[00:31]
Steingrímur J. Sigfússon :
Hæstv. forseti. Það hefur margt stórmerkilegt verið sagt í þessari umræðu og ég tel að þeir menn sem gengið hafa vasklega fram fyrir skjöldu skuldi öðrum sem hér hafa setið, fylgst með og hlustað á það að vera viðstaddir þegar að því kemur svo að menn vilja hugsanlega einhverju við bæta eða svara þeirra frammistöðu. Mér þætti t.d. ákaflega vænt um ef þeir heiðurssómamennirnir hv. þm. Tómas Ingi Olrich og hæstv. landbrh., báðir þingmenn Sjálfstfl. í Norðurlandi eystra, létu svo lítið sem að vera viðstaddir stundarkorn því mig langaði til að víkja lítillega að einum þætti þessa máls sem nokkuð hefur borið á góma og þeir báðir töluðu um sem er þáttur annars vegar Akureyrarkaupstaðar í þessu máli og hins vegar það sem þeir tíðræddu mjög um sem var óvissan sem þessu blessaða fólki í byggðarlögunum og starfsmönnum hefði verið búin ef fyrirtækið hefði ekki verið selt í svona hvínandi hvelli og strax eins og gert var. Er það nú ekki spurning, hæstv. forseti, hvernig er háttað ferðalögum eða viðveru þessara tveggja manna sem gerðust nokkuð rúmfrekir í umræðunni fyrr í kvöld, ef hæstv. forseti vildi aðeins upplýsa það.
( Forseti (StB): Forseti sér ekki annað en hv. 5. þm. Norðurl. e. og hæstv. landbrh. séu í húsinu og ættu að geta hlýtt á mál hv. þm.)
Mér þætti vænt um að forseti gerði þeim viðvart um að nærveru þeirra er óskað.
Það sem kom fram í máli þeirra, ekki síst hv. þm. Tómasar Inga Olrich, var að það hefði ekki verið um annað að ræða en drífa í að selja fyrirtækið fyrir áramótin því að annars hefðu menn skapað svo mikla óvissu um hagi starfsfólksins og byggðarlaganna, atvinnuöryggi þar o.fl. Ég spyr: Hver skapaði óvissu í þessu máli? Hver hóf þetta mál? Er það stjórnarandstaðan með gagnrýni sinni á málsmeðferðina sem er að baka fólki óvissu úti í byggðum þar sem fyrirtækið er? Svarið er nei. Það er ríkisstjórn hæstv. forsrh. Davíðs Oddssonar sem hóf þetta mál með ákvörðun um að einkavæða fyrirtækið og standa svona að því. Og það er furðulegur viðsnúningur í málflutningi að koma svo hér upp eins og þeir gera, hæstv. landbrh. og hv. þm., og nánast ásaka þá þingmenn stjórnarandstöðunnar, sem hafa leyft sér að gagnrýna málsmeðferðina þar með talinn flýtinn, um það að menn hafi viljað viðhalda einhverri óvissu um málefni fyrirtækisins.
Það er ein aðferð í röksemdafærslu að byrja á því að búa til óvissuna, koma svo og segja: Ég ætla
að losa ykkur við hana með því að selja þetta fyrirtækið í hvelli. En þetta gengur ekki upp þegar betur er að gáð.
Staðreyndin er sú að það bar enga nauðsyn til að hrapa svona að þessu máli. Jafnvel þó menn hefðu viljað breyta Síldarverksmiðju ríkisins í hlutafélag, þá gátu menn gert það í rólegheitum, menn gátu stofnað það hlutafélag og menn gátu rekið það hlutafélag og menn gátu eftir atvikum skipt því upp í áfanga með hvaða hætti því væri breytt eða fleiri teknir inn í það.
Og ég hlýt að spyrja: Var það reynslan af rekstri fyrirtækisins fyrstu fjóra mánuðina í hlutafélagsformi sem pressaði svona á menn að selja fyrir áramótin? Er það reynslan af því að reka fyrirtæki sem hlutafélag í eigu ríkisins frá því 1. sept. 1993 til 30. des., eða hvenær það var sem skrifað var undir sölusamninginn, sem ýtir á eftir mönnum? Er það sú reynsla að fyrirtækið var rekið með 220 millj. kr. hagnaði á þessum tíma? Var eigandinn svona logandi hræddur eftir að hafa grætt 200 millj. á því að eiga fyrirtækið í fjóra mánuði að hann varð að selja það alveg eins og væru ótal eldflaugar í afturendanum á honum? Það mætti halda það. Þetta er merkilegasti eignarhaldari á nokkrum hlut sem ég hef fyrir hitt ef málið er svo í pottinn búið.
Auðvitað er þessu akkúrat öfugt farið. Menn geta ekki borið það fyrir sig að með því að skapa fyrst óvissu, ugg og kvíða um meðferð málsins séu þeir síðan að koma eins og frelsandi englar og eyða henni með því að selja fyrirtækið á útsölu. Þá á ég sérstaklega við hraðann sem á málinu.
Þetta er í fyrsta lagi, hæstv. forseti, stórkostlega gagnrýnisvert og um það fjallar Ríkisendurskoðun og bendir réttilega á að þeir frestir sem þarna voru settir samrýmast ekki neinum reglum, hvorki verklagsreglum ríkisstjórnarinnar sjálfrar né heldur almennri og góðri venju í svona framkvæmd. Það kemur hér fram að grunnupplýsingar um SR-mjöl voru ekki veittar fyrr en við afhendingu útboðsgagna hinn 17. des. 1993 og fyrirtækið er selt þann 29. Hvað þýðir þetta á mæltu máli? Þetta þýðir að óskyldir aðilar, sem ekki gátu aflað sér upplýsinga með einhverjum öðrum hætti, komist í þær eftir krókaleiðum, fengu fyrst 17. des. í hendur gögn til að meta stöðuna, þar á meðal Akureyrarbær. Það kemur fram í seinni greinargerð Ríkisendurskoðunar að í viðræðum kvörtuðu tilboðsaðilarnir undan því að þessi frestur væri allt of skammur, enda er hann miklu skemmri en tíðkast.
Það segir hér á bls. 12 í þessari greinargerð frá Ríkisendurskoðun sem kom núna nýlega:
,,Í viðræðum Ríkisendurskoðunar við þá tvo aðila sem gerðu tilboð í bréfin töldu þeir báðir tímann frá afhendingu útboðsgagnanna of skamman til að gera tilboð á grundvelli þeirra. Þeir höfðu undirbúið söluna í langan tíma og notað til þess gögn sem þeir fengu eftir öðrum leiðum. Þegar slík sala sem hér um ræðir á sér stað er nauðsynlegt að gefinn sé hæfilegur frestur frá afhendingu útboðsgagna til opnunardags.``
Á sömu blaðsíðu kemur fram gagnrýni bæjarstjórans á Akureyri um það hvernig þeim var ýtt út af borðinu með því að gefa þeim ekki viðbótarfrest.
Og ég endurtek það sem ég hef áður sagt: Þegar engin knýjandi nauðsyn er til þess að hraða sölunni, þá gengur mönnum eitthvað annað til en það að sannreyna hvaða verðmæti er hægt að fá fyrir fyrirtækið að afþakka það að öflugur kaupandi eins og Akureyrarkaupstaður, nærri 15 þúsund manna vel stæður kaupstaður, fái nokkurra daga frest til að kanna betur sín mál og leggja fyrir tilboð. Eða eru menn að segja að þeir hafi vitað að þetta væri bara í plati og upp á grín hjá Akureyrarbæ? Ég hef ekki ástæðu til að ætla það. Akureyrarkaupstaður lagði fram --- hvað lagði Akureyrarkaupstaður fram? Hann lagði fram ársreikning bæjarins. Hvað kemur fram m.a. í ársreikningi Akureyrarbæjar? Þar kemur m.a. fram eiginfjárstaða framkvæmdasjóðs Akureyrarbæjar og hún er ágæt. Og ég undrast þau ummæli sem hér féllu hjá hæstv. landbrh. að Akureyringar hefðu ekki peninga til að taka þátt í þessu verkefni. Auðvitað gat Akureyrarbær keypt þetta einn og óstuddur ef hann vildi. Hann hefur miklu meira en nóga fjárhagslega burði til þess. Eignarhluti Akureyrarbæjar í Útgerðarfélagi Akureyringa einn saman er verðmætari en það sem hér á í hlut. Það er bara þannig og meira en 50% eignaraðild í því fyrirtæki er meira en nóg trygging í gegnum framkvæmdasjóð bæjarins til þess að Akureyrarbær sé borgunarmaður fyrir þessu.
Og ég tel líka rétt að það komi hér fram hver var hugsun Akureyrarbæjar í því að fara inn í þetta mál. Ég tel mig geta upplýst sæmilega hlutlægt um hana vegna þess að ég átti viðræður við forsvarsmenn bæjarins um svipað leyti og þetta var að ganga yfir. Þeir reka og eiga loðnubræðslu sem þeir höfðu og hafa vonandi enn mikinn áhuga á að koma inn í þetta samstarf, og það er skynsamleg ráðstöfun, bræðsluna í Krossanesi. Þeir höfðu auðvitað líka áhuga á því að sem mest af umsvifum þessa fyrirtækis og hugsanlega höfuðstöðvar þess færðust norður fyrir heiðar og yrðu t.d. á Akureyri. Er það nema eðlileg hugsun? Akureyrarbær hefði því með sinn fjárhagslega styrk, með Krossanesverksmiðjuna inn í fyrirtækið til að stækka það enn og efla og hugsanlega með myndarlegt viðbótarhlutafjárframlag inn í samstarfið orðið t.d. sá aðili sem safnaði að sér áhugasömum þátttakendum. Gat það þá ekki gengið jafn vel upp og það sem hér ber á góma?
Við vitum það allir hv. þm. sem höfum eitthvað farið ofan í þetta mál að hinn svokallaði kaupendahópur var að verða til mestan part í janúarmánuði eftir að skrifað var undir kaupin. Það liggur alveg fyrir að viðræður hófust við lífeyrissjóðina og fleiri stóra fjárfesta í dæminu vikum eftir að undirritaður var kaupsamningur. Það liggur á borðinu. Og var þá Akureyrarbær verr að því kominn að fá sambærilegan tíma til að vinna sín mál ef út í það er farið? Ég held ekki. Ég vil því fyrir þann þátt málsins virkilega gagnrýna það hvernig menn stilla málum hér upp og segja að með því að Akureyrarbær var ekki með tilboð, sem hvorugur hinna aðilanna reyndar var, á réttum tíma þá hafi hann verið úr leik. Það er niðurstaða Ríkisendurskoðunar að hvorugt tilboðið hafi fullnægt skilyrðum þannig að í raun og veru var það þá þannig að samkvæmt öllum venjum og reglum átti að opna málið upp á nýtt og gefa fleiri fresti. Ef ekki það sem skynsamlegast hefði auðvitað verið að segja sem svo: Þetta mál er greinilega ekki nógu þroskað og við skulum gefa okkur viðbótartíma og þeim aðilum sem eru áhugasamir meiri tíma til að vinna sín mál. Það hefði auðvitað verið eðlilegast.
Um verðið má auðvitað mikið segja, hæstv. forseti. Ég ætla í sjálfu sér ekki að fara út í það mörgum orðum, enda hef ég ekki tíma til þess. Það er ekki aðalatriði málsins í mínum huga sem hér er á ferðinni. Það má endalaust deila um það hvort 700 millj., 1.000 millj., 600 millj. séu nær eða fjær sanni. Það bara liggur þannig. Það er matsatriði og það er ekki hægt að gefa upp neinar nákvæmar tölur um slíkt. Mér er það vel ljóst. En mér finnst samt sem áður margt sem sagt hefur verið um það mál furðulegt, m.a. í ljósi þess að afkoma fyrirtækisins eins og það stendur í dag er jafngóð og raun ber vitni. Aðstaða fyrirtækisins er jafnsterk. Fyrirtækið er nú í mjög góðum færum til að skila góðum arði. Þökk sé m.a. uppbyggingunni á Seyðisfirði sem er verðmætasta eign þessa fyrirtækis í dag og sú sem getur gefið því langmestar tekjur og hagnað á næstu árum og mun væntanlega gera það. Ég held nú að það þurfi að athuga það aðeins betur heldur en hér er gert af hæstv. ráðherrum að fullyrða að uppbyggingin á Seyðisfirði hafi verið tímaskekkja, vitlaust tímasett. Hver hefur reiknað það dæmi í botn? Hvers virði er Seyðisfjörður búinn að vera núna á þeim góðu vertíðum sem hafa gengið yfir, tilbúinn í framleiðsluna um leið og loðnuveiðarnar jukust aftur? Ætli m.a. hagnaðurinn í ár og útkoman á síðasta ári og útkoman nokkurn veginn í jafnvægi á árinu 1992 skýrist ekki fyrst og fremst af því að þessi verðmæta framleiðslueining á Seyðisfirði með hágæðaframleiðslu var komin til og tilbúin til starfa þegar veiðar hófust aftur af auknum krafti?
Sú staðreynd hefur ekki verið hrakin hér að nettótekjur ríkissjóðs af sölunni þegar upp er staðið verða kannski rétt í kringum 100 millj. kr. og reyndar minni ef út í það væri farið að núvirða yfirtöku ríkissjóðs. Ef við leyfðum okkur svo t.d. að draga frá minni skatttekjur vegna hækkunar á afskriftastofni, þá er sjálfsagt auðvelt að setja upp reikningsdæmi þar sem þetta er komið niður í núll. Menn geta svo endalaust hrist hausinn, en þetta er náttúrlega svona. Staðreyndin er sú. Kaupverðið var þetta, 725 millj. og síðan koma þessir frádráttarliðir. Og varðandi það að eigið fé fyrirtækisins hafi ekki verið nema 21 millj. um áramótin 1992--1993, hvert er það samkvæmt ársreikningunum hér? Hvert er það um síðustu áramót? Það eru 1.300 millj. Og urðu þær til úr engu? Er ekki hér á ferðinni býsna verðmæt eign? Ég ætla það.
Staðreyndin er auðvitað sú að í þau 63 eða 65 ár eða hvað það nú er sem þetta fyrirtæki hefur verið rekið, þá hefur ríkissjóður nánast aldrei lagt því neina fjármuni fyrr en nú með yfirtökunni á þessum 400 millj. og ég fullyrði það að ef fyrirtækið hefði fengið þetta lánað tímabundið með ábyrgð ríkisins, þá gat það vel endurgreitt það fé aftur. Síldarverksmiðjur ríkisins hafa í 63 ár séð um sig sjálfar, auðvitað með sveiflum, tapi og hagnaði á víxl, það er einu sinni eðli þessarar starfsemi. Og þó að menn miklist yfir 90 millj. kr. tapi á ári nokkur undanfarin ár þar sem tvö loðnubreststímabil koma inn, þá ættu menn að muna það að hagnaðurinn hleypur líka á mörgum hundruðum millj. kr. þegar vel gengur og á þessum tíma er t.d. eitt ár með 360 millj. kr. hagnaði. Og slík ár eru fljót að breyta stöðu fyrirtækisins og það er nákvæmlega það sem í gegnum tíðina hefur verið styrkur þess að það hefur haft góðan hagnað þegar vel árar þó svo miður gangi á köflum.
Hæstv. forseti. Það mætti margt um þetta segja. Ég held að það standi algjörlega óhaggað að málsmeðferðin í þessu sambandi er gagnrýnisverð í fjölmörgum atriðum. Því hefur ekki verið neitað hér og það hefur ekki verið hrakið. Menn geta sagt: Svo skal böl bæta að benda á annað verra, eins og hæstv. fjmrh. er að reyna hér. Það er ekki merkileg málsvörn í sjálfu sér. Við erum að ræða um þetta mál og það sem er gagnrýnivert í því og mér finnst það leiðinlegt og útúrsnúningur að reyna sífellt að vera að draga síðan kaupendahópinn inn í það mál. Það er ekki það sem hér er verið að gagnrýna, a.m.k. ekki af minni hálfu. Það eru margir sómamenn og ágætis útgerðaraðilar í þeim hópi og vel að því komnir að eiga hluti í loðnubræðslum. Það er ekki málið.
Hvers vegna eru menn sífellt að drepa málinu á dreif með slíkum tilburðum ef það er ekki vegna þess að þeir hafa enga málvörn gagnvart því að það var hrapað að þessu máli? Menn flýttu sér um of. Það bar enga nauðsyn til að hraða svona sölunni. Menn gátu tekið sér tíma til að vanda það og standa vel að því.
Að lokum vona ég svo, hæstv. forseti, og það skulu vera mín síðustu orð, að allur þessi gauragangur og málsmeðferð og klúður hæstv. ríkisstjórnar verði ekki til þess að skaða þetta góða fyrirtæki sem í gegnum tíðina hefur verið mikilvægur vinnuveitandi og fært mikla björg í bú. Það á betra skilið en það að þessi handarbakavinnubrögð hæstv. ríkisstjórnar verði því til tjóns.