriði er einnig áhyggjuefni, þegar við ræðum þessa stöðu núna, hvort þær aðstæður séu að skapast almennt á fjármagnsmörkuðum í heiminum, að erfiðara sé fyrir aðila, sem hafa áhuga á að fjárfesta hér, að leggja fé til slíkra framkvæmda. Þróunin á alþjóðlegu peningamörkuðunum er sannarlega ekki glæsileg um þessar mundir. Við fréttum alls staðar að um efnahagslægð meðal hinna ríkari þjóða og enn hafa ekki fundist þau úrræði sem duga til að breyta því ástandi. Það hlýtur einnig að breytast. Yfirleitt er aðeins um tímabundið ástand að ræða og eðlilegt, ef menn miða við hinar miklu breytingar sem orðið hafa í Sovétríkjunum og í Austur-Evrópu, að það skapi sérstæðar aðstæður á fjármálamörkuðum.
Mér finnst með öllu ástæðulaust að væna hæstv. iðnrh. um ómálefnalegan málflutning í þessu viðkvæma og erfiða máli þegar hann bendir einmitt á þessar ytri alþjóðlegu aðstæður og færir þau rök fyrir sínu máli að þær hafi ráðið hér mestu um. Ég held tvímælalaust að ef menn vilja líta á þetta eins og það er í raun og veru séu það þessar aðstæður sem hafa hér valdið þáttaskilum og það sé mat á þeim aðstæðum sem ráði viðhorfi manna um hvenær unnt verður að taka upp þráðinn að nýju og fastsetja ákveðnar dagsetningar varðandi það að í þessa mikilvægu framkvæmd verði ráðist.
Virðulegi forseti. Mig langar að vekja máls á því í þessum umræðum að mér finnst að þar hafi verið farið nokkuð vítt og breitt og menn hafi frekar rætt um fortíðina. Hér hafa þeir komið sem hafa sakað okkur sjálfstæðismenn sérstaklega um það að einblína á fortíðina og talað í löngu máli um fortíðina og það sem þeir töldu sig sjá í framtíðinni fyrir nokkrum mánuðum og það hafi allt ræst hið vonda sem þeir töldu sig sjá í þessu máli. Þetta finnst mér í raun og veru ekki aðalatriði þessa máls. Þegar við stöndum frammi fyrir þeirri ákvörðun, sem tekin hefur verið af viðsemjendum okkar um að reisa hér nýja álverksmiðju, að þeir vilja fresta framkvæmdum við hana um a.m.k. eitt ár finnst mér ekki aðalatriði þess máls, sem við þurfum að fjalla um, hvort menn hafi séð það fyrir fyrir einu ári, þegar þeir sátu í ríkisstjórn sem hafði það sem sitt höfuðmarkmið að ná samningum við þessa aðila, að þessari framkvæmd yrði frestað. Höfuðatriðið er að velta því fyrir sér hvort þessi frestur sé byggður á aðstæðum sem eiga eftir að breytast okkur í vil eða ekki. Þar er ekki við hæstv. iðnrh. að sakast. Það er rétt sem hæstv. forsh. sagði, að ekkert í því máli sem er til umræðu er á þann veg að við iðnrh. sé að sakast um að hann hafi lagt stein í götu þess að þetta verkefni næði fram að ganga. Þvert á móti hefur hann lagt sig allan fram um það að samningar tækjust og að framvinda yrði samkvæmt þeim áætlunum sem ríkisstjórnin hafði gert sér rökstuddar vonir um að uppi gætu verið í þessu efni.
Það sem hér er um að ræða er, eins og allir þingmenn eiga að vita, að álverð hefur farið lækkandi á undanförnum vikum og mánuðum. Samtímis því eru efnahagsaðstæður í heiminum á þann veg að lánskjör hafa versnað og stórfyrirtæki hvar sem er í veröldinni vilja halda að sér höndum og sjá hvað gerist, bæði á sínum mörkuðum og einnig á hinum alþjóðlegu fjármagnsmörkuðum. Sérstaklega hefur verið bent á að ástandið í Sovétríkjunum og Austur-Evrópu hafi leitt til þess að álverð hafi lækkað og þess vegna er ástæða til þess, finnst mér, fyrir þingmenn að velta því fyrir sér hvert stefni í Sovétríkjunum og hvert stefni í Austur-Evrópu og hvort líkur séu á að þróunin verði þar á þann veg að þetta ástand verði viðvarandi og þar verði um að ræða þá samkeppni við okkur, annars vegar á orkumörkuðum og hins vegar við framleiðslu á áli, að þessar framkvæmdir hér á landi muni frestast enn frekar.
Ég er þeirrar skoðunar að hér sé um tímabundið ástand í Sovétríkjunum að ræða og í Austur-Evrópu, ástand sem skapast við að stjórnkerfið þar er að leysast upp og þeir menn sem ráða yfir birgðum af áli hafa notað tækifærið, eins og raunar hefur komið fram í umræðunum, og selt þessar birgðir, í raun og veru fyrir hvað sem er, í þeirri von að ná sér í gjaldeyri. Það hefur einnig komið fram að í einstökum héruðum Sovétríkjanna fyrrverandi ríkir hreint upplausnarástand við það að miðstjórnarvaldið hefur hrunið og að forstjórar í fyrirtækjum og landstjórar á einstökum svæðum hafa nú meira vald en þeir höfðu áður og þeir reyna að nota þau verðmæti sem fyrir eru á sínum svæðum til þess að afla erlends gjaldeyris.
Þetta ástand er auðvitað ekki viðvarandi. Hér er um hreint tímabundið ástand að ræða og það hlýtur að fara á þann veg að þessi markaður breytist á þann veg sem verður hagstætt þeim sem vilja hafa stöðugleika á markaðnum og vilja að hann þróist eftir ákveðnum lögmálum, en ekki ríki á honum það upplausnarástand sem nú er. Þess vegna held ég að það sé rökstutt sjónarmið sem fram hefur komið hjá hæstv. ráðherrum í þessum umræðum að hér sé um tímabundið ástand að ræða og við því sé að búast að álmarkaðurinn lagist að nýju og ef þróunin í þessum löndum í austurhluta Evrópu verður á þann veg sem við hljótum öll að vona, að kjör almennings batni. Þá muni eftirspurn eftir áli aukast þar og álmarkaðurinn styrkjast að nýju.
Einnig hefur komið fram að vegna fækkunar á hergögnum muni verða samdráttur í eftirspurn eftir áli. Ég held að þetta sé röng skoðun. Ég held að við því sé að búast að með samdrætti í herafla muni almenn neysla einnig aukast og neysla almennings á áli er meiri en hergagnaneyslan.
Mér finnst því að nauðsynlegt sé að hafa þessi meginatriði í huga og velta fyrir sér þeim ytri aðstæðum sem hafa ráðið þessum breytingum frekar en að deila um það hvort menn höfðu rétt fyrir sér fyrir nokkrum mánuðum þegar þeir þóttust sjá það fyrir að þannig færi í þessum nóvembermánuði að álfyrirtækin hættu við að hefja hér framkvæmdir á næsta ári.
Þá vil ég einnig láta koma fram að mér finnast þessar umræður um þessi mál einkennast af því að menn telji það sjálfsagt að erlendir aðilar séu fúsir til þess að fjárfesta hér á landi og það liggi einhvern veginn í hlutarins eðli að menn geti gengið að slíku sem vísu. Það hefur ekki verið og reynslan ætti að hafa kennt okkur að að slíku er ekki unnt að ganga sem vísu. Reynslan ætti einnig að minna okkur á að hér innan lands hafa verið harðar pólitískar deilur um langt árabil um hvort yfirleitt sé æskilegt að stofna til samstarfs við erlenda aðila með þeim hætti sem gert er með þeim samningum sem nú liggja fyrir í drögum um þetta álver. Hér hafa verið harðar pólitískar deilur og voru m.a. á Alþingi á sjöunda áratugnum þegar rætt var um samningana við Alusuisse. Þá snerust stjórnmálaflokkar gegn þeim samningum á þeim forsendum að það væri óbærilegt fyrir Íslendinga að semja með þessum hætti við erlenda aðila. Þessi sjónarmið hafa sem betur fer verið að víkja í stjórnmálaumræðum og það hlýtur að gleðja þá sem hafa talið þau röng frá upphafi að þeirra hefur ekki verið getið í umræðunum í dag um þetta mál. Það er í sjálfu sér gleðilegt að allir flokkar virðast nú orðið sætta sig við að erlendir aðilar fjárfesti hér í landinu og ekki sé lengur pólitískur ágreiningur um það. En hinu mega menn ekki gleyma þótt að sá ágreiningur sé úr sögunni hér innan lands, því ég skil kvennalistakonur ekki þannig að þær séu í sjálfu sér ekki á móti erlendri fjárfestingu heldur séu þær á móti þessari einstöku verksmiðju, þá er það alls ekki gefið að samningar takist við erlenda aðila um að fjárfesta hér í landinu.
Það atriði er einnig áhyggjuefni, þegar við ræðum þessa stöðu núna, hvort þær aðstæður séu að skapast almennt á fjármagnsmörkuðum í heiminum, að erfiðara sé fyrir aðila, sem hafa áhuga á að fjárfesta hér, að leggja fé til slíkra framkvæmda. Þróunin á alþjóðlegu peningamörkuðunum er sannarlega ekki glæsileg um þessar mundir. Við fréttum alls staðar að um efnahagslægð meðal hinna ríkari þjóða og enn hafa ekki fundist þau úrræði sem duga til að breyta því ástandi. Það hlýtur einnig að breytast. Yfirleitt er aðeins um tímabundið ástand að ræða og eðlilegt, ef menn miða við hinar miklu breytingar sem orðið hafa í Sovétríkjunum og í Austur-Evrópu, að það skapi sérstæðar aðstæður á fjármálamörkuðum.
Mér finnst með öllu ástæðulaust að væna hæstv. iðnrh. um ómálefnalegan málflutning í þessu viðkvæma og erfiða máli þegar hann bendir einmitt á þessar ytri alþjóðlegu aðstæður og færir þau rök fyrir sínu máli að þær hafi ráðið hér mestu um. Ég held tvímælalaust að ef menn vilja líta á þetta eins og það er í raun og veru séu það þessar aðstæður sem hafa hér valdið þáttaskilum og það sé mat á þeim aðstæðum sem ráði viðhorfi manna um hvenær unnt verður að taka upp þráðinn að nýju og fastsetja ákveðnar dagsetningar varðandi það að í þessa mikilvægu framkvæmd verði ráðist.