[16:59]
Anna Ólafsdóttir Björnsson :
Virðulegi forseti. Það er árviss viðburður að hér verði harðar og oft á tíðum mjög málefnalegar deilur um þau efnisatriði sem er að finna í frv. ríkisstjórnar hverju sinni um ráðstafanir í ríkisfjármálum. Það er kannski í þessu frv. sem hvað mest af gáleysislegum tillögum slæðast inn, a.m.k. af þeirri fimm skipta reynslu sem ég hef. Því miður er sömu sögu að segja að þessu sinni. Í fyrsta lagi vil ég gera það að umtalsefni að enn er verið að staðfesta og því miður að festa ákveðið í sessi skerðingar til grunnskóla. Í öðru lagi, og kannski það sem hefur helst vakið athygli og gagnrýni að undanförnu, er verið er að fara út á mjög háskalega braut varðandi skilgreiningu á áfengissýki og áfengissjúklingum. Hér virðist ákveðinn tvískinnungur vera í gangi og sjúklingar flokkaðir annaðhvort í 1. og 2. flokks sjúklinga eða sjúklinga og hálfgerða sjúklinga.
Nú er það grundvöllur þess mikla árangurs sem við Íslendingar höfum náð í áfengismeðferð að við höfum skilgreint áfengissýki sem sjúkdóm rétt eins og hvern annan sjúkdóm og hagað meðferð í takt við það. Þetta hefur verið mjög mikilvægt og því er afskaplega sorglegt, svo ekki sé meira sagt, að sjá það í þessum bandormi að það er í rauninni verið að sverfa að þessari skilgreiningu með því að opna fyrir sjúklingaskatt á þennan hóp án þess að vilja gangast við því að hér er ekki um neitt annað en sjúklingaskatt að ræða. Í þessum bandormi felast þau makalausu ákvæði að það eigi að fara að heimta gjald af sjúklingum í meðferð sem eru að ná heilsu og finna bót meina sinna. Ég held að enginn sé í nokkrum vafa um að sjúkdóma þarf að meðhöndla ef það á að vera nokkur von til þess að lækna þá.
Eins og gengur og gerist eru sjúkdómar af mörgu tagi. Meðferð sumra þeirra heppnast kannski í fyrsta sinn. Í öðrum tilvikum gerir hún það ekki en það er ekki þar með sagt að sjúklingum sé ætlað það að hætta í meðferð þó að það geti tekið tíma og jafnvel endurtekin skipti að hafa þessa meðferð. Ég held að það væri talið ámælisvert ef fólk sem e.t.v. væri haldið öndunarsjúkdómum eða magasjúkdómum fengi meðferð e.t.v. í eitt skipti og ef það gengi ekki nógu vel, þá þætti ekki taka því að endurtaka meðferðina aftur og aftur. Nákvæmlega þessi viðhorf heyrir maður varðandi áfengissjúklinga, að það þýði ekkert að halda áfram meðferð á þeim ef hún virkar ekki í fyrsta eða annað skipti. Þetta eru auðvitað ranghugmyndir og afskaplega skaðlegar og leiðinlegar og ég óttast að þetta sé það sem endurómar í þessu frv.
Að vissu leyti má segja að það sé að renna upp ákveðið ljós í vinnslu þessa máls innan nefndar þar sem þegar hefur verið stigið það sjálfsagða skref að rukka a.m.k. ekki sjúklinga þegar þeir koma inn í bráðameðferð. Þá á ég við fyrstu stig áfengismeðferðar hvort sem er á geðdeild eða annars staðar. Það væri orðið afskaplega skrýtið siðferði í meðhöndlun sjúkdóma ef það væri farið út á þessa braut. Því miður hafa verið í fjölmiðlum, t.d. í Bretlandi að undanförnu, hryggileg dæmi um það að dauðveikir sjúklingar hafa fyrst verið spurðir hvort þeir gætu borgað áður en þeir fá pláss á sjúkrahúsum. Það má að vísu alltaf um það deila hvað nákvæmlega veldur því að óhöpp verða, en ef marka má a.m.k. tvö tilvik sem ég hef fylgst vel með í blöðum frá Bretlandi núna að undanförnu, þá eru leidd að því býsna sterk rök að sá hugsunarháttur að rukka sjúklinga fyrst áður en þeim er hleypt að hafi haft afskaplega alvarlegar afleiðingar. Í öðru tilvikinu sem ég er að vitna til var um að ræða barn í norðurhéruðum Bretlands sem var að fara á sjúkrahús.
Það var mikill velkingur með hvort það væri öruggt að þessir reikningar yrðu greiddir. Og það henti, sem ég held að fólk ætti að hugsa sig um aðeins áður en það færi inn á sömu línu, að þetta barn
dó. Þetta var innan við 5 ára gamalt barn.
Ég held að flestum sé ljóst að áfengissýki getur í alvarlegustu tilvikum verið banvæn og því miður þekkjum við allt of mörg hryggileg dæmi um slíkt. Auðvitað er þar um flókið samspil aðstæðna og sjúkdómsins sjálfs að ræða, en engu að síður finnst mér afskaplega sorglegt ef við erum að hvika að nokkru leyti frá tveimur grundvallarmarkmiðum. Annars vegar því að skilgreina áfengissýki sem sjúkdóm og í öðru lagi að tryggja öllum sjúklingum þessa lands ókeypis meðferð eftir þeim skilgreiningum sem best er á þeirri meðferð hverju sinni.
Mig langar að vitna í grein eftir Tómas Helgson sem birtist í Morgunblaðinu laugardaginn 4. des. sl. en þar er þessa brýningu að finna, með leyfi hæstv. forseta:
,,Vonandi koma þingmenn í veg fyrir þá mismunun sem felst í því að alkóhólistar þurfi að greiða fyrir meðferð sjúkdómsins eða eiga það á hættu að skaðinn verði óbætanlegur ef þeir geta ekki borgað.``
Þessa brýningu fáum við alþingismenn hjá prófessor í geðlæknisfræði við Háskóla Íslands og forstöðulækni geðdeildar Landspítalans. Ég held að við ættum að hugsa okkar gang með þessa áskorun og fjöldamargar aðrar sem við höfum fengið í hendurnar. Við höfum í rauninni í hendi okkar að standa áfram skaplega að þessum málum. Ég bendi á það að tilkostnaður ef við gerum það ekki mun á endanum verða margfaldur á við þann tilkostnað sem við munum nú hafa af ef við fellum niður áform um að heimta gjöld af áfengissjúklingum.
Það hefur líka verið bent á það á vegum SÁÁ að það sé alveg ljóst að alls ekki allir sjúklingar séu borgunarmenn fyrir þessum gjöldum sem fyrirhugað er að koma á. Þá er um tvennt að ræða: Annars vegar að flokka menn eftir því hvort þeir geta greitt eða ekki og hleypa aðeins þeim að sem geta greitt eða að velta kostnaðinum fyrir meðferðina á þeim sem ekki geta greitt yfir á hina. Þá fara allar meðaltalstölur út í veður og vind. Við getum kannski séð einhverjar meðaltalstölur um það að þetta eigi ekki að vera svo ýkjahá upphæð á hvern sjúkling fyrir sig. En ef við gefum okkur það að ef til vill þriðji hluti þessara sjúklinga sé gersamlega ófær um að greiða fyrir sína meðferð, og það er raunhæf tala eftir því sem þeir segja sem gerst þekkja og hafa starfað mest við áfengismeðferð, þá erum við í rauninni að velta þeim kostnaði yfir á hina sjúklingana. Því að því miður er svo komið að þegar hefur verið skorið niður og sparað eftir því sem mögulegt er. Þetta er ekki fyrsta árið sem vegið er sérstaklega að áfengismeðferð. Það hefur í rauninni verið kannski einum of mikil bjartsýni ríkjandi hjá ráðamönnum sem hafa haldið að þessi frjálsu félagasamtök eins og SÁÁ muni bara bjarga sér. Vissulega reyna þau það og vissulega gera þau það. En það er ekki hægt endalaust og það þurfti því engan að undra þegar gripið var til þessa óyndisúrræðis að loka meðferðarstofnuninni Vík nú í sumar. En það þóttust ýmsir verða afskaplega undrandi að það skyldi allt í einu þurfa að gera þetta. Þetta var búið að liggja fyrir alveg frá því að niðurskurðurinn var tilkynntur á síðasta ári.
Ég vara þess vegna við allri tilhneigingu í þessa átt einfaldlega á þeim forsendum að þetta er ekkert nema sjúklingaskattur og það hefur ekki náðst samstaða um það hér á landi, sem betur fer, að fara þær leiðir í heilbrigðismálum að skattleggja sjúklinga og ég vona að það verði ekki. En í kjölfarið á svona ákvörðunum læðist að manni sá grunur að það sé meiningin að taka einhvern annan hóp næst. Og hvenær eru sjúkdómar nógu merkilegir til að það sé hægt að meðhöndla þá frítt?
Ég held að hér sé um slíka grundvallarhagsmuni allra hér á landi að ræða að við förum ekki að lauma einhverju svona löguðu bakdyramegin undir því yfirskini og kannski að spila á það að þarna sé í rauninni bara um sanngjarnt uppihald að ræða þegar menn séu í einhverri skemmtidvöl úti á landi eins og maður heyrir stundum. Því það er verið að spila á fordóma fólks með þessu ef það er verið að lauma þessum sérstaka sjúklingaskatti í gegn eiginlega með því fororði að þetta séu eiginlega ekki almennilegir sjúklingar af því að hluti af meðferðinni er það að reyna að byggja sjálfa sig upp og rækta sig upp og mennirnir geta kannski verið eitthvað hressilegir á svipinn og eiga þeir að gjalda þess? Sjúkdómur þeirra er jafnalvarlegur og hann er ekki bara alvarlegur fyrir sjúklingana heldur er hann alvarlegur fyrir aðstandendur. Þetta eru þekktar stærðir. Ég hélt ekki að við værum að hoppa til baka í einhverja 15 eða 20 ára gamla umræðu. Ég bara trúi því ekki að fólk standi einlæglega að þessum tillögum úr hópi stjórnarliða.
Ég treysti því að við nánari skoðun og með því að athuga þær ábendingar sem fram hafa komið þá séu menn reiðubúnir til að líta á þetta mál sérstaklega, viðurkenna að þarna sé í rauninni verið að fara út fyrir þau mörk sem siðferði okkar býður okkur upp á að sé í lagi. Ég held að það fyrsta skref sem stigið hefur verið í brtt. meiri hlutans sé vísbending um að e.t.v. séu menn að vitkast. Og það er vel ef svo er.
Þegar langir ormar og misskrýtilegir eru skoðaðir þá kemur auðvitað margt kúnstugt í ljós. Ég minni á þá umræðu sem var hér áðan um að vörubifreiðastjórar og trillukarlar hefðu hreinlega gleymst eða ekki komið á alveg réttum stað inn í kerfið. Svona uppgötvanir er sífellt verið að gera þegar staðið er að lagasetningum með þeim hætti sem hér er þar sem unnið er að margvíslegum tillögum og kannski með klukkutíma millibili eru menn að sjá nýjar og nýjar hugmyndir. Þær eru misvel ígrundaðar. Þetta hljómar svolítið eins og gamlar sögur um það þegar átti að skrifa einn flugvöll hér og annan þar. Það er afskaplega dapurlegt að verða vitni að því að á þinginu situr maður uppi með stjórnarmeirihluta sem ekkert lærir ár eftir ár. Þetta gildir ekki bara um þann stjórnarmeirihluta sem nú er heldur einnig fyrri ríkisstjórnir að meira eða minna leyti.
Spurningin er hvort það form að hræra saman margs konar ráðstöfunum í ríkisfjármálum kalli ekki þar að auki á aukna hættu í lagasetningu vegna þess að menn eru sífellt að þjóta á milli málaflokka. Að vísu ætla ég að lýsa velþóknun minni á þeim vinnubrögðum sem nú er farið að viðhafa samkvæmt nýjum þingsköpum, þ.e. að vísa málaflokkum á verksviði annarra nefnda til þeirra og fá þaðan umsagnir. Þetta tel ég til bóta og ég held að þær litlu endurbætur sem hafa orðið á þessu frv. sem hér er til umfjöllunar hafi einmitt orðið með þessum bættu vinnubrögðum. En eftir sem áður situr efh.- og viðskn., sem alls góðs er makleg, uppi með þá ábyrgð að þurfa að velja og hafna, fella saman og púsla saman og sitja síðan uppi með embættismenn í ráðuneytum og ríkisstjórnir með mismikinn skilning á málaflokkunum og kannski misýtna ráðherra líka og þurfa að reyna að ná saman heildardæmi. Það er enginn öfundsverður af það standa í slíkum störfum enda höfum við orðið vitni að því hér að menn gerast nú sífellt grárri í vöngum og guggnari í tali. Er það ekki skrýtið miðað við þær aðstæður sem þeim eru búnar.
Um þetta er í sjálfu sér talað á hverju ári en það er öllu verra þegar það kemur í ljós að mörg þeirra mistaka sem ég tel að hafi verið gerð í svona bandormagerð á undanförnum árum eru síðan staðfest ár eftir ár. Kannski eru menn búnir að gefa það upp á bátinn vegna þess að það gekk ekki í seinustu umferð t.d. að glíma við það að ná skerðingum á grunnskólanum út úr frv. En kannski er þetta líka staða sem embættisvaldið gefur sér og framkvæmdarvaldið hefur til að halda inni svona vitleysum, sem í rauninni er ekki hægt að verja, og það er að vinna þetta sífellt í tímapressu þó að þessar endurtekningar t.d. hefðu getað legið fyrir snemma hausts þar sem þar er hreinlega verið að framlengja óbreytt, vont ástand.
Þetta heitir að því sé frestað að gera nauðsynlegar úrbætur í skólamálum. En á meðan sitjum við uppi með skólakerfi sem hefur brugðist og við erum að fá vísbendingar alls staðar að. Við erum að fá vísbendingar um hvaða afleiðingar það hefur að bjóða ekki enn upp á fullnægjandi skólakerfi og þá er ég að tala um fullnægjandi miðað við lágmarkskröfur. Við súpum seyðið af því og við sjáum að við, sem teljum okkur nú bókaþjóð mikla og til fyrirmyndar í hvívetna, erum að glutra niður jafnvel grundvallaratriðum í þekkingu barna okkar. Við höfum ekki tekist á við nýja tíma. Við höfum ekki getað búið börnum okkar það að vera nógu vel að sér í t.d. að ráða og lesa í töfluefni og annað slíkt og við erum í rauninni alltaf að þrengja að því sem ætti að tilheyra nútímanum, þrengja að því að hægt sé að hafa ákveðinn sveigjanleika, svigrúm og í rauninni viðbót í skólakerfið þar sem samfélag okkar verður sífellt flóknara. Við getum ekki ætlast til þess ef þjóðfélagið er á fleygiferð að skólakerfið geti staðið í stað hvort sem litið er á tíma eða annan aðbúnað. Þrátt fyrir að starfsfólk skóla, kennarar og aðrir sem þar koma að málum, séu með alveg gífurlegri þrautseigju að glíma við ótrúlegustu vandamál þá eru mörk á því hvað hægt er að gera.
Fjölgun í bekkjardeildum og niðurskurður á tímum og það að vera yfir höfuð ekki komin lengra í því að hafa svigrúm fyrir smærri hópa . . .
( Forseti (PJ) : Forseti vill spyrja hv. ræðumann hvort hann sé í þann veginn að ljúka ræðu sinni. Ef svo er þá munum við ljúka umræðunni.)
Er forseti að tala um einhverjar þrjár mínútur eða tíu mínútur eða hvað? Ég á eftir tvö efnisatriði fyrir utan skólamálin sem ég ætlaði að koma aðeins nánar að. Ég ætti kannski að gera hlé á ræðu minni ef það er annað mál sem þarf að koma að.
( Forseti (PJ) : Já, kannski að hv. ræðumaður geri þá hlé á ræðu sinni.)