Dómsmálaráðherra (Þorsteinn Pálsson)
:
Frú forseti. Ég mæli hér fyrir frv. til laga um breytingu á lögum um meðferð opinberra mála, nr. 19/1991, og varðar breytingin aðallega ákværuvald lögreglustjóra og takmörk þess. Er um þetta fjallað í 28. gr. laganna um meðferð opinberra mála.
Ákvæði 28. gr. laganna um ákæruvald lögreglustjóra voru nýmæli og í frv. því sem varð að lögum nr. 19/1991 var ákvæðið mótað á þann veg að ákværuvald lögreglustjóra var afmarkað við tilteknar tegundir minni háttar brota. Þegar gildistaka laganna var undirbúin hjá dómsmrn. á sínum tíma kom í ljós að ef ákvæði 28. gr. stæði óbreytt eins og greinin var samþykkt með lögum nr. 19/1991 mundi það þýða að embætti ríkissaksóknara fengi umtalsverðan fjölda af minni háttar málum til meðferðar sem ekki væri unnt að afgreiða með öðrum hætti en útgáfu ákæru af hálfu embættis ríkissaksóknara og síðan dómstólameðferð. Í flestum tilvikum væri hér um að ræða mál sem samkvæmt eldri lögum um meðferð opinberra mála voru afgreidd með dómsátt oft án afskipta embættis ríkissaksóknara.
Mörg þessara mála eru veigaminni en lögreglustjórum var falið ákværuvald um samkvæmt 28. gr. Því hlutaðist ráðuneytið til um þær breytingar á greininni sem samþykktar voru með 2. tölul. 107. gr. laga nr. 92/1991 þar sem rætt er um minni háttar mál. Í þessu sambandi var jafnframt haft í huga að skilyrði þess að unnt væri að ljúka máli án dómstólameðferðar skv. 2. mgr. 115. gr. laga um meðferð opinberra mála er að lögreglustjóri hafi ákæruvald um það samkvæmt 28. gr.
Með dómi Hæstaréttar, uppkveðnum 7. jan. 1993, var túlkað hvernig ríkissaksóknari mætti beita heimild 2. mgr. 28. gr. laga um meðferð opinberra mála til að fela lögreglustjórum ákæruvald samkvæmt þeirri málsgrein. Í dómi Hæstaréttar segir svo, með leyfi forseta:
,,Í framangreindum c-lið 1. mgr. 28. gr. laga 19/1991 sker refsirammi brota úr um það hvort lögreglustjórar fara með ákæruvald vegna þeirra. Í 2. mgr. 28. gr. laganna, sbr. 2. tölul. 107. gr. laga nr. 92/1991, er einungis talað um ,,minni háttar mál`` án nánari skilgreiningar. Þar sem þannig háttar til er rétt að sama viðmiðun gildi um afmörkun þessara brota og fram kemur í c-lið 1. mgr. Er það í samræmi við lögin að öðru leyti.
Með þeirri breytingu, sem gerð var á 28. gr. laga nr. 19/1991 með 2. tölul. 107. gr. laga nr. 92/1991, verður lögreglustjórnum samkvæmt framansögðu ekki fengið ákæruvald vegna brota gegn almennum hegningarlögum liggi þyngri viðurlög við þeim en sekt, upptaka eigna eða varðhald. Ríkissaksóknara var því eigi heimilt að fela lögreglustjórum ákæruvald vegna brota á 217. gr. almennra hegningarlaga eins og hann gerði í áðurnefndu bréfi 22. apríl 1992.``
Í tilefni af þessari niðurstöðu Hæstaréttar ritaði ríkissaksóknari dómsmrn. bréf þar sem hann lýsti því að brýnt væri að leggja fram frv. til laga um breytingu á ákvæðum 28. gr. laga um meðferð opinberra mála til að taka af öll tvímæli um þá lagastefnu sem ætla yrði að hefði verið mörkuð með 2. tölul. 107. gr. laga nr. 92/1991 um breytingu á fyrrnefndri 28. gr. Enn fremur segir hann að sú lagabreyting, sem hann lagði til í bréfinu og hér er komin fram í frv. í meginatriðum, mundi að hans áliti tryggja þá málaflokka og starfsskiptingu sem komið var á og unnið hefur verið eftir á milli ríkissaksóknara og lögreglustjóranna í landinu í kjölfar réttarfarsbreytinganna er tóku fyrst gildi 1. júlí sl. og jafnframt mundi lagabreytingin afstýra þeirri miklu röskun og óhjákvæmilegu töfum er yrðu á rekstri mikils fjölda mála sem rekin eru af hálfu lögreglustjóranna um allt land samkvæmt þeim reglum sem settar höfðu verið og talið var að hefðu viðhlítandi lagastoð.
Í niðurlagi bréfins segir ríkissaksóknari, með leyfi forseta.
,,Ég mælist eindregið til þess að dómsmrn. hlutist til um að umbeðin lagabreyting fái framgang svo fljótt sem mögulega verður við komið og það áður en hlé verður gert á störfum Alþingis.``
Við þessi orð ríkissaksóknara mætti bæta langri tölu um það hversu brýnt það er að sú breyting sem hér er lögð til nái fram að ganga vegna mikils fjölda mála sem mundu tefjast og hljóta kostnaðarsamari meðferð en nauðsyn krefur að öðrum kosti.
Þær efnisbreytingar sem lagt er til að gerðar verði á 28. gr. í samræmi við þá brýnu þörf sem lýst hefur verið hér að framan koma fram í 2. gr. frv. og eru helstar þessar:
1. Að umfang ákæruvalds lögreglustjóra byggist á almennri ákvörðun ríkissaksóknara en skv. 1. mgr. 28. gr. fara lögreglustjórar með ákæruvald fyrir brot á þeim ákvæðum sem tilgreind eru í a.--c.-liðum 1. mgr. og auk þess getur ríkissaksóknari falið þeim ákæruvald í öðrum málum skv. 2. mgr.
2. Að almenn heimild ríkissaksóknara til að fela lögreglustjórum ákværuvald er rýmkuð þannig að í stað þess að heimildin miðist við að brot varði sektum, upptöku eigna eða varðhaldi verði miðað við að brot varði sektum, upptöku eigna, varðhaldi eða fangelsi allt að tveimur árum.
3. Að auk brota þar sem refsimörk falla undir almenna viðmiðun í 2. lið hér að framan verði ríkissaksóknara heimilt að fela lögreglustjórum ákæruvald vegna brota á lögum um ávana- og fíkniefni, áfengislögum, tollalögum, lögum um skotvopn, sprengiefni og skotelda, lögum um fuglaveiðar og fuglafriðun og 219. gr. almennra hegningarlaga ef brot á þeirri grein tengist jafnframt umferðarlagabrotum og 1. mgr. 259. gr. sömu laga að því er tekur til nytjastuldar á bifreið og öðrum vélknúnum farartækjum en þó ekki til nytjastuldar á skipi eða flugfari.
Auk þessarar breytingar sem fram kemur í 2. gr. frv. er í 3. gr. lagt til að aðild að kröfugerð um kyrrsetningu verði breytt á þann veg að í stað ákæranda geti sá sem rannsókn stýrir eða ríkissaksóknari gert kröfu um kyrrsetningu ef nauðsyn þykir bera til. Eins og greinin er nú geta lögreglustjórar ekki sett fram slíka kröfu nema brot sem til rannsóknar er heyri undir ákæruvald þeirra svo sem hugtakið ,,áríðandi`` í 1. mgr. 85. gr. laganna um meðferð opinberra mála hefur verið túlkað í héraðsdómi frá sl. hausti. Líklegast er að á þetta ákvæði reyni í upphafi rannsókna á brotum sem almennt heyra undir ákæruvald ríkissaksóknara. Nauðsynlegt getur verið að slík tryggingarráðstöfun sé gerð strax og það kunni að spilla fyrir því að hún nái fram að ganga ef leita þurfi atbeina ríkissaksóknara í hverju einstöku máli.
Þá er í 5. gr. lagt til að 120. gr. um útgáfu fyrirkalls og birtingu ákæru verði breytt og vísast nánar til athugasemda við þá grein. Aðrar breytingar fela einungis í sér orðalagsbreytingar.
Ég legg til, frú forseti, að frv. verði að lokinni þessari umræðu vísað til 2. umr. og hv. allshn. En ég leyfi mér að minna á að brýn þörf er á að hraða afgreiðslu málsins sem nokkur kostur er til að koma í veg fyrir að mál tefjist um of á saksóknarstigi.
Frú forseti. Ég mæli hér fyrir frv. til laga um breytingu á lögum um meðferð opinberra mála, nr. 19/1991, og varðar breytingin aðallega ákværuvald lögreglustjóra og takmörk þess. Er um þetta fjallað í 28. gr. laganna um meðferð opinberra mála.
Ákvæði 28. gr. laganna um ákæruvald lögreglustjóra voru nýmæli og í frv. því sem varð að lögum nr. 19/1991 var ákvæðið mótað á þann veg að ákværuvald lögreglustjóra var afmarkað við tilteknar tegundir minni háttar brota. Þegar gildistaka laganna var undirbúin hjá dómsmrn. á sínum tíma kom í ljós að ef ákvæði 28. gr. stæði óbreytt eins og greinin var samþykkt með lögum nr. 19/1991 mundi það þýða að embætti ríkissaksóknara fengi umtalsverðan fjölda af minni háttar málum til meðferðar sem ekki væri unnt að afgreiða með öðrum hætti en útgáfu ákæru af hálfu embættis ríkissaksóknara og síðan dómstólameðferð. Í flestum tilvikum væri hér um að ræða mál sem samkvæmt eldri lögum um meðferð opinberra mála voru afgreidd með dómsátt oft án afskipta embættis ríkissaksóknara.
Mörg þessara mála eru veigaminni en lögreglustjórum var falið ákværuvald um samkvæmt 28. gr. Því hlutaðist ráðuneytið til um þær breytingar á greininni sem samþykktar voru með 2. tölul. 107. gr. laga nr. 92/1991 þar sem rætt er um minni háttar mál. Í þessu sambandi var jafnframt haft í huga að skilyrði þess að unnt væri að ljúka máli án dómstólameðferðar skv. 2. mgr. 115. gr. laga um meðferð opinberra mála er að lögreglustjóri hafi ákæruvald um það samkvæmt 28. gr.
Með dómi Hæstaréttar, uppkveðnum 7. jan. 1993, var túlkað hvernig ríkissaksóknari mætti beita heimild 2. mgr. 28. gr. laga um meðferð opinberra mála til að fela lögreglustjórum ákæruvald samkvæmt þeirri málsgrein. Í dómi Hæstaréttar segir svo, með leyfi forseta:
,,Í framangreindum c-lið 1. mgr. 28. gr. laga 19/1991 sker refsirammi brota úr um það hvort lögreglustjórar fara með ákæruvald vegna þeirra. Í 2. mgr. 28. gr. laganna, sbr. 2. tölul. 107. gr. laga nr. 92/1991, er einungis talað um ,,minni háttar mál`` án nánari skilgreiningar. Þar sem þannig háttar til er rétt að sama viðmiðun gildi um afmörkun þessara brota og fram kemur í c-lið 1. mgr. Er það í samræmi við lögin að öðru leyti.
Með þeirri breytingu, sem gerð var á 28. gr. laga nr. 19/1991 með 2. tölul. 107. gr. laga nr. 92/1991, verður lögreglustjórnum samkvæmt framansögðu ekki fengið ákæruvald vegna brota gegn almennum hegningarlögum liggi þyngri viðurlög við þeim en sekt, upptaka eigna eða varðhald. Ríkissaksóknara var því eigi heimilt að fela lögreglustjórum ákæruvald vegna brota á 217. gr. almennra hegningarlaga eins og hann gerði í áðurnefndu bréfi 22. apríl 1992.``
Í tilefni af þessari niðurstöðu Hæstaréttar ritaði ríkissaksóknari dómsmrn. bréf þar sem hann lýsti því að brýnt væri að leggja fram frv. til laga um breytingu á ákvæðum 28. gr. laga um meðferð opinberra mála til að taka af öll tvímæli um þá lagastefnu sem ætla yrði að hefði verið mörkuð með 2. tölul. 107. gr. laga nr. 92/1991 um breytingu á fyrrnefndri 28. gr. Enn fremur segir hann að sú lagabreyting, sem hann lagði til í bréfinu og hér er komin fram í frv. í meginatriðum, mundi að hans áliti tryggja þá málaflokka og starfsskiptingu sem komið var á og unnið hefur verið eftir á milli ríkissaksóknara og lögreglustjóranna í landinu í kjölfar réttarfarsbreytinganna er tóku fyrst gildi 1. júlí sl. og jafnframt mundi lagabreytingin afstýra þeirri miklu röskun og óhjákvæmilegu töfum er yrðu á rekstri mikils fjölda mála sem rekin eru af hálfu lögreglustjóranna um allt land samkvæmt þeim reglum sem settar höfðu verið og talið var að hefðu viðhlítandi lagastoð.
Í niðurlagi bréfins segir ríkissaksóknari, með leyfi forseta.
,,Ég mælist eindregið til þess að dómsmrn. hlutist til um að umbeðin lagabreyting fái framgang svo fljótt sem mögulega verður við komið og það áður en hlé verður gert á störfum Alþingis.``
Við þessi orð ríkissaksóknara mætti bæta langri tölu um það hversu brýnt það er að sú breyting sem hér er lögð til nái fram að ganga vegna mikils fjölda mála sem mundu tefjast og hljóta kostnaðarsamari meðferð en nauðsyn krefur að öðrum kosti.
Þær efnisbreytingar sem lagt er til að gerðar verði á 28. gr. í samræmi við þá brýnu þörf sem lýst hefur verið hér að framan koma fram í 2. gr. frv. og eru helstar þessar:
1. Að umfang ákæruvalds lögreglustjóra byggist á almennri ákvörðun ríkissaksóknara en skv. 1. mgr. 28. gr. fara lögreglustjórar með ákæruvald fyrir brot á þeim ákvæðum sem tilgreind eru í a.--c.-liðum 1. mgr. og auk þess getur ríkissaksóknari falið þeim ákæruvald í öðrum málum skv. 2. mgr.
2. Að almenn heimild ríkissaksóknara til að fela lögreglustjórum ákværuvald er rýmkuð þannig að í stað þess að heimildin miðist við að brot varði sektum, upptöku eigna eða varðhaldi verði miðað við að brot varði sektum, upptöku eigna, varðhaldi eða fangelsi allt að tveimur árum.
3. Að auk brota þar sem refsimörk falla undir almenna viðmiðun í 2. lið hér að framan verði ríkissaksóknara heimilt að fela lögreglustjórum ákæruvald vegna brota á lögum um ávana- og fíkniefni, áfengislögum, tollalögum, lögum um skotvopn, sprengiefni og skotelda, lögum um fuglaveiðar og fuglafriðun og 219. gr. almennra hegningarlaga ef brot á þeirri grein tengist jafnframt umferðarlagabrotum og 1. mgr. 259. gr. sömu laga að því er tekur til nytjastuldar á bifreið og öðrum vélknúnum farartækjum en þó ekki til nytjastuldar á skipi eða flugfari.
Auk þessarar breytingar sem fram kemur í 2. gr. frv. er í 3. gr. lagt til að aðild að kröfugerð um kyrrsetningu verði breytt á þann veg að í stað ákæranda geti sá sem rannsókn stýrir eða ríkissaksóknari gert kröfu um kyrrsetningu ef nauðsyn þykir bera til. Eins og greinin er nú geta lögreglustjórar ekki sett fram slíka kröfu nema brot sem til rannsóknar er heyri undir ákæruvald þeirra svo sem hugtakið ,,áríðandi`` í 1. mgr. 85. gr. laganna um meðferð opinberra mála hefur verið túlkað í héraðsdómi frá sl. hausti. Líklegast er að á þetta ákvæði reyni í upphafi rannsókna á brotum sem almennt heyra undir ákæruvald ríkissaksóknara. Nauðsynlegt getur verið að slík tryggingarráðstöfun sé gerð strax og það kunni að spilla fyrir því að hún nái fram að ganga ef leita þurfi atbeina ríkissaksóknara í hverju einstöku máli.
Þá er í 5. gr. lagt til að 120. gr. um útgáfu fyrirkalls og birtingu ákæru verði breytt og vísast nánar til athugasemda við þá grein. Aðrar breytingar fela einungis í sér orðalagsbreytingar.
Ég legg til, frú forseti, að frv. verði að lokinni þessari umræðu vísað til 2. umr. og hv. allshn. En ég leyfi mér að minna á að brýn þörf er á að hraða afgreiðslu málsins sem nokkur kostur er til að koma í veg fyrir að mál tefjist um of á saksóknarstigi.