Hæstv. forseti. Ég mæli hér fyrir nál. frá meiri hluta allsh. um frv. til laga um breyting á lögum um meðferð opinberra mála, nr. 19 frá 26. mars 1991, með síðari breytingum. Þetta nál. er á þskj 987.
Nefndin hefur fjallað um málið og fékk hún á sinn fund Halldór Þorbjörnsson hæstaréttardómara frá réttarfarsnefnd. Umsagnir bárust frá fjmrn., héraðsdómi Norðurlands eystra, héraðsdómi Reykjavíkur, héraðsdómi Suðurlands, héraðsdómi Vesturlands, héraðsdómi Norðurlands vestra, ríkissaksóknara, Sýslumannafélagi Íslands, Lögmannafélagi Íslands, Dómarafélagi Íslands og lögreglustjóranum í Reykjavík. Allir þessir umsagnaraðilar voru sammála um nauðsyn þessarar lagabreytinga.
Í frv. er í fyrsta lagi lagt til að ákæruvaldi lögreglustjóra verði breytt, en það er samkvæmt 28. gr. laganna takmarkað við tilteknar tegundir minni háttar brota. Það hefur í för með sér að embætti ríkissaksóknara hefur umtalsverðan fjölda af minni háttar málum til meðferðar sem ekki er unnt að afgreiða með öðrum hætti en útgáfu ákæru og síðan dómstólameðferð. Þessi mál hefðu mörg hver verið afgreidd með dómsátt án afskipta ríkissaksóknara samkvæmt eldri lögum um meðferð opinberra mála. Markmið frv. er að ákæruvald lögreglustjóra nái til þessara mála og enn fremur að réttaröryggi almennings verði bætt með því að mál gangi hratt og vel fyrir sig.
Tilefni breytinganna er dómur Hæstaréttar frá 7. jan. 1993 þar sem túlkað var hvernig ríkissaksóknari mætti beita heimild 2. mgr. 28. gr. laganna til að fela lögreglustjórum ákæruvald. Meiri hluti nefndarinnar tekur hins vegar undir þá almennu ábendingu Lögmannafélags Íslands að viss hætta geti verið því samfara að einn og sami maðurinn annist rannsókn brotamáls, ákæri í því og sæki síðan málið. Hins vegar er rétt að benda á það í þessu sambandi að lögreglan rannsakar að sjálfsögðu mál í umboði ákæruvaldsins, þar með ríkissaksóknara, þannig að hér ætti ekki að vera mikil hætta á ferðum. Rétt er einnig að benda á að réttarfarsnefnd samdi frv. um hin nýju lög um meðferð opinberra mála og opnaði þar fyrir ákæruvald lögreglustjóra. En um þetta segir m.a. í grg. með frv., með leyfi virðulegs forseta:
,,Ákvæði 28. gr. laga um meðferð opinberra mála um ákæruvald lögreglustjóra voru nýmæli og í frumvarpi því sem varð að lögum nr. 19/1991 var ákvæðið mótað á þann veg að ákæruvald lögreglustjóra var afmarkað við tilteknar tegundir minni háttar brota. Af hálfu réttarfarsnefndar var þetta gert með því hugarfari að á síðari stigum gæti komið til athugunar að færa út ákæruvald lögreglustjóra þegar reynsla hefði fengist af þessum nýmælum.``
Reynslan hefur nú leitt í ljós þörf á þeim lagabreytingum sem hér eru lagðar til en það var einmitt eitt af meginmarkmiðum aðskilnaðar dómsvalds og framkvæmdarvalds að hraða meðferð mála til þess að tryggja enn frekar réttaröryggi. En ef þessi breyting verður ekki gerð sem hér er lögð til þá mun vinnuálag hjá ákæruvaldi og dómstólum aukast mjög og þykir ýmsum sem það sé allmikið nú þegar.
Í öðru lagi er lagt til að aðild að kröfugerð um kyrrsetningu á eignum sakbornings skv. 85. gr. laganna verði breytt þannig að sá sem stýrir rannsókn eða ríkissaksóknari geti gert kröfu um kyrrsetningu. Er breytingin lögð til í tilefni af úrskurði sem kveðinn var upp í héraðsdómi Reykjavíkur 17. september 1992. Þar var niðurstaðan sú að lögreglustjóri gæti aðeins krafist kyrrsetningar ef hann færi með ákæruvald í þeim brotaflokki sem brot heyrði til. Þörf er á að breyta ákvæðinu þannig að lögreglustjóri hafi heimild til þess að krefjast kyrrsetningar við rannsókn máls en nauðsynlegt getur verið að slík tryggingarráðstöfun sé gerð strax í upphafi rannsóknar.
Í þriðja lagi er lagt til að ákvæðum um útgáfu fyrirkalls og ákæru skv. 120. gr. laganna verði breytt. Er miðað við að frestur til fyrirkalls miðist við móttöku dómara á ákæru og skuli hann eigi síðar en þremur vikum eftir móttöku ákæru gefa út fyrirkall á hendur ákærða. Samkvæmt gildandi lögum er fresturinn fjórar vikur eftir að ákæran er gefin út. Komið hefur fyrir að birting ákæru, sem gefin hefur verið út, hefur dregist þannig að ógerlegt hefur verið fyrir dómara að gefa út fyrirkall tímanlega. Komið hafa ábendingar um að 5. gr. frumvarpsins sé ekki nógu skýr þannig að óljóst sé hvort fresturinn byrji að líða þegar máli hefur verið úthlutað dómara til meðferðar eða þegar málið berst dómstólnum. Kemur vafinn upp þar sem um fjölskipaðan dómstól er að ræða. Til þess að taka af allan vafa er lagt til að orðalagi ákvæðisins verði breytt og fyrri skilningurinn verði lagður til grundvallar.
Þessi breyting við 5. gr. mundi orðast svo:
,,Jafnframt gefur hann svo fljótt sem verða má, og eigi síðar en þremur vikum eftir að hann fær í hendur ákæru, út fyrirkall á hendur ákærða sem greinir stað og stund þingfestingar ásamt áskorun til hans um að sækja þing.``
Frv. miðar að því svo sem að framan er lýst að sníða vankanta af nýlegum lagabálki og er í samræmi við þann tilgang sem ætlunin var að ná með samþykkt þess.
Meiri hluti nefndarinnar mælir með samþykkt frv. með breytingum sem gerð er tillaga um á sérstöku þingskjali. Fjarstaddir afgreiðslu málsins voru Eyjólfur Konráð Jónsson, Ingi Björn Albertsson og Kristinn H. Gunnarsson.
Undir nál. skrifa: Sólveig Pétursdóttir, Jón Helgason, Sigbjörn Gunnarsson, Pétur Bjarnason og Björn Bjarnason.