Hæstv. forseti. Í upphafi máls míns ætla ég að gagnrýna það sem er að gerast æ oftar við framlagningu frumvarpa, að þau eru illa unnin og illskiljanleg. Ég vil vekja athygli hv. þm. á því að hér vantar athugasemdir við einstakar greinar. Það segir manni sem les frv. ekkert hvað eftifarandi tillaga þýðir: ,,2. mgr. 12. gr. falli niður.``
Það hefur verið siður hér alla þá tíð sem ég þekki að frv. sé aðgengilegt og læsilegt hverjum hv. þm. Ég veit ekki hvort þetta eru áhrif frá fljótaskriftinni í kringum EES-frumvörpin að það gerist hér æ oftar að fyrir okkur eru lögð skjöl á borð við þetta. Ég vil bara vekja athygli á þessu. Það þýðir auðvitað að þingmaður verður að ná sér í lögin og síðari breytingu en það er óþarfa vinna að standa í slíku. En það er kannski ekki mergur þessa máls.
Það er eitt af verkefnum hæstv. heilbrrh., eins og segir í 2. gr. laga um málefni aldraða, að hafa frumkvæði að stefnumótun um málefni aldraðra. Sú stefnumótun hefur hingað til helst verið fólgin í því að taka smám saman æ meira af Framkvæmdasjóði aldraðra. Fyrst í viðhaldskostnað sem mátti e.t.v. verja, þ.e. viðhald þegar lokinna bygginga, síðan rekstur um stund og nú ótakmarkað í rekstur eins og hér hefur komið fram. Nú er það svo að af 425 millj. kr., eins og hv. 2. þm. Vesturl. kom inn á áðan, í núgildandi fjárlagafrv., fara 160 millj. kr. í rekstur.
Hv. 9. þm. Reykv. kom áðan aðeins inn á umræðu um skýrslu um málefni aldraðra sem lögð var fram á síðasta þingi. Það er hárrétt að um hana varð lítil umræða en góð það litla sem var, því hv. 4. þm. Suðurl., Margrét Frímannsdóttir, hélt þá mjög athyglisverða ræðu um skýrsluna. Ég ætla að leyfa mér að vitna í hana, með leyfi hæstv. forseta, þar sem ég orða það ekkert betur en hún gerði, en þar sagði hún:
,,Þó er það þannig að þar [þ.e. í skýrslunni] má finna ýmis atriði sem eru rangfærð eða að það hreinlega vantar upplýsingar í skýrsluna til að hv. þm. fái rétta heildarmynd og sjái grundvöll þeirra áætlana sem fyrir liggja á sviði öldrunarmála.`` --- Síðan segir hv. þm. Margrét Frímannsdóttir: ,,En þó er viðurkennt að skortur sé á hjúkrunarrými fyrir aldraða í Reykjavík.
Ef við skoðum þær tölur, sem í skýrslunni birtast, verður það þó ekki séð. Það kemur fram í 1. kafla skýrslunnar, þar sem fjallað er um húsnæði fyrir aldraða, að 1. janúar 1991 hafi vistrými fyrir aldraða, bæði hjúkrunarrými og þjónusturými á öllu landinu, verið 3.235 og skiptist þannig að hjúkrunarrými voru 1.948 og þjónusturými 1.287. Af þessum 1.948 hjúkrunarrýmum eru 712 talin í Reykjavík, eða 8,1 rými á hverja 100 íbúa 70 ára og eldri, en hjúkrunarrými eru fæst í Reykjavík miðað við íbúafjölda. Staðan á landsbyggðinni er mun betri þó þörfinni sé hvergi nærri fullnægt. Í þessum útreikningum á þjónusturými í Reykjavík eru legupláss öldrunarlækningadeilda talin með sem hjúkrunarpláss. Það ætti þó ekki að vera því að það er faglega rangt. Öldrunarlækningadeildir eru meðferðardeildir en ekki hjúkrunarheimili. Auk þess er talið sem hjúkrunarrými vistrými á blönduðum stofnunum, þ.e. stofnunum með þjónusturými og hjúkrunarrými, þar sem langlegusjúklingar eru hafðir í þjónustuhúsnæði og daggjöld greidd.``
Og Margrét Frímannsdóttir héldur áfram: ,,Í skýrslunni eru rúm í B-álmu Borgarspítalans talin vera 81. En eftir þeim upplýsingum sem ég hef hafa aldrei verið tekin fleiri en 59 rúm í notkun í B-álmunni. Hin 22 eru ekki og hafa ekki verið í notkun þannig að það er ekki réttlætanlegt að telja þau með eins og gert er í skýrslunni. Nú í mars [en þetta er talað 19. maí] voru aðeins 47 rúm í notkun. B-álma Borgarspítalans er auk þess byggð sem öldrunardeild og ætti í raun ekki að telja sem hjúkrunarrými.
Ef þessi atriði eru tekin saman, þ.e. vistrými á blönduðum stofnunum, öldrunarlækningadeildir og þau rými, sem aldrei hafa verið tekin í notkun í B-álmu Borgarspítalans, kemur í ljós að eiginleg hjúkrunarrými í Reykjavík eru 450 en ekki 712 eða ekki nema 5,2 á hverja 100 íbúa 70 ára og eldri en ekki 8,1 eins og sagt er í skýrslunni. Vöntun á hjúkrunarrými í Reykjavík er því mun meiri en þar kemur fram og töluvert undir þeim viðmiðunarmörkum sem fram koma í skýrslunni.`` --- Lýkur þar með tilvitnun í ræðu hv. 4. þm. Suðurl. á síðasta þingi.
Við þetta er engu að bæta. Það er alveg ljóst að hér í Reykjavík er neyðarástand í þessum efnum og stefnumótun auðvitað engin því það er einu sinni svo að hér á Reykjavíkursvæðinu er auðvitað æ stærri hópur fólks yfir 70 ára aldri sem betur fer. Svo er einfaldlega komið að við lifum lengur. En hvað er í raun og veru verið að gera í málefnum aldraðra ef við viljum líta á það sem einhvern málefnaflokk? Ég er kannski í þeirri sérstöðu að hafa ævinlega verið með gömlu fólki frá því ég var barn og mér finnst ekkert merkilegt við að verða gamall, ég hef aldrei séð fólk breytast neitt stórlega við það. Ef við viljum
ræða um málefni þessa aldursflokks, sem við skulum kalla aldraða, skulum við gera það. Hvert erum við að stefna? Við erum að stefna í það að um langt skeið, eins og fram kom í máli hv. 9. þm. Reykv., hefur byggingaiðnaðurinn gripið til þess ráðs, þegar venjulegar fjölskyldur gátu ekki lengur haldið uppi endalausum framkvæmdum á íbúðarhúsnæði, að freista gamals fólks til að selja eignir sínar og fara í eitthvað sem heitir þjónustuíbúðir. Í þessum húsum er sjaldnast nokkur einasta þjónusta. Það þarf ekki mikla skynsemi, og um það ræddum við þingmenn af kvenkyni sem boðaðir voru á fund með hjúkrunarfólki Landspítalans á síðasta þingi, til að sjá það ástand sem skapast mun eftir 10--15 ár, þegar þetta fullorðna fólk sem nú er komið í 12 hæða blokkir út um alla borg, fer að lasnast og þarf á meiri þjónustu að halda. Þá er það komið enn lengra frá fjölskyldum sínum, búið að búa fjarri þeim um langt skeið og hjúkrunarþjónustan hlýtur því að lenda á hinu opinbera. Hvernig ætlar hið opinbera að mæta því? Það er látið ósagt. Það er auðvitað vægast sagt ekki við hæfi að fólk sé platað, eins og ég kann mörg dæmi um, til að kaupa íbúðir í svokölluðum þjónustuíbúðum fyrir aldraða sem eru svo dýrar að jafnvel góðar íbúðarhæðir í hjarta borgarinnar duga hvergi til. Ég skal taka alveg skýrt dæmi: Í litlum húsum við Hrafnistu í Reykjavík hafa verið byggðar slíkar íbúðir. Verð þeirra var á þrettándu millj. kr. Ég þekki til fólks sem átti góðar hæðir í Vesturbænum, þær dugðu hvergi til. Þær seljast fyrir 6 eða 6,5 millj. kr. eða eitthvað slíkt. Tvær íbúðir duga því varla. Og hver er svo þjónustan? Í samningi um þessar íbúðir stendur, sem er ágætt, að í hverri íbúð sé neyðarhnappur. Það stendur ekki orð um það að í því sé fólgin einhver aukakostnaður. Hvað kemur síðan í ljós? Bara að hafa þennan hnapp, þótt fólk þurfi ekki að nota hann, sem betur fer, kostar 1.900 kr. á mánuði. Það er ekki lítill peningur fyrir gamalt fólk sem hefur oft ekki miklar tekjur. Lífeyrissjóður sjómanna hefur ekki hingað til gert sína gömlu sjómenn að auðkýfingum og þá munar um 1.900 kr. á mánuði fyrir slíkt. Ef þetta fullorðna fólk vill fá matarbakka út í húsið sitt sem er svo sem ekki langa vegu frá kostar það 100 kr. í hvert einasta sinn aukalega. Það má kalla þetta þjónustuíbúðir. En fyrir mér er þetta engin þjónusta. Þannig er nú þetta. Þó er þjónustan að sjálfsögðu betri og öruggari í námunda við Hrafnistu. Það skal sagt strax. Stór hluti þessa fólks býr ósköp einfaldlega í blokkum út um allan bæ og er fjær því en nokkru sinni að hafa samneyti við annað fólk. Það tínist þar hver inn í sína íbúð og þetta er ef til vill aðeins enn þá einmanalegra en á meðan fólk bjó þó í sínu íbúðahverfi.
Þá er kannski freistandi að spyrja: Af hverju er þetta orðið svona? Af hverju þarf gamalt fólk að búa saman í 12 hæða blokkum? Fólk sem hefur ekkert gert af sér annað en það að verða 67 ára og eldra. Jú, við erum nefnilega búin að breyta þjóðfélaginu. Og það er stundum svolítið erfitt að breyta sumum þáttum þjóðfélagsins án þess að líta til hinna.
Við erum búnar að fá, konur margumtalaðar, margfrægt frelsi til að vinna úti og komast í ráð og nefndir, og er það nú blönduð sæla eins og ýmsar konur hafa uppgötvað. En það er nú einu sinni svo að við getum ekki verið alls staðar. Og það sem hefur auðvitað gerst í okkar þjóðfélagi er að það sem við unnum einu sinni ókeypis, launalaust á heimilunum, hugsuðum um börnin okkar, a.m.k. fyrstu árin, afa og ömmu, heimsóttum veika ættingja á sjúkrahús, sem enginn gerir lengur nema í hæsta lagi um helgar, þetta gerir enginn lengur í dag. Reikningurinn og ábyrgðin eru einfaldlega send yfir á þjóðfélagið. Það er ein leið, vissulega. En hefur nokkurn tímann nokkur mótað þessa stefnu? Nei, þetta gerðist einfaldlega. Þetta gerðist sem hliðarverkun við allt aðra hluti. Það ætlaði enginn að hafa þetta svona. Ekki nokkur lifandi maður. Ekki rauðustu alþýðubandalagsmenn héldu því nokkurn tímann fram að börn og fullorðið fólk ætti sjálfkrafa að vera á framfæri hins opinbera. Það hef ég aldrei heyrt.
Þess vegna, hæstv. heilbrrh., sem er greinilega uppgefinn á lestri mínum, ég bið þá hæstv. forseta að skila því til hans að af því að það er hans verkefni að móta stefnu í öldrunarmálum eins og þar segir, þá bið ég hann að gera það fyrstur manna að velta ofurlítið fyrir sér á hvaða leið við erum í þessum málum.
Sem betur fer er það svo með bættu fæði og bættu heilsufari að allur þorri fólks á aldrinum 67 ára til jafnvel 80 ára er fullfær um að vinna umtalsverð störf inni á heimilum, jafnvel úti á vinnumarkaðnum. Fólk í minni fjölskyldu lagði niður vinnu við höfnina í Reykjavík um áttrætt og blés ekki úr nös.
Ég held því, virðulegi forseti, að við séum að fara inn á skrýtnar og sérkennilegar brautir í þessum efnum. Ég get ekki alveg sætt mig við að í hverju einasta sveitarfélagi í landinu séu helstu framkvæmdir í byggingarmálum íbúðir fyrir aldraða. Hv. fjárln. heimsótti Reykjaneskjördæmi á síðasta ári. Það fyrsta sem okkur var sýnt sem dæmi um nýbyggingar í hverju einasta sveitarfélag voru íbúðir fyrir aldraða. Og maður spurði forviða: Er ekki eitthvert annað fólk að byggja? Nei, það var helst fullorðið fólk sem var búið að plata út úr sínum gömlu heimilum til að byggja sér blokk í ellinni.
Virðulegi forseti. Mér finnst þetta ekki rétt og vil þess vegna mælast til að menn setjist niður í einhverri alvöru og spyrji sjálfa sig: Hvar endar þetta? Ég sé ekki betur en þessar blokkir allar með gömlu fólki hljóti óhjákvæmilega að breytast í sjúkrahús eftir 20 ár eða það þurfi að byggja ný sjúkrahús fyrir það fólk sem býr í þessum blokkum núna.
Það er nefnilega einu sinni svo að það er langbest að vinstri höndin viti hvað sú hægri er að gera og öfugt. Það er ekki hægt að umsteypa heilu þjóðfélagi á einhverju afmörkuðu sviði án þess að það hafi áhrif á öll hin. Ég hef alltaf átt erfitt með að sætta mig við að á meðan ég blómstra í ræðustólum Alþingis séu lægstlaunuðu konur í samfélaginu að sauma föt á krakkana mína af því að ég má ekki vera að því sjálf. Þetta er ekki rétt. Þetta er ekki rétt. Og ég held að tími sé kominn til að við þorum að horfast
í augu við þetta og reynum að móta okkur einhverja stefnu í því hvernig í ósköpunum við viljum hafa samfélagið sem við lifum í.
Varðandi þetta frv., virðulegi forseti, er auðvitað ekkert að segja. Það vita allir að það er einfaldlega verið að taka framkvæmdafé í rekstur. Við erum sjálfsagt mörg sem höfum af því áhyggjur. Til þess var þessi nefskattur á okkur lagður að hann færi beinlínis í það að byggja upp aðhlynningarstofnanir fyrir aldraða. Sé verið að breyta því er auðvitað heiðarlegast að leggja sjóðinn niður og segja, svo eitthvert vit og samhengi sé í hlutunum: Við ætlum ekki að byggja fleiri svona stofnanir. Nú er komið að því að reka þær. Nú er komið að því að halda þeim við. Við erum hætt þessu. Þökk fyrir skattinn, nú leggjum við hann niður. En það er eins og ef menn byrja á einhverju geti þeir aldrei hætt því. Og þetta er látið halda áfram í það óendanlega en notað á allt annan hátt en upphaflega stóð til.
Það getur vel verið sjónarmið að það sé komið nóg. Það á auðvitað ekki við í Reykjavík eins og hér hefur verið rakið. Reykjavík er sérvandamál að þessu leyti og væri hægt að leysa það öðruvísi. En víða úti um byggðir landsins þar sem fólk er ekki alveg eins forframað og duglegt við að stúka sig niður í hólf eftir aldri held ég að þessari þörf sé næstum því fullnægt eins og kom fram í máli hv. 13. þm. Reykv. En í öllum bænum, hæstv. forseti, þorum einhvern tímann að doka við og athuga hvert við erum að æða áður en í fullkomið óefni er komið.