[14:54]
Anna Ólafsdóttir Björnsson :
Virðulegi forseti. Ég vil þakka hæstv. félmrh. fyrir að flytja þetta frv. og efna þar með fyrirheit sem hún gaf á ráðstefnu Barnaheilla fyrir u.þ.b. tveimur árum síðan um að það yrði úr því að stofna þetta embætti. Ég vona sannarlega að þetta frv. verði að lögum á yfirstandandi þingi. Ég vil einnig þakka hv. þm. Guðrúnu Helgadóttur fyrir þrautseigju hennar við að halda þessu máli til streitu þing eftir þing með það nú sem uppskeru að það er komið fram stjfrv. um að stofna embætti umboðsmanns barna.
Þetta eru mjög mikilvægir áfangar og ég hef þá trú að það sé þingstyrkur og þingmeirihluti fyrir þessu frv. Varðandi þá útfærslu sem við lítum hér þá mun allshn. væntanlega hafa tækifæri til að fjalla um það. En mér þykir ýmislegt mjög merkilegt og ljómandi gott þar en þetta kallar vissulega á nokkra skoðun til að átta sig sérstaklega á því hvaða möguleika umboðsmaður barna getur haft til að framfylgja sinni niðurstöðu. Því hlutverkið sem honum er lagt á herðar er æði mikilvægt.
Ég vil í fyrsta lagi geta þess að ég er sátt við þá skilgreiningu sem fram kemur í 1. gr. þessa frv. þar sem skilgreining á barni á við einstakling allt að 18 ára að aldri. En það er nokkur misbrestur í löggjöf okkar á því að það sé samræmi þarna á milli og m.a. eru ýmis ákvæði er varða heill og hag barna og unglinga enn þá eftir þar, t.d. varðandi vinnuverndarákvæði þar sem börn og ungmenni eru skilgreind upp að 15 og 16 ára aldri og einnig er að finna ágalla í fleiri lögum þar sem þessa misræmis gætir. Þetta á líka við um ákveðnar skyldur samfélagsins gagnvart börnum og ungmennum og það er kannski ekki minna um vert. En þetta kom einmitt mjög glöggt fram þegar rætt var um staðfestingu barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna sem við sem betur fer staðfestum þann 27. nóv. 1992.
Þetta eru atriði sem annað tveggja verður að taka á nú þegar og fara í gegnum eða nýta það tækifæri sem fæst í gegnum stofnun embættis umboðsmanna barna. Vegna þess að það er hluti af hlutverki hans eins og stendur í b-lið 3. gr. þessa frv. að koma á framfæri tillögum um úrbætur á réttarreglum og fyrirmælum stjórnsýsluhafa er varða börn sérstaklega. Ég sé því út af fyrir sig ekki annað en það ætti að vera grundvöllur fyrir því að kippa slíkum málum í liðinn. En þetta er nokkur brotalöm í okkar lagasetningu enn sem komið er. Það gætir líka ákveðins misræmis á milli lagabálka og þetta er verk sem þarf að vinna. Og ég vonast til þess að verði þetta frv. að lögum á þessu þingi, sem ég bæði vona og trúi að verði, þá muni verða gengið í þetta mál af röskleika.
Annað atriði sem mér þykir ekki síður skipta máli er það ákveðna hlutverk sem kemur fram í d-lið 3. gr. þessa frv. þar sem umboðsmanni er ætlað að bregðast við telji hann að stjórnsýsluhafar, einstaklingar eða félög og samtök einstaklinga hafi með athöfnum sínum eða athafnaleysi brotið gegn réttindum, þörfum og hagsmunum barna í samfélaginu. Varðandi athafnir og athafnaleysi þá vil ég sérstaklega taka fram og fylgja eftir því sem hv. seinasti ræðumaður nefndi um aðstöðu barna og unglinga í skólum og leikskólum en þar má segja að með ákveðnu athafnaleysi hafi stjórnvöld brotið gegn mannréttindum barna, a.m.k. eins og sú skilgreining er sem ég tel að við hljótum að hafa að leiðarljósi og skín í gegnum þetta frv. m.a. Raunar eru þau barnalög og barnaverndarlög sem hafa verið samþykkt á allra seinustu árum í sömu átt að það er gert ráð fyrir að hagsmunir barna skuli vera hafðir að leiðarljósi og það á þá ekki einungis við um aðgerðir sem sérstaklega snúa að börnum heldur einnig aðgerðaleysi. Þetta finnst mér ákaflega mikilvægt mál og ég held að þetta sé hlutverk sem ef vel tekst til verði e.t.v. það mikilvægasta sem slíkur umboðsmaður hafi með höndum.
Það er mikið verk að vinna fyrir þann aðila sem fær þetta mikilvæga hlutverk og gerir það að starfi sínu. Ég get ekki annað en tekið undir með þeim ræðumönnum sem hér hafa talað á undan að það er mjög sorglegt að við skulum ekki gera betur við börnin okkar að við skulum búa við þá staðreynd að aðstæður barna í landinu eru lakari en aðstæður barna í nágrannalöndum okkar. Þetta er staðreynd sem hæstv. ráðherra nefndi í ræðu sinni og aðrir hafa jafnframt fylgt eftir.
Það er líka sérstakt hér á landi að aðstæður fjölskyldunnar hafa ekki verið sem skyldi til umræðu. Ég vona að á því verði bragarbót á ári fjölskyldunnar. En því miður erum við á byrjunarreit í þessari umræðu. Og það er ekki hægt að bíða öllu lengur en til stundarinnar í dag til að bæta þar úr því við búum við það að samfélagið verður sífellt flóknara. Kröfurnar sem gerðar eru til barna og fullorðinna verða sífellt meiri og aðstaðan eins og ástandið er í samfélaginu í dag er ekki til að einfalda málið. Þannig að það er ekki einungis það atriði sem hér hefur verið komið inn á varðandi slys á börnum, bæði í umferð og í heimahúsum, og vímuefnavanda sem er vaxandi. Þarna er líka um að ræða aðstæður í skólum og þá á ég bæði við þennan stutta skóladag sem við búum við og einnig aðstæður á skólatíma, bæði við nám og utan kennslustunda, þar sem við höfum nú horft upp á vaxandi ofbeldi gagnvart börnum, ofbeldi barna í garð annarra barna, einelti í skólum og einnig hafa verið hryggileg dæmi um sjálfsvíg barna og ungmenna. Þetta eru allt atriði sem ég get ekki séð annað en falli undir hlutverk umboðsmanns barna að reyna að koma með tillögur um úrbætur um. Ég held að við verðum bæði að leita í þann reynslubrunn sem skapast hefur t.d. í Noregi þar sem Trond-Viggo Torgersen hefur gegnt stöðu umboðsmanns barna um nokkurra ára skeið en hann kom einmitt á þá ráðstefnu Barnaheilla sem ég gat um í upphafi máls míns. Það var mjög fróðlegt að heyra á hvaða mál hefur reynt hjá Norðmönnum. En við verðum jafnframt að líta sérstaklega á íslenskt samfélag og þau séríslensku vandamál sem ég sé fyrir mér að taka verður á og þá staðreynd að við erum skemmra komin að mörgu leyti en mörg nágrannalönd okkar.
Það eru tvær tillögur sem ég vil sérstaklega gera að umtalsefni sem varða þann málaflokk sem hér er til umfjöllunar en þær hafa báðar verið samþykktar og afgreiddar frá Alþingi. Önnur var samþykkt veturinn 1989--1990 og varðaði ofbeldi í myndmiðlum. En þetta er vandamál sem er vaxandi umræða um og skilningur á. Ég held að það sé vonum seinna að fara að taka á því að taka þau teikn alvarlega sem eru á lofti um að ofbeldi í myndmiðlum hafi neikvæð áhrif, ekki síst á áhrifagjörn börn og unglinga. En Alþingi hefur þegar lýst yfir vilja sínum með því að samþykkja tillögu sem hv. þm. Guðrún Agnarsdóttir var 1. flm. að, sem þá var fyrir Kvennalistann. Þessu þarf að sjálfsögðu að fylgja eftir.
Í fsp. um þetta mál sem ég bar fram hér í vetur kom fram að það er ekki mjög mikið sem hefur verið gert í þessum málum þrátt fyrir allt. En vonandi verða þau fyrirheit, sem voru gefin um úrbætur, að einhverjum veruleika innan skamms vegna þess að hér er um vaxandi framboð á myndefni að ræða og því miður enn þá vaxandi ofbeldi. T.d. má taka að Norðmenn sem hafa beitt sér mjög fyrir því að reyna að taka á vandamálum, svo sem einelti í skólum, hafa horfst í augu við að sá árangur sem þeir hafa náð hefur meira og minna farið í vaskinn og kenna ekki síst vaxandi ofbeldi í fjölmiðlum í Noregi um það. Þannig að ég held að við getum skoðað þessi teikn mjög vel og reynt að draga lærdóm af.
Hin tillagan sem ég ætla að víkja að er um átak gegn einelti sem Alþingi hefur samþykkt að gera. En það er sömu sögu að segja þar og varðandi ofbeldi í myndmiðlum að það hefur ekki verið tekið sem skyldi á því að fylgja þessari tillögu eftir. Þar þarf einnig að gera betur. Ég sé ekki annað en að umboðsmaður barna geti vísað til þessara samþykkta í starfi sínu og reynt að halda mönnum við efnið því það virðist ekki veita af.
Það er ljóst af þeirri umræðu sem hefur verið hér í dag að alla vega þeir sem hafa tjáð sig eru mjög hlynntir efni þessa frv. Þetta er stjfrv. þannig að ég geri ráð fyrir að frv. njóti fulls og óskoraðs stuðnings stjórnarþingmanna enda ekki ástæða til að ætla annað. Ég fagna því að fá tækifæri til að koma að því að vinna að þessu máli innan allshn. því þótt nefndin sé störfum hlaðin held ég að þetta sé slíkt forgangsverkefni að það sé full ástæða til að taka myndarlega á og sjá til þess að frv. verði að lögum áður en við ljúkum störfum í vor.