Svavar Gestsson :
Virðulegi forseti. Við 2. umr. um þetta mál greindi ég frá því að ég hefði í hyggju við 3. umr. að fá að ræða við hæstv. menntmrh. um framkvæmd leikskólalaganna ef þetta frv. verður að lögum. Ástæðan er sú að ég tel að í raun og veru breyti þetta frv. þó að að lögum verði mjög litlu efnislega. Í því felst staðfesting á þeirri menntastefnu sem mótuð var þegar leikskólalög voru sett síðast fyrir fáeinum árum og var þá mjög umdeilt. Þá var mjög hörð andstaða við þá menntastefnu m.a. af sveitarfélögunum og einstökum forustumönnum þeirra og þáv. hæstv. og núv. félmrh.
Það þurfti langvinnar sáttaumræður í síðustu ríkisstjórn til þess að ná fram framlagningu á frv. til leikskólalaga á sínum tíma. Þá voru kallaðir til man ég var fulltrúar úr öllum stjórnarflokkum, m.a. hv. þm. Rannveig Guðmundsdóttir og fleiri og ég man eftir því hvað ég varð undrandi á viðbárunum sem ég heyrði þá stundum. Það voru þessar viðbárur, já en þetta er svo dýrt og þetta er svo erfitt fyrir sveitarfélögin.
Niðurstaðan varð engu að síður sú að frv. til leikskólalaga var lagt fram en annað frv. í raun og veru miklu mikilvægara, ,,frumvarp til laga um kostnað við uppbyggingu leikskóla``, um það hvernig ætti að kosta uppbyggingu leikskólans, fékkst aldrei lagt fram. Þar var gert ráð fyrir því að ríkið og sveitarfélögin ættu það að nokkru leyti sem sameiginlegt verkefni að byggja upp leikskóla á Íslandi vegna þess að okkar skoðun var sú að ef ætti að ná uppbyggingu leikskóla með myndarlegum hætti yrði það að vera verkefni ríkisins og sveitarfélaganna. Við gerðum reyndar ráð fyrir því að í því frv. eða frumvarpsdrögum að foreldrar barnanna á leikskólum bæru hita og þunga dagsins hlutfallslega eftir efnum og ástæðum þannig að þeim mun efnaðri sem foreldrarnir væru, þeim mun meira greiddu þeir til leikskólanna o.s.frv. Því miður gáfust menn upp á þessu verkefni að setja sér áætlun til 5--10 ára eða svo um uppbyggingu leikskóla þannig að leikskólinn yrði raunverulega almennt uppeldisúrræði á Íslandi, hann yrði ekki bara uppeldisúrræði fyrir sum börn og í orði kveðnu fyrir hin. En staðreyndin er auðvitað sú að t.d. í Reykjavík er leikskólinn uppeldisúrræði fyrir sum börn en stór hluti barna í Reykjavík á ekki rétt á þessu úrræði eða möguleika til að sækja það vegna þess að það hefur ekki verið hægt að standa með nægilega öflugum hætti að uppbyggingu þessara mikilvægu stofnana.
Þegar þessi umræða fór fram á árunum 1988--1991, þá man ég eftir því að maður spurði sig oft að því: Hvenær gerist það að menn fari að sjá mikilvægi leikskólans í almennu menntunarlegu þjóðfélagslegu samhengi? Það tel ég hafa gerst núna vorið 1994. Það er ákaflega athyglisvert að standa frammi fyrir því í fyrsta sinn í sögunni að leikskóla- og grunnskólamál eru að verða meginviðfangsefni kosningabaráttunnar sem nú stendur yfir vegna sveitarstjórnarkosninganna 1994. Það er fagnaðarefni að hlutirnir skuli hafa þróast þannig að menn skuli hafa skilning á þessum málum en maður spyr auðvitað um verkin, bæði hvernig þau hafa verið á undanförnum árum með hliðsjón af fyrirheitunum í dag og hvort manni finnst líklegt að viðkomandi muni hafa það í forgangsröð að þrýsta fram framkvæmdum í leikskólamálum.
Í þessu frv. er gert ráð fyrir því að menntmrh. setji reglugerð um leikskóla og ég vil spyrja: Hvenær ætlar hann að byrja þá vinnu? Og ég spyr að gefnu tilefni vegna þess að í gildandi lögum um leikskóla frá 1991 er ákvæði um að það eigi að setja reglugerð um leikskóla. Sú reglugerð hefur ekki séð dagsins ljós enn þá. Það hefur ekki verið talin ástæða til þess að ganga frá henni þannig að ég tel að uppeldisstéttirnar á leikskólunum séu í engu bættari eða börnin við þetta nýja reglugerðarákvæði þó að það verði sett í lög aftur nákvæmlega sama ákvæðið og var 1991. Ég tel reyndar að að nokkru leyti sé þörfin fyrir þetta frv. borin uppi af því að ráðherrann telji æskilegt að hann hafi gengið frá nýjum leikskólalögum en það hafi ekki verið fyrrv. ríkisstjórn sem gekk frá þeim því að svo litlar eru breytingarnar á milli frv. og laganna að það er varla merkjanlegur munur nema fyrir sérfræðinga í lagatextum af þessu tagi. Það er varla merkjanlegur munur satt best að segja. Engu að síður hef ég orðið var við það, hæstv. forseti, að fóstrur t.d. binda mjög miklar vonir við þetta frv. að það verði að lögum, leggja á það áherslu og hafa fylgt því eftir af myndarskap hér á Alþingi, bæði í hv. menntmn. og sömuleiðis við einstaka þingmenn geri ég ráð fyrir. Það bendir þá væntanlega til þess að fóstrur geri sér vonir um að það gerist eitthvað nákvæmlega þegar þetta frv. verður samþykkt. Nú vill þannig til að svo getur orðið að þetta frv. verði að lögum bara jafnvel seinna í dag. Þá hlýt ég að spyrja hæstv. menntmrh.: Hvað gerist nákvæmlega við það að þetta frv. verði að lögum? Hverju breytir frv. að hans mati fyrir börnin í leikskólum í landinu, fyrir starfsstéttir leikskólanna eða fyrir þá sem bera ábyrgð á rekstri leikskólanna?
Ég held að það sé mjög nauðsynlegt að fá þessar upplýsingar vegna þess að það hefur ekkert verið gert í þessum málum allt þetta kjörtímabil annað en það að semja þetta frv. Það er ekki nóg að semja frv. ef það er ekki ætlunin að fylgja því eftir með einhverjum myndarlegum hætti. Ég spyr því í öðru lagi: Hvernig hyggst ráðherrann ganga frá því eða taka á móti samþykkt þessa frv. ef að lögum verður?
Í þriðja lagi vil ég benda á það í þessu sambandi, hæstv. forseti, að sveitarfélögin mótmæla því
hvernig staðið er að þessu frv. Hv. formaður menntmn. svaraði því þannig: Já, en sveitarfélögin áttu fulltrúa í nefndinni, það er rétt, þau áttu fulltrúa í nefndinni. En þessi nefnd starfaði með svo sérkennilegum hætti að það breytti engu vegna þess að það var ákveðið í nefndinni á miðju verkferli hennar að það mætti ekki fara með mál út úr nefndinni til viðkomandi aðila til samráðs. Sveitarfélagafulltrúunum og fóstrunum var bannað að fara með mál út úr nefndinni til samráðs við sitt bakland. Það er náttúrlega alveg ótrúlegt hvað það hefur oft verið unnið ólýðræðislega í menntmrn. í seinni tíð, en þetta er eitt dæmið um það að læsa mál föst inni í nefnd og banna fólki að fara með þau út á sinn vettvang til þess að bera sig saman um hlutina áður en málunum er lent. Þess vegna er niðurstaðan í þessu leikskólafrv. með þeim hætti að Fóstrufélagið og Samband ísl. sveitarfélaga sáu ekki formlega textann fullbúinn fyrr en búið var að vinna verkið í nefndinni svo að segja upp á punkt og prik og mönnum var stillt upp frammi fyrir gerðum hlut.
Þær langvinnu samningaviðræður sem stóðu yfir milli menntmrn. og félmrn. og innan stjórnarflokkanna um þetta mál, bæði á milli stjórnarflokkanna og innan stjórnarflokkanna, eru svo kapítuli út af fyrir sig sem hafa dregið dilk á eftir sér í öðrum málum hér í þinginu sem menn sjá sem hafa glöggt auga og eru vanir að fylgjast með því hvernig hlutir þróast hér á Alþingi Íslendinga. En staðreyndin er auðvitað sú að þeir aðilar sem hafa haldið uppi hinum þröngu rekstrarsjónarmiðum þessara mála --- fyrst voru þau aðallega í Sjálfstfl., síðan í Alþfl. --- þessi sjónarmið eru í raun og veru einangruð í einum ráðherra, hæstv. félmrh., sem gengur þessa braut með okkur hinum loksins eftir allan þann tíma sem farið hefur í þessi mál allt frá árinu 1989 þegar þessi vegferð hófst. Það hefur tekið hálfan áratug og það er út af fyrir sig ágætt að hlutirnir eru þó komnir á þann punkt sem þeir eru í dag.
Í fjórða lagi ætlaði ég að víkja að því, hæstv. forseti, við hæstv. menntmrh. að við 2. umr. málsins var felld tillaga frá hv. þm. Ólafi Þ. Þórðarsyni um að það skyldi sýna umburðarlyndi í starfsemi leikskólanna gagnvart börnum af öðrum trúarbrögðum en þeim sem tíðkast hafa um aldir í landinu. Þessi tillaga hv. þm. Ólafs Þ. Þórðarsonar byggðist auðvitað á trúfrelsisákvæðum stjórnarskrárinnar og ég tel satt best að segja að það sé mjög alvarlegur hlutur að við sem erum að bjóða velkomin hingað til landsins börn úr alls konar trúarlegu umhverfi, búddatrúar, hindúatrúar, múhameðstrúar, eða jafnvel utan trúfélaga, þar sem foreldrarnir eru jafnvel algerlega utan trúfélaga, að leikskólalög skuli á sama tíma vera þannig útbúin að í 2. gr. er kristilegt siðgæði ein undirstaða uppeldisstarfs sem er gott og stutt af öllum, en það er hvergi tekið fram í lögunum eins og þau líta út núna að það skuli ríkja almennt trúfrelsi og umburðarlyndi gagnvart þessum börnum af öðrum trúfélögum. Það er satt að segja ótrúlega alvarlegt að sú staðreynd skuli liggja fyrir að Alþingi felldi þessa tillögu hér í gær. Heimurinn er að færast saman. Skilningur á milli þjóða og trúarsamfélaga á mismunandi hefðum og menningu hvers annars hefur vaxið og við berum vaxandi virðingu fyrir öllum öðrum jafnvel þó að þeir séu af öðrum trúarsamfélögum en við teljum okkur vera. Og það skuli samt gerast á Íslandi á árinu 1994 þar sem menn í öðru orðinu leggja áherslu á stórkostlegt, alþjóðlegt samstarf, m.a. í viðskiptum og menn kunna hér GATT-samninga út og suður, vita alveg nákvæmlega hvar á að sortéra kjúklingabein í GATT-samningum. Þar á að sýna umburðarlyndi og skilning á alþjóðlegum hnattrænum grundvelli, svo að ég noti orð sem ég heyrði hæstv. utanrrh. einu sinni nota. En þegar kemur að trúarbrögðum, heimspeki, lífsviðhorfum, grunninum í tilveru mannsins, því sem er innst inni í hverjum einasta einstaklingi, þá sýna menn ekki sömu nærfærnina og þegar verið er að tala um kjúklingabeinin. Það er ótrúlegt að þetta skuli gerast. Og ég segi alveg eins og er, ég tel að þessi tíðindi sem urðu í gær, þegar menn létu sig hafa það að fella tillögu hv. þm. Ólafs Þ. Þórðarsonar, séu mjög alvarleg og kalli á nánari umræðu um málið og spurningar til hæstv. menntmrh. um það hvernig hann ætlar að framkvæma þessi lög.
Ég er reyndar alveg sannfærður um það, hæstv. forseti, að þó nokkur fjöldi þingmanna var í raun og veru sammála tillögu hv. þm. Ólafs Þ. Þórðarsonar. Ástæðan fyrir því að tillögunni var hafnað var í fyrsta lagi sú að hv. þm. Ólafur Þ. Þórðarson flutti hana og í öðru lagi sú að hann er í stjórnarandstöðu. Svona eru oft rismiklar niðurstöðurnar í þessari glæsilegu stofnun, með þessa löngu sögu og löngu lýðræðishefð, þar sem menn þykjast geta horft vítt til veggja.
Ég held, hæstv. forseti, að það sé alveg óhjákvæmilegt að fá það skýrt fram og það er mín fjórða spurning til hæstv. menntmrh., hvernig hann hyggst framkvæma þetta ákvæði eftir að tillaga hv. þm. Ólafs Þ. Þórðarsonar hefur verið felld.
Í fimmta lagi, hæstv. forseti, vil ég svo víkja að því að í þinginu, í þessu máli, liggur fyrir brtt. frá hv. þm. Guðrúnu Halldórsdóttur þar sem gert er ráð fyrir því að tekið verði sérstaklega tillit til hagsmuna og viðhorfa ófaglærðra starfsmanna leikskólanna í landinu og þá sérstaklega möguleika þeirra til að sækja sér aukna menntun og starfsþjálfun. Ég vil lýsa stuðningi við þá tillögu. Það hefur lengi verið í gangi viðamikið námskeiðakerfi á vegum Starfsmannafélagsins Sóknar, t.d. hér í Reykjavík, fyrir ófaglærða starfsmenn leikskólanna. Það hefur verið mjög þýðingarmikið kerfi og mér finnst mikilvægt við umræður um þetta mál að menn muni eftir þeim starfsmönnum líka. Það er líka mikilvægt starfslið sem þar er um að ræða og ég tel að það sé brýnt að þessi tillaga er komin hér fram og að Alþingi geti tekið afstöðu til hennar og ég trúi ekki öðru en að þessi tillaga hv. þm. Guðrúnar Halldórsdóttur varðandi breytingu á leikskólalögunum verði samþykkt.