[11:15]
Geir H. Haarde :
Hæstv. forseti, góðir Íslendingar. Á næsta ári verða 150 ár liðin frá því að Alþingi Íslendinga var endurreist. Með þeim atburði var mikilvægum áfanga náð í baráttunni fyrir fullu sjálfstæði íslensku þjóðarinnar sem lauk formlega á Lögbergi fyrir hálfri öld þegar stjórnarskrá lýðveldisins tók gildi.
Í vitund þjóðarinnar eru vellirnir sem kenndir eru við þingið og Alþingi sjálft tengd órjúfanlegum sögulegum böndum. Það erum við að ítreka og staðfesta með því að halda þennan þingfund hér á 50 ára afmæli lýðveldisins.
Og hingað mændu eitt sinn allra þrár,
ótti og von á þessum steinum glóðu;
og þetta berg var eins og ólgusjár, ---
þar allir landsins straumar saman flóðu.
Þannig lýsti skáldið Jakob Jóhannesson Smári þessum helga stað í ljóði sínu um Þingvelli.
Þingflokkar á Alþingi hafa orðið ásáttir um að minnast 50 ára lýðveldisafmælis með því að samþykkja á þessum fundi tvær þingsályktunartillögur.
Með afgreiðslu fyrri tillögunnar ályktar Alþingi að stefna beri að endurskoðun VII. kafla stjórnarskrárinnar sem m.a. geymir mannréttindaákvæði hennar fyrir næstu reglulegar alþingiskosningar. Það fer vel á því við þetta tækifæri að huga með þessum hætti að ramma stjórnarfars í landinu með það fyrir augum að treysta og efla rétt einstaklinga gagnvart opinberu valdi.
Síðari tillagan sem nú er til umræðu er tvíþætt. Þar er mælt fyrir um verulegar fjárveitingar til sérstaks fimm ára átaks í vistfræðilegum rannsóknum á lífríki hafsins og til eflingar íslenskri tungu. Annars vegar er um að ræða átak í rannsóknum er beint varða undirstöðuatvinnuveg landsmanna og þar með efnahagslega afkomu þegar fram í sækir. Hins vegar er ákveðið að styrkja þann menningarlega grunn sem öðru fremur gerir Íslendinga að einni þjóð og tengir fortíð við nútíð og framtíð, sjálft móðurmálið.
Með því að efla málrækt og málmennt getum við með jákvæðum hætti brugðist við áhrifum sívaxandi alþjóðlegrar fjölmiðlunar og utanaðkomandi menningarstrauma á þjóðtunguna. Fátt er mikilvægara fyrir æsku landsins og framtíð íslenskunnar en einmitt það.
Þegar Alþingi kom saman á Lögbergi fyrir 20 árum til að minnast 1100 ára afmælis Íslandsbyggðar var samþykkt að ráðast í sérstakt átak til að greiða skuld þjóðarinnar við landið sjálft með stóraukinni landgræðslu og skógrækt. Þessa átaks sér nú víða stað í meiri ræktun og gróðursæld. En þess sér e.t.v. ekki síst stað í breyttu hugarfari landsmanna gagnvart umhverfinu og almennari vitneskju um hve land okkar er viðkvæmt og vandratað meðalhófið milli skynsamlegrar nýtingar þess og varðveislu.
Að þessu sinni sameinast þingheimur um afmælisgjöf til þjóðarinnar til að gera átak á öðrum sviðum sem ekki eru síðar mikilvæg. Segja má að Alþingi sé með ákvörðun sinni í dag að tengja með táknrænum hætti saman efnahagslegar og menningarlegar forsendur sem framtíð sjálfstæðrar þjóðar á Íslandi byggist á. Sjálfsákvörðunarréttur smáþjóða fæst ekki af sjálfu sér nú á dögum fremur en áður. Okkur er skylt að gæta vel að undirstöðum hans. Sú er hugunin með þeirri tillögu sem hér verður afgreidd nú.
Þegar Íslendingar stofnuðu lýðveldi fyrir 50 árum háðu nágrannaþjóðir okkar harða hildi til að tryggja framtíð frjálsra lýðræðislegra samfélaga, réttarríkja sem byggja á virðingu fyrir mannréttindum. Sá hildarleikur kostaði gífurlegar fórnir, einnig hér á landi. Frá þeim tíma hefur verið ljóst hve atburðir og þróun annars staðar í heiminum geta haft mikil áhrif hérlendis. Þannig hefur það vissulega verið allan lýðveldistímann.
Undanfarin ár hefur atburðarás innan lands og utan hins vegar orðið til þess að gamall ágreiningur um grundvallarviðhorf hefur verið gerður upp og deilumál honum tengd sett til hliðar. Það er sannarlega ánægjuefni. Lítil þjóð þarf á öllu öðru frekar að halda í gerbreyttu samfélagi þjóða en að eyða orku sinni í innbyrðis átök.
Iðulega er um það deilt þrátt fyrir miklar efnahagslegar framfarir undanfarna áratugi hvort Íslendingum hafi alltaf auðnast að ávaxta sitt pund með farsælasta hætti. Hitt hygg ég að sé óumdeilanlegt að nú á þessu afmælisári eru allar forsendur til þess að þjóðin geti horft fram á við meira sameinuð en oft áður. Tækifærin sem við blasa til framfararsóknar er víða að finna. Gæfa þjóðarinnar felst í því að standa saman um að hagnýta þau. Sú tillaga sem hér er til afgreiðslu er framlag til slíkrar sóknar.