Utanríkisráðherra (Jón Baldvin Hannibalsson) :
Virðulegi forseti. Ég sé ástæðu til að víkja að nokkrum málum sem ýmist hefur verið beint til mín
í fyrirspurnarformi eða ástæða er til að víkja að.
Í fyrsta lagi var spurt um undirbúning ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna um stöðu og réttindi kvenna á næsta ári og þá sérstaklega um tilnefningar í undirbúningsnefnd. Formaður undirbúningsnefndar er Sigríður L. Baldursdóttir eðlisfræðingur, fulltrúi utanrrn. Síðan er fulltrúi félmrn. Ólína Þorvarðardóttir, fulltrúi dómsmrn. Ingunn Guðmundsdóttir, fulltrúi Kvenréttindafélags Íslands Inga Jóna Þórðardóttir, fulltrúi Kvenfélagasambandsins Drífa Hjartardóttir, fulltrúi Vinnuveitendasambandsins Hrafnhildur Stefánsdóttir. Beðið er eftir tilnefningum um fulltrúa Alþýðusambandsins og skrifstofu Jafnréttisráðs.
Veruleg undirbúningsvinna hefur þegar farið fram á vegum utanrrn. Kvennaráðstefnan verður haldin í september á næsta ári og verður að segja eins og er að hún er undirbúin með alllöngum fyrirvara, miklu fyrr en sambærilegar ráðstefnur áður sem út af fyrir sig er fagnaðarefni.
Þá var spurt um nefndaskipan vegna undirbúnings hálfrar aldar afmælis Sameinuðu þjóðanna. Í þeirri nefnd sitja Jóhanna Eyjólfsdóttir formaður, sem er formaður Íslandsdeildar Amnesty Interational, Steinunn Sigurðardóttir rithöfundur, Ingvi S. Ingvarsson sendiherra, Þórir Ibsen frá umhvrn., Jakobína Sigurðardóttir, fulltrúi Rauða kross Íslands. Auk þess hefur verið tilnefndur fulltrúi menntmrn., mér er ekki kunnugt um nafn hans, og af hálfu utanrrn. Grétar Már Sigurðsson sendiráðunautur.
Sú tillaga kom fram í umræðunum að þarna ætti að vera í undirbúningsnefndinni fulltrúi frá Félagi hinna Sameinuðu þjóða. Ég tel það út af fyrir sig sjálfsagt og mun beita mér fyrir því að svo verði gert en sennilega hefur það á sínum tíma ekki verið ákveðið vegna þess að starfsemi þess félags hefur verið með daufara móti, m.a. ekki verið haldnir aðalfundir á undanförnum árum.
Hv. 8. þm. Reykn. spurðist fyrir um samning milli Rússlands og Noregs sem undirritaður hefði verið 24. okt. og mátti af orðum hans ráða að hann teldi að þessi samningur skipti miklu máli að því er varðaði fyrirhugaðar viðræður eða samningaumleitanir milli Íslendinga og Rússa um veiðar á Barentshafi. Ef þetta er rétt skilið að hann sé að vísa til þess samnings sem undirritaður var 24. okt. milli Rússa og Norðmanna, þá fjallar sá samningur um endurnýjun á menningarsamstarfssamningi ríkjanna frá árinu 1991. Hann fjallar um menningu, menntun og rannsóknir. Hið eina nýja í samningnum er áhersla á flutning menningarverðmæta milli landa í samvinnu íbúa á norðursvæðum, en einkum þó frumbyggja og stendur sem slíkur ekki í samhengi við þau mál sem hér voru á dagskrá, þ.e. úthafsveiðimálefni eða veiðar í Smugu og Barentshafi. Hafði hv. þm. verið að vísa í fréttir af samkomulagi milli Norðmanna og Rússa um úthafsveiðimálefni þá er frá því að segja að 24. okt. birtust fréttir um það í norskum blöðum að norski og rússneski utanrríkisráðherrarnir hefðu hist og samræmt þar sjónarmið sín að því er varðar úthafsveiðimálefni en það fæst ekki staðfest hjá norskum stjórnvöldum að þar hefði verið um sérstakan samning að ræða.
Hv. þm. Anna Ólafsdóttir Björnsson spurðist sérstaklega fyrir um það hvernig á því stæði að Ísland hefði greitt atkvæði eins og það hafði reyndar gert á allsherjarþinginu hinu seinasta og þar áður að því er varðar tillöguflutning um að aflétta viðskiptabanni á Kúbu. Tillagan hefur verið flutt áður. Ísland hefur verið í hópi þeirra ríkja sem hafa setið hjá. Það voru 48 ríki sem sátu hjá núna og afstaða Íslands er sem sagt óbreytt frá því sem var áður. Það sem breyttist varðandi önnur Norðurlönd er það að þau sitja núna sem áheyrnarfulltrúar á samræmingarfundum hjá Evrópusambandshópnum og það var Evrópusambandið sem breytti afstöðu sinni og önnur Norðurlönd sem nú eru að undirbúa inngöngu sína í Evrópusambandið fylgdu þeim að málum sem er svona forsmekkur að því að þau munu taka slíka afstöðu ef þau verða framvegis inni í Evrópusambandshópnum. Afstaða Íslands var hins vegar óbreytt og á sömu forsendum og áður, þ.e. þetta er ekki vettvangur til þess að kveða upp úr með neinum bindandi hætti um viðskiptaleg málefni. Þetta er pólitísk tillaga og samþykkt hennar hefði út af fyrir sig engu breytt um það að fá þessum viðskiptaþvingunum aflétt. Það bæri að taka upp á öðrum vettvangi. Stuðningur við þetta hefði hins vegar tvímælalaust verið túlkaður sem stuðningur við kúbönsk stjórnvöld og þá af þeirra hálfu en ein helstu rök Norðurlanda fyrir afstöðu sinni meðan þau voru samstiga meðan hin fylgdu Evrópusambandinu að málum voru að ekki væri unnt að gera því að það yrði túlkað á þann veg að þar með væru þau að leggja blessun sína yfir margupplýst og ítrekuð mannréttindabrot á Kúbu.
Hv. þm. spurði einnig um tillögu sem fram kom á vettvangi Sameinuðu þjóðanna, ályktunartillögu þess efnis að kjarnavopn sem geta ógnað lífi og heilsu manna verði lýst ólögleg og óskað umsagnar Alþjóðadómstólsins í Haag um að hótun um notkun kjarnavopna sé ólögleg. Ég kann ekki að gefa skýr svör við þessu. Tillagan kom fram á seinasta allsherjarþingi og var rædd í fyrstu nefndinni en það náðist ekki samstaða um hana og hún var dregin til baka. Mér er tjáð að engar líkur séu á að um þessa tillögu verði samstaða. Hún er flutt undir forustu Zimbabwe en allar líkur eru á að hún njóti ekki stuðnings. Hvort hún verður dregin til baka aftur get ég ekki svarað. ( AÓB: Afstaða Íslands?) Á afstöðu Íslands hefur einfaldlega ekki reynt. Tillagan var dregin til baka seinast og það hefur ekki verið mótuð afstaða til þess og verður ekki gert héðan úr þessum ræðustól.
Í máli hv. þm. Björns Bjarnasonar kom fram að hann teldi álitamál hvort fremur ætti að stefna að því að lögfesta, þ.e. flytja tillögu um staðfestingu á niðurstöðum Úrúgvæ-lotu GATT-viðræðna í formi lagafrv. eða sem þáltill. Það er tæknilegt atriði og formsatriði að mínu mati. Niðurstaðan í ríkisstjórn varð sú að flytja þetta í formi þáltill. og höfum við fylgt þar fordæmi t.d. annarra Norðurlandaþjóða.
Að því er varðar spurninguna um það hvort tímabært sé að endurskoða lög um utanríkisþjónustuna þá er hægt að færa rök fyrir því að það gæti verið þarft verk þó að út af fyrir sig hamli það ekkert
starfsemi utanríkisþjónustunnar.
Virðulegi forseti. Þá vil ég víkja að efnisatriðum nokkrum sem komu fram í hinum almennu umræðum og ástæða er til þess að taka afstöðu til eða vekja athygli á. Í fyrsta lagi að því er varðar það sem sagt hefur verið um skýrslur rannsóknastofnana Sameinuðu þjóðanna þá vék hv. 8. þm. Reykn. að því verki á heldur niðrandi hátt. ( PP: Sameinuðu þjóðanna?) Afsakið, skýrslur rannsóknastofnana háskólans, ég var með í huga það sem ég var að svara hér áðan af vettvangi Sameinuðu þjóðanna. Hv. þm. Ólafur Ragnar Grímsson vék að því með þeim hætti að vísa til þess að hann hefði langa reynslu sem prófessor við Háskóla Íslands en leyfði sér þó að fullyrða að fyrrv. starfsfélagar hans í háskólanum hefðu í þessum verkum sínum sýnt mikinn skort á faglegri kunnáttu og kynnu jafnvel ekki að gera greinarmun á undirstöðuhugtökum sem væri munurinn á vísindalegu skjali og hins vegar því sem hann kallaði á ensku policy paper. Það hvarflar nú að mér að það væri ástæða til að spyrja, fyrst hv. þm. talar svona um fyrrv. starfsfélaga sína, hvort hann hafi svipað álit á núv. starfsfélögum sínum en það kom ekki beinlínis fram í ræðu hans. Það er ekki nýtt að hv. þm. telji starfsmenn utanríkisþjónustunnar óhæfa sem hann gerði einnig núna sem var fastur liður eins og venjulega og þá sérstaklega að því er varðaði það sem stendur í þeirri ræðu ráðherra sem dreift var og fjallar um afvopnunarmál. Í þeim texta segir svo:
,,Væntanlega hefjast samningaviðræður um allsherjarbann við tilraunum með kjarnavopn á þessum vetri.``
Á þessu býsnaðist hv. þm. mjög og taldi þetta sýna rétt einu sinni eins og venjulega vanhæfni starfsmanna utanríkisþjónustunnar, kunnáttuleysi, þekkingarleysi o.s.frv. þannig að þeir voru náttúrlega á bekk með kennurum háskólans. Um þetta er ósköp fátt að segja annað en þetta: Þótt viðræður hafi hafist fyrr á þessu ári þá er það svo að raunverulegar samningaviðræður, sem hér er verið að tala um, samningaviðræður um allsherjarbann, eru enn ekki komnar á skrið. Undirbúningurinn var hafinn í upphafi árs. Út úr þeim tilraunum það sem kallað er ,,ad hoc``-vinnuhópur og komu frumdrög að samningi sem því miður engin samstaða hefur reynst um að ræða frekar að svo komnu máli og það er haft eftir formanni vinnuhópsins að hann telji ekki grundvöll til að hefja raunverulegar samningaviðræður á grundvelli þessa plaggs. Það er mat manna að ekki verði reynt að efna til alvarlegra samningaviðræðna um þennan mikilvæga samning, því miður, fyrr en hugsanlega eftir áramót. Hvort þessi upphafstilraun til að hefja samninga um allsherjartilraunabann telst vera upphaf formlegra samningaviðræðna um málið eða eitthvað annað er út af fyrir sig aukaatriði. Það sem máli skiptir er þó að það takist að hefja raunverulega samninga en því miður hefur það ekki tekist. Það var því ekkert tilefni til þess að býsnast yfir fáfræði, vankunnáttu eða öðru slíku. Það má segja að þarna hafi menn reynt að nota orðalag til útúrsnúninga.
Hv. þm. Björn Bjarnason vék nokkuð að þeim kafla ræðunnar sem dreift var þar sem fjallað er um breytingar á umhverfi í öryggismálum en þar sagði á þessa leið:
,,Svo getur farið að stækkun ESB í norður og austur muni á endanum leiða til vaxandi einangrunar Íslands á sviði varnar- og öryggismála. Aukaaðild að Vestur-Evrópusambandinu verður þá ekki nóg til þess að við getum tryggt hagsmuni okkar á þessu sviði.``
Nú leyfi ég mér að efast um, hafandi heyrt ræðu hv. þm., að þessi orð gefi tilefni til mikils ágreinings. ,,Svo getur farið að`` segir hér. Með öðrum orðum, það er verið að vísa til þess að þróunin geti orðið ef hún fer í ákveðinn farveg á þann veg að það geti verið varhugavert. Ég er alveg sammála hv. þm. þegar hann sagði að svo lengi sem varnarsamstarf Íslands og Bandaríkjanna er í óbreyttu horfi á grundvelli varnarsamnings og með hliðsjón af þeirri endurskoðun sem fram hefur farið á þeim samningi sem og meðan ekki hafa orðið meiri breytingar en orðnar eru á samstarfi innan Atlantshafsbandalagsins þá þurfum við ekkert að vera uggandi um varnar- eða öryggismál Íslendinga. Hér er verið að vísa til þess hins vegar að þær geta tekið ófyrirsjáanlegum breytingum á ókomnum árum, sérstaklega með hliðsjón af eftirfarandi:
Við verðum varir við þá þróun að innan Atlantshafsbandalagsins eru vinnubrögð í stórum dráttum að breytast á þann veg að Vestur-Evrópusambandið er smám saman að taka á sig mynd og að fulltrúar Evrópusambandsríkjanna eru í vaxandi mæli að koma þar fram sem sérstakur hópur þannig að samstarfið er að breytast smám saman í form tvíhliða samstarfs; annars vegar Evrópusambandsríkjanna og hins vegar Bandaríkjanna og Kanada. Þess vegna kann að vera ákveðin hætta á því að staða þeirra landa breytist sem ekki hafa aðild að báðum hópum. Sér í lagi þegar fram líða stundir ef sú þróun verður að Vestur-Evrópusambandið taki á sig öflugari mynd og verði umsvifa- og áhrifameira. Auðvitað er þetta síðan spurning um nærveru Bandaríkjamanna í Evrópu og þegar er farið að tala um að talan sem kom út úr endurskoðuninni, 100 þúsund bandarískir hermenn, verði hugsanlega endurskoðuð, menn eru farnir að ræða um 50 þúsund manns o.s.frv. þannig að þetta eru dæmi um það sem hér var verið að víkja að. En ég tók eftir því að hv. þm. sagði að ef slíkar breytingar verða þá geti verið um annað mál að ræða. (Forseti hringir.)
Virðulegi forseti. Er ræðutíma lokið?
( Forseti (GHelg) : Já, svo mun vera.)
Þá verð ég því miður einfaldlega að segja í örstuttu máli að þar sem það hefði verið ástæða til að víkja hér nokkuð að öðrum málum sem fram komu eins og afstöðu til inngöngu í Alþjóðahvalveiðiráðið sem og víkja að umræðu um mannréttindahugtakið á alþjóðavettvangi en ég verð því einfaldlega að láta
það bíða betri tíma.