[11:03]
Jón Kristjánsson :
Virðulegi forseti. Ég vil þakka hæstv. félmrh. fyrir þá skýrslu sem liggur fyrir um málefni fatlaðra og er hér komin til umræðu. Ég tel að sú skýrsla sem liggur fyrir sé gagnleg og bregði ljósi á stöðu þessara mála eins og hún er í dag. Það er svo að það má muna tímana tvenna í málefnum fatlaðra og ekki síst ef litið er enn lengra aftur í tímann þá má sjá skelfilegar skrifaðar heimildir um stöðu t.d. geðfatlaðra hér á landi og meira að segja ef bókmenntir þessarar aldar eru lesnar þá hafa þær sömu sögu að segja. Ég minnist þess og það er ekki lengra en rétt fyrir síðustu aldamót að það eru skrifaðar heimildir um það í mínu kjördæmi að ein sveitarstjórn hafi eytt heilum fundi í að ræða hvort ætti stækka trébúr fyrir geðfatlaðan mann. Sem betur fer sýnir þessi skýrsla að ýmsu hefur þokað áleiðis þó að stöðugt verði að halda áfram og að því markmiði að veita fötluðum sama rétt og öðrum þegnum í þjóðfélaginu.
Það hafa verið nokkrar breytingar í skipulagsmálum þessa málaflokks og m.a. hefur hann verið færður að fullu undir félmrn. sem ég tel rétt skref. Ég kýs að dvelja í þeim orðum sem ég flyt við þessa umræðu við það hvort og hvenær sé heppilegt að flytja þennan málaflokk til sveitarfélaganna en sú skipulagsbreyting hefur verið allnokkuð í umræðunni að undanförnu. Þau rök hafa verið færð fyrir því að það sé eðlilegt að þessi málaflokkur sé á hendi sveitarfélaga. Þau hafi með höndum félagsþjónustu við sitt fólk ef við megum orða það svo og það sé eðlilegt að þau hafi þjónustu við fatlaða eins og aðra. Það sé eðlilegt líka að auka ábyrgð heimamanna sem eru næst vettvangi í þessum málaflokki og það sé rétt að treysta á sveitarstjórnarmenn í þeim efnum og þeim sé treystandi til þess að fara með þennan málaflokk svo vel sé.
Það kemur fram að það hefur verið til umræðu að flytja þennan málaflokk til sveitarfélaganna þegar flutningi grunnskóla lýkur eða á árinu 1997--1998. Það kemur einnig fram að það er fylgi fyrir því í röðum sveitarstjórnarmanna og í röðum samtaka þeirra að þessi málaflokkur fari til sveitarfélaganna.
Ég vil aðeins minna á í þessum efnum að öll þessi umræða átti upphaf sitt þegar mikil áform voru um sameiningu sveitarfélaga og áætlun var í gangi í því efni. Síðan var kosið um þessa sameiningu og víða gerðist ekki mikið en þó miðaði verulega til sameiningar í ýmsum kjördæmum en sveitarfélögin í landinu eru enn þá mörg og smá. Ég vil hafa uppi þau almennu varnaðarorð að ef þessi flutningur fer fram þá verður að gæta þess að hann verði fötluðum til framdráttar, auki réttindi þeirra en minnki þau ekki og þessi flutningur leiði ekki til ruglings í yfirstjórninni í þessum málaflokki. Það er viss hætta á því ef gengið er of hart fram í þessu að lítil sveitarfélög hafi ekki afl til eða möguleika til að sinna þessu verkefni svo að vel sé en þetta er afar viðkvæmur málaflokkur og þarf í rauninni ekki að taka það fram hve áríðandi er að þessum málum sé vel sinnt og það þarf að gera í heldur stærri einingum en minni. Ég er á því að þessi flutningur verkefna verði að gerast í tengslum við stækkun sveitarfélaganna og ef verður engin þróun í þeim efnum þá verði að taka mið af því þegar þessi mál eru rædd.
Þetta er nú meginatriðið sem ég vildi koma á framfæri við þessa umræðu að vara við í þessum efnum, að það verði ekki hrapað að flutningi verkefna án þess að skoða það mál mjög vel hvort það verður til þess að auka rétt fatlaðs fólks í landinu og þó að ég sé þeirrar skoðunar að þessi málaflokkur eigi að mörgu leyti betur heima í umjsá sveitarfélaganna en ríkisins.
Einnig verður að gæta þess að gera sveitarfélögunum kleift að annast þennan málaflokk. Ef það verður framhald á þessari þróun sem verið hefur núna síðustu árin þá fer staða sveitarfélaganna mjög versnandi. Hún hefur gert það núna síðustu 2--3 árin. Afkoma þeirra hefur versnað að mun og skuldir sveitarfélaganna hafa vaxið svo að sveitarfélögin hafa ekkert fjárhagslegt svigrúm til þess að taka við þessum málaflokki nema þeim verði gert það kleift með fjármunum. Þetta þarf að skoða mjög vel þegar þar að kemur ef það verður ákveðið að taka þetta skref.
Ég vil víkja örlítið að Framkvæmdasjóði fatlaðra sem er mikilvægur sjóður fyrir þennan málaflokk og hefur verið notaður til að byggja upp í þessum málaflokki. Nú hefur verið tekin ákvörðun um það
að setja hluta sjóðsins í rekstur og ég ætla ekki að mæla því gegn út af fyrir sig. Það getur verið eðlilegt þegar framkvæmdum miðar fram að þá sé hluta fjármuna sjóðsins veitt í rekstur. Hins vegar var það ljóst að þetta var gert við síðustu fjárlagagerð án mikils samráðs við forustumenn fatlaðra og stjórn sjóðsins þannig að það kom fram í fjárlagaumræðunni og í umræðum félmn. Alþingis um málið að mikil verkefni í byggingum bíða sjóðsins, ekki síst hér á Reykjavíkursvæðinu. Það er eins og kom fram í ræðu hæstv. félmrh. uppi stefnumörkun í því að minnka dvöl á sólarhringsstofnunum og flytja fólk af þeim á sambýli eftir því sem kostur er. Þetta kostar fjármuni og það má gæta þess að rýra ekki svo framkvæmdamátt sjóðsins að hann sé ekki fær að standa undir sínum upphaflegu verkefnum.
Eitt brýnasta mál varðandi það að fatlaðir hafi sama rétt og aðrir í þjóðfélaginu eru ferilmálin. Ég vil ekki láta hjá líða að leggja mikla áherslu á þessi mál, að það verði allt gert sem unnt er til þess að bæta aðgengi fatlaðra. Ég er sammála hæstv. félmrh. í því að skipulagsmál og byggingarsamþykktir geta verið eðlileg tæki til þess að gera slíkt og auðvitað á ekki að ganga frá nýjum byggingum, hvorki byggingum einstaklinga né hins opinbera án þess að fatlaðir hafi þar möguleika á aðgangi. Byggingasamþykktir og skipulag eru lykilatriði í þessum málum og lausn verður aldrei fundin nema í samráði við þá aðila. Hins vegar þarf að hafa uppi eins og í nútímaþjóðfélagi yfirleitt áróður og fræðslustarfsemi í þessum efnum, ekki síst fyrir það að margar eldri byggingar eru þannig útbúnar að fatlaðir hafa ekki þar aðgang að.
Ég vil ljúka þessum orðum með því að leggja mikla áherslu á ferilmálin, að það verði einskis látið ófreistað til þess að vinna að því skipulagi mála að þar verði úr bætt eins og kostur er en því miður er langur vegur frá að viðunandi ástand sé í þessum efnum og það blasi við öllum sem vilja skoða slíka hluti.
Ég endurtek að ég tel þessa skýrslu til mikils gagns og gagnlegt að ræða hana og stöðu fatlaðra í heild og gera sér grein fyrir hvernig þau mál standa og það sé gott vegarnesti fyrir frekari átök í þessum efnum.