Virðulegi forseti. Ég vil taka undir það að í þessu frv. eru ýmis ágæt nýmæli sem horfa til heilla og jafnframt lýsa ánægju minni með þau sinnaskipti sem orðið hafa í Alþb. varðandi afstöðu til þessara mála. Það var ekki aðeins frv. hv. þm. Geirs H. Haarde sem ég vildi gjarnan vitna til. Það vildi svo til árið 1988 í ríkisstjórn Steingríms Hermannssonar sem í áttu sæti þrír hv. þm. Alþb., þar á meðal sá hv. þm. Alþb. sem er 1. flm. þessa frv., að heilbr.- og trmrh. í þeirri ríkisstjórn, hv. þm. Guðmundur Bjarnason, skipaði nefnd sem falið var að endurskoða lög og reglur um atvinnuleysistryggingar hér á landi. Nefndin skilaði skýrslu í nóvemberlok árið 1989 og í nefndinni var einmitt ágreiningur um það hvort bæri að lögfesta hér á Íslandi þau sjálfsögðu mannréttindi að allir væru jafnir fyrir lögum, líka þeim lögum er fjalla um rétt fólks til atvinnuleysisbóta. Hæstv. þáv. heilbr.- og trmrh. gekk frá frv. um þau efni þar sem gert var einmitt ráð fyrir því að þessi mannréttindi sem nú er verið að ræða um yrðu leidd í lög. Og hann kynnti þetta frv. sitt á ríkisstjórnarfundi og lagði með sinni kynningu athugasemdir frá sérfræðinganefnd Evrópuráðsins varðandi framkvæmd Íslands á ákvæði í félagsmálasáttmála Evrópu um að allir menn skuli eiga rétt á að njóta félagslegrar velferðarþjónustu. En í þessum athugasemdum sérfræðinganefndarinnar sagði
m.a., með leyfi forseta:
,,Nefndin veitti því enn fremur athygli að samkvæmt lögum nr. 64/1981, [þ.e. lögum um atvinnuleysistryggingar] eiga aðeins félagar í stéttarfélögum rétt á atvinnuleysisbótum. Með tilliti til þess að það að svipta launamann rétti til fjárhagslegrar verndar ef hann er atvinnulaus er óverjandi ráðstöfun sem hefur þann tilgang að neyða hann til að ganga í eða vera áfram félagi í stéttarfélagi hlaut nefndin að komast að þeirri niðurstöðu að ofangreind lög brytu í bága við anda og bókstaf 5. gr. sáttmálans.``
Þessa niðurstöðu lagði hv. þáv. heilbr.- og trmrh. fyrir ríkisstjórnina þegar hann óskaði eftir því að fá að flytja frv. um að afnema skylduaðildina að stéttarfélögunum. Það var ekki samþykkt í ríkisstjórninni vegna andstöðu Alþb. Hér hafa því orðið mikil sinnaskipti sem ástæða er til að fagna. Það eru fleiri dæmi um þau sinnaskipti sem hér hafa orðið. Það vildi svo til að það var formaður Alþb., Ólafur Ragnar Grímsson, sem lagði fram haustið 1990 frv. til laga um tryggingagjald. Tryggingagjaldi var ætlað að koma í stað launaskatts, lífeyristryggingagjalds, slysatryggingagjalds, vinnueftirlitsgjalds og iðgjalds í Atvinnuleysistryggingasjóð. Samkvæmt því skyldi gjaldskyldur vegna tryggingagjalds hver sá aðili sem innti af hendi eða reiknaði greiðslur sem teldust laun. Þannig tók gjaldskylda til allra launagreiðenda svo sem einstaklinga, félaga, sjóða og stofnana, sveitarfélaga og stofnana þeirra, ríkissjóðs, ríkisstofnana, erlendra verktaka og allra þeirra aðila sem greiða laun eða hvers konar þóknana fyrir starf. Jafnframt skyldi gjaldskyldan ná til allra þeirra sem vinna við eigin atvinnurekstur eða stunda sjálfstæða starfsemi og tekjum af þessu gjaldi skyldi m.a. ráðstafa svo að 0,15% af gjaldstofni rynni til Atvinnuleysistryggingasjóðs. Þetta eru m.a. fyrir utan mannréttindasjónarmiðin helstu rökin fyrir því að allir þeir launamenn, sjálfstæðir atvinnurekendur og aðrir sem iðgjald er greitt fyrir til Atvinnuleysistryggingasjóðs, eigi rétt á að njóta þar sambærilegra réttinda. Það var formaður Alþb. sem lagði fram þetta frv. sem síðar varð að lögum. En í greinargerðinni með frv. sagði hann orðrétt, með leyfi forseta: ,,Sú breyting sem verður á gjaldtöku til Atvinnuleysistryggingasjóðsins breytir á engan hátt núv. skipan á rétti til atvinnuleysisbóta að því er varðar hverjir eigi rétt til bótanna, hve háar og miðað við hvaða tímabil.``
Þannig að það var alveg ljóst að það var mjög eindregin skoðun fjmrh. þáv., formanns Alþb., og væri sjálfsagt að ítreka það með tilvitnanir í hans eigin orð þegar hann mælti fyrir þessu frv., það var mjög afdráttarlaus skoðun hans, að jafnvel sú gerð að skylda alla launamenn til að greiða iðgjöld til Atvinnuleysistryggingasjóðs ætti ekki og væri ekki forsenda þess að breyta út af þeim lögum sem þá voru í gildi og enn eru í gildi um að sumir eigi að vera jafnari fyrir lögunum en aðrir, sumir eigi rétt á atvinnuleysisbótum en aðrir ekki. Ég tek undir það með hv. þm. Geir H. Haarde að hér hefur orðið mjög mikil stefnubreyting hjá Alþb. á mjög skömmum tíma og er þá vonandi tryggt að þessi þáttur mannréttindamála verði afgreiddur með stuðningi allra flokka á Alþingi Íslendinga, líka Alþb.
Þetta vildi ég láta koma fram hér en einnig vildi ég, með leyfi forseta, vekja athygli á því að þeir sem frv. þetta hafa smíðað virðast af einhverjum ástæðum, hverjar svo sem þær eru, ég vil ekki leiða neinar getur að því, hafa verið að flýta sér mjög mikið þegar þeir lögðu síðustu hönd á frv. því ef það væri samþykkt eins og það kemur frá hv. þm. og yrði að lögum og lögum um atvinnuleysistryggingar yrðu þá þannig breytt, þá væri ekki auðvelt að framkvæma þau lög því þar mundi reka sig eitt á annars horn þar sem menn væru að breyta stæði óbreytt í lögunum þannig að það hefur nú ekki verið mikil vandvirkni sem fylgt hefur þessari lagasmíð. Og af einhverjum ástæðum, ég ætla engar getur að leiða að því, þá hefur mönnum legið svo mikið á að koma þessu frv. fram á Alþingi að það virðist vera að þeir hafi hætt að lesa gildandi lög um atvinnuleysistryggingar eftir að menn voru komnir í gegnum svona fyrri helming greinanna. Og mig langar til þess mönnum til nokkurra upplýsinga að vísa til slíkra athugasemda.
Það stendur í athugasemd með 2. gr. frv. og kom fram hjá hv. frummælanda að ætlunin sé að Atvinnuleysistryggingasjóður verði sjálfstæð stofnun og starfsemi hans tekin út úr Tryggingastofnun ríkisins. Það er gott og blessað. En frv. gerir hins vegar ekki ráð fyrir því að breyta 7. gr. í gildandi lögum þar sem stendur orðrétt, með leyfi forseta:
,,Tryggingastofnun ríkisins skal annast sjóðsvörslu, reikningshald og daglega afgreiðslu fyrir Atvinnuleysistryggingasjóð í umboði sjóðsstjórnar og undir umsjá hennar.
Sjóðurinn skal greiða stofnuninni þóknun fyrir þjónustu hennar samkvæmt samkomulagi milli aðila. Náist ekki samkomulag skal ráðherra skera úr ágreiningi.
Handbært fé sjóðsins skal Tryggingastofnun ríkisins ávaxta, eftir því sem við verður komið, í lánastofnunum á þeim stöðum þar sem fé sjóðsins fellur til.``
Hv. flm. gera ekki ráð fyrir því að þessari grein í gildandi lögum verði neitt breytt, hún standi áfram. Þó gera þeir ráð fyrir því í sínu eigin frv. og taka það sérstaklega fram í grg. og framsögu að markmið frv. sé að gera Atvinnuleysistryggingasjóð að sjálfstæðri stofnun og starfsemi hans tekin frá Tryggingastofnun ríkisins. Og ég spyr: Mundi nú ekki vefjast fyrir mönnum framkvæmdin þegar í einni grein frv. stendur að nú eigi að taka Atvinnuleysistryggingasjóð burt úr Tryggingastofnun ríkisins, en 7. gr. laganna sem mundu gilda áfram séu skýlaus fyrirmæli um það að Tryggingastofnun ríkisins skuli annast sjóðsvörslu, reikningshald og daglega afgreiðslu Atvinnuleysistryggingasjóðs. Eitthvað hefur mönnum nú legið á og það meira en lítið að koma verkinu frá sér því að þessi frumvarpssamningur hefur verið unnin á þann hákristilega hátt að hægri höndin virðist ekki hafa haft hugmynd um það hvað sú vinstri var að gera.
Þetta er nú ekki það eina, því miður vegna þess að það er ekki gert ráð fyrir því að breyta 30. og
31. gr. gildandi laga, en þar stendur, með leyfi forseta:
,,Úthlutunarnefndir annast greiðslu bóta til einstakra bótaþega nema þær kjósi að fela það Tryggingastofnun ríkisins eða umboðsmönnum hennar.
Umboðsmenn Tryggingastofnunar ríkisins skulu mánaðarlega senda Tryggingastofnuninni bótaskrár, sem þeir hafa afgreitt í liðnum mánuði, ásamt fylgiskjölum.``
Lásu hv. flm. frv. aldrei gildandi lög eða lá þeim svo mikið á að koma frv. frá sér að þeir höfðu ekki tíma til þess að gá að því hvort þeir væru nú búnir að koma vilja sínum fram í frv. eins og þeir lýsa honum sjálfir í grg. og í framsögu hv. flm.? Það er sem sagt ekki gert ráð fyrir að breyta þessari grein heldur um skyldur Tryggingastofnunar ríkisins gagnvart Atvinnuleysistryggingasjóði og eigi heldur 31. gr. sem hljóðar svo, með leyfi forseta:
,,Stjórn sjóðsins skal fylgjast með störfum úthlutunarnefnda og Tryggingastofnunar ríkisins og umboðsmanna hennar um allt er atvinnuleysisbætur varðar.``
Með öðrum orðum, það er verið að leggja stjórn Atvinnuleysistryggingasjóðs þá skyldu á herðar að fylgjast með starfsemi Tryggingastofnunar ríkisins og umboðsmanna hennar eftir að að sögn flm. búið er að taka Atvinnuleysistryggingasjóð afdráttarlaust út úr Tryggingastofnun. Ég er hræddur um að hv. 1. flm. þessa frv. mundi nú eitthvað hafa haft að segja um vinnubrögð heilbrrn. ef það hefði sent frá sér svona handarbakavinnuverk. Og ég spyr enn, hvað lá mönnunum svona mikið á? Hvernig stendur á því að þær breytingar sem þeir ætluðu sér að gera á gildandi lögum eru svo illa unnar að ef þær eru samþykktar mundi eitt reka sig á annars horn í lögum um atvinnuleysistryggingar, jafnvel um einföldustu atriði þeirra framkvæmda sem hv. flm. þykjast vera að gera.
Þá er í 3. gr. frv. þeirra alþýðubandalagsmanna gert ráð fyrir að ríkissjóður skuli greiða sérstakt framlag til þeirra atvinnuleysisbóta og réttinda sem kveðið er á um í lögunum. Í athugasemdum er þess getið að með þessu sé gert ráð fyrir að ríkissjóður greiði sérstaklega þann kostnað sem til fellur vegna frv. Og ég spyr: Hættu flm. að lesa lög um atvinnuleysistryggingar í miðjum klíðum? Hvernig stendur á því að þetta ákvæði er sett inn í frv.? Ég spyr vegna þess að í 38. gr. gildandi laga, sem að vísu er mjög aftarlega í lögunum þannig að ef menn hafa ekki lesið nema helminginn í lagatextanum, þá hefur það náttúrlega farið fram hjá mönnum, segir svo orðrétt, með leyfi forseta:
,,Nú skortir sjóðinn reiðufé til að standa við skuldbindingar sínar. Skal stjórn sjóðsins þegar í stað tilkynna það ráðherra. Ríkissjóður skal leggja fram fé til að bæta úr fjárskortinum, annaðhvort sem fjárframlag eða lán.``
Lásu flm. frv. virkilega aldrei þetta ákvæði? Hvernig stendur á því að þeir telja þurfa að taka það sérstaklega fram í frv. að þetta nýmæli þurfi nú að leiða í lög um atvinnuleysistryggingar þegar umrædd ákvæði eru þegar fyrir í lögum, að vísu aftarlega í frv. þannig að það mundi fara fram hjá frumvarpssmiðum sem lægi mjög mikið á að koma frá sér verkinu og hefðu ekki tíma til að skoða það nægilega vel hvernig þeir ætluðu að vinna verkið. Virðulegi forseti, ég þekki nú til starfa hv. þm. Svavars Gestssonar. Þetta er mjög ólíkt hans starfsháttum því að hann er yfirleitt mjög vandvirkur maður og leggur sig fram um það að vinna sín verk vel. Þetta er ekki vel unnið, virðulegi forseti. Þetta er alger hrákasmíð og ég spyr: Hvað veldur? Eitthvað hefur nú legið lífið á fyrst jafnvel hv. þm. Svavar Gestsson lætur það henda sig að láta taka sig upp og festa sig upp á vegg út af svona ómerkilegum og handahófskenndum handabakavinnubrögðum því að það er eins og gervallur þingflokkurinn sem stendur að frv. hafi aldrei lesið gildandi lög.
En það er meira því að í 5. gr. frv. er gerð sú grundvallarbreyting á rétti til atvinnuleysisbóta að eins og gildandi lög eru, þá eru það skilyrði bótaréttar að viðkomandi sé atvinnulaus og í atvinnuleit. Og einstaklingur sem er veikur er ekki í atvinnuleit og hefur þess vegna ekki fengið atvinnuleysisbætur. Nú er gerð tillaga um það í frv. þeirra alþýðubandalagsmanna að breyta þessu. Út af fyrir sig getur það vel komið til mála, en í gildandi lögum, 21. gr., segir svo orðrétt í upphafi greinarinnar, með leyfi forseta:
,,Þrátt fyrir ákvæði 16.--20. gr. eiga eftirtaldir menn ekki rétt á atvinnuleysisbótum:`` Svo er talið upp. Og í 5. tölul.: ,,Þeir sem ófærir eru til vinnu af heilsufarsástæðum.``
Flm. frv. gera ekki ráð fyrir að það séu neinar breytingar gerðar á þessu ákvæði þannig að ef frv. þeirra yrðu samþykkt, þá mundu lögin enn hvað þetta mikilvæga stefnumál að þeirra sögn varðar stangast á þannig að ein greinin mundi þá gera heimilt að greiða tilteknum aðilum atvinnuleysisbætur sem í 2. gr. sömu laga væru fortakslaus ákvæði um að óheimilt væri. Og ég spyr enn: Hvernig stendur á þessu? Hvernig stendur á því að gervallur þingflokkur Alþb. vinnur sín verk svo illa að menn verða sér til skammar með þessum hætti? Það væri hægt að skilja það ef þetta hefði verið eitt atriði, ef þetta hefðu verið ein mistök. En þetta gerist hvað ofan í annað. Það er eins og hv. þm. hafi legið svo mikið á að koma málinu frá sér að þeir hafi ekki getað unnið verk sitt eins og menn.
Að lokum vil ég vekja athygli á því að það er nú ekki alger stefnubreyting hjá þeim hv. alþýðubandalagsmönnum. Þeir leggja það ekki til í þessu frv., því miður, að allir séu jafnir fyrir lögunum. Þeir vilja enn hafa það svo að sumir séu svolítið jafnari en aðrir. Eins og frá frv. er gengið gera þeir ráð fyrir því að einstaklingum sé mismunað gagnvart rétti til atvinnuleysisbóta þannig að þeir sem standa utan stéttarfélaga þurfi að vera atvinnulausir í fjórar vikur áður en þeir fá atvinnuleysisbætur á sama tíma og aðrir fá atvinnuleysisbætur eftir að hafa verið atvinnulausir í þrjá daga. Þetta er nú allt jafnréttið, virðulegi
þingmaður Geir Haarde, sem við vorum að hrósa Alþb. fyrir. Það nær þó ekki lengra en svo að það er gert ráð fyrir því að aðilar sem ekki eru í stéttarfélögum þurfi að bíða, virðulegi forseti, í fjórar vikur áður en þeir fá aðild að bótum úr sjóðnum á sama tíma og þeir sem eru í stéttarfélögum þurfa ekki að bíða nema í þrjá daga. Mér finnst þetta nú ekki vera mikið jafnrétti. Menn eru enn með sérstaka akrein fyrir þá sem betur eiga að búa í þessu kerfi en aðrir eins og alkunna er að var fyrir hina nýju stétt. En mér finnst þetta frv. ekki gott, virðulegi forseti, þó að margt sé gott og skynsamlegt í því, þá ber það í fyrsta lagi vott um afskaplega óvandvirknisleg vinnubrögð því að ég veit ekki hvernig menn ætluðu að framkvæma lög um atvinnuleysistryggingar ef frv. hv. alþýðubandalagsmanna yrði samþykkt. Þar mundi reka sig eitt á annars horn og í öðru lagi er nú því miður jafnréttishugsjónin ekki alveg orðin sú hin sama eins og hjá flestum öðrum þingflokkum þó að vissulega sé að þokast í rétta átt.