[14:44]
Anna Ólafsdóttir Björnsson :
Virðulegi forseti. Ég tel að ríkisstjórnin hafi gert alvarleg mistök með setningu þessara bráðabirgðalaga. Í fyrsta lagi er almennt óþarft að setja bráðabirgðalög eins og þinghaldi er nú háttað. Ég minni á frv. okkar kvennalistakvenna um bann við setningu bráðabirgðalaga en það er endurflutt nú af því tilefni sem hér hefur gefist. Þar er einfaldlega gert ráð fyrir því að heimild til setningar bráðabirgðalaga verði afnumin. Í greinargerð með því frv. segir, með leyfi hæstv. forseta:
,,Þegar ákvæðið um útgáfu bráðabirgðalaga var sett inn í stjórnarskrá voru aðstæður í íslensku þjóðfélagi frábrugðnar því sem nú er. Alþingi kom saman til fundar annað hvert ár, í upphafi aðeins að sumri til. Samgöngur voru með allt öðrum hætti og alþingismenn höfðu þingmennsku ekki að aðalstarfi. Það þótti þá nauðsynlegt, þótt umdeilt væri, að setja eins konar neyðarréttarákvæði í stjórnarskrána þannig að konungur og ríkisstjórn gætu gripið til bráðabirgðalaga ef mikið lægi við. Orðin ,,þegar brýna nauðsyn ber til`` eru sett til áréttingar því að ekki megi fara frjálslega með þessa heimild. Reynslan hefur sýnt að túlkun þessara orða hefur verið mjög frjálsleg. Virðist í mörgum tilvikum sem nauðsyn fyrir útgáfu bráðabirgðalaga hafi ekki verið brýn. Fjöldi bráðabirgðalaga hérlendis verður að teljast óeðlilegur, en frá stofnun lýðveldisins hafa verið gefin út um 260 bráðabirgðalög.``
Svo segir í greinargerð með þessu frv., með leyfi forseta. Ég vona að þetta veki þingmenn til umhugsunar um það hversu fjarri við erum komin almennilegu þingræði því nú situr þingið allt árið og það er ekki nokkurt mál, og hefur komið fram í máli margra, að kalla saman þing og það hefði verið hægt í þessu tilviki.
Ég vil líka minna á það að ríkisstjórn Íslands, bæði sú sem nú situr og þær sem á undan hafa verið á ferðinni, hefur margsinnis verið áminnt um að grípa ekki inn í kjarasamninga og vinnudeilur með setningu bráðabirgðalaga eða laga yfirleitt. Þetta er ekki af einhverri smámunasemi heldur hefur bæði Alþjóðavinnumálastofnunin og sérfræðinganefndir er fara yfir það hvernig félagsmálasáttmála Evrópu er framfylgt ítrekað gert slíkar athugasemdir. Það er alveg með ólíkindum að ríkisstjórnin skuli telja sig yfir það hafna að taka slíkum ábendingum og taka þær alvarlega og hætta þessum sóðaskap og þessari valdníðslu því hér er ekkert annað á ferðinni. Þegar þar að auki bætist við að þinghlé um jólin var bæði óvenju- og óþarflega langt, þá finnst mér í rauninni að þetta mál sé slíkt klúður að ríkisstjórninni væri best að hætta einfaldlega þessari vitleysu og viðurkenna sín mistök. Því það er það sem þeir sem eru hugrakkir og einhvers nýtir gera ef þeir gera mistök. Hér hafa orðið mistök og það þarf ekki að rökstyðja það neitt frekar.
Ég bendi á að verkalýðshreyfingin hefur mótmælt setningu bráðabirgðalaga og telur hana bæði óþolandi og gerræðislega. Þar eru á ferðinni bæði ASÍ og VMSÍ svo ég taki bara af handahófi það sem ég hef heyrt en ég hygg að ég muni það rétt að fleiri samtök hafa talið ástæðu til að kvarta sérstaklega.
Þetta finnst mér í rauninni alveg nóg en þar fyrir utan þá get ég ekki stillt mig um að minna á það að okkur kvennalistakonum og öðrum sem fordæma þessa gjörð hefur borist óvæntur liðsauki. Hefur greinilega vakið athygli fleiri en mín sá leiðari Morgunblaðsins 15. jan. sem hér hefur þegar verið vitnað til en önnur orð vöktu frekar athygli mína en þau sem hér hafa þegar verið tilgreind. Mig langar að grípa niður í þeim klausum þar sem fjallað er um setningu bráðabirgðalaga. Með leyfi forseta stendur þar:
,,Ríkisstjórnin stóð frammi fyrir ákvörðun um það að gefa út bráðabirgðalög eða kalla Alþingi saman. Niðurstaða hennar var bráðabirgðalög. Það er mati Morgunblaðsins röng niðurstaða. Bráðabirgðalagaútgáfa er útelt fyrirbæri og löngu tímabært að afnema allar heimildir ríkisstjórna til slíkrar löggjafar. Aðstæður eru allt aðrar en áður var. Það er ekkert vandamál að kalla Alþingi saman með skömmum fyrirvara. Þingmenn hefðu auðveldlega getað komið sér til starfa á mánudagsmorgun.``
Ég veit að við í stjórnarandstöðu erum orðin langþreytt á að ekki er hlustað á okkar mál en það ber nýrra við ef Morgunblaðið nær ekki eyrum einhverra stjórnarsinna þótt það sé kannski eitthvað óþægilegt sem birtist á síðum þess blaðs.
Efnislega eru þessi bráðabirgðalög líka ónýt í því hlutverki sem þau eru. Í fyrsta lagi get ég ekki annað en fordæmt það orðalag í bráðabirgðalögunum þar sem gefið er í skyn að til sé eitthvað eðlilegt við það að sjómenn taki þátt í kvótakaupum. Í 1. gr. er orðalag á þann veg að þar er talað um það að þríhöfða nefndin, sem hefur þegar lokið störfum, eigi að gera tillögur um hvernig koma eigi í veg fyrir að viðskipti með aflaheimildir hafi óeðlileg áhrif á skiptakjör. Þetta gefur auðvitað í skyn að eitthvað sé til sem heitir eðlileg áhrif og mér finnst þetta alveg fáránlegt orðalag og ekki gera þessari þríhöfða nefnd neitt léttara fyrir enda hefur komið í ljós að nánast allir, sem hafa verið spurðir álits á þeim tillögum sem hér eru á ferðinni, hafa verið samdóma um það að tillögur þessarar nefndar séu því miður ekki nýtilegar. Og ef af handahófi er gripið ofan í blaðaumræður um þetta þá kemur m.a. fram að Óskar Vigfússon, formaður Sjómannasambands Íslands, telur þessar tillögur ekki leysa neinn vanda, a.m.k. ekki einar og sér og það þurfi að koma eitthvað meira til og það sé ekki þarna. Kristján Ragnarsson hjá LÍÚ segir að útgerðarmenn séu alfarið á móti tillögum nefndarinnar og vonar að þær séu andvana fæddar. Arnar Sigurmundsson, formaður Samtaka fiskvinnslustöðva, hefur m.a. sagt að með tillögu um kvótaþing sé verið að gera það ómögulegt sem sé heimilt samkvæmt yfirlýsingum í kjarasamningum en ekki tekið sérstaklega á því sem þar er óheimilt, þ.e. beinni þátttöku sjómanna í kvótakaupum. Þetta eru auðvitað bara í hnotskurn þær viðtökur sem búast má við að tillögur þríhöfða nefndarinnar fái og það verður ekki nokkur sátt um þessar tillögur. Ég held að menn verji tíma sínum betur en vera að lappa upp á eða reyna að koma fram tillögum sem augljóslega njóta ekki stuðnings neins. Jafnvel þótt menn séu ósammála um ýmislegt annað þá geta þeir verið sammála um að þeim lítist ekki á þessar tillögur. Og ég held að menn verði einfaldlega að fara að leita annarra og betri leiða.
Í rauninni skil ég ekki þær hugmyndir að vera ekki tilbúinn að taka á því bara hreinlega að þátttaka sjómanna í kvótakaupum sé ólögleg og óheimil, ég skil ekki hvað menn eru að víkja sér undan því að taka á því máli. Það eru til tillögur og þær raunar allmargar. Við höfum alla vega einhver okkar hér á borðunum sameiginlegar tillögur sjómannasamtakanna um breytingu á kvótalögum og með leyfi forseta held ég að það væri rétt að tíunda þær.
1. Heimild til að framselja leigukvóta verði afnumin nema þegar um er að ræða jöfn skipti á kvóta milli skipa.
2. Heimild til framsals á varanlegum kvóta verði takmörkuð þannig að endurframsal geti fyrst átt sér stað að 5 árum liðnum frá upphaflegu framsali.
3. Sérstakt ákvæði til að tryggja að leyfilegur heildarkvóti veiðist innan fiskveiðiársins. Til greina koma tvær leiðir: Að kvóta sé skilað inn til endurúthlutunar eða frjáls sókn verði leyfð í þeim fisktegundum sem útlit er fyrir að ekki veiðist upp í leyfilegan heildarkvóta.
Hér eru þó ,,konkret`` tillögur sem mætti alveg fara að eiga við. Ég vil einnig benda á að sú leið að skoða 72. gr. laganna er vel fær, nú vantar mig nákvæmt nafn á lögunum en þetta er í sjómannalögum, þar sem beinlínis er mögulegt að bæta inn í greinina varðandi ágreining út af starfsskyldum eða réttarstöðu sjómanna möguleika á því að það sé settur ákveðinn gerðardómur ef annar eða báðir málsaðilar óska þess. En í núgildandi lögum er bara gert ráð fyrir því að ef báðir eða allir málsaðilar óska þess að slíkur gerðardómur verði settur á laggirnar þá sé svo gert en það má svo sem alveg eins útvíkka það þannig að annar aðili geti krafist þessa og þá er í rauninni kominn sá vettvangur sem vantar. Og við vitum öll að þetta hefur verið í umræðu. Þessa leið má að sjálfsögðu ræða og ég skil ekki vandræðaganginn í kringum þetta allt saman. Það gerir ekkert til þó að það geti verið einhver ágreiningur um þetta. Það sem mér finnst alveg óþolandi er að annar aðilinn sem tekur þátt í þessum vinnudeilum skuli í rauninni geta treyst á það að bráðabirgðalög verði sett og þurfi ekki að reyna samningaleiðina til þrautar. Ég held að reynslan hafi sýnt okkur undanfarin ár að þessar ásakanir eða þessi túlkun sjómanna er bara alveg hárrétt. Samningsaðilar, vinnuveitendur, hafa ekki þurft að reyna til þrautar samningaleiðina vegna þess að þeir geta alltaf hlaupið í fangið á ríkisstjórninni og sagt: Viltu gera svo vel og bjarga mér? Og hún gerir það með bráðabirgðalögum og þeir vinna sér þannig frest sem út af fyrir sig er ágætt, að samningsfrestur sé til, en það á bara að afla hans með öðrum hætti með því að menn geri einhvers konar bráðabirgðasamkomulag á meðan þeir vinna sér tíma og geta tekið almennilega á málum. Og ég held að maður þurfi ekki að taka neina afstöðu í vinnudeilu þó að maður bendi á þetta.
Hitt er annað mál að mér finnst að sjómenn séu órétti beittir með því að þeim sé gert, hvort sem það er af fáum aðilum eða fleiri, að taka þátt í kvótakaupum. og það eru margir búnir að viðurkenna að þetta sé hrein hneisa.
Ég vil benda á að þessi leið um lausn ágreiningsefna að setja ákveðinn gerðardóm á laggirnar er einnig til í siglingalögum og þar er í 232. gr. komið á gerðardómi með dálítið öðrum hætti en í 72. gr. sjómannalaganna, en þar er gert ráð fyrir því að gerðardómur skeri úr um ágreiningsmál. Ég bendi bara á að ég held að það ætti að vera hægt að ná meiri frið um þessar leiðir en þær leiðir sem þríhöfði nú leggur til.
Ég vil, virðulegi forseti, ekki hafa mikið fleiri orð um þetta. Ég bendi á það að öll undanbrögð við að afnema þá lögleysu sem þátttaka sjómanna í kvótakaupum er eru hreinlega óþolandi og ég tel að hér sé um undanbrögð að ræða og mér finnst ríkisstjórnin ekki eiga að taka þátt í slíkum undanbrögðum. Og ég hef ekki fengið skýringu á því, hvorki hér né í þeirri umræðu sem hefur verið hér, ekki bara núna í janúar meðan á vinnustöðvuninni stóð heldur miklu, miklu lengur, ég hef ekki fengið neinn rökstuðning fyrir því hvers vegna það er ekki bara hægt að taka af skarið. Það getur vel verið að seinna í umræðunni komi það, það væri þó mikill léttir ef einhvern tíma væri hægt að afhjúpa hvað er svona óskaplega viðkvæmt og hræðilegt við að ganga bara hreint til verks og gera hlutina eins og þarf að gera.
Það virðist vera samdóma álit flestra að uppboðsmarkaður á kvóta muni ekki leysa málið og það hefur komið fram hjá flestum þeim sem hafa verið spurðir álits eins og ég rakti hér á undan. Það er því réttara að ganga bara hreint til verks.
Ég ítreka líka þá stefnu Kvennalistans að það væri auðvitað langheillavænlegast að taka upp byggðakvóta og ef einhvern tíma verður af þeirri umræðu sem á að verða um frv. til laga um stjórn fiskveiða þá get ég tíundað það mun betur heldur en hér er ástæða til og tilefni til. En ég bendi þó á að þar með væri það ófremdarástand sem er að skapast, bæði í þessum málum og hefur komið fram í fleiru varðandi kaup og sölu á kvóta, úr sögunni vegna þess einfaldlega að þá væri úthlutun kvóta með öðrum hætti, bundin við byggðarlög þar sem atvinnuhagsmunir mundu væntanlega vera í fyrirrúmi. Þá yrðu ekki þessi vandræði sem til eru komin vegna verslunar á þessari sameign þjóðarinnar og einkaeign ákveðinna aðila á þessari sameign þjóðarinnar og þeim brögðum sem beitt er til að útvega sér hlutdeild í þessari sameign þjóðarinnar. Nú vildi ég gjarnan vera að skrifa en ekki tala því að gæsalappir eiga raunar að fylgja þessum orðum ,,sameign þjóðarinnar`` núna, vegna þess að mér finnst að 1. gr. laga um stjórn fiskveiða hafi verið forsmáð með þeirri framkvæmd sem við höfum séð á þessum ágætu ákvæðum laga, þ.e. að þjóðin eigi þessa eign okkar saman. Og ég sé ekki aðra betri leið og ég hef ekki fengið tillögu um aðra betri leið en þá að færa byggðarlögunum þessa sameign okkar til ráðstöfunar þannig að við losnum við þennan vandræðagang og þær krísur sem upp hafa komið vegna þeirrar staðreyndar að hér er orðið um söluvarning að ræða og ekkert annað.
Ég minni líka á þær snörpu umræður sem urðu um eignarhald á kvóta vegna dóms um að kvóti væri skattskyldur og afskrifanlegur en þar kom það auðvitað glöggt fram að hártogarnir og vandræðagangur í kringum það að viðurkenna að ákveðnum aðilum hafi verið færð þessi sameign til eignar, alla vega um stundarsakir, er auðvitað algerlega ólíðandi. Ég sé því ekki annað skynsamlegra fyrir hæstv. ríkisstjórn heldur en viðurkenna sín mistök, bæði efnislega og framkvæmdalega við setningu þessara bráðabirgðalaga vegna þess að hún á ekkert með það að gera að vera að stjórna þessu landi ef hún er ekki betur starfi sínu vaxin.