[11:51]
Anna Ólafsdóttir Björnsson :
Virðulegi forseti. Atvinnuleysi sem blasir nú við hverjum manni hverfur ekki nema gripið verði til raunverulegra virkra aðgerða. Ríkisstjórnin virðist ekki fær um það með strútshætti sínum að stinga sífellt höfðinu í sandinn. Hún hefur ekki burði til þess að takast á við þetta vandamál og fyrir það geldur öll þjóðin.
Áhrif atvinnuleysisins segja til sín á margvíslegan hátt. Félagsleg vandamál aukast og krafturinn í samfélaginu minnkar. Atvinnuleysið var 6,3% í desember og það var þriðjungs aukning frá árinu áður, en þá hafði aftur orðið svipuð aukning frá árinu þar á undan. Auk þess er talsvert dulið atvinnuleysi og það er ekki síst meðal kvenna. Skráð atvinnuleysi meðal kvenna er jafnframt hærra en meðal karla. Á fjórum svæðum á landinu er það yfir 10%, það er á Suðurnesjum, Norðurlandi vestra, Norðurlandi eystra og á Austurlandi en alls var atvinnuleysi kvenna í desembermánuði 7,7% á móti þeim 5,3% atvinnuleysis karla. Þetta eru geigvænlegar tölur og það sem ég óttast mest er það að menn séu að byrja að venjast þessu og sætta sig við það. Það finnst mér ekki að samfélag okkar hafi efni á. Við höfum búið á margan hátt við sveigjanlegan vinnumarkað og sterkt atvinnulíf hér á Íslandi og þær raddir sem nú heyrast um það að til sé eitthvert eðlilegt atvinnuleysi, hvort sem menn kalla það kerfislægt eða eitthvað annað, það eru raddir sem mér finnst að verði að hljóðna.
Því miður hefur ríkisstjórnin hvorki vilja né getu til að glíma við þetta erfiða verkefni. Hún býr þegnum sínum aðeins lamandi umhverfi fyrir nýsköpun. Þessu verður að breyta. Hver eru t.d. viðbrögðin við því átaki sem leiddi af sér fjöldann allan af ferskum og lofandi hugmyndum, átaksins sem var gert þegar heilum 60 millj. kr. var varið til sérstaks atvinnuátaks kvenna? Reyndin varð sú að vísa varð frá fjölmörgum fýsilegum hugmyndum, bæði frá fyrirtækjum, sveitarfélögum og einstaklingum. Þetta er auðvitað engin hemja, enda segir svo í greinargerð með nokkrum trega frá þessum starfshópi sem sá um útdeilingu fjármagnsins. Starfshópnum var mikill vandi á höndum við að velja á milli hinna fjölmörgu umsókna sem bárust frá einkaaðilum. Hafandi að leiðarljósi þær vinnureglur sem starfshópurinn setti sér, þá var það að tillögu hópsins að styrkja einkaaðila að upphæð 33,6 millj. og þetta fjármagn varð það einasta sem var til ráðstöfunar. Á sama tíma var meintur milljarður í umferð, milljarður sem að vísu var fyrst og fremst tilfærsla á verkefnum og það virtist ekki vera hægt að ná neinu fjármagni þaðan yfir í þetta verkefni þar sem virkilega voru hugmyndir sem þessum hópi þótti afskaplega hart að þurfa að vísa frá.
Hæstv. félmrh. lýsti þeirri skoðun sinni í ræðu hér áðan að ríkisstjórnin hljóti að verja meiru til atvinnumála kvenna í framtíðinni og mikið vona ég að hún hafi rétt fyrir sér vegna þess að ég held að það verði öllu samfélaginu til framdráttar. Hins vegar hlýt ég að spyrja: Af hverju fékk þessi málaflokkur ekki meira af þessum milljarði sem ríkisstjórnin vill meina að hún hafi lagt til atvinnusköpunar? Um það er að vísu deilt en eitthvað hlyti að hafa verið hægt að fá hafi virkilega hugur fylgt máli hjá ríkisstjórninni sem þóttist vilja gera eitthvað í atvinnumálum kvenna. Ég er svo sannarlega ekki að lasta það sem vel var gert, en hins vegar finnst mér afskaplega sárt að það skuli vera í svona smáum stíl og ég held að við munum öll gjalda þess að ekki var betur gert.
Sem betur fer er það að mestu liðin tíð að menn tali í lítilsvirðingartóni um hinar smærri lausnir. Við horfum fram á það núna að þeir sem áður höfðu trú á álver, ofurvirkjanir og aðrar ónýtar allsherjarlausnir hafa nú komið auga á gildi hinna smærri lausna þar sem byggt er á hugviti og handverki, námi, nýsköpun, frumkvæði og ferskri hugsun. Það er að sjálfsögðu vel. En það er samt sem áður mjög sérkennilegt og mjög sorglegt að horfa upp á það að þegar eitthvað er farið að ganga vel eins og í ferðaþjónustu og tengdum greinum, t.d. minjagripagerð og fleiru, þá á að fara að sverfa að þessari atvinnugrein. Stjórnarandstöðunni tókst naumlega að afstýra því rétt fyrir jólin að sá atvinnuvegur, ferðaþjónustan, sem lofar bestu og skilar nú um það bil 10% af gjaldeyristekjum okkar, yrði skattlagður jafnvel til dauða. En þessar athafnir lofa sannarlega ekki góðu.
Það vantar líka athafnir en ekki bara orð, ráðstefnur og skýrslur, við höfum nóg af slíku. Við höfum haldið nógu marga fundi. Við höfum séð nógu mikið af ljómandi góðum skýrslum um það hvernig og hvað eigi að gera en það vantar athafnir og þrátt fyrir ræður hæstv. ráðherra hér á undan þá sé ég ekki að það hilli undir að það verði neinar umbætur sem orð er á gerandi. Við höfum frá iðnrn. alveg ljómandi skýrslu sem heitir ,,Stuðningur stjórnvalda við nýsköpun í atvinnulífi.`` Ég lýsi eftir aðgerðum. Við höfum líka frá félmrn. alveg ljómandi skýrslu um rannsókn á afleiðingum atvinnuleysis. Þar er sannarlega tæpt á ýmsum mætum hugmyndum til þess að sporna við þessu atvinnuleysi. En ég lýsi eftir aðgerðum. Það sem hér hefur verið lýst að gera eigi er einfaldlega ekki nóg og það sem eftir stendur er að það eru veigamiklar gloppur sem við getum ekki sætt okkur við að sjá í þessum tillögum. Það vantar athafnir eins og t.d. aðgang að áhættufjármagni þannig að við leggjum niður þann ömurlega löst að fólk þurfi að leggja heimili sitt og fjölskyldu sinnar undir, ef ekki heimili ættingja sinna, í hvert sinn sem reyna á að byggja upp nýtt fyrirtæki, nýjar hugmyndir. Sumir virðast geta sótt í sjóði en þorri fólks getur það ekki og fær ekki þá fyrirgreiðslu sem æskilegt er og gæti orðið til þess að atvinnulíf okkar yrði fjölbreyttara nema leggja að veði íbúðarhúsnæði sitt. Því segi ég: Núverandi sjóða- og lánastefna er lamandi og ekki hvetjandi. Það er bara beðið um fasteignaveð. Það er ekki beðið um frumlegar eða framkvæmanlegar hugmyndir og góðar áætlanir byggðar á þekkingu eða jafnvel byggðar á einhverri áhættu sem þá mætti deila á milli fleiri aðila ef menn eru reiðubúnir til að taka áhættu því að það mun að sjálfsögðu ekkert gerast ef það er aldrei tekin nein áhætta í atvinnulífi. Það sem skiptir hins vegar mestu máli er að þessari áhættu sé dreift með einhverjum skynsamlegum hætti og að það sé gerð sú krafa að menn komi með góða útfærslu á því hvernig þeir ætla að gera hlutina, fái til þess hjálp ef þess gerist þörf en ekki bara að þeir komi með lauslega hugmynd og fasteign. Við höfum þegar sopið seyðið af þessari stefnu og hún hefur ekki skilað okkur þeirri fjölbreytni í atvinnulífi sem við þurfum.
Okkur vantar líka athafnir eins og þær að bregðast skjótt við sveiflum í atvinnulífi, ekki með þeim máttlausa milljarði sem skilaði okkur í sumar litlu nema flýtingu á einstaka framkvæmdum, kannski skárri vegum eitthvað fyrr en ella og einhver hús sem nauðsynlega þurftu á endurbótum að halda fengu svo sannarlega endurbætur. En þessar aðgerðir út af fyrir sig sögðu okkur kannski ekki eins mikið eins og við höfðum óskað. Ég segi t.d.: Hvers vegna eru biðlistarnir á endurhæfingarsjúkrahúsunum ekki styttir í snatri? Okkur skortir ekki hæfan mannskap. Ekki skortir okkur búnað. Ekki skortir okkur sjúklinga því að þar bíða margra ára listar sárþjáðs fólks. Það er ekki þetta sem skortir, heldur skortir það að vera reiðubúinn að leggja til ákveðið fjármagn, en kannski er það stefna ríkisstjórnarinnar að halda mönnum frekar vinnulausum og verklausum á listum öryrkja frekar en að bjóða upp á þá endurhæfingu og þær aðgerðir sem vissulega er þörf á til þess að fela enn frekar atvinnuleysið. Ég ætla stjórnvöldum hvorki svona frumlega hugsun né það að vera svona illkvittin en óneitanlega er þetta mjög einkennileg stefna.
Varðandi ræðu hæstv. fjmrh. þá held ég að það sé óhjákvæmilegt að minna á að það gengur ekki að skella skuldinni á einhverjar kerfisbundnar skekkjur í anda málflutnings þess manns sem hann vitnaði í. Ég óttast það að ef menn eru ekki reiðubúnir til að horfast í augu við hinn raunverulega vanda heldur leita sífellt að skekkjum hjá öðrum, hvort sem það er hlutlaust kerfi eða eitthvað annað, þá séu þeir ekki tilbúnir að gera neitt sem snýr að þessari þróun. Gagnrýni á þessum kerfisbundnu skekkjum er þegar komin fram. Ég heyri að bæði verkalýðsfélög og vinnuveitendur eru sammála um að þetta séu alls ekki heilagar hugmyndir og síður en svo líklegar til þess að vera raunverulegar þannig að ég bendi á það að þarna er ekki um einhvern stórasannleik að ræða. Þarna er um ábendingu að ræða sem sjálfsagt er að taka alvarlega en það má ekki nota hana til að fela sig á bak við og það er það sem ég óttast að sé sífellt verið að gera.
Ég verð að benda á einstakar tillögur sem við kvennalistakonur og fleiri höfum lagt fram sem gætu orðið til þess að sporna við atvinnuleysi en ég vil gera skýran greinarmun á þeim aðgerðum sem eru til þess að grípa inn í sveiflukennt atvinnuleysi sem alltaf skýtur upp kollinum, m.a. þegar harðnar í ári tímabundið, en við eigum ekki að sætta okkur við það og við eigum ekki að þurfa að sitja uppi með þann hala lengi áfram. Ég bendi t.d. á þá hugmynd og þáltill. okkar kvennalistakvenna um styttingu vinnutíma. Þetta er leið sem margir telja að sé fær til þess að minnka atvinnuleysið þó það væru ekki nema einhver störf sem sköpuðust með því að vinnutíminn væri styttur án kjaraskerðingar, þá held ég samt sem áður að það sé tilraunarinnar virði og þar að auki hefur þessi langi vinnudagur lengi verið ljóður á ráði okkar Íslendinga.
Ég bendi á að atvinnuátak það sem gert hefur verið víða um land, ekki síst meðal kvenna, hefur skilað miklu og þess vegna þarf að leggja meira fjármagn til. Ég vil líka benda á athyglisverðar tillögur Jóns Erlendssonar um það að atvinnuleysisbætur verði nýttar á virkan hátt þannig að fólk nýti sér þann tíma sem það er atvinnulaust til þess að byggja upp hugmyndir og hæfni í atvinnu framtíðarinnar og ég ítreka það enn og aftur að það er nauðsynlegt að áhættufjármagn fáist til nýsköpunar. Fyrr erum við í rauninni að gera mjög miklar vitleysur.
Ég bendi á einstakar tilraunir eins og lúðueldi við Eyjafjörð þar sem ekki var haldið áfram fyrr en tryggt var fjármagn. Þetta tók bæði tíma og óþarfa fyrirhöfn. Það leiddi í ljós að þessar leiðir vantar en menn í það skipti náðu að skrapa saman þannig að hægt var að halda áfram frá hugmyndastigi yfir á tilraunaeldisstig og þessar tilraunir lofa góðu. Þetta þarf að gera. Vonandi þurfum við ekki að láta reyna mikið á kosti atvinnuleysistryggingakerfisins sem hæstv. félmrh. benti okkur á, þ.e. að atvinnulausir eiga rétt á bótum endalaust.