[15:10]
Flm. (Anna Ólafsdóttir Björnsson) :
Virðulegi forseti. Ég mæli hér fyrir frv. til laga um breytingu á lögum um heilbrigðisþjónustu, nr. 97/1990, með síðari breytingum.
Efni þessa frv. varðar trúnaðarmenn sjúklinga og er að finna á þskj. 550. Auk mín flytja frv. hv. þingkonur Kvennalistans, þær Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, Jóna Valgerður Kristjánsdóttir, Kristín Ástgeirsdóttir og Kristín Einarsdóttir.
1. gr. frv. hljóðar svo, með leyfi hæstv. forseta:
,,Á eftir 29. gr. laganna kemur ný grein er orðast svo:
Við sjúkrahús, sbr. 1.--2. tölul. 1. mgr. 24. gr., skulu starfa trúnaðarmenn sjúklinga. Þeir skulu vera talsmenn sjúklinga og aðstandenda þeirra gagnvart sjúkrahúsum og heilbrigðisyfirvöldum, afla upplýsinga fyrir þá og greiða úr spurningum. Trúnaðarmaður skal efla samvinnu milli starfsfólks heilbrigðisstétta, sjúklinga og aðstandenda þeirra. Trúnaðarmaður skal hafa samband við sjúkling og aðstandendur hans í upphafi sjúkrahússdvalar og veita nauðsynlegar upplýsingar um hana.
Trúnaðarmaður skal hafa menntun á sviði heilsugæslu. Þar sem einn trúnaðarmaður starfar skal hann að öðru jöfnu vera hjúkrunarfræðingur að mennt en séu þeir fleiri skal leitast við að velja þá úr sem flestum heilbrigðisstéttum.
Sjúkrahússtjórn annast ráðningu trúnaðarmanns í nánu samráði við félög sjúklinga eða aðstandendur þeirra. Trúnaðarmaður skal að jafnaði koma úr hópi fastráðins starfsliðs sjúkrahúss og gegna starfi trúnaðarmanns samhliða öðru starfi þar. Laun vegna starfa trúnaðarmanns greiðast úr ríkissjóði.
Við sjúkrahús, sbr. 1. tölul. 1. mgr. 24. gr., skal trúnaðarmaður vera til taks allan sólarhringinn.
Starfsmönnum heilbrigðisstétta og heilbrigðisyfirvöldum er skylt að veita trúnaðarmanni allar þær upplýsingar sem sjúklingar og aðstandendur þeirra eiga rétt á samkvæmt lögum. Komi upp ágreiningur um hvort upplýsingar skuli veittar má skjóta honum til úrskurðar landlæknis.
Um þagnarskyldu trúnaðarmanns og viðurlög við brotum á starfsskyldum fer eftir ákvæðum þeirra laga eða reglugerða sem trúnaðarmaður hefur starfsleyfi sitt samkvæmt.
Trúnaðarmaður skal í engu gjalda þess að honum hafi verið falið að gegna starfanum.
Ráðherra er heimilt að setja með reglugerð nánari ákvæði um störf trúnaðarmanns.
2. gr. Lög þessi öðlast þegar gildi.``
Frv. þetta er nú flutt í þriðja sinn og ég hef ástæðu til að ætla að það sé vaxandi skilningur á efni þess nú frá því það var fyrst flutt á 112. löggjafarþingi. Umræður um líðan sjúklinga og aðstandanda þeirra hefur tekið stórt skref í rétta átt frá því frv. var fyrst flutt og hafa ýmis samtök sjúklinga, aðstandenda, starfsfólks sjúkrahúsa svo og Samtök um sorg og sorgarviðbrögð opnað augu fólks fyrir þeim margvíslegu erfiðleikum sem upp geta komið í mannlegum samskiptum, ekki síst við alvarlegar aðstæður svo sem langvinn veikindi og dauða. Mikið mæðir á starfsfólki sjúkrahúsa og enginn vafi leikur á því að sífellt er verið að reyna að finna heppilegar leiðir til að bæta úr þar sem miður hefur farið.
Ég dreg ekki í efa að það er mikill vilji hjá starfsfólki sjúkrahúsa að reyna að láta sitt ekki eftir liggja enda kemur fram í greinargerð að alltaf er verið að reyna með einum eða öðrum hætti að taka á þessum málum. Ég vil vekja athygli á því sem kemur fram í Morgunblaðinu í dag. Landlæknisembættið hefur beint þeim tilmælum til lækna að veita sjúklingum ítarlegar upplýsingar um fyrirhugaða læknismeðferð og hugsanlega fylgikvilla hennar. Þetta tel ég mjög til bóta, þar sem eitt af því sem getur haft áhrif á sjúkrahúsdvöl, bæði fyrir sjúkling og aðstandendur, er þekkingarleysi og óvissa um hvað fram undan er. Ég vil einnig vekja sérstaka athygli á grein sem birtist í Tímanum þann 10. mars sl., eftir Kristínu Björnsdóttur, hjúkrunarfræðing og lektor í hjúkrunarfræði við Háskóla Íslands. Þar víkur hún að ekki óskyldu máli. Er sú grein að uppistöðu til erindi er hún hélt á málþingi um vanda þeirra sem starfa við heilbrigðismál á vegum siðfræðistofnunar Háskóla Íslands. Málþingið var haldið á vegum siðfræðistofnunar í tilefni af útkomu bókar Vilhjálms Árnasonar, dósents í heimspeki við Háskóla Íslands, Siðfræði lífs og dauða.
Þessi grein fjallar einmitt um mál sem koma inn á þetta þar sem Kristín er sérstaklega að taka fyrir þær kröfur sem gerðar eru til starfsfólks í heilbrigðisþjónustu og benda á að á tíðum er verið að gera kannski ómanneskjulegar kröfur til starfsfólks sjúkrahúsa. Það er held ég ekki meðvituð hugsun neinna þeirra sem hafa verið að fjalla um þessi mál heldur eru menn að leita að heppilegum aðferðum.
Með leyfi hæstv. forseta langar mig að lesa örstutt úr þessari grein en þar segir Kristín:
,,Undirstaða samráðs eru samræður þar sem báðir aðilar kynna sjónarmið sín. Slíkar samræður reynast mörgum erfiðar. Sumir kunna einfaldlega ekki nógu vel að segja hug sinn eða hafa ekki vanist því að á þá sé hlustað. Fólk hefur mjög misgóð tök á tungumálinu og mismikla þjálfun í samræðutækni. Eins má búast við að sjúklingar séu ekki allir tilbúnir að opna sig og ræða þá þætti sem tengjast einkalífinu. Til að samráð geti orðið öflugt samskiptaform innan heilbrigðisþjónustunnar má því ætla að til þurfi að koma verulegar breytingar á viðhorfum starfsmanna og skjólstæðinga til opinskárra samræðna og á samskiptafærni.``
Undir þetta get ég vissulega tekið og ég vil bæta við að einnig getur þurft að koma til ákveðin verkaskipting meðal starfsfólks á sjúkrahúsum. Þar er kannski helst um það að ræða að fela einhverjum ákveðnum það hlutverk, samræður við sjúklinga og aðstandendur, því það er mjög vandasamt hlutverk. Ég tel einnig mikilvægt að þarna sé um að ræða aðila sem lifa og starfa í heilbrigðisþjónustunni en ekki utanaðkomandi aðila heldur þá sem eru starfandi á sjúkrahúsunum og í trúnaðartengslum. Ég lít svo á að þrátt fyrir að það geti vissulega komið upp byrjunarerfiðleikar með kerfi af þessu tagi þá hljóti reynslan að geta kennt fólki að það er ekki til höfuðs einum eða neinum ef trúnaðarmaður er starfandi frekar en á vinnustað heldur er það sameiginlegt átak allra að reyna að sjá til þess að sem mestar og bestar upplýsingar séu gefnar og greitt úr vandamálum áður en þau verða óyfirstíganleg. Því miður eru oft á tíðum ósögð orð og e.t.v. ásakanir í garð þeirra sem starfa í heilbrigðisþjónustunni fyrst og fremst vegna þess að upplýsingar og samræður vantar.
Ég held að þetta sé svo stórt atriði að það þurfi að taka á því með einum eða öðrum hætti. Með frv. er leitast við að finna aðferð til þess. Hins vegar vil ég taka það fram sem fyrsti flm. frv. að ég er ekki neikvæð gagnvart því að reynt verði að gera þetta í sem mestri sátt og með sem mestum samræðum við sem flesta aðila. Ég gerði nokkrar breytingar á þessu frv. frá upphaflegri gerð eftir samræður við hjúkrunarfræðinga sem höfðu áhyggjur af því að þetta gæti hugsanlega valdið tortryggni eða úlfúð á vinnustað eins og frv. kom fyrst fram. Til slíkra ábendinga tel ég fulla ástæðu til að taka tillit.
Ég vil vekja athygli nefndarmanna í heilbr.- og trn. sem ég vonast til að fá þetta mál til alvarlegrar athugunar að þær umsagnir sem liggja fyrir um þetta frv. miðast við fyrstu gerð þess og það kann að reynast nauðsynlegt að kanna hug þeirra sem í hlut eiga miðað við þær breytingar sem gerðar hafa verið á frv. En almennt má þó segja að ég hafi fengið mjög góðar almennar undirtektir undir efni þessa frv. og sífellt betri eftir því sem tíminn hefur liðið og umræðan hefur farið vaxandi um þessi mál.
Það er ekkert skrýtið að þegar farið er að drepa á mál eins og hér er á ferðinni að það þurfi nokkra gerjun og nokkra umræðu og ekki síður þar sem verið er mjög víða í heilbrigðiskerfinu að fjalla um hliðstæðar hugmyndir með einum eða öðrum hætti. Þetta hefur hins vegar ekki verið samræmt og ég held að það sé út af fyrir sig umhugsunarefni hvort það sé ekki verið að vannýta krafta með því að vera að þróa
mismunandi kerfi á mismunandi stöðum og þar af leiðandi eru svona málþing eins og haldið var þann 19. febr. sl. af hinu góða að mínu mati.
Ég ætla ekki að hafa mikið fleiri orð um þetta mál. Ég vil vekja athygli á því að það trúnaðarmannakerfi sem lagt er til að komið verði upp samkvæmt þessu frv. er ætlað að vera einn hluti þess öryggisnets sem þarf að vera til staðar þegar á bjátar. Ég tek það skýrt fram að trúnaðarmanni samkvæmt þessu frv. er ekki ætlað að koma í stað félagsráðgjafa eða sálfræðinga við sjúkrahús né heldur sjúkrahúspresta enda er hlutverk þeirra annað og ekki síður mikilvægt en þeirra trúnaðarmanna sem frv. fjallar um.
Ég tek einnig undir þau viðhorf sem komu fram í svari hæstv. heilbrrh. við fyrirspurn um sálfræðiþjónustu og félagsráðgjöf þann 14. febr. sl. er hann sagði að sálgæsla væri mikilvægur hluti heilbrigðisþjónustu. Ég fagna því að þessi umræða skuli vera vaxandi hér inni á Alþingi. En í ræðu sinni gat hæstv. heilbrrh. þess að sálgæsla gæti verið af ýmsum toga og nefndi til sögunnar, með leyfi hæstv. forseta:
,, . . . áfallahjálp sem lýtur að því að mæta erfiðleikum sem fólk verður fyrir vegna fráfalls ættingja eða eigin sjúkleika og innt er af hendi fyrst og síðast af sjúkrahúsum. En einnig og ekki síður er mikilvægt að bregðast fljótt og skjótt við þegar vandamál koma upp af þessum toga á byrjunarstigi.``
Þetta finnst mér einnig mjög mikilvægt og ég fagna því að það skuli vera umræða á þessum nótum hér á Alþingi.
Ég ætla ekki að rekja hér greinargerð þessa frv. enda er það bæði endurflutt og einnig öllum aðgengilegt en ég ætla þó að rekja eina málsgrein í greinargerð, með leyfi hæstv. forseta:
,,Eins og skipulagi sjúkrahúsa er nú háttað þykir mörgum, bæði starfsfólki stofnana, sjúklingum og aðstandendum þeirra, að heppilegt væri að koma á einhvers konar kerfi trúnaðarmanna fyrir sjúklinga og aðstandendur þeirra líkt og trúnaðarmannakerfi á vinnustöðum. Starfssvið þessara aðila yrði án efa mjög vítt og mundi þurfa að mótast í samvinnu sjúklinga, aðstandenda þeirra og starfsfólks sjúkrahúsa. Hlutaðeigandi yrði ætlað annað hlutverk en það sem þegar er í höndum félagsráðgjafa og presta sjúkrahúsa, m.a. að leita svara við spurningum sjúklinga og aðstandenda þeirra um læknisfræðilega meðferð, liðsinna sjúklingum og aðstandendum þegar þeim þykir skorta skýringar eða upplýsingar um læknismeðferð eða aðrar ákvarðanir sem teknar eru um málefni þeirra. Einnig væri það hlutverk trúnaðarmanns að vera talsmaður sjúklinga og aðstandenda þeirra í öllum þeim margvíslegu málum sem upp kunna að koma í mannlegum samskiptum á sjúkrahúsum. Þar koma oft upp viðkvæm mál þegar taka þarf erfiðar ákvarðanir. Slíkt reynir mjög á fólk, bæði líkamlega og andlega.``
Ég vil sérstaklega ítreka að það að gefa skýringar er kannski það mikilvægasta sem ég sé sem hlutverk þessa trúnaðarmanns og það jafnvel þótt að það sé svo að ákvarðanir eru teknar í samráði við sjúklinga og aðstandendur, þá skortir þá oft þekkingu til þess að vita hvaða ákvarðanir er verið að taka og á hvaða forsendum. Það er ekki síst af þessum sökum sem ég flyt þetta frv.
En ég læt þessari ræðu minni lokið og að lokinni 1. umr. legg ég til að frv. verði vísað til 2. umr. og hv. heilbr.- og trn.