Virðulegi forseti. Í tilfinningaríkri ræðu sem hæstv. utanrrh. flutti fyrr í dag og ég kýs að skoða sem eins konar efnahagsstefnu Alþfl., jafnaðarmannsins sjálfskipaða eða formanns þeirrar stefnu, lýsti hann ótrúlega mikilli svartsýni á þróun íslenskra atvinnu- og efnahagsmála, að mínu mati algerlega óþarfi, og lauk þeirri upptalningu á ýmsu sem á gengur og á bjátar með því að segja klökkri röddu: Og svo ætla þeir að eyðileggja fyrir okkur EES-samninginn.
Ég tel að vísu, eftir mikla vinnu og langa, ótrúlegt hvernig nú er komið fyrir þessum EES-samningi. Ég er hins vegar algjörlega ósammála því að jafnvel þótt ekkert verði úr honum stefni allt hér í hið endalausa öngþveiti.
Kreppan sem nú gengur yfir þjóðfélagið er alls ekkert meiri en hefur verið oft áður. Samdráttur í sjávarútveginum er ekki meiri. Ég nefni ár eins og 1967 og 1968 og gæti nefnt fleiri. Í þessari stöðu þurfum við Íslendingar fyrst og fremst að bretta upp ermarnar og hlúa að þeim vaxtarbroddum sem við eigum og þeir eru margir. Því miður ber afar lítið á því hjá hæstv. ríkisstjórn og harma ég það.
Ég held að jafnvel þótt ekki verði af EES-samningi getum við Íslendingar átt hér efnahagsþróun og mannlíf í okkar landi, miklu betra en nokkurt þeirra landa sem við erum
að semja við í Evrópu. Sannarlega er sú staða sem upp hefur komið hins vegar þess eðlis að nauðsynlegt er að gera sér grein fyrir því hvaða kostir henta okkur best í okkar milliríkjaviðskiptum og ég ætla að nota tíma minn til þess að rekja það með nokkrum orðum.
Fyrsti kosturinn er að leggja áherslu á að fá endurskoðun á EES-samningnum sem þá samræmist þeirri afstöðu sem komið hefur fram hjá Evrópudómstólnum. Afstöðu Evrópudómstólsins var ítarlega lýst hér af frummælanda í þessari utandagskrárumræðu og ætla ég ekki að endurtaka það. En í raun og veru er afstaða dómstólsins afar einföld. Í þessari stuttu grein, 164. gr., sem er eins og fram kom afar stutt, segir einfaldlega: ,,Evrópudómstóllinn skal gæta þess að að lögum sé farið.``
Stundum er það svo, eins og við höfum kynnst í Íslendingasögunum, að stundum segja stuttar setningar hvað mest. Þetta segir í raun og veru allt. Og dómstóllinn segir: Þessi samningur getur a.m.k. ef ekki örugglega komið í veg fyrir það að við getum gætt þess að að lögum sé farið innan Evrópubandalagsins. Þetta er svo einfalt. Hann telur síðan upp nokkur atriði máli sínu til stuðnings. Ég tel satt að segja í fljótu bragði afar ólíklegt að hægt sé að gera þær breytingar á EES-samkomulaginu sem fullnægi bæði kröfum dómstólsins og kröfum okkar. Ég fyrir mitt leyti og við í síðustu ríkisstjórn féllumst á það að samþykkja EES-dómstól, þótt sannarlega megi færa að því rök að sé yfirþjóðleg stofnun, vegna þess að við töldum að þar hefðum við aðgang að aðila sem gæti kveðið upp úrskurð í deilumálum okkar við EB og það væri betra fyrir smáþjóð, eins og oft hefur komið fram hjá hæstv. utanrrh., að hafa aðgang að slíkum aðila en hafa aðgang að engum. Ég efa stórlega að þær hugmyndir sem hæstv. utanrrh. hefur hreyft fullnægi þessum kröfum. Ég efa stórlega að gerðardómur t.d. fullnægi niðurstöðum Evrópudómstólsins. A.m.k. held ég að það liggi alveg ljóst fyrir að sá gerðardómur má ekki hafa áhrif á neitt það sem við kemur í raun EB og framkvæmd Rómarsáttmálans. Ég sé því ekki að önnur lausn geti orðið í þessu en að við föllumst á Evrópudómstólinn í deilumálum okkar og það vona ég að komi aldrei til greina. Að breyta Rómarsáttmálanum, líklega þá þessari grein, 164. gr., lengja hana með einhverjum skýringarorðum, sýnist mér vera gersamlega út úr myndinni.
Ég viðurkenni það að hér eru meira vangaveltur ólöglærðs manns. Eins og hæstv. utanrrh. benti þá er ég bara rafmagnsverkfræðingur, en samt sem áður held ég að ekki þurfi meira en bara venjulegan mann til að sjá að þarna er komin upp svo alvarleg staða gagnvart þessum sáttmála að ólíklegt er að úr því verði leyst. A.m.k. má ekki leysa þannig úr þessum deilumálum að sáttmálinn verði lakari fyrir okkur Íslendinga. Það hygg ég að allir geti verið sammála um. Þó að þetta tækist hlýt ég samt að spyrja: Hvar eru hin stóru atriðin sem hæstv. ríkisstjórn á eftir að sýna okkur áður en við getum tekið afstöðu til þessa samnings? Hvernig ætlar t.d. hæstv. ríkisstjórn að tryggja það að landakaup erlendra aðila hér verði ekki óheft? Með öðrum orðum, hvernig ætlar hún að tryggja það að við getum komið í veg fyrir að erlendir aðilar kaupi upp Ísland eða stóran hluta af Íslandi? Okkur hefur verið sagt að breyta eigi lögum til að koma í veg fyrir þetta en það hef ég ekki séð.
Sömuleiðis höfum við vakið athygli á að í stefnuskrá ríkisstjórnarinnar er gert ráð fyrir að einkavæða orkufyrirtækin. Þar með væri rutt úr vegi þeirri hindrun sem við höfum talið vera á því að erlendir aðilar gætu virkjað hér orkulindirnar og vitanlega vekur þetta mann til umhugsunar um þá umræðu sem hér var í gær, hvort fengist hafi sá fyrirvari sem lagður var til og reyndar bæði utanrrh. og forsrh. lýstu samþykki sínu við, þ.e. sá fyrirvari að í okkar skilningi á forræði yfir orkulindunum felist að við höfum heimild til þess að ákveða einir hvernig þær skuli virkjaðar. Þetta er sem sagt hvorki ljóst eftir því sem ég fæ nú séð gagnvart þeim EES-samningi sem hér er til umræðu eða þeim orkusamningi eða pólitískri yfirlýsingu sem var verið að undirskrifa í gær og tengist orkusamningnum.
Hver er þá annar kostur fyrir okkur Íslendinga? Ég hélt ekki að ég þyrfti að eyða orðum að því að til greina kæmi að gerast aðili að Evrópubandalaginu. Þó að gagnrýna megi þennan EES-samning um margt lít ég hins vegar svo á að regindjúp sé á milli hans og aðildar að Evrópubandalaginu. Sérstaklega hélt ég að öllum mætti vera þetta augljóst í dag þegar litið er á það sem er að gerast og hefur verið að gerast í Hollandi núna nýlega. Evrópubandalagið stefnir að langtum meiru en það er í dag. Það stefnir að pólitískri einingu. Það er yfirlýst stefna í dag. Og þó að Bretarnir blessaðir hafi mótmælt voru þeir beygðir. Þeir fá leyfi til að halda sig eitthvað fyrir utan, en stefnan er yfirlýst pólitísk eining.
Aðeins til að skýra þetta mál langar mig til að hlaupa hér yfir það sem kemur fram í blaði Félags ísl. iðnrekenda ,,Evrópa á döfinni`` og nefnist ,,Stiklað á stóru``. Hér er talið upp það sem einkennir bæði EES og síðan EB og ég skal aðeins fara yfir það sem hér er talið upp og ekki felst í Evrópsku efnahagssvæði.
Í fyrsta lagi er það sameiginleg viðskiptastefna eða með öðrum orðum, þeir sem gerast aðilar fara inn fyrir tollmúrana og í þessu felst náttúrlega gífurleg breyting sem mundi binda hendur okkar, t.d. í öllum þeim viðskiptasamningum sem við kysum að gera við aðrar þjóðir.
Sameiginleg orkustefna. Ég leyfi mér að fullyrða að í þessu tilfelli duga engir slíkir fyrirvarar sem við höfum verið að nefna í sambandi við orkusamning Evrópu.
Sameiginleg þróunaraðstoð, sameiginleg byggðastefna. Það má kannski segja að miðað við þær yfirlýsingar sem hæstv. forsrh. hefur gefið væri skárra fyrir okkur að gerast einhvers konar útjaðar Evrópu en að þola þá stefnu sem hér er boðuð í byggðamálum en ekki vil ég það þó.
Sameiginleg landbúnaðarstefna, sameiginleg sjávarútvegsstefna, samræming í skattamálum. Ég er ansi hræddur um að ýmislegt af því sem menn eru að ræða nú fyki út um gluggann ef við værum orðnir aðilar að EB og veit ég að margir mundu að vísu fagna því.
Sameiginleg tollskrá, sameiginleg utanríkisstefna, einn gjaldmiðill. Þetta er það sem hér er upp talið.
Vitanlega vita allir að þetta er bara byrjunin á því. Þetta er það sem legið hefur fyrir þegar þetta blað er skrifað fyrir allmörgum vikum, í nóvember 1991, og þarna er stefnt enn þá lengra. Ég vona því að allt tal um inngöngu í EB verði látið niður falla. Ég tel það alls ekki koma til greina og vona að það geri engir Íslendingar.
Hver er þá þriðji kosturinn? Þriðji kosturinn væri að láta þetta sigla lönd og leið og bara segja: Við erum með samning við EB sem er nokkuð góður. Við viljum að vísu bæta hann með tíð og tíma en við getum aukið hér frelsi í fjármagnsflutningum eins og við kjósum. Við getum aukið hér frelsi í þjónustuviðskiptum eins og við kjósum o.s.frv. Við getum haft þessi mál meira og minna á okkar eigin hendi. Ég vil alls ekki útiloka þennan kost. Ég segi enn að ef við brettum upp ermar og byggjum á því sem við höfum sem við þyrftum náttúrlega að ræða miklu betur, miðað við þá svartsýni sem lýsir sér í öllum ræðum hæstvirtra ráðherra, hygg ég að við eigum um mjög margt að velja, mjög mikinn vöxt í fjölmörgum iðngreinum á fjölmörgum sviðum sem við höfum ekkert notað til þessa. Ég tel ekki að við þurfum að gera orkusamning til þess að ásóknin í orkuna okkar verði mikil, t.d. þegar farið verður að takmarka langtum meira en gert er nú orkuframleiðslu með orkugjöfum sem spilla andrúmsloftinu sem er algjörlega á næsta leiti. Og ég vek athygli á ferðaþjónustunni, heilsuræktinni og þannig gæti ég lengi talið. Ég vek athygli t.d. á hugbúnaðinum. Þar eru menn núna að hasla sér völl erlendis og ná ótrúlega
miklum árangri, vissulega eftir nokkurra ára reynslutíma og miklar þrautir. Ef við snúum okkur að þessu, búum við þennan samning, leitum eftir einhverjum lagfæringum á honum og bara tökum svo á honum stóra okkar og byggjum það upp sem við höfum held ég að við þurfum satt að segja lítið að óttast.
Síðan er það fjórði kosturinn, að leggja meiri áherslu á sérstakan samning við Evrópubandalagið. Ég hygg reyndar að sá kostur kunni að vera eðlilegastur og það segi ég vegna þess að Evrópubandalagið er okkar langsamlega stærsti viðskiptaaðili. Þangað flytjum við hátt í 70% af okkar útflutningi og langmest af okkar sjávarafurðum. Sá markaður er góður, hann borgar vel og fyrirtæki okkar hafa byggt sig þar upp. Ég mæli því með þessum kosti þó að ég segi að þriðji kosturinn sem ég nefndi áðan sé alls ekki útilokaður og við þurfum ekkert að örvænta þótt við náum ekki sérstökum samningi.
Mér er að vísu ljóst að það mun verða verulega gagnrýnt, af t.d. sjávarútveginum, ef við þurfum að búa við lakari kjör en t.d. Norðmenn með okkar innflutning inn á svæði Evrópubandalagsins. Og kannski er það meginástæðan fyrir því að við þurfum að leita eftir sérstökum samningi. Sömuleiðis er mér fullkomlega ljóst að þrátt fyrir það að við höfum núna tollfrelsi fyrir iðnvarning inn á Evrópubandalagið njótum við ekki verndar gegn tæknilegum viðskiptahindrunum eins stundum er um talað og á að felast í þessum EES-samningi. Sömuleiðis getum við ekki varið okkur eins fyrir undirboðstollum og þess háttar. Ég tel því að öllu athuguðu réttast að hefja nú þegar að athuga vandlega á hvað við munum leggja áherslu í tvíhliða viðræðum við Evrópubandalagið. Mér er ljóst að eflaust yrði beiðni um slíkt ekki vel tekið nú á meðan Evrópubandalagið er að sleikja sárin eftir sín mistök. Ég tek undir það með hæstv. utanrrh. að þetta eru ótrúleg afglöp hjá framkvæmdastjórn Evrópubandalagsins, að það skuli ekki hafa leitað upplýsinga um afstöðu dómstólsins fyrr en þeir hafa gert. Þeir þurfa að fá nokkurn tíma til þess að átta sig á þessum málum.
Ég kemst ekki að því að ræða aðeins svör hæstv. utanrrh. enda má segja að þau þurfi að skoða töluvert betur. Ég óttast að hann verði í nokkrum vandræðum sem formaður EFTA. Hins vegar skil ég það mætavel að hann á erfitt með að hafna því að taka við formennskunni. Ýmislegt var fleira í þessum svörum sem er verðugt að ræða þó að það verði þá síðar.