[11:17]
Guðmundur Bjarnason :
Hæstv. forseti. Ég skal ekki lengja mjög umræður um þetta frv. um efnahagsaðgerðir vegna kjarasamninga en er þó vissulega af ýmsu að taka varðandi þetta mál sem tengist efnahagsaðgerðum eða efnahagsgjörðum hæstv. ríkisstjórnar.
Mig langaði fyrst og fremst að gera að umtalsefni efni 1. gr. frv. en eins og fram kemur og menn vita setti ríkisstjórnin bráðabirgðalög um mánaðamótin maí/júní og um miðjan júlímánuð tilkynnti hún síðan hugmyndir sínar um það hvernig ætti að standa að ráðstöfun þess 1 milljarðs kr. sem getið er um í 1. gr. frv. að ætti að renna til atvinnuskapandi aðgerða. Um það mál urðu þá strax nokkuð skiptar skoðanir. Ég minnist þess að einstakir stjórnarliðar settu fram athugasemdir sínar við þessar tillögur eða hugmyndir ríkisstjórnarinnar og töldu sig mundu krefjast breytinga á þessum lista ef hann ætti að hljóta samþykki eða stuðning stjórnarliðanna. Nú gerði ég líka athugasemdir við vinnubrögð á seinasta sumri sem einn af nefndarmönnum í fjárln. Alþingis. Eins og menn vita þá starfa þingnefndir allt árið og hefði verið eðlilegt að bera þessar tillögur eða hugmyndir undir fjárln., í það minnsta að hafa eitthvert samráð við hana áður en þessi listi var birtur og þessi skipting kunngjörð.
En það sem ég gerði fyrst og fremst athugasemdir við voru þau vinnubrögð að ætla að ganga fram hjá Alþingi varðandi þessa upphæð og ráðstöfun hennar, ekki endilega hvernig henni var skipt til einstakra verkefna þó svo að það hefði að sjálfsögðu komið fram í nefndarstarfinu hefðum við fengið sem fjárln. Alþingis að koma eitthvað að því máli. En þegar orðið var við þeirri ósk og boðað til fundar til að sýna eða kynna þessar hugmyndir fyrir fjárln. kom auðvitað í ljós að hér var um hálfgerðan blekkingarleik að ræða. Það var rifjað upp rækilega í sumar og ég ætla aðeins að minna menn á það aftur að meira en helmingi af þessum 1 milljarði kr. átti að verja til þess að standa við þær hugmyndir, og reyndar ekki bara hugmyndir heldur þær samþykktir sem höfðu verið gerðar samkvæmt fjárlögum sl. árs og höfðu ekki verið hafnar á seinasta ári heldur færðar yfir áramót.
Nú vil ég nefna það til upprifjunar að fjmrn. hefur sett sér þá vinnureglu að gefa ríkisstofnunum svigrúm til þess að hafa nokkur áhrif á það og ráða nokkru um það hvenær fjármunum sem á að verja til viðhalds og fjárfestinga er eytt, hvenær ráðist er í framkvæmdir. Ég tel að það sé mjög af hinu góða, að það sé ekki endilega bundið við það þó að ákveðið hafi verið að verja til einhvers verkefnis einhverjum milljónum eða tugum milljóna kr., þá sé ekki endilega bundið við það að þeirri upphæð sé eytt fyrir einhvern ákveðinn tíma eða ákveðna dagsetningu heldur sé látið ráðast hvenær heppilegast og hentugast sé að fara í þessar framkvæmdir. En þá verða líka forstöðumenn ríkisstofnananna eða viðkomandi stofnana að eiga það tryggt að þessar fjárveitingar standist og í þessum vilyrðum og þessum vinnureglum sé einhver meining.
Nú segir hæstv. fjmrh. og sjálfsagt hefur það verið samkomulag í hæstv. ríkisstjórn að það eigi að verja hluta af þessum milljarði til að standa við þær fjárveitingar sem búið var að ákveða í fjárlögum fyrir árið 1992. Það er reyndar meira en helmingurinn af þessum lista sem lagður var fram og kynntur af hæstv. forsrh. og hæstv. félmrh. um miðjan júlímánuð.
Það hlýtur að vera algjörlega óásættanlegt að slík vinnubrögð eigi að taka upp og það eigi að vera meginregla varðandi yfirfærslu slíkra fjárveitinga og fjármuna milli ára eða yfir áramót að það sé samkomulag við aðila vinnumarkaðarins hverju sinni hvort á að nýta þessa fjármuni eða ekki. Ég hefði viljað beina þeirri spurningu til hæstv. forsrh. hvort það sé meiningin, hvort hinar ágætu vinnureglur fjmrn. standi ekki lengur og það þurfi í kjarasamningum að bera það undir aðra aðila, utanaðkomandi aðila í þessu tilviki, hvort og þá hve miklu af þessum fjármunum megi ráðstafa, hvernig og hvenær. Þetta getur ekki verið ásættanlegt og hlýtur að koma upp núna í tengslum við afgreiðslu fjáraukalaganna þegar þetta mál kemur þar fram því það á auðvitað eftir að koma inn í fjáraukalög endanlega. Þó að þessi bráðabirgðalög verði staðfest af Alþingi, þá á það eftir að koma fram í fjáraukalögum og þá reyndar einnig skipting þessara fjárveitinga.
Mig langar einnig til að spyrja hæstv. forsrh. hverju af þessum milljarði hefur í dag í raun verið eytt. Hvað mikið af þessum fjárveitingum er búið að vinna fyrir? Hversu mikla atvinnu hafa þær nú þegar skapað? Samkvæmt hugmyndunum sem kynntar voru á miðju sl. sumri átti þetta að skapa 300--400 störf samkvæmt fréttatilkynningu frá hæstv. ríkisstjórn. Ég leyfi mér að efast um að það hafi gengið eftir því ég hygg að enn þá sé töluverðu af þessum fjárveitingum óráðstafað, þær hafi ekki verið nýttar, það hafi ekki enn verið unnið fyrir þær og hvort heldur það eru þær hinar gömlu sem voru samkvæmt fjárlögum 1992 eða hvort það eru viðbótartillögurnar sem fram voru settar, hvort framkvæmt hefur verið fyrir þær, og hvort það er þá svo einnig, ef ekki verður búið að framkvæma fyrir þennan milljarð um áramótin, að það eigi þá aftur að semja um það í nýjum kjarasamningum eða kannski láta það verða hluta af efndum um viðbótarfjárfestingu á næsta ári að yfirfæra eitthvað af þessum milljarði til næsta árs.
Þetta finnst mér vera vinnubrögð sem ekki er hægt að sætta sig við, hæstv. forseti, og Alþingi getur ekki sætt sig við að þannig sé staðið að málum meðan það er hlutverk Alþingis að fjalla um skiptingu á fjárveitingum til hinna ýmsu fjárfestingarliða. Það getur svo verið álitaefni hvort ekki á að veita ráðuneytunum meira sjálfstæði og meira vald í því efni og afhenda ákveðnar upphæðir til fjárfestingar sem ráðuneytin hafi síðan til ráðstöfunar ef menn telja að það sé skynsamlegt. Ég ætla ekki að gera það að umtalsefni hér og nú en það er ekki enn þá þannig og þess vegna hlýtur að vera óásættanlegt að gengið sé svo fram hjá Alþingi eins og reynt hefur verið að gera.
Varðandi síðan hvernig fjárveitingar þessar skiptust á hin ýmsu verkefni og til hinna ýmsu staða eða landshluta þá voru auðvitað líka gerðar við það athugasemdir og þótti a.m.k. ýmsum að ekki væri nægjanlega tekið tillit til þess atvinnuástands sem var í í ýmsum landshlutum og hefði verið nær að hafa það einnig til athugunar við ráðstöfun þessa fjár. Og hvað sem okkur alþingismönnum kann að hafa sýnst um það, af því að það hefur stundum verið sagt að þetta hafi allt verið gert í samráði við aðila vinnumarkaðarins og þá sem töldu sig eiga hlut að máli af því að verið væri að efna hluta af kjarasamningi, þá vil ég leyfa mér að vitna hér til ummæla í Morgunblaðinu laugardaginn 17. júlí sl. sem höfð eru eftir Birni Grétari Sveinssyni, formanni Verkamannasambandsins, þar sem hann segir, með leyfi forseta:
,,Það er gott að ríkisstjórnin hefur lokið þessu verki eins og um var samið í síðustu kjarasamningum en það má gera þá athugasemd að í þessari skiptingu er ekki nægjanlegt tillit tekið til þess að atvinnuástand er mismunandi alvarlegt í einstökum landshlutum og einna verst á Norðurlandi eystra.``
Þetta voru ummæli eins af forustumönnum verkalýðshreyfingarinnar. Þegar þetta var rætt við fulltrúa fjmrn., og ef ég man rétt sjálfan hæstv. fjmrh. á fundi fjárln., þá var þar lagður fram listi um það hvernig fjárlög yfirstandandi árs gerðu ráð fyrir fjárveitingum til hinna ýmsu staða. Það skipti bara ekki máli, það var ekki verið að veita þessa fjármuni nú í samræmi við það að leiðrétta eitthvað hlut einstakra byggðarlaga gagnvart fjárlögum sem Alþingi hafði samþykkt heldur var verið að veita fjármuni til þess að styrkja atvinnulíf og hlaut þá að eiga að taka mið af atvinnuástandinu á viðkomandi svæðum hefði það átt að vera hinn raunverulegi tilgangur.
Þetta langaði mig fyrst og fremst til að láta koma fram, hæstv. forseti, og fylgja eftir þeim athugasemdum mínum sem ég gerði við þessa afgreiðslu á þeim eina fundi sem haldinn var um málið á sl. sumri í hv. fjárln. Reyndar var því lofað þar að fljótlega aftur yrði kallað saman til nýs fundar og hugmyndir ráðuneytanna kynntar um þá liði sem þó voru óskiptir á þessum lista ríkisstjórnarinnar, t.d. upphæð upp á 184 millj. kr. sem átti að renna til viðhalds húseigna ríkisins og 150 millj. kr. sem átti að renna til skóla og stofnana á vegum menntmrn. Sá fundur hefur ekki verið haldinn enn, virðulegur forseti, og ég beini þeirri athugasemd til hæstv. forsrh. að mér þykir leitt að við það skuli ekki hafa verið staðið og ítreka þá enn spurningu mína: Er það kannski fyrir það að þessum fjármunum hafi ekki enn verið ráðstafað? Hefur ekki enn verið unnið fyrir þessa fjármuni sem eru u.þ.b. þriðjungurinn af þessum margumtalaða milljarði?
Mig langaði aðeins til þess, hæstv. forseti, að gera önnur atriði efnahagsstefnunnar að umræðuefni í þessum umræðum um frv. til laga um efnahagsaðgerðir en það er sérstaklega þróun vaxtamála sem mig langaði til að nefna hér af því að við höfum nú tækifæri til þess að ræða það aðeins við hæstv. forsrh. Að vísu urðu allnokkrar umræður um það mál þegar fjárlagafrv. var til 1. umr. fyrir tveim dögum síðan og ræddum við þá við hæstv. fjmrh., en aðrir hæstv. ráðherrar sáu ekki ástæðu til þess að fylgjast mjög með þeirri umræðu að undanskildum þó hæstv. umhvrh. sem hér situr nú og sat reyndar, ef ég man rétt, undir þeim umræðum að mestu. ( Umhvrh.: Hann hlustar alltaf á framsóknarmenn.) Já, enda hefur hæstv. umhvrh. lýst því yfir í fjölmiðlum að sér þyki framsóknarmenn skemmtilegir og hafi gaman af því að ræða við þá og við fögnum því auðvitað. Það er ánægjulegt að hann skuli fylgjast með umræðum í Alþingi enda ber hæstv. ráðherrum að gera það, a.m.k. þegar svo veigamikil mál og málaflokkar eru til umræðu eins og fjárlög ríkisstjórnarinnar sem eiga að vera hornsteinn undir efnahagsstefnu ríkisstjórnarinnar --- þó menn geti nú reyndar efast um það hversu traustur hornsteinn fjárlögin hafi verið undanfarin tvö ár og óljóst með það frv. sem nú liggur fyrir Alþingi.
En mig langaði aðeins til að ræða um vexti við hæstv. forsrh., einkum vegna þess að í þjóðhagsáætlun, sem hann lagði fyrir þingið fyrir nokkrum dögum síðan, finnst mér vera að finna þann tón að nokkurrar óþreyju gæti hjá hæstv. ríkisstjórn með þróun vaxtamálanna. Mig langar að spyrja hæstv. ráðherra hvort hann telji ekki ástæðu til þess og jafnvel möguleika á því að ríkisstjórnin láti meira að sér kveða varðandi það að hafa áhrif á þessa þróun. Nú er það auðvitað svo að okkar frjálsi fjármagnsmarkaður, þó hann sé veikur, hefur samt haft þau áhrif á yfirstandandi ári að vextir af ríkisskuldabréfum, bæði spariskírteinum og ríkisvíxlum, hafa farið lækkandi og er það vel. Samkvæmt upplýsingum í þessu skjali sem ég nefndi kemur t.d. fram að vextir á bæði spariskírteinum og húsbréfum hafa lækkað nokkuð frá áramótum þó það hafi verið með nokkrum sveiflum m.a. vegna áhrifa af gengisfellingu og verðlagsþróun á miðju sumri. En þó varð sú breyting afar lítil. Og það sem er kannski enn undarlegra og kemur fram í nýju riti frá viðskrn. um vaxtamyndun á lánsfjármarkaði er að vextir af skammtímabréfum, skammtímaríkisvíxlum hafa breyst enn þá minna, þeir hafa nánast ekkert rótast þrátt fyrir verðlagshreyfingu á árinu. Hefði þó verðlagsþróunin og verðbólgubylgjan sem kom átt að hafa öllu fremur áhrif á skammtímabréfin heldur en
skuldabréf eða ríkispappíra til lengri tíma. En það er allt önnur þróun sem gerist síðan í bankakerfinu. Og það er það sem hlýtur að vekja nokkra undrun á sama tíma og atvinnulífið á í miklum erfiðleikum, á sama tíma og fjárfesting er í sögulegu lágmarki, jaðrar jafnvel við að vera hættulega lítil ef tekið er tillit til eðlilegrar þróunar í þjóðfélaginu til lengri tíma litið. Og í þessu skjali hæstv. forsrh., þjóðhagsáætlun, segir að bankavextirnir virðist vera mjög næmir fyrir verðbólgubreytingum. Ég veit eiginlega ekki hvort hægt er að segja það. Ég held að hér sé um eitthvað annað að ræða, eitthvert innra lögmál, einhverja innri samkeppni milli bankanna sjálfra. Það sé ekki markaðurinn, það sé ekki eftirspurnin og það sé ekki einu sinni verðbólguþróunin sem hefur þessi áhrif því að bankavextir, t.d. víxilvextir, hanga enn ótrúlega mikið uppi. Mér finnst þess vegna að þessi tónn eða óþolinmæði sem virðist koma fram í þjóðhagsáætluninni eigi að geta þýtt það að ríkisstjórnin sé nú að búa sig undir það að taka hér aðeins á málum.
Mig langar til að lesa eina setningu upp úr þessu þingskjali, með leyfi forseta, þar sem segir: ,,Því hefur athyglin í sívaxandi mæli beinst að vaxtamyndunarkerfinu og þeirri spurningu hvort í því leynist innbyggðir veikleikar sem torvelda eðlilega vaxtaþróun hér á landi.`` Hér segir, virðulegur forseti, ,,hvort í því leynist innbyggðir veikleikar``. Því langar mig að spyrja forsrh.: Hvað finnst honum eða telur hann að hægt sé að gera til að hafa áhrif á það og skoða það ef það er ekki í raun markaðurinn eða þær aðstæður sem við búum við í þjóðfélaginu sem hafa áhrif heldur eitthvað annað? Eru það kannski ekki vextirnir heldur bankastjórarnir sem eru svona næmir fyrir verðlagsþróuninni og verðbólgubreytingunum?
Við vitum að breyting á vöxtum hefur gífurleg áhrif, ekki bara fyrir ríkissjóð, hefur reyndar mikil áhrif fyrir ríkissjóð því að í fjárlagafrv. kemur fram að 1% lækkun á meðalvöxtum á innlendum lánsfjármarkaði gæti þýtt 800 millj. kr. sparnað í útgjöldum fyrir ríkissjóð og er það ekki lítil upphæð ef litið er til þeirrar stöðu sem ríkissjóður er í og þeirra aðgerða sem nú er verið að grípa til til að afla tekna þó reynt sé reyndar að fela þá skatta, t.d. með heilsukortunum svokölluðu og fleiri aðgerðum ríkisstjórnarinnar á undanförnum missirum. 1% þýðir 800 millj. kr. í lækkuðum ríkisútgjöldum. En enn þá meiri áhrif mundi þetta þó hafa á atvinnulífið og hag einstaklinga í landinu ef hægt væri að knýja niður hina almennu bankavexti. Í þessu nýútkomna riti viðskrn. um vaxtamyndun á lánsfjármarkaði er bent á ýmsar leiðir, m.a. það hvernig tekið hefur verið á málum í löndunum í kringum okkur. Þar er t.d. sagt að nokkrir seðlabankar á Vesturlöndum hafi knúið fram lækkun á vöxtum á peningamarkaði. Hvað hefur okkar seðlabanki gert í þessu sambandi og hvað hefur hæstv. ríkisstjórn reynt að gera til að hafa áhrif á Seðlabankann í þessu efni og vinna með honum til þess að knýja á um enn frekari lækkun á vöxtum?
Við heyrum það ávallt í umræðu um gengismál og vaxtaþróun í kringum okkur að seðlabankarnir og ríkisvaldið er að hafa áhrif á málin. Hér hefur því hins vegar oftar en ekki verið haldið fram að það eina sem ríkisstjórnin gæti gert, það eina sem ríkisvaldið gæti gert sé að draga úr ríkissjóðshalla. Það sé eina lækningin og eina lögmálið sem einhverju máli skipti. Vissulega hefur það áhrif, ég ætla ekki að gera lítið úr því, en mig langar þó að minna einu sinni enn á það að vextir af ríkisskuldabréfum, þó þeir hafi lækkað á árinu, eru samt með því hæsta sem gerist í þeim löndum sem við höfum verið að bera okkur saman við, eru um 7% hér á meðan þeir eru að meðaltali í OECD-löndunum á bilinu 3--5% og lægstir um eða rúmlega 1%. Við erum með langsamlega hæstu vextina á þessum lánsskjölum, þ.e. ríkisskuldabréfum, á sama tíma og þessi margumræddi ríkissjóðshalli er með því lægsta sem gerist í þessum sömu samanburðarlöndum. Mig langar því einnig til að heyra aðeins álit hæstv. forsrh. á þessu máli og ég vildi gjarnan heyra það frá honum að ríkisstjórnin hugsaði sér nú að taka sig á í þessu máli. Við höfum heyrt það á fleiri hv. stjórnarþingmönnum, t.d. hv. þm. Einari K. Guðfinnssyni sem tók til máls í umræðunum um fjárlagafrv. fyrir tveim dögum síðan. Hann ræddi einkum um vextina og vaxtaþróunina og mikilvægi þess að hægt væri að takast á við að knýja vexti niður, taldi til þess full efni nú. Ég trúi því að það sé stundum rætt um þetta mál í þingflokki Sjálfstfl. og treysti því að hæstv. forsrh. muni leggja sig allan fram um það að standa við bakið á hæstv. sjútvrh. þegar hann knýr á hæstv. viðskrh. um að beita sér í þessu máli.