[14:07]
Anna Ólafsdóttir Björnsson :
Virðulegi forseti. Það er nokkuð um liðið síðan 2. umræða um þetta mál hófst en ég vil samt sem áður byrja á því að taka það fram varðandi ummæli sem komu fram í framsöguræðu hv. 1. minni hluta hv. allshn. að það er ekki alls kostar rétt að í þessu máli sé einungis um að ræða að dómara sé heimilt að afla álits EFTA-dómstólsins heldur vil ég vekja sérstaka athygli á því að varðandi héraðsdómsstigið getur annar hvor málsaðili skotið úrskurði héraðsdómara til Hæstaréttar og Hæstiréttur hnekkt niðurstöðu héraðsdómara og þannig knúið héraðsdómara til að leita þess álits hvort sem það er niðurstaða dómara eður ei.
Þetta rakti frsm. hv. 2. minni hluta sem ég á aðild að fyrr í umræðunni en ég vil vekja sérstaklega athygli á þessu í samhengi við þá fullyrðingu sem fram kom hjá frsm. 1. minni hluta allshn. því þar kom fram að hér væri aðeins um heimild að ræða en það leiðréttist þá hér með.
Þó þetta frv., virðulegi forseti, sé ekki stórt í sniðum þá er engu að síður í því ein af mikilvægustu breytingunum sem verða á íslensku réttarkerfi með aðild Íslands að EES. Aðild Íslands að EES er staðreynd og það meira að setja án þess að þjóðin hafi nokkurn tíma fengið að segja hug sinn til hennar nema í skoðanakönunum en þjóðin, sú sama sem ekki fékk að tjá sig, fær hins vegar að komast að því núna með ótal áhrifum hvaða verði við kaupum þessa aðild. Nægir að nefna deilur dagsins í dag sem varða m.a. landbúnaðarmál, áfengiseinkasölu og fjölmargt annað. Einnig um það á hvern hátt löggjafarvald er hér í landinu og ótal margt annað höfum við séð. Við erum farin að sjá það hvernig sótt er að bændum í skjóli EES, hvernig reynt er að hnekkja einkasölu ríkisins á áfengi. Þetta mál er umdeilt. Í þessum áfanga hér þar sem við ræðum EFTA-dómstólinn erum við að kynnast forsjárhyggjunni sem leiðir af yfirþjóðlegu eðli EES. Og um það má að sjálfsögðu deila og sú grundvallarumræða hefur þegar farið fram hvort menn eru á annað borð á því að slík yfirþjóðleg forsjárhyggja sé góð. Þegar verið er að ræða um verslun og viðskipti þá skiptir ekki síst máli hverjir ráða þar ferðinni, hvaða hagsmunir, hverra hagsmunir voru tryggðir og um hvað verður rætt þegar sótt verður álit til EFTA-dómstólsins um margvísleg málefni. Þetta er í verslun og viðskiptum, þetta er í málefnum launamanna, þetta er í málefnum sem varða flest svið efnahagslífsins og með þessu frv. teygir þetta sig einnig inn í réttarkerfi okkar Íslendinga og það er kannski það sem er ekki síst alvarlegt.
Við fórum inn í þetta kerfi á þeim forsendum að við mundum einangrast og ættum í rauninni ekki annarra kosta völ en ganga þarna inn og vera með í þessari alsælu viðskiptanna en nú erum við að sjá hvernig Sviss sem kaus að standa utan EES blómstrar sem aldrei fyrr og allar hrakspárnar um einangrun Sviss utan EES hafa reynst markleysa. En ég ætla ekki að fara meira út í þetta almenna en snúa mér að hinu nákvæma efni frv.
Helstu breytingarnar sem verða með þessu frv. eru þrenns konar í eðli sínu. Í fyrsta lagi er opnað fyrir það að dómarar leiti eftir áliti EFTA-dómstólsins þegar varðar efnisþætti á sviði EES og það er ekkert lítið því að það er fjórfrelsið eins og það leggur sig. Þetta tek ég sérstaklega fram vegna þess að annað veifið er látið í veðri vaka að þetta komi í rauninni ekki svo mikið inn á það svið sem aðallega er rekið fyrir dómstólum en eins og ég geri ráð fyrir að komi fram, sérstaklega þegar ég fjalla hér um félagsdóm seinna, þá eru þarna mjög krítískar spurningar þegar kemur að stöðu félaga og samninga sem geta vel komið inn á svið íslenskra dómstóla, erlend túlkun, yfirþjóðleg EES-túlkun með þessu frv. Og ég bendi líka á að það er hreint ekki rétt að það séu fá álitamál sem geta komið til kasta dómstóla sem geta varðað þessi mál. Það alls ekki rétt. Það er þvert á móti alveg hægt að hugsa sér það að menn, þetta er undir túlkun komið, vilji hreinlega beita því fyrir sig að fá utanaðkomandi álit sem getur haft áhrif á útskurð annars staðar frá heldur en hér frá íslenskum dómstólum og hver verður þá staða íslenskra dómara? Það að álits sé leitað getur gerst annaðhvort að frumkvæði sækjanda eða verjanda þegar mál er rekið fyrir héraðsdómstóli eða dómara og í því tilviki gerist það að verði dómari ekki við slíkri ósk má leita til Hæstaréttar og fá þeirri ákvörðun dómara hnekkt þyki til þess rök. Og ég sé ekki annað en þetta verði mikill þrýstingur á dómara til þess að leita álits hvort sem þeir telja þörf á því eða ekki.
Þó að dómari megi í orði kveðnu meta þörfina sjálfur hvort leita skuli álits þá held ég að dómari sé í vanda staddur sem getur átt það á hættu að neita að leita slíks álits og fá síðan úrskurð Hæstaréttar um að honum hafi borið að leita þessa álits. Ég held því að þegar sé orðinn óeðlilegur þrýstingur á dómara og þá á héraðsdómstigið í þessu tilviki. Síðan á þeim dómstigum sem endanleg eru þá er líka tekið skýrt fram að dómari má ákveða það sjálfur og því verður ekki áfrýjað hvort hann leitar álits eða ekki en ég held að með það í farteskinu sem hefur gerst á héraðsdómstigi í öðrum málum þá hljóti það að vera ákveðinn þrýstingur líka.
Í orði kveðnu má dómari einnig ráða því hvort hann tekur tillit til álits EFTA-dómstólsins eða ekki. En hvað getur gerst ef hann gerir það ekki? Jú, þar með er hægt að taka málið upp á sameiginlegum vettvangi EES og knýja Ísland í framhaldi til að breyta lögum sínum þannig að það verði ekki aftur hægt að kveða upp dóma í trássi við álit EFTA-dómstólsins jafnvel þótt sú hafi orðið niðurstaða dómara í ákveðnu máli. Og jafnvel þó að sá dómur standi sem kveðinn er upp eru líkur á því að það muni ekki gerast aftur og þá held ég að þrýstingur á dómara sé orðinn meira en óeðlilegur. Sú staðreynd að dómarar geta og eiga í sumum tilvikum að leita álits EFTA-dómstóls um mál eða hluta mála sem varða EES-sviðið merkir að dómarar verða fyrir óeðlilegum þrýstingi sem óhjákvæmilega hlýtur að geta haft áhrif á það dómsorð sem kveðið er upp. Í raun má segja að þeir geti treyst því að það dragi engan dilk á eftir sér ef dómur þeirra er í takt við álit EFTA-dómstólsins en þeir megi hins vegar búast við því mjög oft að sé svo ekki, þá muni það draga óþægilegan dilk á eftir sér. Frelsi dómara er því frekar í orði en á borði.
Auk þessa þrýstings getur komið upp sú staða að máli fylgi úr undirrétti upp í Hæstarétt túlkun EFTA-dómstólsins. Rétt er að ítreka það enn einu sinni að það er alls ekki sá háttur hafður á í öllum ríkjum og engin krafa um það að héraðsdómsstigið þurfi að leita álits EFTA-dómstólsins eins og hv. frsm. 2. minni hluta kom rækilega að hér þannig að hér erum við að ganga mun lengra en við þurfum og ég held að það sé mjög óeðlilegt í raun að gera þessa kröfu. Þetta er gert með þann rökstuðning að þetta sé til þess að það verði samræmi en þetta getur líka haft það í för með sér að frá héraðsdómsstigi og yfir í Hæstrétt fylgi íþyngjandi túlkun fyrir dómara. Ég bendi á að Austurríki t.d. hefur ekki þann háttinn á eins og kemur fram í skýringum með frv. og ég held að fyrir því séu ákveðin rök að ganga ekki svona langt þó
að vissulega séu einnig rök fyrir því að þarna sé verið að gæta samræmis. Þau rökin að hafa héraðsdómstigið ekki með eru hins vegar að mínu áliti miklu sterkari þegar upp er staðið vegna þess að túlkun EFTA-dómstólsins og álit fylgir máli úr undirrétti upp í Hæstarétt. Það hlýtur að vera mjög hæpið svo ekki sé meira sagt út frá því sjónarmiði að hæstaréttardómari eigi að geta komið að málinu og metið það sjálfur hvort hann telji að það sé ástæða til þess að leita álits EFTA-dómstólsins. Hvers vegna yfir höfuð þá að vera að setja þetta sem möguleika fyrir hæstaréttardómara ef þeir mega eiga von á því að fá þetta í hausinn hvort sem þeir vilja eða ekki úr undirrétti?
Við sem myndum 2. minni hluta hv. allshn. flytjum brtt. á þskj. 422. Í 1. lið leggjum við til að undirréttur eigi ekki að leita álits EFTA-dómstólsins. Ég tek það fram að við reyndum eftir bestu getu að kanna það í töluvert ítarlegri og út af fyrir sig ágætri umfjöllun í allshn. hvernig málum er háttað varðandi þetta og það verður að segjast eins og er að það kom mér verulega á óvart í hve lausu lofti þessi mál eru í öðrum EFTA-ríkjun, hvað það tók í rauninni langan tíma að fá niðurstöðu um ótrúlega einföld atriði. Við fengum það að vísu strax á hreint að í Austurríki hafði verið valin sú leið að hafa aðeins áfrýjunardómstól með og það kemur m.a. fram í bréfi frá Davíð Þór Björgvinssyni sem barst til allshn. frá Genf 29. nóv. en þar segir líka, með leyfi hæstv. forseta:
,,Eftir því sem ég kemst næst er við það miðað í Finnlandi og Svíþjóð að allir dómstólar, hvort sem hægt er að skjóta úrlausnum þeirra til æðri dóms eða ekki, geti leitað eftir ráðgefandi áliti EFTA-dómstólsins þegar þarf að taka afstöðu til skýringar á samningnum um Evrópska efnahagssvæðið, bókunum með honum og viðaukum við hann eða gerðum sem getið er um í viðaukanum.``
Það er þetta orðalag ,,eftir því sem ég kemst næst`` sem mér finnst dálítið lýsandi fyrir þau svör sem okkur bárust þar sem það er greinilegt að þessi mál eru mjög ómótuð m.a. í nágrannalöndum okkar sem eru innan EFTA og e.t.v. á það einnig við um Austurríki. Það gat tekið allt upp í tvær til þrjár vikur að fá það á hreint hvort t.d. félagsdómur væri með eða ekki. Eins virðist vera með héraðsdómsstigið að það var ekkert sjálfgefið fyrr en knúið var á um að fá þessar upplýsingar hvort héraðsdómsstigið væri þarna með eða ekki. En þetta er sem sagt niðurstaðan og ég vil taka það fram að það sem kemur fram í þessu bréfi sýnist mér að hafi síðan orðið ofan á og ég held að það séu réttar upplýsingar, enda kem ég nánar að því hér á eftir.
Annað meginatriðið sem skiptir máli er að öflun álits EFTA-dómstólsins getur bæði verið tímafrek og kostnaðarsöm. Ljóst er að málsaðilar geta haft ærinn kostnað af þessari tilhögun og það mál var rætt mjög mikið innan allshn. Að sönnu er þetta orðað mjög óljóst og kannski má segja svolítið pent. Öflun álitsins er sem sagt hluti málskostnaðar. Það vita allir hverjir greiða þennan málskostnað. Í flestum tilvikum borgar sá málsaðili sem tapar málinu eða hann getur skipst á milli málsaðila en hann týnist ekki í kerfinu. Það er sárasjaldan sem það er ekki einhver sem stendur í málarekstri sem þarf að bera málskostnað.
Síðan hefur það einnig komið til umræðu og leidd rök að því að málsaðilar, annar eða báðir, geti talið sér nauðsynlegt að fara utan til að fylgja máli sínu eftir hjá EFTA-dómstólnum og þann kostnað verða þeir sjálfir að bera svo framarlega sem það telst ekki hluti af nauðsynlegum vitnaleiðslum fyrir EFTA-dómstólnum eftir því sem ég hef best fengið upplýsingar um. Og þetta er annað atriðið sem ég vil vekja sérstaklega athygli á í þessari umræðu.
Fjöldamörg minnisblöð og nótur fylgja okkur allsherjarnefndarfólki úr þessari umræðu. Álitamálin í þessu stutta frv. voru bæði furðumörg og afskaplega veigmaikil og ég vil m.a. grípa niður í minnisblað frá dómsmrn. frá því í desember bara til þess að gefa hugmynd um það hvernig þessi álitsbeiðni getur verið meðhöndluð en þar segir, með leyfi forseta:
,,Samkvæmt 97. gr. skal taka tillit til reglna heimalands um málflutningsumboð og mætingu við aðalflutning máls vegna álitsbeiðni. Gert er ráð fyrir munnlegum málflutningi en með undantekningum þegar gagnaöflun er lokið og málið er hliðstætt máli sem áður hefur verið fjallað um og ef ósk um munnlegan málflutning hefur ekki komið fram. Dómstóll heimalands tekur ákvörðun um kostnað vegna álitsgerðar. Við sérstakar aðstæður getur EFTA-dómstóll veitt gjafsókn vegna mætingar fyrir dómstólnum. Gilda um það eftir því sem við á ákvæði 72. gr. draganna`` --- þar er reyndar verið að vísa til draga að starfsreglum fyrir EFTA-dómstólinn sem við höfum haft á enskri tungu undir höndum núna frá því í fyrri hluta vetrar --- ,,sem fjalla almennt um gjafsókn fyrir dómstólum. Málskostnaður verður ekki dæmdur í máli um álitsbeiðni. Útlagður kostnaður vegna álitsbeiðni er í raun hluti af málskostnaði í aðalmálinu. Um þann kostnað verður því dæmt í því máli.``
Þarna er augljóslega um að ræða viðbótarkostnað vegna öflunar þessa álits og það er ekki hægt að sjá það neinum öðrum augum hvernig það mun síðan skiptast nákvæmlega, hvenær og hversu vítt þetta verður túlkað sem nauðsyn á því að menn fari utan. Ég treysti mér ekki þrátt fyrir feykilega góðar upplýsingar og fólk sem reyndi að garfa í þessum málum, til að draga línuna um hvað þykir hluti málskostnaðar og hvort og hvenær menn munu fara á eigin kostnað. Ég geri ráð fyrir að það muni verða úrskurðaraðili hér á Íslandi eða það verði úrskurðað hér á Íslandi.
Annar kostnaður sem getur líka komið til er vegna þýðinga á málsskjölum og túlkaþjónustu og ég tek það fram að samkvæmt 25. gr. draganna að starfsreglum EFTA-dómstólsins er enska tungumál EFTA-dómstólsins. Það er alls ekki hægt að tryggja það að þeir málsaðilar sem telja að þeir þurfi að koma
fyrir EFTA-dómstólinn til þess að fylgja sínum málum eftir eða eru kallaðir þangað séu endilega mælandi á enska tungu þótt slíkt sé algengt. Það er líka mjög misjafnt hversu fólk á auðvelt með að tjá sig í erfiðum lagalegum málefnum þannig að ég bendi nú á að þarna er annar kostnaðarþáttur. Til að skýra málið betur gríp ég niður í annað minnisblað sem er ódagsett og sker ekki úr um það en skýrir kannski málið örlítið. Þar stendur, með leyfi hæstv. forseta:
,,Aðilar málsins heima fyrir mega koma og ávarpa EFTA-dómstólinn og dómstóllinn getur beint orðum til aðila allt á tungumáli dómstólsins sem beiðni lagði fram. Ritari sér um að þýtt verði á og úr ensku.`` Og síðar: ,,Í 26. gr. kemur fram að vitni eða sérfræðingur sem ekki telur sig geta tjáð sig á fullnægjandi hátt á ensku getur fengið heimild til að tjá sig á annarri tungu. Sér ritari á um að túlkað verði. Vitni og sérfræðingar sem koma fyrir EFTA-dómstólinn eiga að fá greiddan allan ferðakostnað og annan kostnað og eftir atvikum þóknun, sbr. 57. gr. starfsreglnanna. Dómstóllinn sér um greiðsluna.``
Þarna er um að ræða vitni og sérfræðinga. Þarna er ekki um að ræða þá málsaðila sem kjósa að fara og ávarpa EFTA-dómstólinn og ég get ekki séð að þeir felist inni í þessu, enda stangast það á við það að þetta sé hluti málskostnaðar. Og ég held að þarna sé í rauninni nokkuð ljóst að kostnaður mun með einum eða öðrum hætti falla fyrst og fremst á íslenska aðila og þá raunar í mörgum tilvikum á þann sem tapar máli ef hann er dæmdur til að greiða málskostnað. Það getur líka komið upp sú staða að þetta sé ekki talinn hluti málskostnaðar eftir því sem ég hef best komist að og þar af leiðandi geti jafnvel sá aðili sem vinnur málið verið búinn að leggja í útgjöld sem hann mun ekki fá endurgreitt. Ég get ekki séð annað en þetta sé nákvæmlega það sem gerist.
Þetta staðfestist raunar líka í þriðja skjalinu sem við fengum frá Davíð Þór Björgvinssyni, dags. í Genf 8. des. 1993, en þar tekur hann sérstaklega fram að þegar um vitnaskyldu og kostnað vitna sé að ræða þá sé hægt að fá greiddan kostnað en hann tekur það reyndar sérstaklega fram að reglur um vitni eða sérfræðinga séu ekki fullmótaðar þannig að hér erum við í rauninni með hluti sem geta enn orkað tvímælis. Ég hef alla vega ekki fengið nýrri plögg en þetta en annars er vísað í drög að starfsreglum og þær starfsreglur voru til umfjöllunar þegar við vorum að ganga frá þessu. Ég veit ekki til þess að þær hafi verið gefnar út frágengnar og þær eru ekki heldur til aðgengilegar á íslensku. Þetta finnst mér full ástæða til þess að fylgi hér með.
Mig langar til þess að beina fyrirspurn til formanns hv. allshn. þar sem hún er hér í salnum hvort hún sjái einhvern möguleika á því að koma til móts við þá beiðni eða þá kröfu að það verði einhvern veginn reynt að greiða þennan kostnað, hann falli ekki sem hluti af málskostnaði inn í málið og hækki málskostnað. Ég tek það fram að í frv. eða tillögu sem lá fyrir finnska þinginu rétt fyrir jól var verið að velta þessum kostnaðarmálum málsaðila fyrir sér og þar var vilji til þess að ganga býsna langt í því að ríkið tæki á sig þann kostnað sem það hafði af hinum nýja stíl, að afla álits erlendis. Og ég vil bara beina þessari fyrirspurn, ég veit að hv. formaður allshn. hefur velt þessum málum fyrir sér og ég ætla að biðja hann um að koma inn á þetta hér nánar seinna í þessari umræðu þar sem ég held að þetta sé mál sem því miður hafi stundum verið afgreitt hjá þeim sem kannski minna hafi komið að því að þetta hljóti að vera svo fá tilvik og óveruleg. Um það vitum við ekki nokkurn skapaðan hlut. Við getum aðeins getið okkur til um það. Við vitum ekki hversu vítt eða þröngt þetta verður túlkað. Það kom fram raunar mjög skýrt fram þegar Þór Vilhjálmsson, sem verður starfandi við EFTA-dómstólinn, kom á fund allshn. að enn er mjög óljóst hversu umfangsmikið starf EFTA-dómstólsins verður og það er mjög skiljanlegt. Menn vita ekki hvernig túlkanir verða. Menn vita ekki hversu vítt eða þröngt þessi mál verða túlkuð og ég held að það sé afskaplega hæpið að vera með neinar fullyrðingar um það að hér verði aðeins um fá mál að ræða eða hér verði hvert einasta mál sem kemur fyrir dómstóla teygt yfir í þetta. Það er bara einfaldlega eitt af því sem ekki er vitað en ég held að reynslan hafi oft og tíðum sýnt það að sjái menn smugu og verði sú smuga opnuð, að nýta sér það að leita álits einhverrar yfirþjóðlegrar stofnunar, þá munu þeir nýta hana bæði til þess ef þeir sjá að það geti orðið málinu til framdráttar og einnig líka ef þeir hafa beinlínis áhuga á því að draga mál á langinn. Við megum ekki líta fram hjá tímaþættinum heldur í þessu.
Það er einmitt varðandi þennan tímaþátt sem ég vík aftur að nál. okkar 2. minni hluta allshn. Í starfsreglum um EFTA-dómstólinn og í þeim greinum sem fjalla sérstaklega um EFTA-dómstólinn eru engin tímamörk sett. Þar fyrir utan má gera ráð fyrir eðlilegum fríum hjá þessum dómstóli eins og öðrum. Við vitum sjálfsagt öll um slæm dæmi um tafsaman málflutning og bið eftir dómsúrskurði hjá íslenskum dómstólum. Ég ætla þar m.a. að benda á bið eftir úrskurði Hæstaréttar. Það er ekki á það bætandi ef þessi nýi þáttur á að koma einnig inn jafnvel þótt við munum hugsanlega bera gæfu til að lagfæra okkar eigin mál eitthvað því þar höfum við minni möguleika á að hafa áhrif á gang mála.
Þá kem ég að þriðja atriðinu sem mig langar sérstaklega að nefna varðandi þetta frv. en það er félagsdómur. Ég vil vekja athygli á brtt. okkar 2. minni hluta allsh. þar sem við leggjum til að þetta frv. eigi ekki við um félagsdóm eins og stendur í 2. gr. frv. Þar eru ákvæðin um að þetta muni taka til félagsdóms. Vissulega eru ákveðin rök fyrir því. Þau rök eru að félagsdómur kveði upp endanlegan úrskurð líkt og Hæstaréttur og það er skilyrði í þeim ákvæðum sem verður að uppfylla að allir þeir dómstólar sem kveða upp endanlegan úrskurð skuli falla undir þetta þó það sé ekki skilyrt að héraðsdómur sé þar með. Þannig að þarna erum við komin að ágreiningsefni sem stapp hefur staðið um núna alllengi og það ekki að ástæðulausu og kem ég nánar að því.
Þó það séu rök fyrir því að félagsdómi sé gert að leita þessa álits þá tel ég að þau rök sem á móti koma séu miklu veigameiri og vegi miklu þyngra og ég bendi á að það er alls ekki þörf á að fara þessa leið miðað við hvað aðrar þjóðir gera. Og ég held að þar sem við erum að tala um útfærslu á samningi sem menn eru ekki sammála um sé alveg óþarfi að við gerum það rétt einu sinni eins og alltaf er að koma fyrir okkur að við gerumst kaþólskari en páfinn í þessum málum.
Eitt af því sem gerir það vafasamt að draga félagsdóm inn í málin er tímaþátturinn sem ég var að fjalla um hér áðan. Deilt er um hvort mikil brögð muni verða að því að málum sem koma fyrir félagsdóm verði vísað til EFTA-dómstólsins til að fá álit hans á málum sem geta tengst EES-réttinum. Vissulega geta þessi dæmi komið upp og e.t.v. verða þau mörg. Reynslan ein mun skera úr um það. En hvort sem tilvikin verða mörg eða fá þá er ljóst að fá mál eru eins viðkvæm fyrir töfum og þau mál sem rekin eru fyrir félagsdómi.
Mig langar til að tíunda hér hlutverk félagsdóms eins og það er tilgreint í lögum nr. 80/1938. Í 44. gr. segir, með leyfi hæstv. forseta:
,,Verkefni félagsdóms er:
1. Að dæma í málum sem rísa út af kærum um brot á lögum þessum og tjóni sem orðið hefur vegna ólögmætra vinnustöðvana.
2. Að dæma í málum sem rísa út af kærum um brot á vinnusamningi eða út af ágreiningi um skilning á vinnusamningi eða gildi hans.
3. Að dæma í öðrum málum milli verkamanna og atvinnurekenda sem aðilar hafa samið um að leggja fyrir dóminn enda séu að minnsta kosti þrír af dómendunum því meðmæltir.
Heimilt skal stéttarfélögum, félögum meistara og iðnrekenda og einstökum atvinnurekendum að leita úrskurðar félagsdóms um það hvort starfsemi falli undir I. og II. kafla laga um iðju og iðnað, svo og um það, til hvaða löggiltrar iðngreinar hún taki.``
Ég sé ekki betur en að hér séu ýmis atriði sem augljóslega tengjast mjög náið hinu Evrópska efnahagssvæði og þeim skuldbindingum sem okkur hefur verið gert að taka þar að okkur. Jafnvel með þrengstu túlkun sé ég ekki annað en að gefið sé undir fótinn með að hægt sé að tengja þetta. En enn og aftur þá veit ég það að ég mun ekki frekar en aðrir hér geta sagt hver reynslan verður en óneitanlega koma mál sem eru beinlínis á málasviði Evrópska efnahagssvæðisins hér inn í.
Um málarekstur fyrir félagsdómi segir í í 26. gr. laga nr. 94/1986, með leyfi forseta:
,,Félagsdómur dæmir í málum sem rísa á milli samningsaðila um:
1. Samningsaðild einstakra stéttarfélaga og til hvaða starfsmanna samningsaðild þeirra nær.
2. Lögmæti boðaðra eða þegar hafinna vinnustöðvana.
3. Ágreining um skilning á kjarasamningi eða gildi hans.
4. Hverjir falla undir ákvæði 29. gr. laga nr. 38/1954.
5. Hverjir falla undir ákvæði 3.--6. tölul. 19. gr. þessara laga.
6. Önnur atriði sem aðilar hafa samið um að leggja fyrir dóminn enda séu að minnsta kosti þrír af dómendunum því meðmæltir.``
Þarna er sem sagt um býsna vítt svið að ræða og þar af leiðandi sé ég ekki annað en að þarna gætu orðið ákveðnir árekstrar.
Það er frekar regla en undantekning að annar málsaðila í vinnudeilum vilji draga mál á langinn. Þetta er þekkt stærð og við erum að blekkja okkur sjálf ef við viljum ekki viðurkenna það. Hér er komin leið til að draga mál á langinn í besta falli um nokkrar vikur í versta falli um marga mánuði. Við vitum ekki frekar en dómarar EFTA-dómstólsins hve mörg mál munu koma til kasta dómsins vegna þess að álits hans verður leitað né hve tafsöm þau mál verða. Það eina sem við vitum er að öflun álits tekur tíma, e.t.v. langan tíma. Og það stríðir mjög gegn eðli félagsdóms ef sá tími verður tekin í þeim viðkvæmu málum sem koma til hans kasta.
Okkur fulltrúum í allshn. var fyrst í stað talin trú um að sami háttur væri hafður á á hinum Norðurlöndunum og hér á landi, að félagsdómur falli undir EFTA-dómstólinn. Svo er ekki. Eins og fram kemur í nál. okkar 2. minni hluta nefndarinnar þá þykir frændum okkar Dönum engin þörf á að afla slíks álits fyrir sinn félagsdóm, ,,arbejdsretten``. Sömu sögu er að segja frá Finnlandi. Þær upplýsingar tók mig langan tíma að fá fullstaðfestar en ég hef fengið það svo ekki verður um villst. Það er ekki af neinni vonsku eða
vegna þess að það hafi viljandi verið reynt að afvegaleiða okkur í allshn. sem við fengum þessa hluti ekki á hreint og okkur var talin trú um að þetta væri það sama á öllum Norðurlöndum heldur hreinlega vegna þess að þessi mál eru núna fyrst að skýrast.
Nál. var unnið á meðan þetta var ekki orðið alveg ljóst og þess vegna eru upplýsingar í því nál. ekki fullnægjandi. En þetta eru þær réttustu upplýsingar sem nú liggja fyrir og þær hafa fengist staðfestar.
Ég tel nauðsynlegt að rekja það hvernig málum er háttað í nágrannalöndum okkar til nokkurra skýringa í þessari umræðu.
Það verður að segjast eins og er að það eru dálítið skrýtnir ,,kanalar`` sem við í allshn. fáum upplýsingar okkar um. M.a. fengum við stórfróðlega umsögn frá VSÍ um félagsdóma á Norðurlöndum, plögg
sem hefði verið mjög gott að hafa með í vinnu allan tímann en þar sem álit VSÍ barst mjög seint vorum við ekki með þetta í höndunum til að byrja með en þetta er feikilega fróðleg yfirferð og úttekt sem þar er. Ég tek það fram að VSÍ er meðal þeirra sem hafa varað við að félagsdómur verði settur þarna undir.
Á minnisblaði, dags. 31. jan. 1994, svo ég fari örugglega með allt rétt, er yfirlit yfir það hvernig félagsdómar á Norðurlöndum muni leita álits EFTA-dómstólsins um skýringu samningsins um Evrópska efnahagssvæðið. Er þá fyrst litið á Noreg. Þar var lagt fram frv. til breytinga á lögum um dómstóla, nr. 13/1915, hjá þeim. Þessi lög voru samþykkt sem lög nr. 113/1992 og dómstólum þar er veitt heimild, sbr. 34. gr. EES-samningsins, til að leita til EFTA-dómstólsins um álit. Í greinargerð með frv. kemur skýrt fram að það eigi einnig við um sérdómstóla svo sem félagsdóm. Við erum því á sama báti og að mínu mati í vondum félagsskap með Norðmönnum þarna.
Í Svíþjóð var ekki lagt fram sérstakt frv. vegna 34. gr. EES-samningsins. Þann 3. des. 1992 lögfestu Svíar m.a. greinar 1.--129. í samningnum og hafa talið það nægilegt til að uppfylla skuldbindingar um lögfestingu ákvæða varðandi öflun álits hjá EFTA-dómstólnum. Í umræðunni í tengslum við lögfestingarfrv. kom fram að eðlilegt væri að takmarka ekki réttinn til að leita álits við dómstóla á síðasta dómstigi enda væri jákvætt að láta sem flesta dómstóla hafa slíka heimild þar sem slíkt leiddi til einsleitrar túlkunar á EES-reglum. Það virðist því ljóst að Svíar ætli sér að láta heimildina ná til félagsdóms en ég tek það fram að þetta er niðurstaða og túlkun eftir umræður. Hér er í rauninni um það að ræða að þetta eru þær upplýsingar sem Svíar gefa bestar. Ég geri ráð fyrir að þessar umræður muni lýsa því hvað verður úr en til að sýna þann vanda sem var á höndum við að fá þessar upplýsingar og fá þetta svo óyggjandi væri þá kom þetta upp. Það er athyglisvert að Finnar sem fara sömu leið og Svíar komast að gagnstæðri niðurstöðu. Þeir lögtóku ýmis ákvæði EES-samningsins og þar á meðal 34. gr. Í þeim upplýsingum sem bárust kemur fram að Finnar hafa ekki nýtt sér heimild 3. mgr. 34. gr. um að takmarka heimildina til að leita álits við endanleg dómstig og slíkar takmarkanir hafa ekki verið ræddar í þinginu. En í Finnlandi heyra deilur um málefni vinnuréttarlegs eðlis yfirleitt undir almannadómstól á fyrsta dómstigi og aðeins er hægt að fara með mál er varða deilur um kjarasamninga fyrir félagsdóm. En Finnar virðast samkvæmt þessu líta svo á að þar sem slíkur ágreiningur heyri ekki undir EES-samninginn nái rétturinn til að leita álits EFTA-dómstólsins ekki til félagsdóms þar. Ég bendi á að hér á landi er þetta einmitt eitt af hlutverkum félagsdóms. Einn möguleiki væri sá að skipta upp hlutverki félagsdóms. Það vakti nú kátínu einhverra nefndarmanna í allshn. þegar fulltrúar frá BHMR, held ég frekar en frá BSRB, fóru að tala um þetta tvöfalda eðli félagsdóms á Íslandi en mér sýnist að það sé nákvæmlega það sem er að koma í ljós. Að hér sé hlutverk félagsdóms ekki bara dómstólalegs eðlis heldur ekki síður kjarasamningamál og það sé alveg óþarfi að fara að grauta því yfir til EFTA-dómstólsins. Ég verð að segja að þetta styður frekar þá sem bentu á þetta tvöfalda eðli félagsdóms heldur en hitt að Finnar hafa komist að þessari niðurstöðu þar sem þeir eru með nokkuð aðra leið en við erum. Þó verð ég að taka það fram að Norðurlöndin eru þau lönd í Evrópu sem hafa kerfi sem er líkast okkar kerfi. Í öðrum Evrópulöndum er hreinlega um annað kerfi að ræða. Þetta er því það sem við getum helst borið okkur saman við. Ég vísa því alveg á bug að það sé óþarfi að bera saman hvernig aðrar þjóðir fara að við túlkun á jafnóljósum ákvæðum og hér er um að ræða.
Í Danmörku, eins og ég sagði áður, er heimild til að leita álits EFTA-dómstóls ekki látin ná til félagsdóms. Þeir eru líka með tvenns konar úrlausnaraðila um mál vinnuréttarlegs eðlis. Brot á kjarasamningum fara fyrir samningsbundna gerðardóma en ekki félagsdóm en danski félagsdómurinn fjallar um ýmis önnur álitaefni þannig að hér eru enn komin önnur mál sem skarast við íslenska félagsdóminn. Hér sé ég rökstuðning fyrir því, sem ég held að væri mjög heillavænlegt, að við felldum ákvæðin um félagsdóm út úr þeirri leið sem við veljum. Ég held að það væri bæði farsælast fyrir okkur og að við höfum mjög góð rök fyrir því. Því ekki að gera það ef við höfum bæði rökin fyrir því og þörfina fyrir það? Ég held að við verðum að taka þær ábendingar sem við höfum fengið mjög alvarlega varðandi þetta.
Þar sem önnur lönd geta byggt sína niðurstöðu ekki síður á túlkun á samningnum en á lögum hafa þau ekki farið sömu leið og við að lögfesta öll ákvæði sem ég er síst af öllu að gagnrýna. Ég held að það sé réttari leið að lögfesta hlutina heldur en láta allt liggja í einhverjum túlkunum sem geta síðan farið á hvern veg sem er. Ég held, þó að ég sé ekki ein af þeim sem voru hlynnt því að við gengjum í EES, að að þessu leyti séum við að gera rétt með það að fara þessa leið í lagasetningu en ég held líka að við verðum að gæta þess að fara ekki að nýta þetta sem leið til ofstýringar. Mér finnst það mjög sérkennilegt ef þeir flokkar sem nú eru við stjórnvölinn vilja virkilega fara að ganga mjög langt í ofstýringu. Ég hef alla vega ekki heyrt að það væri akkúrat sú leið sem vænta mætti úr þeirri átt.
Mig langar að glugga örlítið nánar í hlutverk félagsdóma á Norðurlöndum vegna þess einfaldlega að það er kannski helst að ágreiningur hafi verið um það á hvern hátt og hvort þarna væri um hliðstæð fyrirbrigði að ræða og að hve miklu leyti. Ef ég gríp niður í nokkur minnisatriði úr fylgiskjali með umsögn frá VSÍ er þar fyrst til að taka að sameiginlegt með þessum dómstólum öllum er að aðilar vinnumarkaðarins tilnefna dómara í dóminn. Einstaklingar eiga yfirleitt ekki aðild að málum fyrir þessum dómstólum. Þau eru rekin af samtökum vinnuveitenda og launþega. Dómstigið er aðeins eitt og dómar félagsdóms því yfirleitt endanlegir. Þetta er sameiginlegt með Íslandi, Danmörku, Noregi og Svíþjóð.
Markmið með stofnun þessara dómstóla var að tryggja hraða málsmeðferð og sérfræðiþekkingu vegna sérstaks eðlis vinnudeilna. Þetta er nákvæmlega kjarninn. Þetta er ekkert öðruvísi hjá okkur, ekki á
nokkurn hátt. Og ég get ekki séð annað með hið sérstaka eðli finnska dómstólsins en að það mætti alveg eins taka hann þarna inn líka en það fylgir ekki með þessari umsögn. Enda verð ég að virða þeim það til vorkunnar að taka hann ekki með vegna þess að það gekk hægt að fá upplýsingar frá Finnlandi, upplýsingar sem var hægt að túlka sem endanlegan úrskurð þrátt fyrir gríðarlega gott starf starfsfólks þingsins hér.
Varðandi danska félagsdóminn, þá er best að taka það fram að vinnuveitendur þar kjósa sex dómara og launþegasamtökin jafnmarga til þriggja ára í senn. Þar er því komin aðild sem beinlínis tengist þessum málum á almennum vinnumarkaði. Þessu er skipt eftir ákveðnum reglum og ég sé ekki annað en hér sé hægt einmitt að fara í gegnum þetta lið fyrir lið og sjá að hér er um mjög svipuð ,,batterí`` að ræða, en þetta ,,batterí`` þarf ekki að leita álits EFTA-dómstólsins. Ég tek þetta sérstaklega fram.
Verkefnin ættu að hljóma kunnuglega. Það er brot á túlkun á aðalkjarasamningi verkalýðsfélaga og vinnuveitenda og samsvarandi aðalkjarasamningum og brot á kjarasamningum almennt. Lögmæti boðaðrar vinnustöðvunar hafi henni verið mótmælt innan fimm daga, mál um hvort kjarasamningur sé fyrir hendi og lögmæti verkfallsaðgerða sem boðaðar eru til að knýja á um gerð kjarasamnings á sviði þar sem samningur er ekki fyrir. Ég held að þetta hljóti að hljóma mjög kunnuglega fyrir þá sem þekkja til íslenska félagsdómsins.
Þarna er að mínu mati komin óyggjandi niðurstaða í því að við eigum ekki að þurfa að fara þá leið að taka félagsdóm hér inn. Og ég vil höfða til ákveðinnar umræðu sem verið hefur að þetta er ekki ótvírætt. Þetta er þvert á móti mjög tvírætt og það sem tvírætt er ber að sjálfsögðu að túlka með skynsemina að leiðarljósi. Og ég ítreka það að hið sérstaka eðli félagsdóms er einmitt að þar gangi mál hratt fyrir sig en það er fyrirsjáanlegt um EFTA-dómstólinn að þar munu mál ekki endilega ganga neitt hratt fyrir sig þó að menn munu að sjálfsögðu gera sitt besta. Það er ekki vitað hversu langur biðlisti verður þar á málum. Það er ekki vitað hvert verklagið verður þrátt fyrir að við höfum a.m.k. eins og hálfs sentimetra þykka úttekt sem heitir Drög að starfsreglum. Ég held að við rennum þarna fullkomlega blint í sjóinn. Ég held alla vega að við getum gefið okkur að við fáum ekki neina niðurstöðu með þeim hraða sem við gerum kröfu til hér í þessum málum og þá er opin leið til þess að misnota þessa leið.
Ef ég lít á Noreg, þá hafa þeir farið sömu leið og við. Þeir hafa komist að þessari niðurstöðu og ég held að ég hljóti að vísa því til norskra kollega okkar. Við ættum kannski að benda þeim á að þetta sé ekki endilega besta leiðin því mér sýnist að þeir séu að setja sig í hliðstæðan vanda og við ef þeir fara þessa leið. Við getum þá kannski orðið gott fordæmi ef við fetum í fótspor Dana og Finna og breytum þessu á síðustu stundu. Verkefni norska félagsdómsins eru m.a. brot á kjarasamningum, gildi þeirra og túlkun, lögmæti vinnustöðvunar og ábyrgð vegna brota á kjarasamningum og ólöglegra vinnustöðvana. Og ég sé ekki annað en Norðmenn séu þarna að koma sér í heilmikið klúður. Að vísu eru þeir með öðruvísi vinnumarkað en við og það mun kannski ekki reyna eins mikið á það og hjá okkur. Það hefur lengst af verið mun meiri kyrrð á vinnumarkaði, bæði í Noregi og Svíþjóð, en á íslenskum vinnumarkað og það má vera að það ráði því að í Noregi og Svíþjóð eru menn ekki eins áhyggjufullir og þeir eru vissulega hér um þessi mál.
Þetta eru vangaveltur sem ég held að við verðum að líta á. Við erum ekki hér með vinnumarkað sem er neitt sérlega stöðugur eða friðsæll enn þá. Það er mjög stutt í kjaradeilur og er tiltölulega algengt að menn leiti til félagsdóms. Þar af leiðandi er ekki hægt að bera saman stöðuna sem upp kynni að koma á Íslandi við Noreg t.d. þar sem hér væri um færri mál að ræða. En ég verð að segja að ég samhryggist Norðmönnum og Svíum vissulega ef þeir fara þá leið að binda sínar kjaradeilur á klafa þessarar álitsbeiðni.
Þetta eru atriði sem ég held að skipti vissulega máli. Ég sé það fyrir mér þar sem verkefni sænska kjaradómsins eru m.a. að dæma, að vísu sem fyrsta dómstig, í málum sem höfðuð eru af vinnuveitendum eða launþegasamtökum í deilu um kjarasamning eða aðrar vinnudeilur samkvæmt lögum um atvinnulýðræði eða aðrar vinnudeilur ef kjarasamningur gildir milli aðila eða starf launþega sem málið varðar fer samkvæmt kjarasamningi sem vinnuveitandi er bundinn af.
Þar er að vísu dálítið annað en kom fram í hinni almennu úttekt á Norðurlöndum því að þar eru einstaklingar líka með ákveðin mál í gangi þannig að ég ætla ekki að leggja mat á nákvæmlega hverju það muni breyta og hvort það hefur eitthvað með þeirra ákvörðun að gera. Mig grunar að svo sé ekki því að það er alveg ljóst að þessi mál hafa ekki verið hugsuð neitt mikið og ekki mikið rædd í nágrannalöndum okkar, a.m.k. ekki ef marka má þau viðbrögð sem fyrirspurnir okkar hafa fengið sem höfum verið að reyna að grufla í þessu.
Varðandi þetta tel ég einnig rétt að vísa til álits Þórs Vilhjálmssonar sem barst okkur allsherjarnefndarfólki í hendur þann 3. des. Þar er hann hann að ræða um hvaða mál kynnu að varða félagsdóm og koma til kasta EFTA-dómstólsins. Ég tek það fram að hann dregur þá ályktun að hann telji óráðlegt að fella úr frv. ákvæðin um félagsdóm, m.a. vegna þess að það komi ákveðin tilvik sem muni koma til kasta EFTA-dómstólsins. Ég er honum ekki sammála í þessu, en ég er honum sammála um að ákveðin mál má augljóslega ætla að komi til kasta EFTA-dómstólsins. En það er út af fyrir sig ekkert óeðlilegt að fulltrúar löggjafar annars vegar og fulltrúar dómstóla hins vegar hafi misjafna skoðun á því hversu oft skuli leita álits fyrir öðrum dómstólum. Ég kann svo sem ekki að fara í gegnum þá umræðu í smáatriðum en ég vil þó alla vega halda þessu til haga. En í áliti Þórs segir m.a., með leyfi hæstv. forseta:
,,Það eru nefndar þrjár tilskipanir sem um skulu gilda ákvæðið um hina altæku aðlögun.`` --- Þá er hann að vísa til þess sem hann heldur að komi til kasta félagsdóms. --- ,,Hin fyrsta fjallar um samræmingu að lögum um hópuppsagnir. Um þetta atriði voru sett hér á landi lög nr. 95/1992, sem tóku gildi 1. jan. sl.`` --- Ég minni á að þetta bréf er skrifað fyrir áramót. --- ,,Hin næsta er um samræmingu á lögum aðildarríkjanna um vernd handa launþegum verði vinnuveitandi gjaldþrota. Um þetta gilda hér á land lög nr. 88/1990, um ríkisábyrgð á launum. Loks er að nefna tilskipun um samræmingu á lögum aðildarríkjanna um vernd launþega við eigendaskipti að fyrirtækjum, atvinnurekstri eða hluta atvinnurekstar. Um þetta hafa verið sett lög nr. 77/1993, um réttarstöðu starfsmanna við aðilaskipti að fyrirtækjum. Mér sýnist að af þessu megi ráða``, segir Þór, ,,að hugsanlegt sé að fyrir félagsdóm komi t.d. mál um hópuppsagnir. Getur þá staðið svo á að lögin sem byggð eru á reglum Evrópska efnahagssvæðisins séu ítarlegri en samningar stéttarfélags við atvinnuveitendur og þarf þó oft að skýra þau lög. Er ekki útilokað að þá væri æskilegt að leita til EFTA-dómstólsins um lögskýringu. Ég tel þess vegna óráðlegt að fella úr frv. á þskj. 104 ákvæðið í 1. mgr. 2. gr. um félagsdóm.``
Þetta er hans niðurstaða. Það sem ég rek augun í varðandi þetta og finnst einna helst íhugunarvert er að þarna eru ákveðin mál sem Ísland hefur þegar sett lög um til þess að uppfylla skilyrði Evrópska efnahagssvæðisins en við vitum ekki hvað muni verða í pökkum framtíðarinnar. Við vitum ekki hvað við erum að kalla yfir okkur. Þetta er staðan eins og hún er í dag eða reyndar eins og hún var í gær því að nú eru á leiðinni pakkar með yfir 400 gerðum og við vitum ekki hvað mun fylgja í kjölfarið. Við erum því ekki heldur að tala um neina endanlega stöðu. Við erum að tala um stöðu sem gæti meira að segja breyst. Allt í allt erum við því kannski að kalla yfir okkur enn meiri klafa en við sjáum fyrir með því að velja þá leið að hafa félagsdóm þarna inni.
Ég get ekki látið hjá líða að líta aðeins á það að röksemdir þeirra sem telja vera ástæðulaust að fella út ákvæðið um félagsdóm í frv. stangast allnokkuð á. Ég kemst ekki hjá því að fara nokkrum orðum um sumar þær þversagnir sem ég hef rekið mig á. Það sem ég las upp úr áliti Þórs Vilhjálmssonar er aðeins hluti af því, en fram hafa komið rök bæði um að það sé allt í lagi að hafa félagsdóm með vegna þess að aðeins verði um fáein tilvik að ræða og því engin hætta á að ýkjamörg mál tefjist af þeim sökum og einnig að ekki megi fella þetta út vegna þeirra mála sem munu koma og það skipti svo miklu máli. Þá hlýtur fólk að búast við því að það komi eitthvert magn af málum. Þetta er ákveðin þversögn og ég er svo sem ekkert að gera mér rellu út af því en ég vil bara halda þessu til haga.
Ég held að það sé afskaplega erfitt ef það á að taka eins viðkvæm mál og koma til kasta félagsdóms, kjaradeilumál, og flytja hluta af því valdi úr landi. Mikil harka fylgir oft kjaradeilum og þá er oft langt seilst og engin ástæða til að efast að margs megi vænta undir slíkum kringumstæðum. Það er ekki laust við að við höfum fengið nokkur viðbrögð við þessu frv. Ég vil m.a. geta þess að í umsögn BHMR um frv. segir svo um félagsdóm, með leyfi forseta:
,,BHMR leggur áherslu á að félagsdómur gegnir sérstöku hlutverki á íslenskum vinnumarkaði sem á sér engar skýrar hliðstæður í EB-ríkjum en er um margt líkur fyrirkomulagi sem þekkist á Norðurlöndunum. Félagsdómur er sérdómstóll og úrskurði hans verður ekki áfrýjað efnislega. Félagsdómur er að meiri hluta til skipaður Hæstarétti en hlutaðeigandi fyrir heildarsamtök launamanna og vinnuveitenda tilnefna hvorn sinn dómara þegar ágreiningsmál þeirra félagsmanna eru fyrir dómnum. Félagsdómur úrskurðar um ágreining sem varðar almennu stéttarfélögin og túlkun á efni kjarasamninga. Dómnum er ætlað að vinna hratt og skila aðilum úrskurðum svo fljótt sem verða má, yfirleitt innan fárra vikna.``
Þetta með eðli félagsdóms og hvernig honum er ætlað að vinna er kjarninn í gagnrýni BHMR á frv. Ég vil taka það fram að við fengum þessa gagnrýni og andstöðu BHMR og raunar BSRB líka staðfesta á aukafundi sem haldinn var í allshn. í síðustu viku, sérstaklega af því tilefni að það þótti e.t.v. ekki nógu skýrt að þessi andstaða væri enn fyrir hendi eftir því sem upplýsingar hafa komið fram en held að það hafi þó skýrt sig mjög vel á þeim fundi.
Mig langar að koma með smáviðbót úr umsögn BHMR því ég tel að það varði miklu í þessari umræðu á hverju gagnrýni byggir. BHMR segir þar, með leyfi forseta:
,,BHMR telur að vinnumarkaðsmál af því tagi sem heyra undir félagsdóm, þ.e. innlend vinnulöggjöf og íslenskir kjarasamningar, heyri ekki undir ákvæði EES-samningsins og varði ekki nefnda eftirlitsstofnun hans. Eins og kunnugt er eru svonefndar samkeppnisreglur grundvallarviðfangsefni eftirlitsstofnana EESsamningsins. BHMR telur það með öllu óásættanlegt að fella ágreiningsefni um túlkun kjarasamninga á Íslandi undir erlenda dómstóla. Hinu hefur verið haldið fram að með nefndum samningi sé ekki verið að framselja dómsvald úr landinu. Ef hið raunverulega efni EES-samningsins segir að íslensk vinnulöggjöf og kjarasamningar heyri undir dómstóla EES-samningsins þá mun BHMR taka ákveðnari afstöðu til fyrirliggjandi frv. um EES-samninginn en nú er.``
Varðandi þetta þá tek ég það fram að þessi umsögn er dagsett 5. nóv. 1992, en þá var sem kunnugt er ekki enn þá búið að ganga frá EES-málinu á Alþingi en aftur móti var það mikið í umræðu. Þar sem þetta gerðist í þeirri röð að við erum nú að fjalla um þetta frumvarp þá var að sjálfsögðu ekki orðið ljóst hver niðurstaðan yrði í frumvarpinu og ég vona að það sé ekki enn. Ég bendi á að í áliti BHMR er líka verið að tala sérstaklega um það að samskipti á íslenskum vinnumarkaði byggi m.a. á gagnkvæmri virðingu fyrir endanlegu úrskurðarvaldi félagsdóms og það er spurt þeirra spurninga í þessu áliti hvort það muni
rýra þá virðingu og það traust sem þarf að vera í svo vandasömum og erfiðum málum.
Það vakti athygli margra þegar það kom í ljós, að Vinnuveitendasamband Íslands var ekki ýkjahrifið heldur af þeim hluta frv. um EFTA-dómstólinn sem varðaði félagsdóm. Vinnuveitendasambandið bendir sérstaklega á að það þurfi að gæta hins sérstaka eðlis félagsdóms sem getur tekið mjög hratt á málum þannig að hægt er að fá endanlegan dóm á örfáum dögum. Þetta er nákvæmlega kjarni málsins. Og þetta er það sem mér finnst ekkert skrýtið að aðilar beggja vegna samningsborðsins skuli koma auga á. Varðandi Bandalag starfsmanna ríkis og bæja þá er þeirra afstaða skýr. Þeir eru líka á móti því að félagsdómur heyri hér undir.
Ég hætti ekki að trúa því fyrr en í lengstu lög að fólk sé ekki tilbúið að taka ákveðnum rökum vegna þess að mér finnst þau mjög mikilvæg og ég held að þau vegi þungt einkum varðandi félagsdóm. Ég geri sérstaklega að umtalsefni ákvæðin er varða félagsdóm af þeirri ástæðu að hv. 2. þm. Suðurl. sem mælti fyrir áliti 2. minni hluta allshn. í þessu máli tók sérstaklega fyrir héraðsdómstigið. Ég er honum einlæglega sammála en ég vil ekki vera að tvítaka hans rök. Hann gerði fyllilega grein fyrir því og við ákváðum að hafa með okkur ákveðna verkaskiptinu þannig að ég tók að mér að gera þá í lengra og ítarlegra máli grein fyrir afstöðu okkar varðandi félagsdóm. Ég ítreka það að ég tek undir það sem sagt var um héraðsdómstigið og þessi niðurstaða okkar varðandi héraðsdómstigið og félagsdóm er sameiginleg niðurstaða okkar sem myndum 2. minni hluta allshn. hv.
Ég beindi einnig fyrirspurn til formanns hv. allshn. og geri ráð fyrir því að hún muni góðfúslega svara henni. Hún er varðandi kostnaðarþáttinn, en það er þriðja atriðið sem við í 2. minni hluta gerðum sérstaklega að athugunarefni. Ég treysti því að hún muni svara því eftir bestu getu. En ég bið hana jafnframt að íhuga vel gerðardómshlutverk félagsdóms og ég vil að lokum taka það fram að á fundi í allshn. 2. febr. sl., þá var prófessor Markús Sigurbjörnsson sem oftar á okkar fundi og hann benti á aðra leið sem fara mætti í þessu máli líka. Það var sú leið að gerðardómshlutverk félagsdóms ætti kannski að leiða til þess að það þyrfti að breyta lögunum um félagsdóm. Það leit ég á sem ákveðna viðurkenningu á því að það væri kannski verið að fella undir EFTA-dómstólinn ákveðin atriði sem ekki pössuðu þar inn. Ég er að sjálfsögðu ekki lokuð fyrir því að það sé farin önnur leið. Það sem mér finnst skipta máli er að það sé sérstaklega litið á þessar ábendingar af alvöru og af skilningi. Þær eru ekki settar fram með neitt annað í huga en að það megi verða hér hin besta og ákjósanlegasta staða í málum og réttaröryggi og sérstaklega að hið sérstaka eðli félagsdóms verði skilið og ekki litið fram hjá því að þarna þarf hugsanlega að gera grundvallarbreytingar til þess að þetta mál gangi upp.