Virðulegi forseti. Það verður nú ekki annað sagt um frammistöðu hæstv. félmrh. hér í kvöld en hún hafi lagt sig fram um það að fylgja orðum forsrh. frá því í gærkvöld sem sagði eitthvað á þá lund að þjóðin yrði því fegnari sem þingið afkastaði minna. Ráðherrann er greinilega hér með ummælum sínum í garð bæði þingmanna og fjarstaddra embættismanna að lengja umræðuna og kalla á hörð viðbrögð og kröfur um fund í félmn. til þess að gefa mönnum færi á að svara fyrir ásakanir sem fram eru bornar af æðsta yfirmanni þeirra, hæstv. félmrh., þar sem þeir hafa ekki tök á því að verja sig á þeim vettvangi þar sem hæstv. ráðherra kaus að skjóta skotum sínum. Mér þótti satt að segja nokkuð langt gengið í árásum ráðherra á embættismenn Húsnæðisstofnunar ríkisins og vil minna á að það var ákveðið á fundi félmn. í morgun að halda annan fund til þess að taka út eða afgreiða tvö mál sem skilin voru eftir af þeim fundi. Og þar sem fyrir liggur að fundur verður haldinn í nefndinni, þá er einboðið að óska eftir því að þetta mál verði þar tekið til umræðu og til fundarins kvaddir þeir sem hlut eiga að máli. Þeirri ósk er hér með komið á framfæri, virðulegi forseti, og vænti ég þess að forseti muni haga svo þingstörfum á morgun að nefndarfundir geti farið fram, a.m.k. þeir sem sérstaklega hafa verið ákveðnir og full ástæða er til að staðið verði við að verði haldnir.
Það kom ýmislegt fram í máli hæstv. ráðherra sem þarf að fara yfir nokkrum orðum. Það kom t.d. í fyrsta lagi fram að Húsnæðisstofnun ríkisins hefði sjálfdæmi í gjaldtöku eins og ráðherran komst að orði.
Vegna þessara ummæla þótti mér nauðsynlegt að sækja mér þau gögn sem ég gat komið höndum yfir í fljótheitum sem varða þetta mál og mér þykir rétt að fara aðeins yfir þau gögn til að varpa skýrara ljósi á málið en fram kemur í fullyrðingu ráðherrans.
Ég vil geta þess áður en ég rek þau bréf sem ég hef undir höndum og varða þetta mál, að fjárhagsrammi stofnunarinnar er ákveðinn í fjárlögum. Þar eru ákveðnar hreyfingar, tekjur og gjöld, og m.a. sértekjur eru ákvarðaðar í fjárlögum þannig að það er hæstv. ráðherra stýrir að mestu leyti þeim ramma sem embættismenn og húsnæðismálastjórn eiga að vinna eftir í þessum efnum. Talið um sjálfdæmi er því sjálffallið á þeirri skýringu að það er ráðherrann sjálfur sem í raun ræður mestu um það hvernig fyrirmæli Alþingi gefur stofnuninni.
En víkjum þá að þessum erindum sem ég vildi koma hér á framfæri varðandi fullyrðingu ráðherrans um sjálfdæmi stofnunarinnar í gjaldtöku. Þar vil ég fyrst lesa upp, með leyfi forseta, bréf frá félmrn. til Húsnæðisstofnunar ríkisins sem er dags. 26. febr. árið 1992 og er svohljóðandi, með leyfi forseta:
,,Vísað er til bréfs yðar dags. 1. ágúst 1991, þar sem leitað er eftir áliti ráðuneytisins á því hverjar heimildir það telji að Húsnæðisstofnun hafi til að taka gjald fyrir þjónustu. Eftirfarandi gjöld telur ráðuneytið að sé heimilt að taka af viðskiptavinum Húsnæðisstofnunar:
1. Lántökugjald og önnur þóknun af lánum Byggingarsjóðs verkamanna (68. gr. laganna). Heimild til lántökugjalds kom fyrst með lögum um Húsnæðisstofnun ríkisins, nr. 60/1984. Í athugasemdum frv. kom fram að þetta væri sams konar lántökugjald og gilti hjá Byggingarsjóði ríkisins. Lántökugjaldið skal ákveðið af húsnæðismálastjórn. Heimild til töku lántökugjalds er þannig ótvíræð og takmarkast ekki við endursölu, en samkvæmt minnisblaði Húsnæðisstofnunar dags. 19. sept. 1991 er upplýst að tekið sé 0,5% lántökugjald af endursöluíbúðum.
2. Varðandi lántökugjald Byggingarsjóðs ríkisins athugist eftirfarandi: Ákvæði laga um lántökugjald sem fram kemur í 30. gr. laga nr. 86/1988, með síðari breytingum, var fellt brott með lögum nr. 47/1991, sbr. 14. gr. þeirra sem breytir 30. gr. Engin skýring er á þessari breytingu í viðkomandi frv. en væntanlega á hún rætur að rekja til þess að með lögunum voru felld niður almenn lán Byggingarsjóðs ríkisins og því lítil lánastarfsemi sem eftir stendur.
3. Lántökugjald vegna húsbréfaviðskipta. Í 2. gr. reglugerðar um húsbréfaviðskipti nr. 467/1991 kemur fram að félmrh. ákveði lántökugjaldið allt að 1%.
4. Vaxtaálag vegna húsbréfaviðskipta. Hér gildir 37. gr. laganna um Húsnæðisstofnun ríkisins. Álag þetta skal ákveðið með sama hætti og lántökugjald, sbr. lið nr. 3. Samkvæmt 2. gr. reglugerðar um húsbréfaviðskipti er vaxtaálagið ákveðið 0,1%.
Um lið 3 og 4. Í 37. gr. laganna er sérstaklega tekið fram að vaxtaálagið skuli mæta rekstrarkostnaði og áætluðum útlánatöpum og í 2. gr. reglugerðar um húsbréf segir að lántökugjaldið skuli koma til móts við rekstrarkostnað húsbréfadeildar.
5. Sala á þjónustu tæknideildar. Kostnaður við deildina skal borinn upp af sölu á þjónustu deildarinnar, sbr. 2. mgr. 7. gr. og 110. gr. laganna.
6. Innheimtukostnaður vegna lána í vanskilum. Slíkt gjald má taka samkvæmt almennum réttarreglum. Gjald þetta miðast nú við taxta Lögmannafélags Íslands. Húsnæðisstofnun upplýsir að taxti Lögmannafélagsins sé síður en svo of hár án þess þó að nánari sundurliðun á því liggi fyrir, sbr. greinargerð Húsnæðisstofnunar til umboðsmanns Alþingis dags. 15. nóv. 1991. Ráðuneytið gerði ekki athugasemd við þá niðurstöðu, sbr. bréf þess til umboðsmanns Alþingis dags. 9. des. 1991.
7. Auk ofangreindra gjalda sem Húsnæðisstofnuninni telst heimilt að taka er veðdeild Landsbanka Íslands heimilt að taka af lántakendum þau gjöld sem heimiluð eru samkvæmt gjaldskrá Landsbanka Íslands, sbr. 50. gr. laga nr. 86/1985, enda sé um að ræða þjónustu sem ekki er nefnd í lögum um Húsnæðisstofnun ríkisins. Hér má nefna gjöld fyrir greiðslu seðla og póstburðargjöld þeirra. Að öðru leyti vísast um þetta atriði í gjaldskrár Landsbanka Íslands.``
Lýk ég hér tilvitnun úr bréfi sem félmrn. sendi Húsnæðisstofnun ríkisins um hverjar heimildir væru í lögum fyrir Húsnæðisstofnun til að taka gjald fyrir þjónustu. Það liggur fyrir bréf ráðuneytisins um þetta efni og það liggur líka fyrir afstaða ráðherra til þessa máls í afgreiðslu fjárlaga ár hvert. Fullyrðing ráðherra um sjálfdæmi stofnunarinnar í þessum efnum er út í hött. Miklu fremur væri að orða fullyrðinguna þannig að ráðherra setur stofnuninni reglur og fyrirmæli um hvað hún eigi að innheimta mikið til að mæta þeim kröfum sem ráðherrann setur fram og fær samþykktar í fjárlögum.
Enn fremur vil ég geta þess, svo að dæmi sé nefnt til að hrekja enn frekar að gjaldtaka Húsnæðistofnunarinnar sé sjálfdæmi sem er þá þar af leiðandi ráðuneytinu óviðkomandi, að á fundi húsnæðismálastjórnar 25. ágúst 1992 var lagt fram bréf frá félmrn., dags. 14. júlí, varðandi auglýsingu um gjaldskrá vegna vanskilainnheimtu þar sem ráðuneytið staðfesti þá gjaldskrá. Fullyrðingar ráðherra í þessu efni eru því algerlega úr lausu lofti gripnar og væri ástæða til að krefja hæstv. ráðherra um að taka til baka þessa fullyrðingu sína sem svo rækilega hefur verið hrakin. Það er ekki sæmandi félmrh. að iðka málflutning með þeim hætti að ráðherrann er einna helst í einhverju opinberu stríði við sína undirstofnun sem berlega kom fram í máli ráðherrans fyrr í kvöld þegar braust fram gremja ráðherrans uppsöfnuð í gegnum árin og varpaði nokkru ljósi á baksvið þessa frv. sem hér er verið að ræða. Það stjórnast því miður, eftir því sem virðist vera samkvæmt ræðu ráðherrans, síður af málefnalegum ástæðum en fremur af öðrum toga. Ég tel því
að ráðherra sé ekki sæmandi að viðhafa fullyrðingar af þessu tagi og gerði best því að draga til baka þessi ummæli sín og vænti ég þess að ráðherrann hafi þann kjark að geta tekið aftur það sem of hefur verið sagt.
Þá vil ég líka benda á að lagasetning hefur haft áhrif á þær tekjur sem stofnuninni er ætlað að innheimta og m.a. lög um aukatekjur ríkissjóðs sem hæstv. ráðherra hefur m.a. staðið að að væru flutt og samþykkt, en í þeim lögum eru lagðar sérstakar kvaðir á skuldara, sem tekjur inn í ríkissjóð og stofnuninni ber að innheimta. Sjálfdæmi í gjaldtöku eru því öfugmæli í þessum efnum. Það rétta er að stofnunin hefur unnið samkvæmt fyrirmælum sem ráðherra hefur ýmist sent sjálfur frá sér eða fengið samþykkt á Alþingi. Menn eiga því að snúa sér að hæstv. ráðherra telji menn að gjaldtaka stofnunarinnar hafi keyrt úr hófi fram og ég neita því ekki að ég er í hópi þeirra sem hefur fundist að ráðherra og ríkisstjórnin hafi gengið allt of langt í þessu efni. Og mér finnst lítill jafnaðarmannabragur á þessari skattlagningu á lántakendur stofnunarinnar sem eru óháðar efnahag og tekjum þeirra þannig að þær lenda á herðum lántakenda án tillits til getu þeirra til að bera þessa nýju skattlagningu sem menn hafa verið að taka upp á síðustu árum. Það er nú öll jafnaðarstefnan.
Þá vil ég og tel nauðsynlegt vegna þess sem fram kom í ræðu ráðherra hér fyrr fara aðeins yfir sögu þess máls sem nokkuð hefur borið hér á góma en það eru uppsagnir starfsmanna á svokallaðri tæknideild Húsnæðisstofnunar ríkisins og hvernig að því var staðið og þætti ráðherra í því máli. En ráðherra hefur viljað gera sig sem minnst sýnilegan eftir á í þessu máli og reynt að varpa ábyrgðinni yfir á annarra herðar og ég tel það nú heldur lítið fyrir ráðherra leggjast að fara í slíkar skógarferðir eftir það sem á undan var gengið og ráðherrann átti upphafið að. Framganga ráðherrans var með þvílíkum ólíkindum að ég hef nú ekki séð dæmi um verri framkomu hjá nokkrum ráðherra í neinu máli fram til þessa og er þá mikið sagt þegar í hlut á núverandi ríkisstjórn. Þá hefur ráðherra ítrekað haldið því fram að þeim sem í hlut áttu og sagt var upp hafi verið gerð grein fyrir málinu áður en fjárlagafrv. var lagt fram að þeir hafi fengið að fylgjast með á öllum stigum málsins eins og ráðherrann komst að orði. Ég vil draga fram gögn sem varpa öðru ljósi á það mál en ráðherrann vill vera láta í ræðu sinni.
Ég vil fyrst víkja að seinni fullyrðingunni um það að fyrrverandi starfsmönnum tæknideildar stofnunarinnar hafi verið gert kleift að fylgjast með málinu á öllum stigum þess. Það ætti að nægja til að afsanna þessa furðulegu fullyrðingu ráðherrans að lesa hér upp bréf dags. 12. nóv. á síðasta ári frá starfsmönnum þessarar deildar til framkvæmdastjóra stofnunarinnar sem er svohljóðandi, með leyfi forseta:
,,Vegna fyrirhugaðrar sölu hönnunardeildar, endurskipulagningar á tækniþjónustu og uppsagnar starfsfólks á tæknideild sem eiga samkvæmt síðustu upplýsingum að gerast um næstu mánaðamót, þykir okkur starfsmönnum ástæða til þess að koma eftirfarandi á framfæri:
Okkur finnst að langur tími sé liðinn frá því að fyrst var tilkynnt um áform stjórnvalda án þess að nokkuð hafi gerst í málinu, a.m.k. hefur okkur ekki verið tilkynnt um það. Við starfsmenn höfum sýnt þolinmæði og höfum ekki gripið til neinna aðgerða til þess að trufla eða spilla fyrir þeirri vinnu sem stjórn og stjórnendur hljóta að vera önnum kafnir við. Það höfum við gert í þeirri góðu trú að staðið verði við það að fullt tillit verði tekið til starfsmanna við þau starfslok sem þeim hafa verið boðuð. Það nýjasta sem við höfum frétt á skotspónum er að einkavæðingarnefnd ríkisstjórnarinnar sé þegar farin að starfa við að verðleggja eignir hönnunardeildar. Reyndar er það svo að nefndirnar, sem koma að þessu máli, virðast vera orðnar það margar, ráðgjafarnir sömuleiðis, að erfitt er að henda reiður á.``
Það er ljóst að hæstv. ráðherra verður að gera betur ef hann á að vera tekinn trúanlegur með þá fullyrðingu sína að starfsmenn hafi verið látnir fylgjast með á öllum stigum málsins. Hitt er ljóst af þessu bréfi að málið er þannig unnið af hálfu ráðherra að það voru skipaðar nefndir á nefndir ofan utan stofnunarinnar til að vinna að málinu án vitneskju þeirra sem málið átti að varða. Það getur ekki kallast góð framkoma við starfsfólk, virðulegi forseti. Og það kemur fram í þessu bréfi að starfsmenn upplýsa að framkvæmdastjóri stofnunarinnar hafi komið til fundar við þá þegar eftir því hefur verið leitað og veitt þeim þær upplýsingar sem hann hafði yfir að ráða á hverjum tíma en umkvörtunarefnið eru einmitt aðferðir ráðherrans.
Þá tel ég rétt að fara yfir þetta uppsagnamál vegna þess að hæstv. ráðherra hefur sjálfur gefið tilefni til þess að það verði rækilega farið yfir það lið fyrir lið með fullyrðingum sem vægast sagt eru í hæpnara lagi. Það er rétt að rekja málið út frá réttri tímaröð og byrja á því að lesa bréf sem dags. er 21. des. á síðasta ári, bréf sem sent er Húsnæðisstofnun ríkisins og sendandinn er félmrn. Og það er rétt að hæstv. ráðherra komi í salinn núna því ég hygg að ráðherrann muni kannast við fingraförin á þessu bréfi og þann texta sem þarna stendur en bréfið er svohljóðandi, með leyfi forseta:
,,Samkvæmt fjárlögum fyrir árið 1993 er gert ráð fyrir töluverðum samdrætti í verkefnum Húsnæðisstofnunar ríkisins og lækkuðum fjárveitingum til reksturs stofnunarinnar miðað við fyrri ár. Í frv. til laga um breytingu á lögum um Húsnæðisstofnun ríkisins sem lagt hefur verið fram á Alþingi er þessi stefna nánar útfærð. M.a. er gert ráð fyrir því að hönnunarstarfsemi verði lögð niður, enda munu samningsbundin verkefni á því sviði nú lítil sem engin. Húsnæðisstofnun er hér með falið að grípa nú þegar til nauðsynlegra aðgerða til að markmiðum fjárlaga verði náð. Í því skyni er yður falið að leggja niður störf, þar á meðal á svonefndri hönnunardeild (þjónustusviði tæknideildar) og hagræða í starfseminni svo sem verða má.`` Bréfið er síðan undirritað fyrir hönd ráðherra.
Það er alveg ljóst að í þessu bréfi er ráðherra að fyrirskipa framkvæmd á hlutum sem á eftir að
fá samþykkta á Alþingi og ber það fyrir sig sem grundvöll fyrirskipunarinnar að frv. hafi verið lagt fram og að fjárlög hafi verið samþykkt. Ég vil því spyrja hæstv. félmrh., er það nægilegt til að hrinda áformum fram sem krefjast lagabreytinga að leggja frv. fram? Er það nægilegt að mati hæstv. félmrh. að aðgerðin sem gera á sé samþykkt með lögum eftir á? Bréf ráðherrans frá 21. des. 1992 byggist á þessu viðhorfi svo að ekki verður um villst. Og það er rétt að benda á líka að í þessu bréfi eru mótsagnir. Annars vegar er sagt að af því að fjárlög 1993 hafi verið samþykkt og frv. lagt fram þá sé hægt að grípa til aðgerðanna og hins vegar er viðurkennt með því að leggja fram frv., þá þurfi meira en samþykkt fjárlaga. Og ég vil láta það koma fram líka, virðulegi forseti, að þetta bréf er sent þegar Alþingi hefur farið í jólaleyfi og um það var samið að 1. umr. um þetta frv. lyki fyrir jól svo að hægt væri að vísa málinu til nefndar gegn því að ekkert yrði frekar aðhafst en senda málið út til umsagnar. Það er mér kunnugt um af því að ég tók þátt í þeim viðræðum. Og þess var hvergi getið í þeim samningaviðræðum að ráðherra teldi sig hafa vald til þess að framkvæma hluta af frv. á meðan þingmenn væru heima í jólaleyfi. Það er alveg á mörkunum að svona samningar séu mönnum boðlegir, virðulegi nefndarformaður. Ég hefði a.m.k. ekki tekið þátt í því að semja við þá þingmenn stjórnarliðsins sem lögðu það á sig að tala við þingmenn stjórnarandstöðunnar í því skyni að 1. umr. lyki fyrir jól, ef menn hefðu vitað hvað bjó að baki, ef menn hefðu vitað hvað ráðherra ætlaði sér að gera um leið og Alþingi væri farið heim í jólaleyfið. Og ég vil áður en lengra er haldið geta þess að það er mitt mat og reyndar fleiri að það þurfi lagabreytingu til þess að leggja þessa deild niður, en ráðherra hefur einmitt varið sig síðan með því að þess þyrfti ekki. Ráðherra er þar með kominn í mótsögn við sjálfan sig þar sem hann leggur frv. fram til þess að afla þessarar heimildar en síðar eftir að ráðherrann er búinn að framkvæma þennan þátt frv. ver hann sig með því að ekki þurfi að fá heimildir frá Alþingi til þess. Og vörnin er fólgin í því að þessi deild sé ekki bundin í lögum, en ég vil minna ráðherra á það að í VII. kafla laganna er fjallað um tækni- og þjónustudeild Húsnæðisstofnunar. Þar er í 109. og 110. gr. tæknideild skipt í tvennt eða tækni- og þjónustudeild, annars vegar tæknisvið og hins vegar þjónustusvið. Og það er skýrt tekið fram í bréfi ráðherra að verið sé að leggja niður störf á þjónustusviði tæknideildar. Það stendur skýrum stöfum í bréfinu. Og það stendur líka skýrum stöfum í 109. gr. laganna, þjónustusvið tæknideildar, þannig að það er í lögum og vörn ráðherra að mínu mati haldlítil í þeim efnum.
Svo fór að sá sem bréfið fékk sem dags. er 21. des., framkvæmdastjóri stofnunarinnar, treysti sér ekki til að framkvæma þessi fyrirmæli ráðherra, taldi sig ekki hafa heimild til þess og lagði málið fyrir húsnæðismálastjórn sem ræddi málið á fundi sínum 28. des. Ég vil leyfa mér að lesa bréf það sem framkvæmdastjórinn sendi ráðherranum eftir þann fund, 28. des. 1992, sem er svohljóðandi:
,,Bréf yðar dagsett 21. desember sl. var lagt fram á fundi húsnæðismálastjórnar í dag. Talsverðar umræður urðu um málið og voru helstu niðurstöður þeirra þessar:
1. Húsnæðismálastjórn telur æskilegt að ekki verði gripið til uppsagna á starfsfólki hönnunardeildar fyrr en Alþingi hefur afgreitt frv. það til laga um breytingu á lögum um stofnunina er lagt var fyrir þingið í byrjun desember sl.
2. Stjórnin telur eigi fært að láta starfsfólk hönnunardeildar hætta störfum með fjögurra daga fyrirvara. Jafnframt því kom fram að starfslok gætu orðið við janúarlok, væru uppsagnarbréf send út í byrjun janúar.
3. Stjórnin telur nauðsynlegt að ráðrúm fáist til að reyna til þrautar að koma eignum hönnunardeildar í nokkurt verð, t.d. með því að semja við starfsmenn hennar um kaup á þeim. Má í því sambandi minna á álit svokallaðrar einkavæðingarnefndar, dags. 16. desember sl. sem og álit starfshóps þess er ráðuneytið skipaði vegna þessara mála. Munu þeir vera sammála um að samningar við starfsmenn deildarinnar um kaup á eigum hennar séu langlíkastir til að forða því að þær fari í súginn. Starfsmenn hennar haldi atvinnu sinni sem flestir og starfsemi hennar haldi áfram í öðru formi.
Húsnæðismálastjórn er sömu skoðunar og þessir tveir aðilar. Verður því látið á það reyna á næstu vikum hvort samningar geti tekist.
Húsnæðismálastjórn var öll sammála um þau sjónarmið sem hér koma fram. Með sama hætti benda umræður á fundinum til þess að góð samstaða geti orðið um þær breytingar á stofnuninni sem bréf yðar fjallar um fáist nægilegt ráðrúm til að koma þeim í kring. Um það fjallar efni þessa bréfs.``
Í þessu bréfi kemur skýrt fram að í fyrsta lagi var húsnæðismálastjórn ekki tilbúin til þess að fara að vilja ráðherrans, m.a. vegna þess að menn töldu það ekki mannasiði að koma þannig fram við fólk að segja því upp með fjögurra daga fyrirvara, en það var vilji félmrh. að reka fólkið heim með fjögurra daga fyrirvara.
Það kemur líka fram að stjórninni var kunnugt um vilja ráðherrans til að selja eignirnar og bauðst til þess að hefja viðræður til að reyna að koma því í kring til að athuga hvort að samningar gætu tekist og tilkynnti ráðherra formlega um það. Síðan kemur ráðherra og segir: Ég vissi ekkert hvað var að gerast, það voru þeir sem gerðu þetta.
Þetta er með allra ómerkilegustu afsökunum sem ég hef heyrt uppi hafðar í málflutningi af hálfu hæstv. ráðherra.
En þetta var niðurstaða fundarins 28. des. að menn vildu ekki framkvæma fyrirmæli ráðherra.
Næsti kafli í þessari sögu sem er afar merkileg, svo ekki sé meira sagt, er að tveimur dögum síðar sér formaður húsnæðismálastjórnar sig knúinn til að senda annað bréf sem er svohljóðandi, með leyfi forseta, og er bréfið einnig sent félmrh.:
,,Vísað er til bréfs ráðuneytisins dags. 21. desember sl. þar sem fjallað er um niðurlagningu hönnunardeildar við tæknideild Húsnæðisstofnunar ríkisins og uppsagnir starfsmanna.
Húsnæðismálastjórn fjallaði um þetta erindi á fundi sínum þann 28. desember sl. Þar varð niðurstaðan að segja ofangreindum starfsmönnum upp miðað við lok janúarmánaðar. Þetta er gert með hliðsjón af eftirfarandi:
1. Húsnæðismálastjórn telur nauðsynlegt að eiga viðræður við starfsmenn um hugsanleg kaup þeirra á hönnunardeildinni áður en til uppsagna kemur. Starfsmenn deildarinnar hafa óskað eftir fundi með undirrituðum og hafa þau fundarhöld beðið þess að álit framkvæmdanefndar um einkavæðingu um hugsanlega sölu deildarinnar kæmu fram.
2. Ólokið er ýmsum þeim verkefnum sem hönnunardeildin hefur tekið að sér og nauðsynlegt er að nota janúarmánuð til að ljúka þeim.
Með tilliti til annars liðar að ofan ætti þessi framkvæmd að hafa takmörkuð áhrif á rekstrarkostnað stofnunarinnar á þessu ári.``
Enn kemur skýrt fram að stofnunin var að bíða eftir gögnum, sem m.a. hæstv. félmrh. hafði beðið um að yrðu unnin, um að selja þessar eignir. En það merkilega við þetta bréf er að það er sent til að ómerkja bréf framkvæmdastjóra stofnunarinnar sem hafði látið það koma fram í sínu bréfi að stjórnin hefði ekki tekið neina ákvörðun um uppsagnir. En í bréfi stjórnarformannsins, sérstaks trúnaðarmanns félmrh. er því hins vegar haldið fram að stjórnin hafi tekið ákvörðun um uppsögn. Eitthvað hlýtur að hafa gengið á þessa tvo daga sem liðu á milli bréfa, virðulegi forseti. Eitthvað hafa þeir talast við félmrh. og trúnaðarmaður hans á þessum tveimur dögum fyrst stjórnarformaðurinn sér sig tilknúinn til að senda nýtt bréf til að ómerkja bréf framkvæmdastjóra Húsnæðisstofnunar ríkisins.
Næsti kapítuli er bréf frá félmrh. til Húsnæðisstofnunar ríkisins, dags. 4. jan. 1993, og er stílað á formann húsnæðismálastjórnar og er svohljóðandi, með leyfi forseta:
,,Vísað er til bréfs yðar, dags. 30. desember sl., þar sem greint er frá afstöðu húsnæðismálastjórnar til bréfs ráðuneytisins frá 21. desember sl. en í bréfi þessu var Húsnæðisstofnun falið að grípa þegar til nauðsynlegra aðgerða til að markmiðum fjárlaga 1993 verði náð varðandi rekstur Húsnæðisstofnunar ríkisins. Í bréfinu var stofnuninni falið að leggja niður störf á svonefndri hönnunardeild og hagræða í starfseminni svo sem verða má. Í tilefni af bréfi yðar þykir ráðuneytinu rétt að taka fram eftirfarandi:
1. Sú ákvörðun sem birtist í fjárlögunum að draga verulega úr launakostnaði og að leggja niður hönnunardeildina er engan veginn bundin við afgreiðslu frv. þess um stofnunina sem nú liggur fyrir Alþingi.`` --- Ákvörðun um að leggja niður heila deild er ekki bundin við afgreiðslu frv. sem liggur fyrir Alþingi. Hefur hæstv. félmrh. ekki lesið þetta frv. sitt?
,,2. Samkvæmt þeim upplýsingum sem framkvæmdastjóri Húsnæðisstofnunar ríkisins hefur gefið í ráðuneytinu var starfsfólki tilkynnt um væntanlega niðurlagingu á störfum þegar í byrjun október og það síðan látið fylgjast með málinu.
3. Eðlilegt er að gera tilraun til að selja starfsmönnum eigur hönnunardeildar. Slíka tilraun væri hægt að gera þótt búið væri að leggja niður störf í deildinni.`` --- Þetta kemur fram í bréfi frá ráðuneytinu til húsnæðismálastjórnar að eðlilegt sé að selja starfsmönnum eignir hönnunardeilar. Svo kemur hæstv. ráðherra hér upp fyrr í kvöld og segir: Húsnæðismálastjórn seldi þetta og ég var ekkert spurð, ég fékk ekkert að vita. Hvers konar endemis málflutningur er þetta? Fyrst hæstv. ráðherra er svo genginn í björg að hann telur það vera sitt forgangsverkefni í húsnæðismálum að reka fólk með fjögurra daga fyrirvara þá á ráðherrann að vera maður til þess að standa við þá ákvörðun en ekki að vera að velta ábyrgðinni yfir á aðra aðila og reyna að fegra veruleikann með misvísandi upplýsingum svo ég segi ekki að þær séu ósannar.
Síðar gerist það að 7. jan. er þessu fólki sagt upp og á næsta fundi húsnæðismálastjórnar sem haldinn er 14. jan. 1993 er lögð fram breytingartillaga á fundargerð til að snúa merkingu fundargerðarinnar við á þann veg að þar sem stendur í fundargerðinni að ákvörðun hafi ekki verið tekin efnislega er lagt til að ákvörðun hafi verið tekin um uppsögn. Síðan er þessi breytingartillaga samþykkt í atkvæðagreiðslu, breytingartillaga við fundargerð með fjórum atkvæðum gegn þremur. Gegn atkvæðum þriggja þeirra stjórnarmanna sem sátu fundinn og gegn því sem fram kom að hefði verið niðurstaða fundarins samkvæmt þeim embættismönnum sem skráðu fundinn, fundarritara og framkvæmdastjóra stofnunarinnar.
Þetta vil ég kalla, virðulegi forseti, ekkert annað en hreint skjalafals. Ég er alveg sannfærður um það að þetta var gert að kröfu hæstv. félmrh. sem mátti ekki til þess hugsa að þessu vesalings fólki sem vann á þessari deild yrði sagt upp seinna fremur en fyrr. Ég lýsi fullri ábyrgð á hendur ráðherranum fyrir þessa framkomu og hef satt að segja skömm á þessari framkomu gagnvart fólki burt séð frá því hvort maður er sammála eða ósammála ákvörðuninni, það er önnur saga og um það geta menn deilt en að koma svona fram við fólk og breyta veruleikanum er ekki mönnum sæmandi. Vinnubrögðin sem þarna voru viðhöfð voru með þvílíkum endemum að ég hef ekki séð annað eins þann tíma sem ég hef fylgst með opinberri stjórnsýslu og hef ég nú þó séð ýmislegt sem betur hefði mátt fara, svo ekki sé fastar að orðið kveðið.
Ég vænti þess að hæstv. ráðherra láti það hér eftir hjá líða að sverja af sér þessa málvöxtu og koma ábyrgðinni yfir á embættismenn stofnunarinnar og húsnæðismálastjórn. Ráðherrann á að vera maður til þess að bera sínar eigin ákvarðanir.
Þá vil ég, til að ljúka þessum kafla málsins um hönnunardeildina, enda með því sem fram kom hjá hæstv. ráðherra hér í kvöld að eftir að allt þetta hafði verið gert sem ég hef rakið þá kemur ráðherra hér upp og segir: Húsnæðismálastjórn hefur ekki lagalega heimild til að selja þessa deild þannig að þeir hafa gert þennan samning og undirritað hann í leyfisleysi hafa brotið lög. Það eru kveðjur ráðherans til þeirra manna í húsnæðismálastjórn sem tóku að sér það verk að snúa hlutunum við með því að samþykkja breytingartillögu á fundargerðinni frá 28. des. Það er ekki einu sinni svo að ráðherrann standi við bakið á mönnunum sem vinna skítverkin heldur snýr ráðherrann baki við þeim mönnum og segir í kvöld að það sé álit ráðuneytisins að þessir menn hafi framið lögbrot.
Það hefur verið vikið að ummælum ráðherrans í garð embættismanna sem eru með óvenjulegum hætti svo ekki sé fastar að orði kveðið þar sem ráðherrann ber stofnuninni það á brýn og embættismönnum hennar að þeir hunsi ráðuneytið og svari ekki fyrirspurnum sem ráðuneytið sendir. Ráðuneytið fái ekki umbeðnar upplýsingar og ítrekar ráðherrann það að erfiðlega gangi að fá upplýsingar. Þessar ásakanir eru það alvarlegar að það verður ekki hægt að láta eins og þær hefðu aldrei verið fram settar og ég hef þegar gert kröfu um að það verði haldinn fundur í félmn. þingsins til þess að gefa þeim sem ásakanirnar beinast gegn færi á því að svara fyrir sig. Það er ekki líðandi að embættismenn svari ekki erindum ráðuneytis eða ráðherra. Ef það er reyndin er rétt að fá það upp á yfirborðið. En það er heldur ekki líðandi að ráðherra beri sakir á embættismenn án þess að þeir fái vörnum við komið og það er ekki stórmannlegt af ráðherra að nota ræðustól Alþingis til þess að skjóta á sína undirmenn en það er sá staður sem þeir komast ekki á til þess að verja sig. Ef menn hafa heyrt svör formanns nefndarinnar og ráðherrans, þeir hafna því, telja ekki ástæðu til að menn fái að skýra sitt mál og verja sinn starfsheiður. Það er bara þegar aðrir hrafnar eru gagnrýndir hér á þingi að Alþfl. tekur upp hanskann og skammar þingmenn fyrir að víkja að mönnum sem eru fjarstaddir.
Ráðherrann hefur ítrekað haldið því fram að stjórnsýsluleg staða stofnunarinnar væri óljós. Það verður að teljast ósönn fullyrðing. Stjórnsýsluleg staða hennar er afar ljós og liggur fyrir í álitsgerð frá Lagastofnun Háskóla Íslands sem hefur verið gefin út og m.a. dreift til nefndarmanna í hv. félmn. Þrátt fyrir að þessi álitsgerð liggi fyrir er ráðherra að halda hinu gagnstæða fram. Það er ekki vegna þess að ráðherrann hafi rök fyrir sínu máli, það er einungis vegna þess að ráðherrann er ekki sammála niðurstöðu Lagastofnunar Háskóla Íslands. Þá á ráðherrann að segja það hreint út að ráðherrann vilji aðra stjórnsýslulega stöðu og færa rök fyrir því en ekki að nota sem röksemd fyrir breytingu í stjfrv. að staðan sé óljós því það er ekki réttur veruleiki í málinu.
Síðan kemur einnig fram í lögfræðilegri athugun Ragnars Aðalsteinssonar, í niðurstöðum hans, hver stjórnsýsluleg staða stofnunarinnar er og það verður ekki annað séð en að niðurstaða hans sé einnig sú að hér sé staðan ákaflega skýr.
Ég vil, virðulegi forseti, víkja að upplýsingum sem fram hafa komið á þskj. og lúta að fullyrðingu sem ráðherrann setti fram og ég fór yfir fyrr í minni ræðu, fullyrðingu um það að Húsnæðisstofnun hefði sjálfdæmi í gjaldtöku. Ég hef hrakið þá fullyrðingu m.a. með því að lesa upp bréf ráðuneytisins um það efni. En það er fróðlegt fyrir menn sem hafa áhuga á þessum málum að fá upplýsingar um það hvernig þetta hefur þróast hjá núv. félmrh. sem stærir sig af því að vera fulltrúi láglaunafólksins. Hvernig hefur ráðherrann staðið sig í þessu máli, hver hefur verið stefna þessa ráðherra í að velta gjöldum yfir á lántakendur? Svar við þeirri spurningu er að finna á þskj. 577 í svari við fsp. Svanhildar Árnadóttur um skipulag Húsnæðisstofnunar ríkisins. Þar kemur fram að rekstrartekjur Húsnæðisstofnunar ríkisins hafa aukist gríðarlega mikið á milli ára samkvæmt ákvörðunum ráðherra og tillöguflutningi hans í fjárlagafrv. og eftirfylgju með afgreiðslu fjárlaga. Á fjárlagaverði ársins 1993 voru rekstrartekjur stofnunarinnar árið 1989 96 millj. en ári seinna voru þær komnar upp í 150 millj., höfðu aukist um 54 millj. eða um 55%. Það var það sem ráðherrann var að velta yfir á skuldarana, að hækka gjöldin um 55%. Árið 1991 jukust síðan þessar tekjur enn upp í 197 millj. og höfðu þá aukist um 101 millj. á tveimur árum. Ég held að þessar tölur segi það sem segja þarf um pólitískar áherslur ráðherrans sem setið hefur í félmrn. frá árinu 1987. Að sama skapi hefur rekstrarkostnaður stofnunarinnar nettó minnkað eftir því sem rekstrartekjurnar hafa aukist og áætlað er á þessu ári að hann verði innan við 180 millj. en var 320 millj. árið 1989. Þannig að það hefur verið gengið nokkuð hart fram gagnvart þessari stofnun og þeim sem þurfa að borga þennan kostnað. Sennilega harðar en gagnvart flestum öðrum stofnunum.
Ég tel ekki ástæðu, virðulegi forseti, til þess að fjölyrða meira um þessar endemis ræður hæstv. félmrh. hér fyrr í kvöld. Þær hafa að miklu leyti dæmt sig sjálfar, þær fullyrðingar sem ráðherrann hefur sett fram, en hafa þó varpað ljósi á málið þannig að okkur er betur ljóst hvaða hugur býr að baki frv. Það er satt að segja lærdómsríkt að upplifa það í þingsal að sjá og finna hvaða hug menn bera til þeirrar stofnunar sem þeir bera ábyrgð á og hafa yfirstjórn yfir og vilja fá aukin forræði og aukin völd yfir störfum hennar. Það hefur ekki orðið til þess að auka vilja okkar stjórnarandstæðinga til að greiða götu þessa frv. og ég tel fulla ástæðu til að í þessu máli taki Alþingi orð hæstv. forsrh., frá því í gærkvöldi, sér til eftirbreytni. Hann sagði eitthvað á þá leið að því minna sem Alþingi afkastaði því fegnari yrði þjóðin. Ég
held að í þessu stjfrv. gildi það sama, að því minna sem Alþingi afkastar í að afgreiða það því fegnari verður þjóðin.
Það er ýmislegt sem er ástæða til að fara yfir í húsnæðismálum fyrst á annað borð er verið að hreyfa við þeim hér á Alþingi. Það er fyllsta ástæða til þess að fara yfir reynsluna af húsbréfakerfinu og bera hana saman við þær fullyrðingar sem ráðherrann setti fram á sínum tíma um kerfið og átta sig á því hvaða vankantar eru á þessu kerfi, hvað það kostar fyrir fólk og draga fram þær staðreyndir sem lagðar hafa verið fram af ýmsum aðilum um þetta húsnæðislánakerfi. Ég hef nú kosið að geyma þann hluta efnisins til 3. umr. málsins en það er alveg ljóst, og ég vænti þess að hæstv. félmrh. sé það ljóst og velkist ekki í vafa um að umræður um þetta mál munu halda áfram og verða miklar við 3. umr. málsins, rétt eins og við 2. umr. þess. Það munu koma fram brtt. við frv. í 3. umr. sem taka á máli sem hæstv. félmrh. hefur ekkert viljað ræða og er þó stærsta vandamálið sem uppi er í húsnæðismálum, vaxandi greiðsluerfiðleikar þeirra sem eiga lán í þessari stofnun. Hvað hyggst núv. ríkisstjórn gera til þess að mæta þeim vanda sem hefur safnast upp og fer ört vaxandi á næstu mánuðum hjá þúsundum manna sem eru atvinnulausir? Hvað hyggst ríkisstjórnin gera til að mæta vanda þessa fólks? Hæstv. ráðherra hefur ekkert viljað ræða þennan þátt málsins og dreg ég þá ályktun af því að ráðherranum hæstv. sé hjartanlega sama um það mál, það komi honum ekkert við og er í takt við stefnu ríkisstjórnarinnar gagnvart atvinnulífinu þar sem ,,kemur-mér-ekki-við`` stefnan er höfuðatriðið.
Hæstv. félmrh. virðist ekkert koma við þótt fólk sé atvinnulaust og hafi ekki tekjur til að standa við greiðslur af sínum lánum og það hafi ekki skort tilefni fyrir ráðherrann til þess að taka á þessum málum því það hafa verið flutt hér þingmál í því skyni að bregðast við. Ég hef m.a., ásamt hv. 9. þm. Reykv., lagt fram frv. um greiðslufrestun fasteignaveðlána við byggingarsjóðina sem mælt var fyrir hér fyrir áramót og hefur legið í hv. félmn. mánuðum saman án þess að fást afgreitt. Jafnvel þótt boðið hafi verið upp á það að málið yrði rætt undir þeim formerkjum að menn skoðuðu breytingar á frv. ef mönnum sýndist svo. Það boð hefur ekki verið þegið og Alþfl. sem stýrir þessum málum, bæði ráðuneyti og nefnd, hefur ekki haft nokkurn áhuga á því. Það er alveg augljóst mál að félmrh. sem fer með þennan málaflokk hyggst ekki grípa til neinna aðgerða, opna fyrir neinar lagalegar heimildir fyrir stofnunina áður en þingið lýkur störfum í vor. Þannig að ef áform ráðherrans ná fram að ganga þá mun ekkert gerast af löggjafans hálfu í þessu máli fyrr en í fyrsta lagi í október í haust. Það þýðir að málið verður ekki afgreitt fyrr en í desember miðað við venjubundna meðferð máls.
Þetta mun ég ræða nokkuð ítarlega í 3. umr. málsins auk þess að flytja brtt. sem taka á þessu vandamáli um greiðsluerfiðleika fólks sem er atvinnulaust eða hefur lækkað í tekjum vegna langvarandi veikinda. Það verður fróðlegt að sjá hvort Alþfl. rankar nú ekki við sér þegar tillögurnar liggja fyrir og fæst til þess að afgreiða eitthvað fyrir þingfrestun síðar í þessari viku, ef að líkum lætur, þannig að menn geti farið til síns heima með sæmilega góða samvisku gagnvart þessu fólki. En eins og mál stefnir í þá virðist sem ógæfa þessa fólks raski ekki ró stjórnarliða í þessum tveimur flokkum sem hafa splæst sig saman.
Ég vil svara hæstv. ráðherra um fullyrðingar hans gagnvart þeim brtt. sem minni hluti félmn. hefur flutt. Fyrri efnislega brtt. er um það að opna heimild til þess að veita lán til viðgerða á íbúðarhúsnæði. Ráðherra hefur ekki tekið undir þessa tillögu, um lán til viðgerða á félagslegum íbúðum og hefur í staðinn gagnrýnt húsnæðismálastjórn fyrir það að hafa ekki sent henni bréf um að stjórnin óskaði eftir þessari lagabreytingu núna þegar verið væri að afgreiða þetta frv.
Ég geri lítið úr þeirri gagnrýni. Ég veit ekkert um það hvort stjórnin hefur sent bréf til ráðherrans eða ekki. Eitt er víst, stjórnarformaðurinn sér um bréfaskriftir í þessu máli og hann er sérstakur trúnaðarmaður ráðherrans. Ég læt þá tvo, ráðherrann og trúnaðarmanninn, um það að tala saman og ég held að þeir ættu að gera það í stað þess að ráðherrann sé að skattyrðast á Alþingi um aðra stjórnarmenn stofnunarinnar.
Það liggur fyrir mat um kostnað eða fjárstreymi vegna lánveitinga ef þessi lánaflokkur verður opnaður með þeim hætti sem hugmyndir standa til og minnir mig að þær tölur séu um 100 til 120 millj. kr. á ári en það er hægt að fletta þeim upp í bréfi. Ráðherrann getur því ekki varið sig eða mælt gegn þessari tillögu á þeirri forsendu að upplýsingar liggi ekki fyrir. Þær liggja fyrir.
Í öðru lagi var ráðherra ekki tilbúinn til að taka undir þá breytingu að breyta lánveitingum til almennra kaupleiguíbúða frá því horfi sem nú er til þess að um verði að ræða eitt 90% lán. Í dag er það þannig að ef fólk vill kaupa almenna kaupleiguíbúð þá fær það 70% lánað til 43 ára og 20% lánað til fimm ára. Það þýðir að greiðslubyrðin er mjög mikil fyrstu fimm árin meðan verið er að greiða niður fimm ára lánið. Þessi mikla greiðslubyrði hefur svo aftur orðið til þess að þessar almennu kaupleiguíbúðir hafa selst afar illa, svo ekki sé meira sagt. Það hefur verið mikil ásókn af hálfu sveitarstjórna að fá almennar kaupleiguíbúðir færðar yfir í félagslegar kaupleiguíbúðir til þess að komast undir 90% lán og viðráðanlega greiðslubyrði. Nokkuð hefur verið um það að íbúðir hafa verið fluttar þannig á milli kerfa. Ráðherra segir að þessi breyting þýði aukið fjárútstreymi fyrir stofnunina. Það er ekki nema hálfur sannleikur. Þó að hægi á greiðsluflæðinu, þar sem 20% greiðast á 43 árum í staðinn fyrir 5 árum, þá er annað sem vinnst á móti sem vegur hugsanlega upp þessa breytingu og kannski vel það. Í fyrsta lagi er það þannig í dag að til er nokkur hópur fólks sem lendir á milli kerfa, sem hefur annars vegar of háar tekjur til þess að fá úthlutaða félagslega íbúð eða félagslega kaupleiguíbúð en hins vegar of lágar tekjur til að geta keypt almenna kaupleiguíbúð á þessum kjörum. Þessi hópur fólks fær því ekkert úrræði sem hann ræður við og verður því að sækja um leiguíbúðir í félagslega kerfinu eða að reyna að pressa sig inn í félagslega kerfið með öðrum hætti. Ég held að það muni létta verulega ásóknina í félagslegar kaupleiguíbúðir og jafnvel líka félagslegar eignaríbúðir ef þessi breyting verður gerð þannig að það verði hægt að hafa fleiri íbúðir en nú er sem eru lánaðar á kjörum almennrar kaupleigu. Það mun gefa stofnuninni aftur fjármagn því vextir af þeim lánum eru 4,9% í stað 2,4% á félagslegum leiguíbúðum eða kaupleiguíbúðum.
Að öllu samanlögðu þá tel ég að mjög líklegt sé að breytingin muni hafa ávinning í för með sér fyrir stofnunina. Hún mun fyrst og fremst hafa ávinning í för með sér fyrir fólkið sem í hlut á og kerfið er ætlað fyrir. Því megum við aldrei gleyma þó hæstv. félmrh. sé löngu búinn að gleyma því að kerfi eru til fyrir fólk en fólk er ekki til fyrir kerfi. Hæstv. ráðherra mætti gjarnan íhuga það að fólkið er ekki til fyrir hann, ráðherrann á að þjóna fólkinu. Mér þykir sem hæstv. ráðherra sé farinn að fjarlægjast nokkuð mikið uppruna sinn þegar maður fer yfir embættisverk ráðherrans að undanförnu, eins og ég hef m.a. rakið í ræðu minni. Ráðherrann mætti vera minnugri harðrar gagnrýni sem hún setti fram á forvera sinn í embætti. Ég hef lagt það á mig, af því að ég hef fylgst með þessum málum nokkuð lengi, að lesa þær ræður sem ráðherrann núv. flutti á þeim árum og víst er að ýmsum þætti nóg um ef þær ræður væru fluttar í dag. Ég er ekki viss um að hæstv. núv. félmrh. mundi fagna ræðuflutningi af þeim toga sem hann hélt uppi árum saman á sínum tíma. En það er önnur saga. Ég vænti þess að hæstv. ráðherra sé það ljóst að hann þarf nokkuð að breyta um stefnu ef ekki á að leiða til ófarnaðar í störfum hans.