Flm. (Steingrímur J. Sigfússon) :
Hæstv. forseti. Ég mæli hér fyrir till. til þál. um frekari útfærslu landhelginnar og réttindi Íslendinga á úthafinu. Þetta er 145. mál á þskj. 161. Flm. ásamt mér eru hv. þm. Jóhann Ársælsson, Guðrún Helgadóttir, Kristinn H. Gunnarsson, Margrét Frímannsdóttir, Ólafur Ragnar Grímsson, Ragnar Arnalds, Svavar Gestsson og Þuríður Backman.
Tillagan er svohljóðandi:
Alþingi ályktar að kjósa sjö manna nefnd skipaða fulltrúum allra þingflokka til að kanna möguleika á frekari útfærslu íslensku efnahagslögsögunnar. Nefndin geri einnig tillögur um hvernig afla skuli ýtrustu réttinda Íslendingum til handa á hafsvæðum sem liggja að íslensku efnahagslögsögunni og á úthafinu og hvernig þeirra verði best gætt.
Tillögugreinin gerir jafnframt ráð fyrir að nefndin hafi í störfum sínum náið samráð við ráðuneyti og stofnanir sem málið varðar, svo og við utanríkis- og sjávarútvegsnefndir Alþingis. Nefndinni verði heimilt að ráða sér starfsmann tímabundið auk þess sem ráðuneyti og opinberar stofnanir aðstoði hana eftir þörfum.
Það er svo, hæstv. forseti, að segja má að allt frá tímum hinna stóru áfanga í útfærslu landhelginnar á áttunda áratugnum hafa af og til verið upp umræður um það hvort frekari skref yrðu stigin í réttindabaráttu okkar Íslendinga gagnvart aðliggjandi hafsvæðum. Sú umræða hefur fyrst og fremst beinst að útfærslu eða töku landgrunnsréttindanna en minna snúið að möguleikum til útfærslu varðandi fiskveiðiréttindi eða stjórnun fiskveiða. Satt best að segja hefur lítið verið um þá hlið mála fjallað hér uppi á Íslandi þangað til á allra síðustu missirum eða reyndar má segja mánuðum.
Þetta helgast af ýmsu, m.a. því að fyrst eftir útfærslu landhelginnar hafði íslenski flotinn ærin verkefni hér innan okkar lögsögu og það var ekki mikill þrýstingur á eða umræða um aðra möguleika. Einnig af hinu að það er ekki fyrr en nú á síðust árum sem athygli manna hefur aftur beinst að stóraukinni sókn erlendra þjóða upp að íslensku lögsögunni. Þar má nefna veiðar nokkurra þjóða á úthafskarfa á Reykjaneshrygg, veiða Frakka og fleiri á blálöngu við landhelgismörkin, og einhverjar veiðar á búra og fleiri tegundum suður af landinu. Rækjuveiði, veiðar á karfa og kolmunna, síld og fleiri tegundum, vestan, norðan eða austan við landið.
Staðan er sú að flestir þessir stofnar eru að minnsta kosti að hluta til uppvaxnir eða dvelja innan íslensku lögsögunnar, eru flökkustofnar og það eykur auðvitað enn á mikilvægi þess að réttarstaða okkar Íslendinga gagnvart veiðum og fiskveiðistjórn á aðliggjandi hafsvæðum í íslensku efnahagslögsögunni verði könnuð.
Svo bætist það við, hæstv. forseti, að með stórauknum veiðum íslenskra skipa á fjarlægari miðum á alþjóðlegum hafsvæðum, svo sem undan strönd Kanada og í Smugunni í Barentshafi, hafa svo vakið upp umræður um hagsmuni Íslendinga sem úthafsveiðiþjóðar.
Nú stefnir í það að aflaverðmæti íslenskra skipa af veiðum utan efnahagslögsögunnar verði af stærðargráðunni 2,5--4 milljarðar kr. á þessu ári, þ.e. 1 milljarður kr. eða meira úr Smugunni í Barentshafi, 0,5--1 milljarður kr. frá rækjuveiðum undan strönd Kanada, á Flæmska hattinum, og 0,5--1 milljarður kr. af Reykjaneshrygg. Það gefur auga leið að þetta hlýtur að hafa áhrif á þá umræðu og þróun þessara mála sem hér kemur við sögu.
Þá er það að nefna að fjölmargir möguleikar eru til skoðunar hjá íslenskum útgerðarmönnum um þessar mundir svo sem veiðar á Hatton-Rockall svæðinu utan 200 mílna marka frá ströndum Bretlandseyja, veiðar á grálúðu og fleiri tegundum, öðrum en rækju, á svæðum milli lögsögumarka Íslands, Grænlands og Kanada suðvestur í höfum, veiðar við Svalbarða á grundvelli þess að réttarstaða Norðmanna á svokölluðu fiskverndarsvæði þar um kring sé óljós og fleira mætti telja.
Þá er rétt að minna á að nú hafa samkvæmt því sem nýjast er vitað 59 þjóðir fullgilt alþjóðahafréttarsáttmálann. Í greinargerð er talið að þær séu 56 en það var vegna þess að flm. var ókunnugt um að þrjár þjóðir hafa nú á þessu hausti fullgilt samninginn, þannig að nú er svo komið að einungis vantar eina þjóð til að tilskilinn fjöldi, 60 þjóðir, hafi skilað sér. Þess er að vænta að sextugasta ríkið skili sér í hópinn jafnvel á næstu mánuðum og er þá langþráðu takmarki okkar Íslendinga náð að tilskilinn fjöldi hafi fullgilt alþjóðahafréttarsáttmálann og mun hann þá ganga í gildi einu ári eftir að fjöldanum er náð.
Þetta gefur ekki síður en annað tilefni til þess að fara yfir stöðu þessara mála á nýjan leik og athuga hvaða möguleika gildistaka sáttmálans með ákvæðum hans þar á meðal ákvæðum VI. hluta samningsins um landgrunnið og rétt strandríkja. Og ákvæðum kaflans um lausn deilumála hafa á stöðu þessara hluta hér fyrir okkur.
Þá má nefna úthafsveiðiráðstefnu Sameinuðu þjóðanna og það starf sem fer fram á þeim vettvangi sem gefur enn tilefni til að við Íslendingar tökum þessi mál til almennrar umræðu, ekki síst hér á löggjafarsamkomunni.
Markmið allra aðgerða af Íslands hálfu hlýtur að vera það að tryggja okkur ýtrustu réttindi gagnvart skynsamlegri meðferð og nýtingu auðlinda hafsins hér í okkar lögsögu á aðliggjandi svæðum sem og aðra þá möguleika sem okkur standa til boða. Við höfum sem fiskveiðiþjóð í úthafinu, algerlega háð sjávarfangi um okkar afkomu, sterkan siðferðilegan og pólitískan rétt til þess að gera ýtrustu kröfur í þessum efnum og um það hefur ríkt full samstaða hér á Íslandi fram til þessa.
Það er svo að okkar mati að í ljósi þess ástands, sem nú ríkir á hafsvæðunum m.a. umhverfis íslensku efnahagslögsöguna en einnig utan lögsögumarka ríkja eins og Argentínu, Kanada, Nýja-Sjálands og fleiri, hlýtur frekari útfærsla réttinda strandríkjanna að koma til álita, takist ekki á allra næstu árum alþjóðlegir samningar sem eru ásættanlegir um stjórnun veiða og skiptingu nýtingarréttarins á þeim stofnum sem ganga út og inn úr lögsögu ríkja. Það er mikil hreyfing á þessum málum og vaxandi óþreyju gætir meðal þeirra þjóða sem mestar vonir hafa bundið við að niðurstaða fáist.
Það hefur nokkuð borið á því í umræðu um þessi mál að undanförnu að menn hafa stillt hagsmunum Íslands upp sem andstæðum í því sambandi að við yrðum að velja á milli tveggja ólíkra kosta, annaðhvort hagsmuna strandveiðiþjóðar, strandríkis eða hagsmuna úthafsveiðiþjóða. Ég held að þessi uppstilling sé misskilningur og hún sé háskaleg. Ég held að Íslendingar eigi að reyna að halda þannig á spilunum að staða þeirra verði sem sterkust í hverju tilliti og hver sem niðurstaðan er. Það er síður en svo ljóst á þessu stigi málsins hver valkostanna eða leiðanna sem hugsanlega eru þarna færar verður ofan á. Til einföldunar má reyna að segja að það séu þrír möguleikar fyrst og fremst líklegir sem niðurstaða annaðhvort alþjóðlegra samninga eða aðgerða strandríkja. Það er í fyrsta lagi bindandi alþjóðlegir samningar um fiskveiðistjórnun og þá eftir atvikum kvóta úthafsveiðiþjóða á veiðisvæðum utan 200 mílna lögsögu og þá væntanlega grundvallaðir á veiðireynslu sem skapast hefur. Þetta gæti orðið niðurstaðan. Í öðru lagi gæti niðurstaðan orðið sú að strandríkin misstu þolinmæðina gagnvart því ástandi sem nú ríkir utan og við lögsögumörk þeirra, þess gætir mjög t.d. í Kanada, og þau grípi til einhliða aðgerða, færi út lögsögu sína og þá hefur gjarnan verið talað um að mörkin verði 350 mílur eða landgrunnið eins og þau hafa stöðu til hvort sem um yrði að ræða hefðbundna útfærslu lögsögu eða einhvers konar útfærslu fiskveiðistjórnunarréttar eins og aðallega hefur verið rætt í Kanada. Þriðji möguleikinn er svo einfaldlega sá að niðurstaðan verði sambland af þessu hvoru tveggja. Og má segja að margt bendi til að það gæti orðið niðurstaðan.
Ég held þess vegna að menn ættu að hafa það hugfast að sú staða sem þessi mál voru í á Íslandi fram á síðustu missiri eða mánuði var ekki vænleg fyrir okkur með framtíðarhagsmuni okkar í huga. Vegna þess að af okkar hálfu hafði í raun lítið verið gert til þess að reyna að bæta við þau réttindi sem við þegar höfum. Nú hefur það þó gerst að hreyfing er komin á þessi mál og það sem ég tel að gæti átt eftir að skipta máli fyrir okkur er að til viðbótar því að nýta eigin lögsögu hafa íslensk skip verið að afla sér veiðireynslu á fjarlægum miðum. Komi til kvótasetningar og uppskipta á þeim rétti á næstu árum þá standa Íslendingar væntanlega betur sem því nemur að þeir hafa öðlast þar aflareynslu. Verði niðurstaðan meira í
þá átt að strandríkin einhliða eða með samningum fái aukinn rétt þá þurfum við Íslendingar að sjálfsögðu ekki að kvíða þeirri niðurstöðu því væntanlega metum við það svo að þau víðlendu hafsvæði sem liggja að okkar landhelgi, sérstaklega suður og vestur af landinu og norðaustur, séu ekki síður verðmæt og áhugaverð fyrir okkur en einhver hlutdeild í veiðirétti á alþjóðlegum hafsvæðum.
Sem sagt, við Íslendingar þurfum að reyna að undirbyggja stöðu okkar þannig að í hvaða farveg sem þessi mál hníga þá verði okkar staða sem sterkust. Þess vegna held ég að þegar betur verður að gáð þá sé sú þróun sem átt hefur sér stað á þessu ári með aukinni sókn íslenskra skipa á alþjóðleg hafsvæði ekki í mótsögn við okkar hagsmuni heldur þvert á móti í þágu þeirra. Því verður í öllu falli ekki á móti mælt að frumkvæði og framtak ákveðinna útgerðaraðila í þeim efnum hefur svo sannarlega komið hreyfingu á þessi mál og vakið upp umræður sem full þörf var fyrir.
Ég held að það sé afar mikilvægt fyrir okkur Íslendinga ekki bara að fylgjast með þeirri hreyfingu sem komin er á þessi mál annars staðar, við ætlum okkur væntanlega meiri metnað en þann í þessum efnum að vera fyrst og fremst áhorfendur á þróun sem önnur ríki knýja fram. En það er auðvitað umhugsunarefni fyrir Íslendinga í ljósi fyrri orðstírs þeirra í þessum málum að á síðustu árum hefur sáralítil umræða orðið um þessi mál á sama tíma og hún hefur farið hátt t.d. í Kanada og væri áhugavert fyrir menn að kynna sér t.d. hvernig landhelgismál drógust inn í kosningabaráttuna í Kanada, þá sem síðust varð, þá með svipuðum hætti og þau gerðu hér fyrr á öldinni stundum á Íslandi. En þannig mun það vera svo vaxið að kanadíski frjálslyndi flokkurinn sem stærstan sigur vann í kosningunum hafði uppi nokkuð sver orð um það að næðist ekki á næstu missirum ásættanleg niðurstaða fyrir hönd Kanadamanna varðandi fiskveiðistjórnun undan lögsögumörkum þeirra þá mundu þeir grípa til einhliða aðgerða og með einum eða öðrum hætti færa út réttindi sín hvort sem um yrði að ræða hefðbundna útfærslu landhelgi eða efnahagslögsögu eða útfærslu á einhvers konar stjórnunarréttindum og verndunarréttindum gagnvart hrygningarstöðvum og veiðisvæðum stofna sem ganga út og inn úr kanadísku lögsögunni. Og eins og ég segi ætla ég okkur Íslendingum meiri metnað í þessum efnum en þann einan að fylgjast með því sem er að gerast hjá öðrum þjóðum.
Ég held þess vegna að starf af því tagi sem þessi tillaga kveður á um sé afar nauðsynlegt og umræða um þetta mál í helstu stofnunum og samtökum sem þetta varðar þarf að komast í gang. Ég tel mjög mikilvægt að þær þingnefndir sem um þessi mál fjalla, hv. utanrmn. og hv. sjútvn. ekki síst, starfi að þessum málum. Og ég held að það sé fullkomlega tilefni til og rúmlega það að kjósa sérstaka nefnd til þess að hafa yfirumsjón með því starfi sem hér er gert ráð fyrir. Að sjálfsögðu er svo nauðsynlegt að sem allra best samráð sé um þessa hluti milli þeirra aðila sem sinna verkefnum á þessu sviði í íslenska stjórnkerfinu, ekki bara á löggjafarsamkomunni heldur líka hjá stofnunum og ráðuneytum. Reyndar er starfandi fyrir frumkvæði hæstv. sjútvrh. nefnd sem á að endurskoða ákvæði laganna um veiðar utan landhelgi og sömu leiðis hefur hv. þm. Eyjólfur Konráð Jónsson flutt ásamt fleirum þáltill. um landgrunnsréttindi sem er mikilvægur hluti af þessu máli og allt þarf þetta að skoðast í samhengi og samræmi. Utanrrn. fer og með málin hvað varðar samninga við önnur ríki og hefur á sínum snærum suma helstu sérfræðinga þjóðarinnar í alþjóðarétti hvað þetta snertir, fer með forustu Íslendinga á úthafsveiðiráðstefnunni o.s.frv. Allt þetta starf væri brýn þörf fyrir að samræma með einum eða öðrum hætti.
Ég legg svo til hæstv. forseti, að að lokinni þessari umræðu verði tillögunni vísað til 2. umr. og hv. utanrmn.