[12:10]
Kristín Ástgeirsdóttir :
Frú forseti. Hér er komið á dagskrá eitt af hinum svokölluðu EES-málum sem við eigum eftir að sjá nokkuð mörg hér í vetur því okkur tókst hvergi nærri að ljúka öllu því málaflóði sem hér kom inn í fyrra.
Ég hygg að það frv. sem hér er til umræðu sé eitt af þeim viðkvæmustu sem við fáum til meðhöndlunar og þá ekki síst vegna þess að það er í rauninni ákaflega erfitt að gera sér grein fyrir því hver áhrif þess verða. Inntak þessa frv. er það að verið er að rýmka verulega heimildir erlendra aðila til að fjárfesta á Íslandi, einkum í fyrirtækjum, með ákveðnum takmörkunum þó. En það er auðvitað um opnun að ræða og þessar lagabreytingar þýða að við höfum ekki eins mikið vald á erlendum fjárfestingum og við höfum haft hingað til. Það eru margar spurningar sem vakna í tengslum við þetta mál. Ég vil taka það fram strax að ég er á þeirri skoðun að við séum einfaldlega í þeirri stöðu að íslenskt efnahags- og atvinnulíf hafi þörf fyrir og gott af erlendum fjárfestingum svo lengi sem við höfum stjórn á þeim. En eins og hér hefur verið rakið í umræðunni þá er spurningin auðvitað sú: Hvar eru mörkin? Hvað á að leyfa og hvað á að banna? Þetta er ákaflega erfitt að skilgreina.
Eins og oft áður varð mér hugsað til sögunnar og þess hvernig Íslendingar hafa litið á þessi mál. Það var baráttumál þeirra sem háðu sjálfstæðisbaráttu Íslendinga á síðari hluta 19. aldar og á fyrstu áratugum þeirrar 20. að losa sig við áhrif útlendinga á íslenskt efnahagslíf. Menn höfðu margra alda reynslu af því að Danir réðu yfir verslun og öllum útflutningi en þarna fléttaðist auðvitað inn í þjóðernisstefna og það að menn höfðu þá trú að Ísland væri fyrir Íslendinga og hér ættu ekki aðrir að vera með atvinnustarfsemi. En þar kom líka til að menn horfðu upp á hrikalega umgengni útlendinga við íslenskar auðlindir hvort sem þar var um að ræða breska togara upp í kálgörðum eins og menn sögðu eða það hvernig t.d. Norðmenn gengu um síldar- og hvalastofnana. Það voru því ýmsar ástæður fyrir því að Íslendingar settu hver lögin á fætur öðrum sem á endanum nánast bönnuðu allar erlendar fjárfestingar.
En nú blása aðrir hugmyndastraumar og við getum spurt okkur: Er ástæða til að óttast erlendar fjárfestingar? Vandi okkar er auðvitað sá að okkar hagkerfi er svo lítið að það þarf ekki mikið til að hafa hér veruleg áhrif í efnahagslífinu og að erlend fyrirtæki eða erlendir fjárfestar nái hér verulegum tökum. Þá spyr maður auðvitað: Duga þeir fyrirvarar sem þetta frv. gerir ráð fyrir, hin svokölluðu öryggisákvæði, til þess að stöðva einhverja yfirburðastöðu erlendra fyrirtækja, duga samkeppnislögin til þess að koma í veg fyrir að einhver ákveðin fyrirtæki nái yfirburðastöðu?
Það sem einkum vekur spurningar og menn hafa komið inn á í umræðunum um þetta frv. er annars vegar það sem snýr að orkuframleiðslu og hins vegar að sjávarútvegi. Það eru kannski stærstu spurningarnar sem við erum að glíma við. Ég spyr mig --- menn setja hér bann við því að útlendingar fjárfesti í fiskveiðum og fiskvinnslu --- en hver er staðan í raun og veru? Hversu sterk ítök hafa erlend fyrirtæki í íslenskum sjávarútvegi nú þegar? Hversu háðir eru menn erlendum skuldunautum og fyrirtækjum sem menn eru að skipta við bæði í Bretlandi og Þýskalandi? Það hafa verið sögur á kreiki um að menn séu hreinlega neyddir til að sigla og selja afla erlendis vegna skulda og tengsla við erlend fyrirtæki. Mér vitanlega hefur ekki verið gerð nein könnun á þessu og ég get ekki fært sönnur á að svo sé. En það er auðvitað spurningin: Hver er staðan í raun og veru og hver á hún að vera og hvað er eðlilegt að leyfa? Það er að sumu leyti erfitt fyrir íslensk sjávarútvegsfyrirtæki að búa við að geta ekki fengið fjármagn frá öðrum aðilum í erfiðri stöðu og við getum líka spurt okkur: Þarf íslenskur sjávarútvegur á vítamínsprautu að halda frá erlendum aðilum? Hvaðan koma nýjungarnar? Hvaðan kemur nýsköpunin? Þegar við erum að tala um nauðsyn þess að fá erlendar fjárfestingar inn í okkar efnahags- og atvinnulíf þá er það auðvitað vegna þess að við stöndum hálfpartinn ráðþrota hér, stjórnvöld og atvinnurekendur, menn standa hálfpartinn ráðþrota gagnvart því hvernig eigi að skapa vinnu til framtíðar í landinu. Það er ákveðin uppgjöf sem felst í því að segja: Við viljum fá erlendar fjárfestingar inn í landið. En samt sem áður er ég þeirrar skoðunar að við þurfum þekkingu og sprautur af ýmsu tagi og ef við viljum hafa rétt til að fjárfesta í öðrum löndum, þar á meðal að reisa verksmiðjur til að koma okkar sjávarafurðum á markað eða að vera í annars konar fyrirtækjarekstri, þá getum við auðvitað ekki útilokað það gjörsamlega að útlendingar fjárfesti hér. En grundvallaratriðið er auðvitað að við ráðum yfir okkar auðlindum, að við höfum stjórn á því hvernig með þær er farið og að þær séu þjóðareign.
Það hefur komið fram hér í umræðunni að reynslan sýni okkur að það virðist vera mjög lítill áhugi á því að fjárfesta hér af hálfu erlendra aðila. Það ræðst m.a. af því að það er ekki heimilt að fjárfesta hér í fiskveiðum og fiskvinnslu sem er auðvitað mest spennandi fyrir erlenda aðila. En ég vil líka horfa á orkuframleiðslu, ódýra orku hvort sem við erum að hugsa um vatnsorku eða þá orku sem vinna má á háhitasvæðunum eða jafnvel vetnisframleiðslu á næstu áratugum, þetta eru auðlindir framtíðarinnar. Þetta eru auðlindir sem munu skipta mjög miklu máli eftir nokkra áratugi. Þar af leiðandi verðum við að hafa það í huga hvernig með þá framleiðslu skuli farið. En við stöndum frammi fyrir því núna að íslensk orkufyrirtæki eru stórskuldug. Sjálfsagt er það ekki fýsilegt á þessu augnabliki að fjárfesta í orkuframleiðslu vegna þess að kaupandinn er enginn. Það er enginn til þess að kaupa þá miklu orku sem hér er hægt að framleiða. Ég get líka ímyndað mér að það geti verið mjög spennandi að fjárfesta í íslenskri ferðaþjónustu. Þar eru gríðarlega miklir möguleikar ef menn hafa augun opin sem Íslendingar hafa því miður ekki. Eins er með ýmislegt sem tengist náttúruperlunni Íslandi og heilsurækt og slíku, þarna er auðvitað miklir möguleikar.
Það er eitt atriði sérstaklega varðandi frv. sem ég vil nefna og það er þessi nefnd, öryggisnefndin, sem á að vera stjórnvöldum til ráðuneytis til að meta það hvenær erlendar fjárfestingar eru komnar á hættustig. Samkvæmt tillögunni í frv. þá er það framkvæmdarvaldið sem skipar í þessa nefnd. Það eru ráðuneytin sem skipa í nefndina. Ég vil setja spurningarmerki við það hvort það sé eðlilegt að nefndin sé svona einhliða skipuð af hálfu framkvæmdarvaldsins. Það er spurning hvort þar ættu ekki aðrir að koma þar að. Það verðum við að sjálfsögðu að meta við skoðun frv. í efh.- og viðskn.
Þessi umræða um erlendar fjárfestingar snertir auðvitað ýmsar grundvallarspurningar eins og ég hef komið að í þessari ræðu minni, m.a. um það: Hvað er efnahagslegt sjálfstæði og hvenær er það í hættu statt og hvað er ástæða til að óttast? Erlendum fjárfestingum getur auðvitað fylgt flutningar á erlendu vinnuafli inn í landið. Ég hef áður lýst því að ég ber ekki mikinn ótta í brjósti vegna þess. Ég á ekki von á því að fólk fari að streyma hingað í vinnuleit.
En til þess að draga þetta saman að lokum, frú forseti, þá eins og ég hef hér nefnt er ég hlynnt því að erlend fjárfesting eigi sér stað svo lengi sem við höfum stjórn á henni en að það er mjög vandasamt að draga mörkin hvenær erlend fjárfesting er komin á hættustig. Og það sem hér er auðvitað um að ræða er það að eftir að Íslendingar hafa staðfest EES-sáttmálann og ef hann verður að veruleika þá ráðum við auðvitað harla litlu um það hvernig þeim málum verður háttað nema að því leyti sem tekið er fram í frv. Og eins og ég hef margsinnis tekið fram í þessari umræðu þá er ég mjög ósátt við það valdaafsal sem felst í samningnum um Evrópskt efnahagssvæði og hefði heldur viljað að við Íslendingar hefðum farið aðrar leiðir í þeim málum.
Kristín Ástgeirsdóttir :
Frú forseti. Hér er komið á dagskrá eitt af hinum svokölluðu EES-málum sem við eigum eftir að sjá nokkuð mörg hér í vetur því okkur tókst hvergi nærri að ljúka öllu því málaflóði sem hér kom inn í fyrra.
Ég hygg að það frv. sem hér er til umræðu sé eitt af þeim viðkvæmustu sem við fáum til meðhöndlunar og þá ekki síst vegna þess að það er í rauninni ákaflega erfitt að gera sér grein fyrir því hver áhrif þess verða. Inntak þessa frv. er það að verið er að rýmka verulega heimildir erlendra aðila til að fjárfesta á Íslandi, einkum í fyrirtækjum, með ákveðnum takmörkunum þó. En það er auðvitað um opnun að ræða og þessar lagabreytingar þýða að við höfum ekki eins mikið vald á erlendum fjárfestingum og við höfum haft hingað til. Það eru margar spurningar sem vakna í tengslum við þetta mál. Ég vil taka það fram strax að ég er á þeirri skoðun að við séum einfaldlega í þeirri stöðu að íslenskt efnahags- og atvinnulíf hafi þörf fyrir og gott af erlendum fjárfestingum svo lengi sem við höfum stjórn á þeim. En eins og hér hefur verið rakið í umræðunni þá er spurningin auðvitað sú: Hvar eru mörkin? Hvað á að leyfa og hvað á að banna? Þetta er ákaflega erfitt að skilgreina.
Eins og oft áður varð mér hugsað til sögunnar og þess hvernig Íslendingar hafa litið á þessi mál. Það var baráttumál þeirra sem háðu sjálfstæðisbaráttu Íslendinga á síðari hluta 19. aldar og á fyrstu áratugum þeirrar 20. að losa sig við áhrif útlendinga á íslenskt efnahagslíf. Menn höfðu margra alda reynslu af því að Danir réðu yfir verslun og öllum útflutningi en þarna fléttaðist auðvitað inn í þjóðernisstefna og það að menn höfðu þá trú að Ísland væri fyrir Íslendinga og hér ættu ekki aðrir að vera með atvinnustarfsemi. En þar kom líka til að menn horfðu upp á hrikalega umgengni útlendinga við íslenskar auðlindir hvort sem þar var um að ræða breska togara upp í kálgörðum eins og menn sögðu eða það hvernig t.d. Norðmenn gengu um síldar- og hvalastofnana. Það voru því ýmsar ástæður fyrir því að Íslendingar settu hver lögin á fætur öðrum sem á endanum nánast bönnuðu allar erlendar fjárfestingar.
En nú blása aðrir hugmyndastraumar og við getum spurt okkur: Er ástæða til að óttast erlendar fjárfestingar? Vandi okkar er auðvitað sá að okkar hagkerfi er svo lítið að það þarf ekki mikið til að hafa hér veruleg áhrif í efnahagslífinu og að erlend fyrirtæki eða erlendir fjárfestar nái hér verulegum tökum. Þá spyr maður auðvitað: Duga þeir fyrirvarar sem þetta frv. gerir ráð fyrir, hin svokölluðu öryggisákvæði, til þess að stöðva einhverja yfirburðastöðu erlendra fyrirtækja, duga samkeppnislögin til þess að koma í veg fyrir að einhver ákveðin fyrirtæki nái yfirburðastöðu?
Það sem einkum vekur spurningar og menn hafa komið inn á í umræðunum um þetta frv. er annars vegar það sem snýr að orkuframleiðslu og hins vegar að sjávarútvegi. Það eru kannski stærstu spurningarnar sem við erum að glíma við. Ég spyr mig --- menn setja hér bann við því að útlendingar fjárfesti í fiskveiðum og fiskvinnslu --- en hver er staðan í raun og veru? Hversu sterk ítök hafa erlend fyrirtæki í íslenskum sjávarútvegi nú þegar? Hversu háðir eru menn erlendum skuldunautum og fyrirtækjum sem menn eru að skipta við bæði í Bretlandi og Þýskalandi? Það hafa verið sögur á kreiki um að menn séu hreinlega neyddir til að sigla og selja afla erlendis vegna skulda og tengsla við erlend fyrirtæki. Mér vitanlega hefur ekki verið gerð nein könnun á þessu og ég get ekki fært sönnur á að svo sé. En það er auðvitað spurningin: Hver er staðan í raun og veru og hver á hún að vera og hvað er eðlilegt að leyfa? Það er að sumu leyti erfitt fyrir íslensk sjávarútvegsfyrirtæki að búa við að geta ekki fengið fjármagn frá öðrum aðilum í erfiðri stöðu og við getum líka spurt okkur: Þarf íslenskur sjávarútvegur á vítamínsprautu að halda frá erlendum aðilum? Hvaðan koma nýjungarnar? Hvaðan kemur nýsköpunin? Þegar við erum að tala um nauðsyn þess að fá erlendar fjárfestingar inn í okkar efnahags- og atvinnulíf þá er það auðvitað vegna þess að við stöndum hálfpartinn ráðþrota hér, stjórnvöld og atvinnurekendur, menn standa hálfpartinn ráðþrota gagnvart því hvernig eigi að skapa vinnu til framtíðar í landinu. Það er ákveðin uppgjöf sem felst í því að segja: Við viljum fá erlendar fjárfestingar inn í landið. En samt sem áður er ég þeirrar skoðunar að við þurfum þekkingu og sprautur af ýmsu tagi og ef við viljum hafa rétt til að fjárfesta í öðrum löndum, þar á meðal að reisa verksmiðjur til að koma okkar sjávarafurðum á markað eða að vera í annars konar fyrirtækjarekstri, þá getum við auðvitað ekki útilokað það gjörsamlega að útlendingar fjárfesti hér. En grundvallaratriðið er auðvitað að við ráðum yfir okkar auðlindum, að við höfum stjórn á því hvernig með þær er farið og að þær séu þjóðareign.
Það hefur komið fram hér í umræðunni að reynslan sýni okkur að það virðist vera mjög lítill áhugi á því að fjárfesta hér af hálfu erlendra aðila. Það ræðst m.a. af því að það er ekki heimilt að fjárfesta hér í fiskveiðum og fiskvinnslu sem er auðvitað mest spennandi fyrir erlenda aðila. En ég vil líka horfa á orkuframleiðslu, ódýra orku hvort sem við erum að hugsa um vatnsorku eða þá orku sem vinna má á háhitasvæðunum eða jafnvel vetnisframleiðslu á næstu áratugum, þetta eru auðlindir framtíðarinnar. Þetta eru auðlindir sem munu skipta mjög miklu máli eftir nokkra áratugi. Þar af leiðandi verðum við að hafa það í huga hvernig með þá framleiðslu skuli farið. En við stöndum frammi fyrir því núna að íslensk orkufyrirtæki eru stórskuldug. Sjálfsagt er það ekki fýsilegt á þessu augnabliki að fjárfesta í orkuframleiðslu vegna þess að kaupandinn er enginn. Það er enginn til þess að kaupa þá miklu orku sem hér er hægt að framleiða. Ég get líka ímyndað mér að það geti verið mjög spennandi að fjárfesta í íslenskri ferðaþjónustu. Þar eru gríðarlega miklir möguleikar ef menn hafa augun opin sem Íslendingar hafa því miður ekki. Eins er með ýmislegt sem tengist náttúruperlunni Íslandi og heilsurækt og slíku, þarna er auðvitað miklir möguleikar.
Það er eitt atriði sérstaklega varðandi frv. sem ég vil nefna og það er þessi nefnd, öryggisnefndin, sem á að vera stjórnvöldum til ráðuneytis til að meta það hvenær erlendar fjárfestingar eru komnar á hættustig. Samkvæmt tillögunni í frv. þá er það framkvæmdarvaldið sem skipar í þessa nefnd. Það eru ráðuneytin sem skipa í nefndina. Ég vil setja spurningarmerki við það hvort það sé eðlilegt að nefndin sé svona einhliða skipuð af hálfu framkvæmdarvaldsins. Það er spurning hvort þar ættu ekki aðrir að koma þar að. Það verðum við að sjálfsögðu að meta við skoðun frv. í efh.- og viðskn.
Þessi umræða um erlendar fjárfestingar snertir auðvitað ýmsar grundvallarspurningar eins og ég hef komið að í þessari ræðu minni, m.a. um það: Hvað er efnahagslegt sjálfstæði og hvenær er það í hættu statt og hvað er ástæða til að óttast? Erlendum fjárfestingum getur auðvitað fylgt flutningar á erlendu vinnuafli inn í landið. Ég hef áður lýst því að ég ber ekki mikinn ótta í brjósti vegna þess. Ég á ekki von á því að fólk fari að streyma hingað í vinnuleit.
En til þess að draga þetta saman að lokum, frú forseti, þá eins og ég hef hér nefnt er ég hlynnt því að erlend fjárfesting eigi sér stað svo lengi sem við höfum stjórn á henni en að það er mjög vandasamt að draga mörkin hvenær erlend fjárfesting er komin á hættustig. Og það sem hér er auðvitað um að ræða er það að eftir að Íslendingar hafa staðfest EES-sáttmálann og ef hann verður að veruleika þá ráðum við auðvitað harla litlu um það hvernig þeim málum verður háttað nema að því leyti sem tekið er fram í frv. Og eins og ég hef margsinnis tekið fram í þessari umræðu þá er ég mjög ósátt við það valdaafsal sem felst í samningnum um Evrópskt efnahagssvæði og hefði heldur viljað að við Íslendingar hefðum farið aðrar leiðir í þeim málum.