Virðulegi forseti. Það er vissulega ástæða til að óska fjárln. til hamingju með það að hafa komið hingað til afgreiðslu fjárlagafrv. til 2. umr. Það hefur nú jafnan þótt mikill árangur þegar sá áfangi hefur náðst við fjárlagaafgreiðslu. Mér þykir líka vert að færa fjárln. þakkir fyrir tillögur sínar. Við fyrstu yfirsýn sýnist mér að þótt þær séu ekki sérstaklega víðáttumiklar þá hafi stundum í annan tíma minna verið leiðrétt en gert hefur verið í þessum tillöguflutningi sérstaklega þegar litið er líka til fjáraukalaga, sem vonandi verða bráðum tekin til umræðu og afgreiðslu á Alþingi. Það má náttúrlega ekki minna en menn láti þess getið sem vel er gert. Það er mér raunar ánægjuefni að öll nefndin hefur staðið að áliti í þýðingarmiklum atriðum.
Þessar umræður hafa vissulega verið nokkuð athyglisverðar og að sumu leyti minna þær mig á að menn gætu notað gömlu ræður forvera sinna í fjárln. og hér á Alþingi þegar verið er að rökræða um málefni eins og hér hefur verið gert. Það er satt að segja íhugunarefni hvað litlar breytingar verða við það að skipt er um stóla. Það á ekki frekar við en endranær en mér sýnist að margt í fari ríkisstjórna breytist ekki sérstaklega mikið þó að nýir menn komist í stólana.
Nú sem áður er hér kyrjað um skatta og niðurskurð. Það hefur maður reyndar heyrt og séð fyrr sem bjargráð en ég hef aldrei séð árangur. Það stafar náttúrlega m.a. af því að skattþolið er brostið í landinu fyrir lifandi löngu. Menn finna nýjar leiðir til þess að kalla inn tekjur til ríkisins úr hendi borgaranna, en í mörgum tilfellum er þar einungis um tilfærslu að ræða. Ég óttast að svo muni reynast enn í dag.
Eins er um þá ýmsu niðurskurðaþætti sem menn hafa verið að fjalla um og hefur reyndar verið gert um margra ára skeið án þess að umtalsverður árangur hafi náðst.
Þó er vert að leggja áherslu á um þessar mundir að það hefur náðst meiri agi í ríkisrekstrinum en áður hefur verið. Það er greinilegt og raunar staðfest að mjög margar ríkisstofnanir sem taka að sér að vinna verkefni fyrir það opinbera fara betur með peninga en áður gerðist. Það er auðvitað mjög mikilvægur árangur.
Ég vona og reyndar treysti að þegar þessari fjárlagaumræðu lýkur og þeirri málaafgreiðslu sem henni tengist á þessu ári, þá muni menn með nýju ári og hækkandi sól leitast við að huga með skýrari hætti en gert hefur verið að atvinnulífinu í landinu. Ég held nefnilega að við munum ekki ná tökum á ríkishallanum og eiga í erfiðleikum með viðskiptahallann þar til við komum atvinnulífinu í almennilegt horf. Við getum ekki alltaf kennt því um að þorskurinn hafi verið að yfirgefa okkur því það hefur verið fullt af allra handa fiski í sjónum hringinn í kringum landið.
Úr mínu kjördæmi t.d. berast þær fregnir núna að þar skorti síld til vinnslu og söltunar og horfur á því að menn salti ekki upp í þá samninga sem hafa verið gerðir. Hvernig hefðum við farið að ef við hefðum t.d. haft gömlu Rússasamningana, sem menn hafa verið að gráta yfir að hafa misst og það ekki að ófyrirsynju, þegar ekki er einu sinni hægt að fá síld til vinnslu og söltunar í þá samninga sem við höfum þegar gert og standa okkur til boða? Auðvitað verða menn að rífa sig út úr einhverjum reglum þegar svona stendur á. Við getum ekki látið lög hamla því að hægt sé að sækja þau auðæfi til sjávarins sem þar er að finna og markaður er fyrir einvörðungu vegna þess að við erum með einhver lög sem hindra að slíkt sé
hægt.
Ég hef rætt þetta mál við sjútvrh. og mér er ljóst að hann hefur þau til athugunar en það er alveg útilokað annað en að láta reyna á þau í þinginu ef ekki verður brugðið til þess ráðs að leysa þessi mál með trúverðugum hætti.
Mikið hefur verið talað um landbúnaðinn að undanförnu og nú bregður svo við að þar kemur m.a. fram að í þeim efnum að spara fjármagn og skera niður sé mælirinn orðinn fullur. Ég veitti því athygli að hæstv. heilbrrh., sem hér er nú staddur, talaði í þá veru ef marka má frásögn Dagblaðsins frá því í gær. Mönnum hefur að sjálfsögðu oft verið talað til Alþfl. í sambandi við landbúnaðarmál og þá kannski ekki alltaf með sérstaklega jákvæðum hætti. Það er út af fyrir sig ekki að ófyrirsynju. En í þessari ríkisstjórn þarf ekki að kalla Alþfl. til ábyrgðar. Sjálfstfl. hefur forustu fyrir þessari ríkisstjórn. Sjálfstfl. hefur fjmrh. í þessari ríkisstjórn og Sjálfstfl. hefur landbrh. í þessari ríkisstjórn. Hann hefur raunar meiri völd, t.d. formann landbn. Það er þá ekki fyrr en komið er að varaformanni landbn. sem hægt er að fara að kalla Alþfl. til ábyrgðar. Nú vill svo til að varaformaður landbn. hefur á ýmsa vegu reynst bærilega, að ekki sé meira sagt. Auðvitað erum það við sjálfstæðismenn sem berum ábyrgð á þessum málum. Við eigum náttúrlega að vera þeir menn að kannast við það og taka við þeirri niðurstöðu sem af störfum okkar leiðir í þessari ríkisstjórn að því er landbúnaðarmálin varðar. Ef stjórnmálaflokkar hafa svo ólík sjónarmið að þau leiði til vandræða í þjóðfélaginu með einum eða öðrum hætti eiga þeir ekki að starfa saman. Það eru málefnin sem eiga að ráða því hvort stjórnmálaflokkar starfa saman eða ekki. Með því að við höfum tekið að okkur að stjórna landinu með Alþfl. verður það auðvitað að gerast með þeim hætti að okkar stefna geti ráðið.
Ég hef sagt frá því og ekki farið dult með það að sú stefna sem nú er fylgt í landbúnaðinum byggist á búvörusamningnum sem gerður var af fyrrv. ríkisstjórn og ég hef haft afskaplega margt við að athuga. Marga þá bresti sem nú snúa að framleiðslumálum bænda og afkomu ber að rekja til þessa samnings. Hann er bæði dýr og óhagkvæmur fyrir landbúnaðinn. Eins og þessi orð hafa sannast með framkvæmd samningsins er hitt skelfilegt ef hann er brotinn. Það liggur að sjálfsögðu fyrir að í þeim efnum hefur orðið vendipunktur í niðurskurðarumræðunni þar sem menn hafa staðnæmst við og raunar sagt að því er varðar búvörusamninginn: Hingað og ekki lengra.
Landbn. Alþingis fór nákvæmlega yfir búvörusamninginn og til þess að ekki orkaði tvímælis fékk hún meira að segja Ríkisendurskoðun til að leggja mat á hvernig fjárlagafrv. samræmdist búvörusamningnum. Ég er afar þakklátur Ríkisendurskoðun fyrir hennar skýrslu. Hún var vel unnin og ég er reyndar þakklátur landbn. líka fyrir þá vinnu sem hún lagði í þetta mál. Ég er sannfærður um að sú umræða sem af þessu hefur hlotist hefur vakið eftirtekt og mönnum skilst miklu betur en áður að stjórnarhættir ríkisstjórnarinnar geta því aðeins gengið fram með líðanlegu móti að þessi samningur verði virtur. Ef það kann að reynast erfiðleikum háð gera menn auðvitað tilraun til þess að breyta slíkum samningi. Ég held að við þurfum á marga vegu í Alþingi að taka upp þau vinnubrögð að virða samninga eða þá að leita eftir breytingum á þeim. Það er auðvitað grundvallaratriði. Ég er þess vegna á margan hátt ánægður með það sem hér hefur komið fram í þessum efnum.
Annað er það hins vegar að ýmislegt stendur út af í framkvæmd þessa samnings og sumu af því ætla menn að sjá farborða með öðrum hætti. Ég minni á hlut Verðmiðlunarsjóðs sem ætlað er að taka að sér 175 millj. kr. í eitt ár, frestun á framlagi, sem er reyndar með samkomulagi, til Framleiðnisjóðs landbúnaðarins og eins er um framlag eða fyrirgreiðslu til Byggðastofnunar til þess að sinna ýmsum brýnum framfaraverkefnum á landsbyggðinni. Menn deila út af fyrir sig um það hvort þar sé um styrk eða lán að ræða og orðalagið í samningnum getur alveg eins átt við lán eða styrk.
Þegar þessar upphæðir eru lagðar saman nema þær 325 millj. kr. Það er alveg útilokað annað en að færa þessi viðskipti til bókar. Þau verða auðvitað að ganga í gegnum reikninga ríkissjóðs, fjárlög fyrir 1993, eins og gerist í öllu venjulegu bókhaldi. Það þarf auðvitað að segja frá því þar í hverju þessar breytingar eru fólgnar og hvernig á að skila fjármagninu aftur til baka. Ég skil það raunar ekki að ríkisstjórnin skuli ekki koma fram með þessar ákvarðanir í fjárlagafrv. fremur en að skapa þann óróleika sem í kringum hana er út af samningnum og losa sig við þá óþægilegu umræðu sem af þessu hlýst, m.a. við gagnrýni þess manns sem hér stendur og hefur ekki verið sérstaklega fyrir það að láta hlut sinn í þessum efnum og mun heldur ekki gera það. Það er ólíðandi annað en að menn komi svona málum fyrir með skilvirkum og skýrum hætti. Ég trúi því og treysti að fjárln. taki þessi mál fyrir 3. umr. til meðferðar og gangi þannig um að þrifalegra verði í kringum framkvæmd samningsins.
Ég veitt því sérstaka athygli í umræðunni í dag hvernig tveir hv. fjárlaganefndarmenn höguðu máli sínu. Þessir menn voru hv. 1. þm. Vesturl. og hv. 2. þm. Austurl. Báðir fluttu góðar og málefnalegar ræður. Þeir töluðu um sama efnið báðir með alveg sama hætti. Það var um viðhaldsverkefnin á opinberum eignum hjá ríkissjóði. Það liggur náttúrlega ljóst fyrir, eins og þessir heiðursmenn sögðu báðir, að þar er búið að safna upp miklum vanda vegna þess að menn hafa verið að spara. Með tiltölulega litlu fjármagni yfir lengri tíma hefði verið hægt að halda þessum opinberu framkvæmdum í miklu betra standi.
Ég minni sérstaklega á Þjóðleikhúsið, frá því að það var endurbyggt og endurreist undir forustu Árna Johnsens, og forsetabústaðinn á Bessastöðum. Af báðum þessum framkvæmdum hlaust mikil umræða í þjóðfélaginu. En hús getur staðið þó að mikil þörf sé á lagfæringu eins og dæmin sanna.
Vegna áhuga hjá þessum tveimur hv. fjárlaganefndarmönnum, og ég veit að svo er um fleiri, langar mig
að benda á og biðja fjárln. að fjalla um það í því starfi sem hún á eftir að vinna því hér er vandamál á ferðinni. Ég á við fyrirhleðslur vegna vatnaágangs. Það vill svo til að í fjárlögum þessa árs var veitt til þessara framkvæmda 25 millj. kr. Það er svipuð og upphæð og verið hefur síðan þetta verkefni var gert að sjálfstæðu verkefni í landgræðslustörfum. Samtals er búið að verja til verkefnisins á tímabilinu um 300 millj. kr. og það er búið að skila gífurlega miklum árangri til þess að verja lönd og græða. Það hafa reyndar fleiri gengið til þessara verka, Vegagerðin, Viðlagatrygging og sveitarfélög. Það hefur því orðið gífurlega mikill árangur af þessu starfi. 300 millj. kr. hafa hins vegar gengið fram til þeirra verkefna af þessum fjárlagalið.
Nú eru ekki til neinir fastir stuðlar um það með hvaða hætti beri að afskrifa þessi verkefni. Ef við gefum okkur þá stærð að það væri 10% viðhaldsþörf þarf þessi fjárveiting að nema 30 millj. kr. Ef við tökum þá stærðina að miða við 5% og endurnýja þessi verkefni að einhverju leyti á 20 ára fresti er viðhaldsþörfin 5 millj. kr.
Við sjáum það á fjárlagaliðnum, eins og hann er áætlaður, að hér er verið að efna til mikilla erfiðleika með því að láta þessi mannvirki ganga úr sér og þau eru að sjálfsögðu augljós dæmi um það hvað af því getur hlotist.
Landbn. lagði áherslu á það, sem raunar liggur fyrir, að 15 millj. kr. væru auðvitað lágmarksfjárveiting til að halda við þessum mannvirkjum. Hún lagði líka áherslu á það að mikil vá væri fyrir dyrum að því er varðaði tvö vatnsföll, Markarfljót og Jökulsá á Dal, þar sem gróðurlöndum, mannvirkjum og vegagerð er ógnað. Mér er það vissulega ljóst, enda hef ég tekið þátt í þeirri umræðu, að fyrir því máli hafði meira og betur verið talað sem sneri að Markarfljóti en Jökulsá og ég skal líka fúslega viðurkenna að þar var þörfin enn stærri og vandinn meiri. Það hefur atvikast þannig þann tíma sem ég hef verið í fjárln. það ég hef æðioft fjallað um þessi mál og ég hélt að farið yrði að óskum landbn. og reyndar margra fleiri, auk þess sem ég vissi líka að um þessi mál voru miklir áhuga- og baráttumenn í fjárln. Fjárveitingin yrði því hækkuð í það sem hún var fyrir einu ári síðan, um 10 millj. kr. Reyndin varð sú að hækkunin nam 4 millj. og hún er mjög verðmæt og gerir það að verkum að til viðbótar við það sem aðrir aðilar leggja þarna fram næst mikilsverður árangur við Markarfljót. Það er ekkert vit í því að hlaupa frá þeim aðgerðum að koma upp bærilegum varnargörðum við Jökulsá á Dal. Ég bið fjárln. að skoða þetta mál á milli umræðna.
Það er ýmislegt sem í haginn hefur verið búið. Það hefur verið flutt grjót á staðinn og Viðlagatrygging er tilbúin að líta á málið. Með fjárveitingu hliðstæðri þeirri sem fór í Markarfljót væri hægt að ná árangri og bægja mikilli hættu frá við Jökulsá á Dal.
Annað verkefni ætla ég líka að biðja fjárln. að taka til mikillar og velviljaðrar athugunar. Það er brimvörn á eystri fjörutanganum við Hornafjörð. Það er einkennilegt í raun að hugsa til þess að þessir tveir fjárlagaliðir sem taka sérstaklega til flóðvarna og náttúruhamfara sem af þeim leiðir skuli skornir niður með sama hætti, reyndar sjóvarnagarðarnir heldur betur. Ef ég man rétt var til þeirra veitt á fjárlögum þessa árs 50 millj. kr. en sá óskiljanlegi hlutur gerist að þessar framkvæmdir eiga nú einungis að njóta 25 millj. kr. og mér er sagt að óskir um fjárveitingu til þessara verkefna nemi á annað hundrað millj. kr. í þeim erindum sem fyrir liggja.
Nú er það þannig að fyrir nokkrum árum var ákveðið að gera markvisst átak til að verja tangana báðum megin við Hornafjarðarós, bæði Suðurfjörutangann og Austurfjörutangann. Því verki sem tilheyrir Suðurfjörutanganum er lokið en fyrsti áfangi á Austurfjörunum hefur hins vegar verið ráðgerður á næsta ári. Það fara væntanlega svo fram í vetur ítarlegar rannsóknir á því hvernig haga beri framhaldinu. Fjárln. leggur fram tillögur um að til verkefnisins verði veitt 17,5 millj. kr. sem er helmingur af áætluðum kostnaði. Það gefur náttúrlega auga leið að undir þeim kringumstæðum er ekki hægt að ná árangri.
Ég hef fylgst með sumum þeim þáttum í rannsóknum við Hornafjörð sem farið hafa fram á síðustu árum og byggjast á tillögum sem við þingmenn Austurlandskjördæmis fluttum á Alþingi. Það hefur vakið athygli manna hve gífurlegt vatnsmagn það er sem fer um Hornafjarðarós. Það er áreiðanlegt að engan mann hefur órað fyrir því áður en þessar mælingar hófust. Afrennsli allra fallvatna á Íslandi nemur um rúmum 5.000 lítrum á sekúndu. Það er svo að segja sama magn og fer um Hornafjarðarós. Ef við smækkum þessa mynd og skýrum hana aðeins betur er það álíka mikið vatn og hlaupið hefur fram í tveimur síðustu Skeiðarárhlaupum eða tífalt vatn Ölfusár sem er vatnsmesta á í landinu eins og menn vita. Ég held að menn ættu ekki að taka sér það fyrir hendur að bjóða þessum öflum birginn. Það gengur mjög á Austurfjörutangann og það veit enginn hvað af því kann að hljótast að taka þar ekki tímanlega til hendi eins og ráðgert hefur verið. Ég bið fjárln. að fara yfir þessi tvö mál. Þau snerta að vísu Austurlandskjördæmi þar sem ég er kjörinn en ég vitna til þess sem ég sagði áðan að að því er varðar Markarfljót tel ég að sú afgreiðsla sem liggur fyrir um að hafa það í forgangi sé eðlileg.
Virðulegi forseti. Þetta var kannski aðalerindið í hér ræðustól. Að lokum vil ég hins vegar taka fram og leggja á áherslu að það eru vonbrigði að til landgræðslustarfa bænda, eins og um var samið í búvörusamningi, skuli ekki vera veitt fé í ríkara mæli en gert er í þessari fjárlagagerð. Ríkisendurskoðun fann enga fjárveitingu til þessara verkefna. Landgræðslustjóri talar um 20 millj. og gildir þá í rauninni einu hvort heldur er. Hins vegar verður að viðurkennast að hér er ekki um brigð að ræða í samningnum vegna þess að það er ekki tilgreint hvernig beri að reiða þetta fjármagn af hendi og á hvaða tíma heldur er það bundið því að það komi fremur inn þegar sparnaðar fer að gæta í landbúnaðinum eins og raunin er nú á.
Hér er hins vegar um að ræða verkefni sem er mikilvægt til að mæta þeim samdrætti sem orðinn er í hefðbundnum greinum landbúnaðarins. Hér er um að ræða verkefni sem íslenska þjóðin er afskaplega sátt við að gangi fram. Það er mikill og vaxandi vilji fyrir því að við græðum upp landið okkar og þó sérstaklega að við stöðvum eyðingu þar sem hún á sér stað. Um það hefur Alþingi reyndar tekið ákvörðun í tveimur þál. Ríkisstjórnin hefur í sínum málefnasamningi ákveðið að vinna á grundvelli þeirra ákvarðana sem Alþingi hefur tekið í þessum efnum.
Við höfum á margan hátt betri tækifæri til að vinna þessum málefnum framgang en verið hefur. Landmælingar Íslands hafa unnið feikilega merkilegt verk í þá veru að mynda Ísland og bráðlega verður hægt og reyndar er þegar farið að vinna að áætlunum í landgræðslustörfum á grundvelli hinnar nýju tækni.
Miðað við ástæður sem eru við fjárlagagerðina verður auðvitað að meta aðstæður í þjóðfélaginu. Auðvitað hefði verið allt annar svipur á þessari fjárlagaafgreiðslu að því leyti sem snertir landbúnaðinn og landið ef aðeins hefði verið sýndur litur í þá veru að leggja fram byrjunarfjármagn til þessara mikilvægu málefna. Ég held að það sé full ástæða til að biðja fjárln. að fjalla um það mál á einhverjum funda sinna sem fram undan eru.
Ég hef þá lokið máli mínu, forseti.