[16:18]
Utanríkisráðherra (Jón Baldvin Hannibalsson) :
Virðulegi forseti. 1. gr. laga um stjórn fiskveiða hljóðar svo:
,,Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Markmið laga þessara er að stuðla að verndun og hagkvæmri nýtingu þeirra og tryggja með því trausta atvinnu og byggð í landinu. Úthlutun veiðiheimilda samkvæmt lögum þessum myndar ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir veiðiheimildum.``
Þetta er kjarni málsins. Menn hafa verið að velta fyrir sér þeirri spurningu hvort niðurstaða Hæstaréttar breyti eða brjóti í bága við 1. gr. laga um fiskveiðistjórnun. Svarið við því er að mínu mati algjörlega skýrt: Það er ekki svo.
Alþingi getur út af fyrir sig sakað sjálft sig um það að hafa ekki markað skýra stefnu um skattalega meðferð viðskipta með aflahlutdeildir sem viðgengist hafa innan kvótakerfisins. Það hefur verið uppi ágreiningur milli skattyfirvalda um eðli þessara viðskipta og hvernig ber að túlka skattalög viðvíkjandi þeim. Það er ekki deilt um viðskipti með aflamark innan árs heldur eingöngu hvernig líta skuli á viðskipti með varanlegar aflahlutdeildir. Viðskipti með aflamark innan árs koma fram sem tekjur hjá seljanda og kostnaður færist hjá kaupanda eins og hver önnur rekstrargjöld. Ágreiningurinn er annars vegar milli ríkisskattstjóra og hins vegar ríkisskattanefndar sem nú er yfirskattanefnd.
Ríkisskattstjóri hefur litið á viðskipti með varanlegar aflahlutdeildir sömu augum og viðskipti með skip. Venjulega er það svo að varanlegar aflahlutdeildir fylgja skipum í viðskiptum þótt oftsinnis sé hluti aflahlutdeilda undanskilinn þegar skip eru seld eða varanlegar aflahlutdeildir ganga sjálfstætt kaupum og sölum.
Samkvæmt sjónarmiðum ríkisskattstjóra má afskrifa þann kostnað sem lagt er í vegna keyptra varanlegra aflahlutdeilda um 6--8% á ári. Með söluhagnað vegna aflahludeildar er farið með sama hætti og þegar skip eiga í hlut. Um það gilda ákvæði laga um tekju- og eignarskatt sem taka til söluhagnaðar sem heimilt er að fyrna.
Ríkisskattanefnd, sem nú heitir yfirskattanefnd, hefur litið á viðskiptin með varanlegar aflahlutdeildir þannig að þau eigi að gera upp alfarið innan ársins. Það sem seljandi fær í sinn hlut skal tekjufæra á söluári. Það sem kaupandi greiðir skal gjaldfæra á kaupári. Rökstuðningur ríkisskattanefndar í úrskurði hennar frá 20. maí 1992 byggðist m.a. á eðli veiðiheimildanna, eins og það var orðað, að engum sérstökum ákvæðum er til að dreifa um meðferð veiðiheimilda í skattskilum, svo og að ekki er hægt að henda reiður á neinu afmörkuðu tímabili til gjaldfærslu eins og fyrirkomulagi er nú háttað á þessu sviði.
Með öðrum orðum, við erum að ræða túlkun á skattalögum og ágreining um túlkun á skattalögum milli skattyfirvalda. Það er rétt í því samhengi að geta álits reikningsskilanefndar Félags löggiltra endurskoðenda frá 26. ágúst 1991 þar sem það ráð er gefið að kostnað vegna sjálfstæðra kaupa á varanlegum aflahlutdeildum skuli gjaldfæra á fimm árum. Sú aðferð hefur mest verið notuð af fyrirtækjum vegna eigin uppgjörs.
Dómur Hæstaréttar felur í sér eftirfarandi:
1. Að viðskipti með aflaheimildir falli undir 73. gr. laga um tekju- og eignarskatt, og þar með að aflaheimild sé skattskyld, fémæt réttindi eins og það er orðað.
2. Að eign þessi sé fyrnanleg.
3. Að staðfesta skuli að fyrningarhlutfallið skuli vera 20%.
Ég vil vekja sérstaka athygli á sératkvæði Garðars Gíslasonar í þessum dómsniðurstöðum Hæstaréttar. Hann segir, með leyfi forseta, orðrétt:
,,Aflahlutdeild í nytjastofnum á Íslandsmiðum verður ekki talin eign sem rýrnar að verðmæti við eðlilega notkun eða aldur vegna þess að hér er um að ræða veiðiheimild á tegundum sjávardýra sem eiga tilveru sína alfarið undir náttúrunni sjálfri. Enginn getur haft raunveruleg umráð þeirra`` --- ég endurtek: ,,Enginn getur haft raunveruleg umráð þeirra en einkenni þeirra eigna sem nefndar eru í upptalningu 32. gr. laganna [þ.e. um hvað er fyrnanlegt] eru einmitt að unnt er að hafa slík umráð. Enginn veit því hvort þessi verðmæti rýrna við eðlilega notkun eða aldur. Mætti telja öllu líklegra að þau geri það ekki.``
Ég vitna enn í sératkvæði Garðars Gíslasonar, þar sem hann segir: ,,Tel ég því að fallast beri á með gagnáfrýjanda að lagaheimild skorti til fyringar á aflahlutdeild . . . ``
Í þessum umræðum vil ég taka það skýrt fram að ég er algjörlega sammála á túlkuninni í niðurstöðu Hæstaréttar sem þar birtist og sem hæstv. viðskrh. hefur áréttað hér. Hér er ekki um eignarrétt að ræða, hér er um að ræða skattalega meðferð á fémætum réttindum, en ég legg á það höfuðáherslu að ég er sammála því séráliti minni hlutans að það skorti lagaheimildir til þess að fyrna þessar eignir.
Af því tilefni vil ég minna á að þessi sjónarmið voru mjög áréttuð í svokallaðri tvíhöfða nefnd. Það ber að líta á viðskipti með varanlegar aflahlutdeildir svipað og viðskipti með eignir sem ekki er heimilt að fyrna, sögðu þeir vísu menn. Þannig eigi ekki að vera mögulegt að afskrifa kostnað vegna kaupa á varanlegum aflahlutdeildum nema sú staða komi upp að aflamarkskerfinu verði breytt eins og fram kemur í 1. gr. laganna um stjórn fiskveiða og það var að frumkvæði okkar jafnaðarmanna, bæði sameignarákvæðið annars vegar og sér í lagi hitt að ekki skuli koma til skaðabótakröfu á hendur ríkinu þótt því yrði breytt. Ég segi því enn: Nema sú staða komi upp að aflamarkskerfinu verði breytt og að verðmæti varanlegra aflahlutdeilda í viðskiptum falli mjög verulega eða verði að engu af þeim sökum.
Eðli varanlegra aflahlutdeilda er þannig að verðmæti þeirra rýrnar ekki við notkun, en það er grundvallaratriði í skilningi skattalaga þegar um fyrnanlegar eignir er að ræða. Því ætti í sjálfstæðum viðskiptum með varanlegar aflahlutdeildir eins og þegar skip eiga jafnframt í hlut að færa viðskiptin með varanlegu aflahlutdeildirnar sér. Slíkt fyrirkomulag hlýtur að endurspegla vilja til þess að aflamarkskerfið festi sig í sessi sem er auðvitað skilningur löggjafans sem hefur sett þessi lög, burt séð frá öllum hinum pólitíska ágreiningi. Ég bið menn um að misskilja það ekki.
Vegna sögulegra ástæðna er varla annað fært en að fara með sölu á varanlegum aflahlutdeildum með sama hætti og viðskipti með skip. Það er praktískt atriði. Þegar takmarkanir voru settar á innflutning skipa og viðbætur við fiskiskipaflotann voru takmarkaðar seint á áttunda áratugnum þá hækkaði verð skipa í viðskiptum innan lands. Sú verðhækkun stafaði af því að sjálfur aðgangurinn að veiðunum varð að verðmæti, fémætum réttindum í viðskiptum. Það er þetta verðmæti sem endurspeglast líka í verði skipa á tímum sóknarmarksins. Síðan aflamarkskerfið var alfarið tekið upp má segja að verð skipa í viðskiptum taki mið af ástandi skipsins sjálfs og þeim aflahlutdeildum sem því fylgja. Þannig hafa öll viðskipti í meira en 10 ár, með skip og aðgangsréttinn að miðunum, það er það sem við erum að tala um --- aðgangsréttinn að miðunum --- byggst á því að þar er um að ræða viðskiptaleg verðmæti eða kostnað vegna keyptra aflahlutdeilda og þetta hefur verið talið afskrifanlegt með sama hætti og skip. Þetta eru bara viðskiptalegar staðreyndir og hafa verið í gildi í 10 ár. Á þessu hafa fjárhagslegar skuldbindingar fjölmargra fyrirtækja byggt. Og þá er komið að kjarna málsins um hina praktísku stöðu. Með því að gera kostnað vegna keyptra varanlegra aflahlutdeilda óafskrifanlegan núna án aðlögunartíma væri verið að lækka verð þeirra verulega í viðskiptum og þar með rýra eignir eða fémæt réttindi, verðmætamat og veðhæfni allra sjávarútvegsfyrirtækja með ófyrirsjáanlegum afleiðingum. Auðvitað lítur Hæstiréttur á þetta.
Þetta mundi kalla á mikla röskun á stöðu sjávarútvegsins gagnvart lánardrottnum, stöðu sjávarútvegsins gagnvart bankakerfinu sem skuldar 110 milljarða og einnig á hlutabréfamarkaði. Þess vegna verður að meðhöndla viðskipti með varanlegar aflahlutdeildir skattalega --- og ég endurtek, skattalega, við erum að tala um skattalög og túlkun á þeim --- með sama hætti og viðskipti með skip. Það er með engum hætti verið að brjóta í bága við grundvallarreglu fiskveiðistjórnarlaganna um sameignina.
Niðurstaða tvíhöfða nefndarinnar var sú í ljósi þessara röksemda, eða röksemda sem voru svipað fram settar og ég hef nú gert, að leggja til að óheimilt verði að fyrna eða afskrifa kaupverð varanlegra aflahlutdeilda sem eigendaskipti verða að frá og með upphafi fiskveiðiársins sem hefst 1. sept. 1996. Með öðrum orðum, hugsunin er að gefa aðlögunartíma en eftir það verði eðli málsins samkvæmt ekki lengur heimilt að fyrna eða afskrifa þessi fémætu réttindi. Fram að þeim tíma, í ljósi staðreynda um það hversu lengi þetta kerfi hefur verið við lýði, verði farið með þessi viðskipti í samræmi við sjónarmið ríkisskattstjóra og lögum þá breytt til þess að taka af tvímæli um þessi atriði. Tvíhöfða nefndin segir því að veiðirétturinn sé skammtaður en það sé ekki heimilt að afskrifa hann eða fyrna þar sem hann eyðist ekki við notkun. Þó segir í niðurstöðunni að vegna þeirra viðskipta sem tíðkast hafa sl. 10 ár sé eðlilegt að veita aðlögunartíma að nýjum reglum til að koma í veg fyrir allt of mikla röskun á verðmætamati og verkefnum sjávarútvegsfyrirtækja.
Virðulegi forseti. Ég hef viljað nota tíma minn hér til þess að taka af tvímæli um grundvallaratriði. Í fyrsta lagi: Lögin standa. Dómur Hæstaréttar brýtur ekki í bága við grundvallarákvæðið um sameiginlegan eignarrétt þjóðarinnar á auðlindinni. Hann fjallar um ágreining milli skattayfirvalda, um skattalega meðferð á fémætum réttindum. Hann tekur mið af þeirri staðreynd að kvótakerfið er búið að vera við lýði í 10 ár og þessi viðskipti hafa farið fram og það er ekki hægt með einu hnífsbragði án aðlögunartíma að kollvarpa því sem er undirstaða fyrir veðhæfni sjávarútvegsfyrirtækjanna í landinu. En ég legg áherslu á það að grundvallarsjónarmið eins og það kom fram í tvíhöfða nefnd er rétt, rétt að lögum og réttur efnahagslegur skilningur að þessi verðmæti eigi ekki að vera fyrnanleg. Síðan getur Alþingi út af fyrir sig litið í eigin barm og spurt hvers vegna það hafi skapað þessa óvissu. Það hefur ekki fjallað um skattalega meðferð á þessum fémætu réttindum en rökrétt niðurstaða á málinu í heild er þessi:
Fiskimiðin eru sameign þjóðarinnar, rétturinn til að nýta þau er skammtaður og sá réttur er fémæt réttindi. Það ber að verðleggja þau, það ber að taka veiðileyfagjald fyrir aðganginn að þessum verðmætum. Það er þegar gert í viðskiptum sem nema tugum milljarða milli aðila. Eini munurinn er sá að eigandinn, sem er íslenska þjóðin, hefur ekki fengið það í sinn hlut.
