[16:35]
Ólafur Ragnar Grímsson :
Virðulegi forseti. Í upphafi ræðu minnar vil ég spyrja hæstv. forsrh. og óska eftir afdráttarlausum svörum: Telur hann að Kjaradómur heyri undir dómsvaldið í þrískiptingu ríkisvaldsins í löggjafarvald, framkvæmdarvald og dómsvald? Hæstv. forsrh. svaraði því ekki hér. Hann getur farið í orðaleiki um stjórnsýslunefndir, fyrirmæli o.s.frv. En kjarninn málsins er sá út frá vörn hæstv. forsrh. sjálfs að vegna þess að Kjaradómur væri hluti af dómsvaldinu sem Hæstiréttur ætti að túlka, þá gæti framkvæmdarvaldið ekki breytt því. Þess vegna ítreka ég spurningu mína: Telur hæstv. forsrh. að Kjaradómur sé hluti af dómsvaldinu í þrískiptingu ríkisvaldsins?
Í öðru lagi tel ég nauðsynlegt að ítreka það aftur í aðeins lengra máli að hæstv. forsrh. átti aðra kosti en þá sem hann var að lýsa. Hann átti fyllilega þann kost að segja: Kjaradómur kvað upp úrskurð. Það voru sett bráðabirgðalög til þess að breyta þeirri stöðu og hann hefði getað lesið sínar eigin ræður um þau bráðabirgðalög. Síðan kemur einn hópur sem heyrir undir þessi lög, hæstaréttardómarar, og segir: Ég hef fundið smugu í úrskurði Kjaradóms og á grundvelli hennar ætla ég að sækja um 100 þús. kr. launahækkun á mánuði til forsrn. Þá hefði forsrh. verið í fullum rétti að segja: Þessi túlkun Hæstaréttar er í fyrsta lagi umdeilanleg. Í öðru lagi er mjög hæpið að forsrh. einn skapi það fordæmi að þeir aðilar sem heyra undir Kjaradóm hafi sjálftöku á yfirvinnugreiðslum. Í þriðja lagi hefur verið vaxandi þungi á því að aukafjárveitingar í hefðbundnum skilningi séu minnkaðar. Um það hafa verið flutt sérstök frumvörp á Alþingi af allri fjárln. og ég tek mér þess vegna umhugsunarfrest í þessum málum. Og ég fullyrði að það hefði enginn hér í þessum sal gagnrýnt hæstv. forsrh. fyrir þá afstöðu. En það gerði hann ekki heldur þvert á móti bjó sér til mjög hæpnar röksemdir fyrir því að greiða þessa reikninga strax. Og þá vil ég spyrja hæstv. forsrh.: Eru ekki allir kjaradómsaðilar jafnréttháir eða gilda einhver sérákvæði um Hæstarétt? Svarið er nei. Og þess vegna er úrskurður forsrh. hér og í þessu máli á þann veg að sérhver aðili sem heyrir undir Kjaradóm getur hér eftir framvísað yfirvinnureikningum til þess ráðuneytis sem hann heyrir undir og þeir verða umsvifalaust greiddir vegna þess að sá aðili sem forsrh. segir að eigi að túlka kjaradóm hafi túlkað hann á þann veg að Kjaradómur hafi opnað smugu á yfirvinnugreiðslum. Samkvæmt þessu gæti hver einasti þingmaður framvísað yfirvinnureikningum og óskað eftir því að þeir væru greiddir og það er satt að segja dálítið merkilegt að enginn þeirra skuli hafa prófað það. Það gæti hver einasti prestur framvísað yfirvinnureikningi til dóms- og kirkjumálaráðuneytisins og óskað eftir því að þeir væru greiddir. Og það er þess vegna sem við höfum sagt hér, ég og hv. þm. Svavar Gestsson að túlkanir og rök hæstv. forsrh. í þessu máli eru auðvitað á þann veg að þau hljóta að leiða til óskapnaðar í því launakerfi sem við búum við.
Það er alveg rétt að Kjaradómur hefur dálítið sérstaka stöðu vegna þess að menn hafa verið að reyna að finna leiðir til þess að ákveða launakjör þeirra sem starfa á vettvangi allra þátta ríkisvaldsins, dómsvaldsins, löggjafarvaldsins og framkvæmdarvaldsins og Kjaradómi hefur verið falið að gera það. Þar með hefur löggjafinn sagt það að Hæstiréttur er ekki dómstóll gagnvart úrskurðum Kjaradóms, hann er það ekki, hæstv. forsrh. Ég vil gjarnan spyrja hæstv. forsrh. að því hvort hann telur hann að Hæstiréttur sé sérstakur úrskurðaraðili varðandi Kjaradóm og þá enn frekar í eigin málum því að Hæstiréttur er bara eins og hver og einn annar sem er settur undir Kjaradóm og þess vegna er farin þessi sérstaka leið að búa til þennan aðila og við getum þá láti það liggja á milli hluta hvort hann formlega heyrir undir dómsvaldið eða framkvæmdarvaldið. Og fordæmið sem er skapað opnar á það að allir aðrir geti hækkað laun sín með þessum hætti og þar með er verið að ónýta bráðabirgðalögin og ónýta staðfestingu þingsins á þeim bráðabirgðalögum. Og það er þess vegna sem þessi aðgerð Hæstaréttar er auðvitað stóralvarleg að Hæstiréttur hefur með þessari sjálftöku sinni grafið undan setningu bráðabirgðalaganna og lagasetningunni á Alþingi. En hins vegar má segja að þeir aðrir sem heyra undir Kjaradóm hafi hlíft Hæstarétti og ríkisstjórninni enn sem komið er við því að láta afskræmi þessarar ákvörðunar birtast með skýrum hætti því það mundi auðvitað birtast ef allir aðilar sem heyra undir Kjaradóm gerðu það sama og Hæstiréttur, því að það er mjög auðvelt að halda því fram að þeir vinni allir yfirvinnu. Ég veit auðvitað að hæstv. forsrh. mundi aldrei koma upp í ræðustólinn til að halda því fram að þingmenn ynnu minni yfirvinnu en hæstaréttardómarar og ég hugsa að það væri meira að segja hægt að færa fyrir því nokkuð skýr rök að hæstv. forsrh. ynni sjálfur mun meiri yfirvinnu en hæstaréttardómarar og þess vegna getur magn yfirvinnunnar ekki verið nein rök í þessu máli.
Það sem hér hefur gerst er það að æðsti dómstóll landsins hefur í eiginhagsmunaskyni ráðist gegn grundvallarþáttum í launakerfinu í landinu og þeirri lagasetningu sem hér var sett á sínum tíma. Ég held að það sé þess vegna alveg rétt sem stóð í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins fyrir nokkrum vikum síðan að þessi ákvörðun Hæstaréttar væri alvarlegasta áfallið sem Hæstiréttur Íslands hefði orðið fyrir, alvarlegasta áfallið. Og það er þess vegna m.a. sem ég vona að hæstv. forsrh. skoði það í alvöru að það verði ekki gefin út flokksleg lína af hálfu ríkisstjórnarflokkanna um að greiða atkvæði gegn þeirri brtt. sem við höfum flutt við fjáraukalögin, heldur verði þingmönnum almennt gefið frelsi til þess að meta það hver og einn eftir sinni eigin samvisku því að ef ríkisstjórnin, eins og hæstv. fjmrh. hefur gefið til kynna opinberlega, ætlaði að fara að gefa út flokkslega línu til allra þingmanna stjórnarflokkanna um að þeir yrðu að vernda Hæstarétt í þessari ákvörðunartöku, þessari sjálftöku Hæstaréttar vegna þess að það væri allt í einu orðið ríkisstjórnarspursmál á Alþingi að þessi ákvörðun yrði staðfest með samþykki þessa liðar í 3. gr. fjáraukalaganna, ef ég man rétt, þá væri málið orðið enn alvarlegra því það er ekki þannig í eðli sínu, hæstv. forsrh., að það sé ríkisstjórnarmál eða flokkspólitískt mál og við höfum ekki viljað halda á málinu þannig að það væri það, að það væri svo. Og ég held satt að segja að tillöguflutningur okkar í þessum efnum sé almennt til að reyna að bjarga málinu frá þeim ógöngum sem það er komið í.
Við höfum frétt af því að formaður Prestafélagsins, Geir Waage, er líka í málaferlum út af kjaradómi. Fyrrverandi dómari Hæstaréttar er í málaferlum út af ákvörðun forsrh. og Hæstaréttar um að sinna þessum yfirvinnugreiðslum. Og hvenær sem er getur hvaða einstaklingur sem er og heyrir undir Kjaradóm framvísa yfirvinnureikningum upp í sitt ráðuneyti og ef honum er neitað um greiðslu, þá getur hann höfðað mál einnig á grundvelli þess að ráðuneytið sé að mismuna hæstaréttardómurum annars vegar og viðkomandi einstaklingi hins vegar. Þess vegna er langskynsamlegast að samþykkja þessa brtt. við fjáraukalögin og taka málið bara út úr heiminum og þá er þetta búið í staðinn fyrir að láta það veltast áfram með öllum þeim afleiðingum sem það kann að hafa.
Hér í þessari umræðu höfum við einnig gert aðeins að umtalsefni, þó við ætlum að ræða það nánar síðar þegar frv. sem hv. þm. Svavar Gestsson er 1. flm. að kemur hér til umræðu, með hvaða hætti embætti við Hæstarétt hafa verið veitt. Ég tel að það sé mál sem við verðum að ræða hér í þinginu og við verðum að hafa burði til þess að gera það, bæði með tilliti til þeirrar reynslu sem fengin er og eins gagnvart þeim möguleikum sem núverandi skipan opnar því að núverandi skipan opnar þá möguleika að ráðherra geti nánast beitt persónulegu mati sínu eða pólitískum hagsmunum til þess að velja manni rétt inn og það er enginn sem getur stöðvað það. Ég held að í samræmi við nútímasjónarmið gagnvart réttarríki sé slíkt óeðlilegt. Það ræðum við hins vegar nánar þegar það frv. kemur hér til umfjöllunar, en þessi þáttur málsins, vinnumagn, launakjör og launagreiðslur til hæstaréttardómara er óhjákvæmilegur hluti af því frv. sem hér er til umræðu vegna þess að meginröksemdin fyrir þeim breytingum sem hér er flutt er að minnka álagið á hæstaréttardómurum. Meginröksemdin fyrir það að samþykkja 48 yfirvinnutímana var aukið vinnuálag á hæstaréttardómurum.
Ólafur Ragnar Grímsson :
Virðulegi forseti. Í upphafi ræðu minnar vil ég spyrja hæstv. forsrh. og óska eftir afdráttarlausum svörum: Telur hann að Kjaradómur heyri undir dómsvaldið í þrískiptingu ríkisvaldsins í löggjafarvald, framkvæmdarvald og dómsvald? Hæstv. forsrh. svaraði því ekki hér. Hann getur farið í orðaleiki um stjórnsýslunefndir, fyrirmæli o.s.frv. En kjarninn málsins er sá út frá vörn hæstv. forsrh. sjálfs að vegna þess að Kjaradómur væri hluti af dómsvaldinu sem Hæstiréttur ætti að túlka, þá gæti framkvæmdarvaldið ekki breytt því. Þess vegna ítreka ég spurningu mína: Telur hæstv. forsrh. að Kjaradómur sé hluti af dómsvaldinu í þrískiptingu ríkisvaldsins?
Í öðru lagi tel ég nauðsynlegt að ítreka það aftur í aðeins lengra máli að hæstv. forsrh. átti aðra kosti en þá sem hann var að lýsa. Hann átti fyllilega þann kost að segja: Kjaradómur kvað upp úrskurð. Það voru sett bráðabirgðalög til þess að breyta þeirri stöðu og hann hefði getað lesið sínar eigin ræður um þau bráðabirgðalög. Síðan kemur einn hópur sem heyrir undir þessi lög, hæstaréttardómarar, og segir: Ég hef fundið smugu í úrskurði Kjaradóms og á grundvelli hennar ætla ég að sækja um 100 þús. kr. launahækkun á mánuði til forsrn. Þá hefði forsrh. verið í fullum rétti að segja: Þessi túlkun Hæstaréttar er í fyrsta lagi umdeilanleg. Í öðru lagi er mjög hæpið að forsrh. einn skapi það fordæmi að þeir aðilar sem heyra undir Kjaradóm hafi sjálftöku á yfirvinnugreiðslum. Í þriðja lagi hefur verið vaxandi þungi á því að aukafjárveitingar í hefðbundnum skilningi séu minnkaðar. Um það hafa verið flutt sérstök frumvörp á Alþingi af allri fjárln. og ég tek mér þess vegna umhugsunarfrest í þessum málum. Og ég fullyrði að það hefði enginn hér í þessum sal gagnrýnt hæstv. forsrh. fyrir þá afstöðu. En það gerði hann ekki heldur þvert á móti bjó sér til mjög hæpnar röksemdir fyrir því að greiða þessa reikninga strax. Og þá vil ég spyrja hæstv. forsrh.: Eru ekki allir kjaradómsaðilar jafnréttháir eða gilda einhver sérákvæði um Hæstarétt? Svarið er nei. Og þess vegna er úrskurður forsrh. hér og í þessu máli á þann veg að sérhver aðili sem heyrir undir Kjaradóm getur hér eftir framvísað yfirvinnureikningum til þess ráðuneytis sem hann heyrir undir og þeir verða umsvifalaust greiddir vegna þess að sá aðili sem forsrh. segir að eigi að túlka kjaradóm hafi túlkað hann á þann veg að Kjaradómur hafi opnað smugu á yfirvinnugreiðslum. Samkvæmt þessu gæti hver einasti þingmaður framvísað yfirvinnureikningum og óskað eftir því að þeir væru greiddir og það er satt að segja dálítið merkilegt að enginn þeirra skuli hafa prófað það. Það gæti hver einasti prestur framvísað yfirvinnureikningi til dóms- og kirkjumálaráðuneytisins og óskað eftir því að þeir væru greiddir. Og það er þess vegna sem við höfum sagt hér, ég og hv. þm. Svavar Gestsson að túlkanir og rök hæstv. forsrh. í þessu máli eru auðvitað á þann veg að þau hljóta að leiða til óskapnaðar í því launakerfi sem við búum við.
Það er alveg rétt að Kjaradómur hefur dálítið sérstaka stöðu vegna þess að menn hafa verið að reyna að finna leiðir til þess að ákveða launakjör þeirra sem starfa á vettvangi allra þátta ríkisvaldsins, dómsvaldsins, löggjafarvaldsins og framkvæmdarvaldsins og Kjaradómi hefur verið falið að gera það. Þar með hefur löggjafinn sagt það að Hæstiréttur er ekki dómstóll gagnvart úrskurðum Kjaradóms, hann er það ekki, hæstv. forsrh. Ég vil gjarnan spyrja hæstv. forsrh. að því hvort hann telur hann að Hæstiréttur sé sérstakur úrskurðaraðili varðandi Kjaradóm og þá enn frekar í eigin málum því að Hæstiréttur er bara eins og hver og einn annar sem er settur undir Kjaradóm og þess vegna er farin þessi sérstaka leið að búa til þennan aðila og við getum þá láti það liggja á milli hluta hvort hann formlega heyrir undir dómsvaldið eða framkvæmdarvaldið. Og fordæmið sem er skapað opnar á það að allir aðrir geti hækkað laun sín með þessum hætti og þar með er verið að ónýta bráðabirgðalögin og ónýta staðfestingu þingsins á þeim bráðabirgðalögum. Og það er þess vegna sem þessi aðgerð Hæstaréttar er auðvitað stóralvarleg að Hæstiréttur hefur með þessari sjálftöku sinni grafið undan setningu bráðabirgðalaganna og lagasetningunni á Alþingi. En hins vegar má segja að þeir aðrir sem heyra undir Kjaradóm hafi hlíft Hæstarétti og ríkisstjórninni enn sem komið er við því að láta afskræmi þessarar ákvörðunar birtast með skýrum hætti því það mundi auðvitað birtast ef allir aðilar sem heyra undir Kjaradóm gerðu það sama og Hæstiréttur, því að það er mjög auðvelt að halda því fram að þeir vinni allir yfirvinnu. Ég veit auðvitað að hæstv. forsrh. mundi aldrei koma upp í ræðustólinn til að halda því fram að þingmenn ynnu minni yfirvinnu en hæstaréttardómarar og ég hugsa að það væri meira að segja hægt að færa fyrir því nokkuð skýr rök að hæstv. forsrh. ynni sjálfur mun meiri yfirvinnu en hæstaréttardómarar og þess vegna getur magn yfirvinnunnar ekki verið nein rök í þessu máli.
Það sem hér hefur gerst er það að æðsti dómstóll landsins hefur í eiginhagsmunaskyni ráðist gegn grundvallarþáttum í launakerfinu í landinu og þeirri lagasetningu sem hér var sett á sínum tíma. Ég held að það sé þess vegna alveg rétt sem stóð í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins fyrir nokkrum vikum síðan að þessi ákvörðun Hæstaréttar væri alvarlegasta áfallið sem Hæstiréttur Íslands hefði orðið fyrir, alvarlegasta áfallið. Og það er þess vegna m.a. sem ég vona að hæstv. forsrh. skoði það í alvöru að það verði ekki gefin út flokksleg lína af hálfu ríkisstjórnarflokkanna um að greiða atkvæði gegn þeirri brtt. sem við höfum flutt við fjáraukalögin, heldur verði þingmönnum almennt gefið frelsi til þess að meta það hver og einn eftir sinni eigin samvisku því að ef ríkisstjórnin, eins og hæstv. fjmrh. hefur gefið til kynna opinberlega, ætlaði að fara að gefa út flokkslega línu til allra þingmanna stjórnarflokkanna um að þeir yrðu að vernda Hæstarétt í þessari ákvörðunartöku, þessari sjálftöku Hæstaréttar vegna þess að það væri allt í einu orðið ríkisstjórnarspursmál á Alþingi að þessi ákvörðun yrði staðfest með samþykki þessa liðar í 3. gr. fjáraukalaganna, ef ég man rétt, þá væri málið orðið enn alvarlegra því það er ekki þannig í eðli sínu, hæstv. forsrh., að það sé ríkisstjórnarmál eða flokkspólitískt mál og við höfum ekki viljað halda á málinu þannig að það væri það, að það væri svo. Og ég held satt að segja að tillöguflutningur okkar í þessum efnum sé almennt til að reyna að bjarga málinu frá þeim ógöngum sem það er komið í.
Við höfum frétt af því að formaður Prestafélagsins, Geir Waage, er líka í málaferlum út af kjaradómi. Fyrrverandi dómari Hæstaréttar er í málaferlum út af ákvörðun forsrh. og Hæstaréttar um að sinna þessum yfirvinnugreiðslum. Og hvenær sem er getur hvaða einstaklingur sem er og heyrir undir Kjaradóm framvísa yfirvinnureikningum upp í sitt ráðuneyti og ef honum er neitað um greiðslu, þá getur hann höfðað mál einnig á grundvelli þess að ráðuneytið sé að mismuna hæstaréttardómurum annars vegar og viðkomandi einstaklingi hins vegar. Þess vegna er langskynsamlegast að samþykkja þessa brtt. við fjáraukalögin og taka málið bara út úr heiminum og þá er þetta búið í staðinn fyrir að láta það veltast áfram með öllum þeim afleiðingum sem það kann að hafa.
Hér í þessari umræðu höfum við einnig gert aðeins að umtalsefni, þó við ætlum að ræða það nánar síðar þegar frv. sem hv. þm. Svavar Gestsson er 1. flm. að kemur hér til umræðu, með hvaða hætti embætti við Hæstarétt hafa verið veitt. Ég tel að það sé mál sem við verðum að ræða hér í þinginu og við verðum að hafa burði til þess að gera það, bæði með tilliti til þeirrar reynslu sem fengin er og eins gagnvart þeim möguleikum sem núverandi skipan opnar því að núverandi skipan opnar þá möguleika að ráðherra geti nánast beitt persónulegu mati sínu eða pólitískum hagsmunum til þess að velja manni rétt inn og það er enginn sem getur stöðvað það. Ég held að í samræmi við nútímasjónarmið gagnvart réttarríki sé slíkt óeðlilegt. Það ræðum við hins vegar nánar þegar það frv. kemur hér til umfjöllunar, en þessi þáttur málsins, vinnumagn, launakjör og launagreiðslur til hæstaréttardómara er óhjákvæmilegur hluti af því frv. sem hér er til umræðu vegna þess að meginröksemdin fyrir þeim breytingum sem hér er flutt er að minnka álagið á hæstaréttardómurum. Meginröksemdin fyrir það að samþykkja 48 yfirvinnutímana var aukið vinnuálag á hæstaréttardómurum.