Virðulegi forseti. Ég hafði hálfpartinn búist við því að hæstv. utanrrh. mundi kjósa að koma hér inn í umræðuna fyrst hann er kominn til þings. Við stjórnarandstöðuflokkarnir höfðum samþykkt að hefja umræðuna þótt hann væri fjarverandi. Ég vil segja það í upphafi, virðulegi forseti, að ég er út af fyrir sig tilbúinn að fresta ræðu minni ef hæstv. utanrrh. vill taka til máls. Það er búið að segja svo mikið um hann og hans verk og hans skýrslur og hans sjónarmið í umræðunni fram að þessu að það er satt að segja óeðlilegt að halda henni áfram án þess að ráðherrann taki til máls. Ég er því tilbúinn, þó ég hafi verið næstur í röðinni, að bíða með mína ræðu ef hæstv. ráðherra vill koma inn í umræðuna núna. (Gripið fram í.) Hæstv. ráðherra vill geyma það eitthvað svo ég mun þá víkja að þeim þáttum sem ég ætla að nefna.
Fyrst er að segja frá því að þegar hæstv. ráðherra var í burtu spurðist ég fyrir um það sl. fimmtudag hvort það væri virkilega rétt að gerð hefði verið skoðanakönnun í utanrrn. eða á vegum utanrrn., um viðhorf þjóðarinnar til EES-samningsins og utanrrn. hefði
ekki enn þá birt þessa könnun. Þessi fyrirspurn mín varð til þess að hæstv. iðnrh., sem var staðgengill hæstv. utanrrh., fór í það með miklu írafári að láta skoðanakannanafyrirtækið senda út fréttatilkynningu síðdegis á fimmtudag um þessa könnun en þó þannig að þar voru algjörlega valin úr fáein atriði sem um var spurt en alls ekki nefnd önnur.
Ég óskaði svo eftir því í þessari umræðu hvað eftir annað að þessi könnun sem væri opinbert gagn, kostuð af opinberu fé, yrði lögð hér á borð þingmanna. Hæstv. utanrrh. varð ekki við þeirri ósk og hefur ekki orðið við henni enn. Ég vil enn á ný ítreka það að þessi könnun verði lögð fram hér í þjóðþinginu vegna þess að hún hefur eingöngu verið lögð fram í utanrmn.
Hins vegar þegar þessi könnun er skoðuð fer maður að skilja hvers vegna hún hefur verið feimnismál í utanrrn. Það er auðvitað alveg ljóst að meginniðurstöður þessarar könnunar eru í senn áfellisdómur um verk utanrrh. og áfellisdómur yfir stefnu hans og ríkisstjórnarinnar gagnvart EES-samningnum. Það kemur í ljós í þessari könnun að aðeins 13% þjóðarinnar bera traust til utanrrn. varðandi kynningu á EES-samningnum. Þrátt fyrir það að utanrrh. hefur knúið það fram hér á Alþingi hvað eftir annað að hann einn fái fjármuni úr opinberum sjóðum sem núna nema mörgum milljónum króna til þess að kynna EES-samninginn leiðir þessi könnun það í ljós að aðeins 13% Íslendinga lýsa því yfir aðspurðir hverjum þeir treysti best til að miðla þjóðinni upplýsingum um EES, að þeir treysti utanrrn. og öðrum ráðuneytum best til þess. Hins vegar treysta 31,8% Alþingi og 27,7% treysta fjölmiðlunum. Það eru um 60%, hæstv. utanrrh., sem treysta Alþingi og fjölmiðlum betur en utanrrn. til þess að kynna þjóðinni EES-samninginn. Þegar utanrrn. hefur sjálft látið gera könnun af þessu tagi, þó það hafi skiljanlega verið feimnismál af hálfu ráðuneytisins að leggja hana fram, þá blasir það auðvitað við hæstv. utanrrh. að við verðum að einhenda okkur í það hér á Alþingi að flytja fjármunina sem eru í fjárlögum yfirstandandi árs til kynningarstarfs á vegum utanrrn. á EES-samningnum yfir til Alþingis og til fjölmiðlanna. Við hljótum rökrétt að bregðast við þessum niðurstöðum í könnun utanrrn. með því að láta þá sem þjóðin treystir til að kynna samninginn efnislega fá fjármunina en ekki láta þá vera áfram hjá þeim sem þjóðin treystir greinilega ekki.
Ég vil segja það vegna þess að hv. þm. Eyjólfur Konráð Jónsson er hér í salnum og ég vil biðja forsrh. að hlusta á það, þótt hann sé í hliðarsal, að það er mikil traustsyfirlýsing í garð fyrrv. formanns utanrmn. að í þessari könnun utanrrn. skuli flestir treysta Alþingi til að kynna EES-samninginn. Sá maður sem hefur stýrt verkum á Alþingi varðandi EES-samninginn er hv. þm. Eyjólfur Konráð Jónsson. Það er glæsilegt fyrir hv. þm. Eyjólf Konráð Jónsson að það skuli næstum því þrisvar sinnum fleiri Íslendingar treysta honum en utanrrh. til að kynna efni EES-samningsins. Það var því alla vega ekki hægt að sækja efnivið í þessa könnun til að koma hv. þm. úr formannsstöðu í utanrmn. Það vekur hins vegar athygli að það var einmitt um sömu mundir og hæstv. utanrrh. fékk efni þessarar könnunar í hendur, að þjóðin treysti hv. þm. Eyjólfi Konráði Jónssyni betur en honum, að hann fór að gera kröfu um það við forsrh. að hv. þm. Eyjólfi Konráði Jónssyni yrði vikið úr formennsku í utanrmn. Það er ekki eina atriðið sem þessi könnun varpar ljósi á í atferli hæstv. utanrrh. síðustu vikurnar, því margt sem hefur valdið manni undrun síðustu vikurnar í atferli hæstv. utanrrh. skýrist þegar maður sér þessa könnun.
Annað atriðið er afstaðan til tvíhliða samningsins. Ég var satt að segja dálítið undrandi á því að sama daginn og hæstv. utanrrh. mælti fyrir EES-samningnum hér á Alþingi birti hann í Morgunblaðinu veigamikla grein, nærri því tvær síður, til þess að svara grein minni um stefnu Alþb. um tvíhliða samning Íslands og Evrópubandalagsins sem hafði birst í Morgunblaðinu u.þ.b. einum og hálfum mánuði áður. Í einn og hálfan mánuð þagði utanrrh. um málið. Sama daginn og hann mælir fyrir EES-samningnum á þingi birtir hann breiðsíðu í Morgunblaðinu til að ráðast á tillöguna um tvíhliða samning, tillögu okkar alþýðubandalagsmanna. Ég velti því fyrir mér þennan morgun hvernig stæði á þessari tímasetningu. Af hverju er ráðherrann að koma núna, einum og hálfum mánuði síðar, og sýna okkur þá virðingu í Alþb. og mér sérstaklega, að sama daginn og hann ávarpar þingið og þjóð sína um þennan EES-samning þá kemur breiðsíða á móti tillögunni um tvíhliða samning? Jú, skýringin kemur í þessari könnun. Vegna þess að í könnuninni kemur það í ljós að utanrrn. er í u.þ.b. mánuð búið að hafa það í höndunum að fleiri Íslendingar styðja stefnu okkar alþýðubandalagsmanna um tvíhliða samning en þeir sem styðja stefnu utanrrh. og ríkisstjórnarinnar um EES-samninginn. Andstaðan gegn tvíhliða samningi milli Íslands og Evrópubandalagsins er minni en andstaðan við EES-samninginn, eða með öðrum orðum, utanrrh. varð að horfast í augu við þá döpru staðreynd fyrir hann, en ánægjulegu fyrir okkur í Alþb., að könnun utanrrn. sjálfs leiddi það í ljós að meiri stuðningur var við okkar stefnu en stefnu hans og ríkisstjórnarinnar þótt hann sé búinn að hafa yfir tvö ár til að kynna þjóðinni sína stefnu, búinn að hafa milljónir úr opinberum sjóðum til að kynna þjóðinni sína stefnu, búinn að hafa herskara af embættismönnum og fjölmiðlafyrirtækjum og auglýsingastofum til að kynna þjóðinni sína stefnu. En við í Alþb. höfum ekki fengið krónu til að kynna okkar stefnu. Ein grein eftir formanninn birtist í Morgunblaðinu og síðan fréttatilkynningar eftir miðstjórnarfund okkar í júlímánuði en samt nýtur tillaga okkar um tvíhliða samning meiri stuðnings en EES-samningur utanrrh. ( ÖS: Hvernig skýrir það tímasetninguna?) Það skýrir þá tímasetningu, hv. þm. Össur Skarphéðinsson, að utanrrh. vissi það að þjóðin studdi okkar stefnu meira en hans eigin stefnu. Þess vegna var það brýnt fyrir hann að ráðast fram á ritvöllinn í Morgunblaðinu sama daginn og hann mælti fyrir EES-samningnum á Alþingi til að reyna að höggva gegn þeirri tillögu okkar um tvíhliða samning milli Íslands og Evrópubandalagsins sem nýtur meiri stuðnings. ( ÖS: Vissi hann það ekki einum og hálfum mánuði fyrr?) Nei, það vissi hann ekki einum og hálfum mánuði fyrr, hv. þm. Össur Skarphéðinsson, og er nú tími til kominn að þingmaðurinn fari að lesa sér til í málunum áður en hann heldur áfram að kalla fram í í þingsalnum því það er alveg greinilegt að staðreyndirnar hafa eitthvað brenglast í hans huga.
Könnun utanrrn. leiðir það í ljós að þegar Íslendingar eru spurðir hvort þeir séu sammála því að það sé hægt að ná hagstæðari samningi um EES í tvíhliða viðræðum milli Íslands og EB þá eru 33,5% af heildinni sammála því en 20,8% eru ósammála. --- Er nú skiljanlegt að bæði hæstv. utanrrh. og hæstv. forsrh. séu farnir úr salnum vegna þess að það er mjög erfitt að hlusta á þessar staðreyndir. Ég vil hins vegar, virðulegi forseti, ítreka að það var eitt af því sem við ætluðumst til þótt við værum ,,líberal`` í því að ráðherrann gæti farið í burtu að þá yrði hann þó hérna við umræðuna þegar hann væri kominn. --- Það ánægjulega auðvitað fyrir okkur í Alþb. er að í stuðningsmannahópi allra stjórnmálaflokka á Íslandi, líka Alþfl., kemur fram meiri stuðningur við tvíhliða samninginn en andstaða. Það er meiri hluti af kjósendum Alþfl., hæstv. utanrrh., sem er sammála þeirri skoðun að tvíhliða samningur sé hagstæðari en EES-samningurinn. Það er meiri hluti kjósenda Sjálfstfl. sem er sammála því að tvíhliða samningur sé hagstæðari fyrir Ísland en EES-samningurinn. Svo er auðvitað meiri hluti kjósenda Framsfl., Alþb. og Kvennalistans sammála því að tvíhliða samningur sé hagstæðari fyrir Ísland en EES-samningurinn. Með öðrum orðum nýtur tillaga okkar alþýðubandalagsmanna í þessu máli, tillagan um tvíhliða samning milli Íslands og Evrópubandalagsins í stað EES-samningsins, meiri stuðnings í kjósendahópi allra stjórnmálaflokka í landinu. Þrátt fyrir alla þá fjármuni, allan þann tíma og allan þann mannafla sem utanrrh. er búinn að hafa til að kynna sinn málstað þá hafnar þjóðin honum. Maður skilur því ósköp vel hvers vegna þessi könnun var feimnismál í utanrrn. og farið með hana nánast eins og jarðsprengju sem enginn mátti stíga á. En það er ekki búið. Það kemur líka fram í þessari könnun að minni hluti kjósenda Sjálfstfl. er fylgjandi EES-samningnum. Það er aðeins 41,6% af kjósendum Sjálfstfl. fylgjandi EES-samningnum. Ég tel það ekki síður merkilegt hvað kjósendur Alþfl. velja. Það eru 52,8% af kjósendum Alþfl. sem eru fylgjandi EES-samningnum. Eða með öðrum orðum, utanrrh. er með 2,8% umfram 50% í sínum eigin kjósendahópi. Könnun utanrrn. leiðir það í ljós að séu stuðningsmenn ríkisstjórnarflokkanna lagðir saman þá er minni hluti í stuðningsliði ríkisstjórnarflokkanna sammála EES-samningnum.
Hvílík niðurstaða. Hvílík niðurstaða fyrir ráðherrann, að í fyrsta lagi séu bara 13% þjóðarinnar sem treysta honum til að kynna samninginn en yfir 60% sem treysta Alþingi og fjölmiðlum. Í öðru lagi sé mun meira fylgi við tvíhliða samninginn milli Íslands og
EB, sem Alþb. hefur lagt til, en við EES-samninginn og sá stuðningur sé í kjósendahópi allra stjórnmálaflokka á landinu, líka Alþfl. Í þriðja lagi komi það í ljós að í stuðningsmannasveit Sjálfstfl. og Alþfl., ef saman er lagt, sé það minni hluti kjósenda ríkisstjórnarflokkanna sem styður EES-samninginn.
Ég spyr, hæstv. utanrrh.: Hvaðan kemur hið lýðræðislega umboð að ætla sér að fara í gegn með slíkan samning hér í þinginu án þjóðaratkvæðagreiðslu? Utanrrn. sjálft hefur haft frumkvæði að því að gera könnun sem styður það að ríkisstjórnarflokkarnir hafa ekki lýðræðislegt umboð, hvorki frá þjóðinni né sínum eigin kjósendum til að staðfesta þennan samning hér á Alþingi. Ég hugsa að utanrrh. eigi eftir að sjá mikið eftir því að hafa beðið um þessa könnun því hún er satt að segja einhver versti dómur sem nokkur ráðherra á Íslandi hefur fengið um sína meginstefnu og sín verk og ekki getur hann dregið könnunina í efa vegna þess að hún er gerð af hans ráðuneyti og á hans ábyrgð.
Þar að auki, virðulegi utanrrh., leiðir þessi könnun í ljós að það er rangt sem ráðherrann sagði í framsöguræðu sinni á Alþingi, að atkvæði um EES-samninginn mundi í stórum dráttum falla eftir flokkspólitískum línum. Þetta sagði ráðherrann orðrétt í framsöguræðu sinni. Þetta reynist bara vera skrök, svo maður noti hversdagslegt orð, þegar maður fær loksins í hendur leynikönnun utanrrn. því í leynikönnun utanrrn. kemur það einmitt í ljós að afstaðan til samningsins, bæði andstaðan og stuðningurinn, gengur þvert á hinar flokkspólitísku línur. Staðreyndirnar eru því alveg þveröfugar við það sem hæstv. utanrrh. sagði í sinni framsöguræðu og er það nú ekki það eina sem hann fór rangt með. Það kemur t.d. í ljós að andstaðan gegn samningnum er í öllum stjórnmálaflokkum. Það eru um 10% kjósenda Alþfl. á móti samningnum, 50% af kjósendum Framsfl., um 20% af kjósendum Sjálfstfl., 57% af kjósendum Alþb. og 43% af kjósendum Kvennalistans ef tekið er af heild.
Stuðningurinn er 52,8% í Alþfl., 18% í Framsfl., 42% í Sjálfstfl., 16% hjá kjósendum Alþb. og 13% hjá kjósendum Kvennalistans. Það er einmitt þannig, virðulegi ráðherra, að þegar staðreyndirnar eru skoðaðar vekur það athygli að þetta gengur þvert á allar flokkalínur.
Ég skil satt að segja ekki af hverju hæstv. ráðherra sá nauðsyn á því að falsa þessar staðreyndir í framsöguræðu sinni nema hann hafi ætlað að skáka í því skjólinu að könnunin yrði aldrei birt. Hann ætlaði að skáka í því skjólinu að könnunin yrði leyniplagg utanrrn. Það vekur auðvitað athygli að gagnstætt því sem hæstv. iðn.- og viðskrh. sagði á Alþingi sl. fimmtudag, segir aðstoðarmaður utanrrh., Þröstur Ólafsson, sá maður sem ráðherrann hefur sýnt einna mestan trúnað á undanförnu ári, í viðtali við Tímann alveg skýrt, með leyfi forseta, að ,, . . . könnunin hafi ekki verið hugsuð til birtingar``. ( Utanrrh.: Að athuguðu máli.) Ja, það stendur nú ekkert að athuguðu máli ( Utanrrh.: Það er þarna á milli lína.) heldur stendur að þetta hafi fyrst og fremst átt að vera vinnuplagg fyrir ráðuneytið en ekki verið ætlað til birtingar.
Nú ætla ég ekkert að dæma það hér hvor segir satt og hvor segir ósatt, starfandi utanrrh., Jón Sigurðsson, hér í þingsalnum sl. fimmtudag eða aðstoðarmaður ráðherra, Þröstur Ólafsson, í viðtali við Tímann. Það er í sjálfu sér aukaatriði í málinu á þessu stigi. Það er alla vega ljóst að utanrrn. hafði ekki frumkvæði að því að birta þessa könnun. Birtingin var knúin fram vegna fyrirspurnar minnar og kröfu hér í þingsalnum sl. fimmtudag.
Ég vil spyrja hæstv. ráðherra að því beint: Er hann ekki sammála því að niðurstaða þessarar könnunar hljóti að leiða til þess að þeir fjármunir, sem eru til ráðstöfunar til kynningar á EES-samningnum, hljóti nú að fara til Alþingis og fjölmiðlanna til þess að þeir aðilar sem þjóðin treystir annist kynninguna svo utanrrn. verði bara að horfast í augu við það að það eru ekki nema rétt rúm 10% af almenningi sem treystir því og þess vegna sé nauðsynlegt fyrir okkur að almenningur fái upplýsingar frá þeim sem hann treystir?
Mér fannst líka sérkennilegt að könnunarfyrirtækið var látið túlka niðurstöðurnar á þann veg í fréttatilkynningu sinni að þjóðin hefði ekki mikla þekkingu á málinu. Ég veit ekki alveg hver var tilgangur þeirrar túlkunar eða hvort þetta var einfaldlega hugsun þeirra sem fréttatilkynninguna sömdu. Ég vil hins vegar segja það að þegar maður skoðar könnunina þá er ekki hægt að vera sammála þessari túlkun. Í fyrsta lagi kemur það fram að þegar spurt er um einstök efnisatriði eins og vinnumarkað, fjárfestingar og fjölmargt annað, þá telur yfirgnæfandi meiri hluti almennings sig hafa nægar upplýsingar til þess að mynda sér skoðun. Sú spurning sem könnunarfyrirtækið leggur út af og utanrrh. hefur sjálfur greinilega verið að reyna að leggja út af í framsöguræðu sinni er þannig sett fram að menn eru beðnir að meta það sjálfir hvort þeir hafi næga þekkingu á málinu. Það er auðvitað allt annað heldur en mat á því hvort sú þekking er fyrir hendi.
Ég hitti ágætan lækni á málverkasýningu um helgina. Hann tók sem dæmi að ef hann væri spurður í skoðanakönnun: Hefur þú næga þekkingu á læknisfræði? Þá mundi hann segja nei, hann hefði ekki næga þekkingu á læknisfræði. Þannig að ef menn eru spurðir: Hefurðu næga þekkingu á viðkomandi máli, þá eru það ekki nema örfáir menn eins og hv. þm. Björn Bjarnason, formaður utanrmn. sem upplýst hefur verið að er einn af þessu 1,7% í könnuninni sem taldi sig hafa næga þekkingu. Þar að auki endurspeglar það í raun og veru ekki kjarna málsins. Ég hef hitt menn sem hafa sagt það atriði, að mér virðist, að það sé ekki hægt að tryggja eignarhaldið á landinu, girðingarnar gagnvart jarðakaupum útlendinga muni ekki halda. Þessir menn hafa sagt: Það er mér út af fyrir sig alveg nægilegt til þess að hafna samningnum. Ég þarf ekkert að lesa 10 þúsund blaðsíður til þess
Annað atriði sem menn hafa nefnt er að í 4. gr. samningsins er 350 milljónum manna veittur sams konar réttur og íslenskir ríkisborgarar hafa haft í efnahagslífi okkar fram að þessu. Og menn hafa sagt: Við viljum varðveita þessi forréttindi íslenskra ríkisborgara og þetta eitt er mér alveg nægilegt til þess að vera á móti samningnum.
Spurning könnunarfyrirtækisins um þekkingarmat almennings sjálfs segir þannig einfaldlega ekki neitt. Ef ég hefði verið í sporum utanrrh., þá hefði ég frekar hampað hinum atriðunum til þess að sýna þó að kynningarstarfið hefði einhvern árangur borið heldur en vera orðinn svo aðþrengdur í vörninni vegna þjóðaratkvæðagreiðslutillögunnar að það sé nauðsynlegt að reiða fram svörin við atriðum af þessu tagi.
Það hefur einnig komið fram í utanrmn. og í svörum utanrrn. sl. fimmtudag gagnvart fyrirspurnum mínum að þetta er ekki í fyrsta sinn sem utanrrn. gerir slíka könnun. Í desember í fyrra var birt hér könnun á vegum Félagsvísindastofnunar. Við lásum niðurstöður þeirrar könnunar með athygli í Morgunblaðinu. Þar voru m.a. veitt svör við því hve stór hluti þjóðarinnar kynni vel að meta störf utanrrh. að EES-samningnum og hve stór hluti þjóðarinnar kynni lítt að meta störf utanrrh. Það kom ekki fram í neinum blöðum sem birtu þessa könnun í desember að þessi könnun hefði verið unnin fyrir utanrrn. Það má vera að það hafi kannski komið fram í útvarpi eða sjónvarpi en ég held að það hafi hvergi komið fram í blöðum og eitt er víst að það kemur ekki fram í skýrslu Félagsvísindastofnunar um þessa könnun vegna þess að Félagsvísindastofnun lætur þess hvergi getið að það hafi verið utanrrn. sem var verkbeiðandi og greiðandi að þeirri könnun.
Ég vil segja við virðulegan utanrrh. að mér finnst það ekki alveg við hæfi að utanrrn. sé hvað eftir annað að láta framkvæma pólitískar kannanir af þessu tagi þar sem spurt er um viðkvæma hluti á verksviði ráðuneytisins, svarendur flokkaðir eftir því hvaða stjórnmálaflokk þeir aðhyllast og hvað þeir kjósi í þingkosningum og þessi gögn síðan notuð sem grundvöllur auglýsingastarfsemi kynningaráróðurs og málflutnings í utanrrn. án þess að segja alveg skýrt þegar fyrri könnun er birt af hálfu Félagsvísindastofnunar: Þetta er verk sem utanrrn. bað um og utanrrn. greiddi. Og án þess að tilkynna þá hér á þinginu strax við upphaf umræðunnar að utanrrn. hefði látið gera nýja könnun og niðurstöður þeirra yrðu kynntar þinginu í stað þess að þegja um það þunnu hljóði vikum saman að slík könnun hefði verið gerð og niðurstöður hennar lægju nú fyrir og hefðu legið fyrir í margar vikur í utanrrn. Slík vinnubrögð vekja tortryggni.
Ég verð að vísu að hæla ráðherranum fyrir það að í seinni könnuninni lagði hann ekki út í það að láta spyrja almenning hvaða álit hann hefði á utanrrh. sem var eitt af þeim atriðum sem spurt var um í fyrri könnuninni. ( ÖS: Hvernig var það þá?) Ég heyri nú greinilega að formaður þingflokks Alþfl. hefur mikinn áhuga á að fá að vita hver var afstaða almennings til utanrrh. í þessari könnun. Ég tel það nú ekki vera neitt aðalatriði í þessu máli en hins vegar má segja að utanrrh. hefði mátt fá aðeins hærri einkunn í almenningsálitinu en hann fékk í þessari könnun. Það sem ég er að segja, (Forseti hringir.) ég skal gera hlé eftir örfáar sekúndur, virðulegi forseti, mér finnst óeðlilegt að ráðherra sé að nota opinbera fjármuni í ráðuneytunum til þess að spyrja almenning hvaða skoðun hann hafi á ráðherranum og flokka þau svör eftir stjórnmálaskoðunum og hvaða flokka menn kjósa í þingkosningum án þess að segja það þá alveg skýrt opinberlega þegar könnunin er birt að það sé viðkomandi ráðherra og ráðuneyti sem hafi staðið fyrir þeirri könnun. ( Forseti: Nú er fundartími á enda í dag. Ef hv. þm. á eftir aðeins stutta stund til að ljúka sínu máli, þá mundi forseti umbera það en að öðru leyti vildi forseti biðja hv. þm. að fresta ræðu sinni.) Virðulegi forseti. Það er nú svo sem ekki mjög löng stund sem ég á eftir en ég held hins vegar að það væri ógerningur að ljúka ræðu minni á þeim fáeinu mínútum sem forseti hefur í huga vegna þingflokksfunda og er því reiðubúinn að gera hlé á ræðu minni.