Lagaráð Alþingis

     Flm. (Páll Pétursson) :
    Herra forseti. Ég hef á þskj. 755 leyft mér að flytja tillögu til þál. um lagaráð Alþingis. Tillgr. hljóðar svo:
    ,,Alþingi ályktar að setja á stofn lagaráð til ráðgjafar um lögfræðileg álitaefni, einkum um hvað varðar stjórnarskrá lýðveldisins, mannréttindi og alþjóðlegar skuldbindingar og til að gæta lagasamræmis. Skylt verði að leggja fyrir lagaráð öll stjfrv. þar sem kann að reyna á ákvæði stjórnarskrár.
    Lagaráð skal skipað þremur mönnum, einum tilnefndum af Lagastofnun Háskólans, einum tilnefndum af Lögfræðingafélagi Íslands og einum tilnefndum af Dómarafélagi Íslands. Skulu þeir fullnægja skilyrðum um embættisgengi hæstaréttardómara.
    Nefndir Alþingis og þingflokkar geta leitað álits lagaráðs.
    Kostnaður við störf lagaráðs greiðist af Alþingi.``
    Það hefur komið í ljós t.d. á þessu þingi að Alþingi skortir mjög óháðan aðila til að kanna og kveða upp úr um lögfræðileg álitaefni. Þetta er einkum bagalegt þegar um er að ræða viðkvæm deilumál sem snerta stjórnarskrá Íslands, mannréttindamál og alþjóðlegar skuldbindingar og þegar gæta þarf lagasamræmis. Við síðustu endurskoðun þingskapalaga var rædd sú hugmynd að setja á stofn sérstaka stjórnlaganefnd skipaða alþingismönnum. Sú hugmynd hlaut ekki byr að því sinni.
    Nú getum við alþingismenn leitað ráðgjafar hjá starfsmönnum Alþingis eða annars staðar. Ráðuneytin hafa á sínum snærum lögfræðinga og það er út af fyrir sig góðra gjalda vert, en þetta er ekki nægilegt þegar um mjög viðkvæm og flókin úrlausnarefni er að ræða og það er enginn óháður aðili til þess að fást við slík mál. Starfsmenn þingflokka sem sumir eru a.m.k. löglærðir kunna að vera háðir sínum flokkum og starfsmenn ráðuneyta lúta húsbóndavaldi ráðherra sinna. Það sama gildir eða kann að gilda þegar ráðherra velur tiltekna lögfræðinga til að kanna ákveðin mál. Það leiðir af sjálfu að t.d. stjórnarandstaða tortryggir álit sem ráðherra eða starfsmenn annarra flokka kunna að gefa.
    Ríkisendurskoðun var deild í fjmrn. þangað til 1987 og laut stjórn fjmrh. Þessu var breytt að tilhlutan ríkisstjórnar Steingríms Hermannssonar og Ríkisendurskoðun gerð að óháðri, sjálfstæðri stofnun undir Alþingi. Engum blandast hugur um að þetta var mikið framfaraspor. Ríkisendurskoðun öðlaðist sjálfstæði við það að verða óháð fjmrh. og hefur eftir breytinguna getað beitt sér af öryggi og jafnvel beint gagnrýni að fjmrh. þannig að Ríkisendurskoðun er orðin öflug og þörf stofnun í stjórnkerfi okkar. Og það er einmitt hliðstæð aðferð sem ég tel að við eigum að beita í þessu efni með lagaráði.
    Meðal grannþjóða okkar er lögfræðilegri ráðgjöf við þjóðþingin háttað með ýmsu móti. Danska þingið hefur látið taka saman yfirlit um lögfræðilegt eftirlit og sérfræðiráðgjöf í ýmsum þjóðþingum Evrópuríkja og það fylgir hér með á þskj. sem fskj.
    Í öllum þessum ríkjum hvílir sú skylda á þingforseta að athuga hvort frv. sé í samræmi við stjórnarskrá áður en þau eru tekin á dagskrá. Ef samt sem áður koma upp efasemdir við meðferð máls um hvort það sé í samræmi við stjórnarskrá, þá er mismunandi úrræðum beitt í einstökum ríkjum. Danir hafa til þessa beitt þeirri aðferð að forseti þingsins hefur í samráði við þingskapalaganefndina notið ráðgjafar lagadeildar og nefndadeildar þingsins og lagadeildar dómsmálaráðuneytisins. Þetta hefur valdið gagnrýni og uppi eru hugmyndir um stofnun sérstaks lagaráðs þar sem álit dómsmálaráðuneytisins gætu verið vilhöll. Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Poul N. Rasmussen er kveðið á beinlínis um stofnun lagaráðs og þar segir í lauslegri þýðingu:
    ,,Ríkisstjórnin mun í samráði við þingflokkana leggja fram frv. til laga um lagaráð. Lagaráðið skal vera ráðgefandi um meginálitamál, sérstaklega hvað varðar túlkun stjórnarskrár, skyldur vegna mannréttinda og aðrar alþjóðlegar skuldbindingar.``
    Þess má geta hér að fram kom nokkur gagnrýni á danska þinginu að ríkisstjórnin sem slík færi að taka þetta mál upp á sína arma. Eðlilegra væri að þingið hefði um þetta alla forustu.
    Herra forseti. Það er ófullnægjandi skipan sem Alþingi býr við og ef maður ber það saman við hvernig staðið er að málum í öðrum löndum, þá er það gert með miklu markvissari hætti víðast hvar. Sem betur fer getur Hæstiréttur dæmt endanlega í slíkum málum en það gerist ekki fyrr en lög hafa verið sett og mál höfðað. Það er óskynsamlegt. Það væri réttara að óháður aðili leiðbeindi þinginu og kæmist að niðurstöðu um álitamál strax þegar frv. væri til meðferðar. Að sjálfsögðu hefði Hæstiréttur síðasta orðið samt sem áður ef svo færi að Alþingi samþykkti eða setti lög sem ekki stæðust og einhver teldi fara í bága við stjórnarskrá og hæfi málarekstur.
    Hér eru líka á fskj., herra forseti, lögin um laganefnd nr. 48 frá 14. júní 1929. Þau lög hafa aldrei orðið virk og sú skipan sem þar er lögð til er ekki að mínum dómi nægilega markviss. Ég tel og geri mér ekki vonir um að þetta mál hljóti afgreiðslu á þessu þingi en ég ber það fram til þess að koma málinu í umræðu og viðra þessa hugmynd og fá menn til að hugsa um málið og í framhaldi af því ber að sjálfsögðu að semja frv. og setja lög og stofnsetja lagaráð.
    Að lokinni þessari umræðu legg ég til að málinu verði vísað til hv. allshn. Ég mun ekki orðlengja þetta meira, herra forseti, enda er orðið næsta dauflegt í salnum.