Virðulegi forseti. Hér er til umræðu frv. til laga um breytingu á lögum um Evrópska efnahagssvæðið, nr. 2/1993. Verði þetta frv. að lögum er væntanlega komið að lokakafla þessa máls á Alþingi Íslendinga, alla vega umræðunni um sjálfan samninginn og innihald hans þó enn sé reyndar algerlega óljóst hvort þessi samningur verður nokkurn tímann að veruleika. Ég varð ekki vör við að hæstv. utanrrh. velti því mikið fyrir sér hvort sú gildistaka sem hér er gert ráð fyrir verði að veruleika eða hver staðan sé í þessu máli. Honum er kannski vorkunn því eins og hefur komið fram þá er hann orðinn afar leiður á þessu máli og lái honum hver sem vill.
Áður en ég kem að efnisinnihaldi þessa frv. get ég ekki látið hjá líða að velta aðeins vöngum yfir því hvað gerst hefur úti í Evrópu og hver þróunin hefur verið þar á þeim tíma sem liðinn er síðan Alþingi Íslendinga samþykkti samninginn um Evrópskt efnahagssvæði. Það er ekkert lát á umræðunni um þróun Evrópumálanna og gengur þar á ýmsu. Við höfum orðið vör við mikinn óróa á fiskmörkuðum með kröfum um nýjar takmarkanir og vörn í anda Evrópubandalagsins fyrir þá sem stunda fiskveiðar í Evrópu. Það eru enn miklar umræður og viðræður í gangi í kringum Maastricht-samkomulagið sem engan veginn hefur verið til lykta leitt. Mér verður þar sérstaklega starsýnt á þá umræðu sem á sér stað í Englandi en þar hafa komið upp ýmis sjónarmið og allsendis óvíst hvort Maastricht-samkomulagið hefur nauðsynlegan meiri hluta þar í landi. Þar eru nú uppi miklar kröfur um að málið verði lagt í dóm þjóðarinnar en stjórnvöld eru býsna treg.
Ég rakst nýlega á grein í The Times sem er skrifuð af mjög þekktum Englendingi sem heitir sir James Goldsmith, margfaldur milljóner, en þykir afar sérstakur fyrir skoðanir sínar. Hann hefur skrifað og sagt ýmislegt um þróun Evrópu og Bandaríkjanna og ekki síst beint sjónum að þeirri umræðu sem átt hefur sér stað um hagvöxt og hvernig krafa Evrópu um aukinn hagvöxt kemur heim og saman við stefnu Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun og hvert Evrópa sé að stefna með því að ætla að mynda það sem hann kallar ,,superstate`` í Evrópu eða stórveldi. Því nefni ég þetta hér að hans sjónarmið koma að miklu leyti heim og saman við þá umræðu sem við kvennalistakonur höfum haldið uppi í þessu máli sem eru einmitt þau að þessi þróun í átt til hins stóra og sterka markaðar, sem hugsaður er sem mótvægi við markaðinn í Japan og Bandaríkjunum, sé að mörgu leyti mjög óæskileg þróun miðað við þau miklu vandamál sem veröldin hefur við að glíma í umhverfismálum.
Það er nokkuð merkilegt sem fram kemur hjá sir James Goldsmith um viðhorf hans varðandi það hvers konar samfélög eru æskileg og hvers konar samfélög eigi auðveldast með að leysa sín innri vandamál. Þá er ekki verið að hugsa um efnahagsvandamál heldur þau vandamál sem snúa að mannfólkinu. Því þegar allt kemur til alls þá eru hinn eðlilegi og besti mælikvarði á samfélagið það hvernig fólki líður í hverju ríki. Hann segir einmitt að við getum mikið lært af þeirri fyrirmynd sem Evrópubandalagið horfir til, sem eru Bandaríkin, en þar hefur milljörðum á milljarða ofan verið varið til að leysa ýmiss konar vandamál eða fátækravandamál með afar litlum árangri. Þetta segir okkur að þessar stóru einingar, þar sem yfirsýnin er svo lítil, þar sem leiðin frá valdhöfum til einstaklinganna, til fólksins á þessum svæðum, er jafnlöng og raun ber vitni, þar verður einfaldlega miklu erfiðara að leysa vandamálin og kjörin, lífshamingjan virðist vera minni og verða undir í þessum stóru einingum.
Með Evrópska efnahagssvæðinu og samrunaþróuninni í Evrópu er verið að búa til stærri einingu sem á að ýta undir hvers konar flutning þannig að allt sé á ferð og flugi um álfuna, fjármagn, fólk, þjónusta og vörur, eða fjórfrelsið eins og það kallast í þessum samningi. Markmiðið er hreyfanleiki frekar en stöðugleiki. Svo ég vitni enn í þennan enska mann, James Goldsmith, þá telur hann einmitt að sagan kenni okkur að það sé upplausnin, það sé þessi mikli hreyfanleiki sem frekar kveiki vandamál en leysi þau. Allt er þetta mjög umhugsunarvert og spurningin hvort það að stefna að stöðugleika, það að við þekkjum okkar umhverfi, að við ráðum yfir því sem við erum að gera, að við ráðum sjálf för og að völdin séu í okkar höndum sé það sem skipti máli.
Hér á hinu háa Alþingi hefur verið samþykktur samningur um hið Evrópska efnahagssvæði þó reyndar væri fyrir séð að á honum yrði að gera allnokkrar breytingar.
Það frv. sem hér liggur fyrir felur ekki eingöngu í sér tæknilegar breytingar, eins og hér hefur verið nefnt, heldur eru í þessari viðbót örfáar efnislegar breytingar.
Í fyrsta lagi er um það að ræða að gerðar eru breytingar á samningnum vegna þess að Svisslendingar felldu í þjóðaratkvæðagreiðslu að gerast aðilar að EES og þar af leiðandi þarf að taka Sviss alls staðar út úr samningnum og bókunum þar sem það er nefnt á nafn og það kemur ljós við lestur þessa frv. að það er ekki lítið.
Þá hafa komið upp ýmis vandamál varðandi Liechtenstein vegna tengsla þess við Sviss. Menn hafa farið þá leið að gefa Liechtenstein nokkuð lengri aðlögunartíma en öðrum ríkjum til þess að þeir geti gengið frá sínum flóknu málum.
Í þriðja lagi er um það að ræða að Evrópubandalagið krafðist þess að EFTA-ríkin tækju á sínar herðar hlut Sviss í svokölluðum þróunarsjóði, eða þeim sjóði sem á að styðja hin fátækari ríki í Evrópubandalaginu. Þessi krafa minnir okkur einmitt á það hver það er sem ræður för í þessu samstarfi, hver það er sem setur kröfurnar og hver það er sem gengur að þeim því EFTA-ríkin áttu ekki annarra kosta völ en að skipta þessar upphæð á sig með reyndar nokkrum breytingum varðandi vaxtaniðurgreiðslur sem munu eiga sér stað hjá þessum sjóði.
Þá er það síðasta breytingin sem ég tel skipta einhverju máli í þessu samhengi. Það er að bókun 3 skuli ganga í gildi 15. apríl 1993, að því er mér skilst, að kröfu Spánverja. Þetta hefur auðvitað áhrif hér á landi og ég vildi gjarnan fá skýringu hjá hæstv. utanrrh. hvað hér er á ferð. Hvað þýðir þetta? Hvað þýðir þetta fyrir Íslendinga? Hvað þýðir þetta fyrir viðskipti með landbúnaðarvörur? Það kom fram í fréttum að þetta þýðir örlítið tap á tollatekjum en spurningin er sú að ef hér hefst innflutningur á landbúnaðarvörum í samræmi við bókun 3, sem nær þá einkum til sýrðra mjólkurvara, þá er spurningin hvort íslenskur landbúnaður sé undir það búinn. Hafa verið gerðar nauðsynlegar ráðstafanir til þess að mæta þessari opnun sem kemur fyrr en menn áttu von á?
Varðandi þennan samning þá er mín afstaða sú að sem andstæðingur EES-samningsins er ég ekkert sáttari við þessa viðbót en annað það sem fylgdi þessum samningi. Það er náttúrlega ýmislegt að koma í ljós í kjölfar EES-samningsins og við erum farin að sjá lagafrv. í þeim anda sem við eigum eflaust eftir að fá meira af. Lagafrv. sem við verðum að samþykkja en koma hvergi nærri íslenskum veruleika, svo sem um skipgengar vatnaleiðir, ferðir yfir landamæri og fleira. Ég verð að segja að mér finnst heldur nöturlegt á 150 ára afmæli Alþingis að horfa upp á að við skulum neyðast til að afgreiða lagafrv. af þessu tagi. Þetta minnir okkur á það valdaafsal sem var samþykkt með þessum samningi.
Spurningunni um hvað er fram undan er ósvarað. Hvernig meta menn það ástand sem fram undan er? Við vitum að Noregur, Finnland, Svíþjóð og Austurríki hafa lagt inn umsókn hjá Evrópubandalaginu og þegar er farið að meðhöndla þær umsóknir. En það er líka mikil andstaða í þessum löndum, einkanlega í Noregi og Svíþjóð, við aðild að Evrópubandalaginu og þess vegna allsendis óljóst hvort af aðild verður. Því er þeirri spurningu enn þá ósvarað hvort Evrópska efnahagssvæðið er millileikur og hvort við munum standa ein utan Evrópubandalagsins innan örfárra ára ásamt Sviss og Liechtenstein að sinni alla vega eða hvort þróunin verður sú að EES verði varanlegt fyrirbæri.
Ég get ítrekað þá skoðun mína, sem reyndar hefur verið skoðun Kvennalistans frá upphafi, að það hefði verið nær og það sé rétt að hefja tvíhliða viðræður við Evrópubandalagið þar sem fyrst og fremst verði lögð áhersla á viðskipti við Evrópubandalagið en hinn þátturinn, allt það valdaafsal og stjórnunarþátturinn sem felst í þessum samningi, verði látinn lönd og leið. Allt bendir til á þessari stundu að samningurinn við EES verði að veruleika þótt ýmislegt kunni að tefja gildistöku hans en við hljótum að verða
að taka afstöðu til framhaldsins, ekki eingöngu hvernig þróun við höldum að muni eiga sér stað heldur hvernig við viljum þróa þetta samband og þessi viðskipti við Evrópubandalagið. Ég tel affarasælast fyrir okkur að við náum tvíhliða samningi við Evrópubandalagið.
Það gerðist auðvitað, sem maður átti von á í kjölfar þess að umræðunni lauk á Alþingi um Evrópska efnahagssvæðið, að þegar í stað kæmu upp vangaveltur um aðild Íslands að Evrópubandalaginu. Það hefur verið haldið viðskiptaþing þar sem fulltrúar voru spurðir álits á því hvort Íslendingar ættu að sækja um aðild að EB. Þar kom í ljós, sem vænta mátti, að meiri hluti var á móti því að sækja um aðild en vildi gjarnan prófa, vildi senda inn prufuumsókn, og kanna viðbrögðin hjá EB.
Það var haldin ráðstefna um landbúnaðarmál í gær á vegum Evrópubandalagsins og annarra aðila og það er von á því að svokallaður kengúruhópur haldi ráðstefnu. Hvort sem okkur líkar betur eða verr þá er umræðan um aðild að Evrópubandalaginu komin upp á yfirborðið. Þar er ekki síst að minnast yfirlýsinga hæstv. utanrrh. fyrr á þessu ári, í janúar held ég að það hafi verið, þar sem hann lýsti því að Íslendingar væru tíu árum á eftir öðrum í þróuninni. Manni skildist helst að það þýddi að það mundu líða tíu ár þangað til aðild að Evrópubandalaginu kæmist á dagskrá fyrir alvöru. En það voru ekki allir hrifnir af þessum ummælum, m.a. hnýtti Morgunblaðið í hæstv. utanrrh. og fannst að þessi umræða ætti engan rétt á sér.
Mér finnst eðlilegt og það hlýtur að vera eðlilegt að við veltum fyrir okkur öllum þeim möguleikum sem eru uppi í stöðunni og að við gerum okkur grein fyrir því hvað þeir þýða. En það hefur ekkert það gerst í þróun þessara mála sem hefur breytt minni skoðun á því að ég tel að við hefðum átt að velja aðrar leiðir en þá að gerast aðilar að Evrópsku efnahagssvæði og það hefur ekkert það gerst sem breytir þeirri skoðun minni að aðild að Evrópubandalaginu komi ekki til greina fyrir Íslendinga.