[18:06]
Petrína Baldursdóttir :
Virðulegi forseti. Hér er til umræðu frv. til laga um framhaldsskóla. Við höfum hér á Alþingi verið að ræða breytingu á lögum um grunnskóla og er breyting á lögum um framhaldsskóla eðlilegt framhald af því. Unnið hefur verið að því undanfarin tvö ár að endurskoða bæði grunn- og framhaldsskólann þar sem hugað er að því að efla tengsl beggja þessara skólastiga.
Skólaganga nemenda frá upphafi grunnskóla til loka framhaldsskóla sem heildstæður ferill er skoðaður í þessum frumvörpum. Kröfur til framhaldsskóla hafa breyst mjög á umliðnum árum. Sá hópur nemenda sem lýkur grunnskólanámi og hefur framhaldsskólagöngu hefur farið ört vaxandi og er það um það bil 85% árgangs sem hefur nám í framhaldsskólum. Þetta er alþjóðleg þróun en hjá öðrum vestrænum þjóðum sækja allt að 95% árgangs framhaldsskóla.
Á undanförnum áratug hefur þjóðfélagið tekið miklum breytingum. Hér áður fyrr átti ungt fólk jafnvel kost á atvinnu fljótlega eftir að það lauk grunnskólanámi og ekki var krafist mikillar sérhæfingar á einhverju sviði í þjóðfélaginu. Með aukinni sérhæfingu á vinnumarkaði, auknum kröfum um menntun og auknu atvinnuleysi telur ungt fólk sér best borgið, þegar það hugar að framtíð sinni, með því að mennta sig áður en það fer fyrir alvöru út í lífsbaráttuna. Þetta er mjög jákvæð þróun.
Með fjölgun nemenda inn í framhaldsskólana gefur auga leið að það verður að breyta ýmsu í starfsumhverfi skólanna, skerpa áherslur á nýjum stöðum í skólakerfinu og leita allra leiða til að fullnægja þörfum nemenda og þjóðfélagsins. Markmiðssetning skólastarfs þarf að vera skýr. Nokkur nýmæli eru í þessu frv. sem ég tel að sé framhaldsskólunum til góðs þegar á heildina er litið þar á meðal nýmæli um starfsnám, námsskipan, aðstoð við nýbúa og stjórnun framhaldsskólans er styrkt frá því sem nú er.
Hlutverk framhaldsskóla er, eins og kemur fram í 2. gr.: ,, . . . að stuðla að alhliða þroska allra nemenda svo að þeir verði sem best búnir undir að taka virkan þátt í lýðræðisþjóðfélagi.`` Þetta er stórt og mikið markmið og það verður að gefa skólum svigrúm til að sinna þessu hlutverki sínu. Það verður ekki gert svo að vel sé nema þessum skólum sé tryggt fjármagn til þess.
Í þessu frv. er mikil ábyrgð lögð á skólanefndir sem samkvæmt 7. gr. marka áherslur í starfi skólans. Ef þetta frv. nær fram að ganga verða verkefni skólanefnda umfangsmeiri en gildandi lög gera ráð fyrir. Fagleg forusta í daglegu starfi skólans verður í höndum skólameistara, svo og starfsmannaráðningar, og skólameistari er framkvæmdastjóri skólanefndar. Það er mikilvægt atriði í skilvirkri stjórnun að hlutverk og ábyrgð einstakra aðila sé skýrt skilgreint. Í þessu frv. er leitast við að greina á milli hlutverka skólameistara og skólanefnda og er það að mínu mati mjög mikilvægt. Eins og flestum er kunnugt gefur það ekki góða raun þegar aðilar sem heita eiga ábyrgir fyrir starfi sínu fá ekki skýr skilaboð og skilgreiningu um hlutverk sitt frá yfirboðurum sínum, en samkvæmt núgildandi lögum eru þessi skil aðila víða óljós og hafa verið gagnrýnd.
Ég hef ákveðnar efasemdir um fækkun fulltrúa í skólanefndum úr sjö í fimm. Það má gera ráð fyrir með aukinni verkaskiptingu að skólar þjóni stóru svæði. Þar tel ég mikilvægt að fleiri raddir heyrðust en færri. Það má hins vegar færa rök fyrir því að þeim mun færri sem þeir yrðu þeim mun skilvirkari yrðu störf manna. Skólanefnd markar áherslur í starfi skóla. Því hafa þær gagnrýnisraddir heyrst að mikilvægt væri að fagfólk ætti þar setu í nefndum. Hins vegar er líka bent á það að verkefni skólanefndar sé m.a. að fjalla um mannaráðningar. Því geti fagaðilar lent í þeirri aðstöðu að um hagsmunaárekstur yrði að ræða. Starfsmenn skóla hafa t.d. einungis einn fulltrúa sinn inni í skólanefnd með málfrelsi og tillögurétt en ekki atkvæðisrétt. Að mínu mati hefur svona tilhögun í skipun svo mikilvægra nefnda sem skólanefndir eru bæði kosti og galla.
Í 15. gr. um inntökuskilyrði kemur fram að á einstaka námsbrautir verða nemendur að hafa nægilegan undirbúning til að takast á við nám á viðkomandi brautum. Þau miðast við einkunnir á samræmdum prófum grunnskóla og skólaeinkunn. Nemendum sem ekki hafa náð tilskildum lágmarksárangri býðst fornám eða nám í sérstökum deildum. Ég tel mjög þarft að skerpa og leggja áherslu á það að nemendur verði að hafa ákveðna undirbúningsmenntun og einkunnir til að hefja nám á ákveðnum brautum. Það ætti að vera hvatning til nemenda á grunnskólastigi að þeir standi sig vel á prófum annars nái þeir jafnvel ekki inn á þær brautir sem þeir vilja eða verði að fara í fornám. Allt of lítið hefur verið, að mínu mati, um kröfur í skólakerfinu á nemendur. Aðalatriðið er að inntökuskilyrðin eru sveigjanleg og taka mið af námskröfum viðkomandi brauta.
Í 19. gr. er nýmæli sem kveður á um stofnun sérstakra deilda við framhaldsskóla fyrir fatlaða nemendur. Það er mjög brýnt að mörkuð verði stefna í þjónustu við fatlaða nemendur í framhaldsskólum. Nýverið komu fulltrúar framhaldsskóla á fund menntmn. þar sem þeir tjáðu nefndarmönnum að sérkennsla í framhaldsskólum hefðu aukist mjög mikið undanfarin ár. Þeir kvörtuðu hins vegar yfir því að varðandi sérkennslumál væri töluvert skipulagsleysi ríkjandi, aðallega vegna fjárveitinga til þeirra mála. Fjárveiting væri fyrir eina önn í einu og þeir fengju seint að vita hver fjárveitingin væri. Þeir töldu einnig að fjárveitingar til sérkennslu væru allt of lágar.
Það er mjög brýnt að skipuleggja sérkennslu í framhaldsskólum og veita skólum næga stoðþjónustu. Sálfræðiþjónusta er t.d. varla til í framhaldsskólum. Ég fagna því þeirri stefnu sem kemur fram í 19. gr. þar sem gert er ráð fyrir að stefnt verði að því að kenna fötluðum nemendum í almennum framhaldsskóla og veita þeim aðbúnað og sérfræðilega aðstoð í því skyni. Einnig að gefa nemendum með sérþarfir sem þurfa sérstök námstilboð kost á námi í sérstökum deildum. Hins vegar getur maður velt því fyrir sér hvers vegna hefur orðið svo mikil aukning á þörf fyrir sérkennslu inni í framhaldsskólum. Bendir það jafnvel til þess að ekki sé alltaf tekið nógu snemma á málum, t.d. í grunnskólakerfinu. Þessi þróun er að mínu mati umhugsunarverð. Í grunnskólanum hefur einnig orðið mikil aukning á þörf fyrir sérkennslu.
Í 20. gr. er mikilvægt nýmæli um rétt erlendra nemenda sem hafa annað móðurmál en íslensku. Það er mikilvægt skref sem þarna er stigið þar sem erlendum nemendum eða af erlendum uppruna hefur verulega fjölgað í skólakerfinu á undanförnum árum. Í 21.--24. gr. er kveðið á um eftirlit og mat með skólastarfinu. Þar er gert ráð fyrir að skólarnir taki upp innra mat, gæðastjórnun og er það mjög mikilvægt. Með þessu er leitast við að auka frumkvæði fagfólks og umbótastarf í skólum. Altæk gæðastjórnun er þarna komin inn í framhaldsskólann, en altæk gæðastjórnun gerir vel menntuðu starfsfólki kleift að nýta starfskrafta sína á árangursríkan og ánægjulegan hátt. Þróunarsjóður framhaldsskóla, sem getið er um í 45. gr., getur t.d. nýst kennurum til viðbótarmenntunar og til að innleiða gæðastjórnun í framhaldsskóla.
Í frv. er gert ráð fyrir eflingu starfsnáms. Efling starfsnáms á að vera sameiginlegt metnaðarmál hins opinbera og aðila atvinnulífsins. Allt of lítil áhersla hefur verið lögð á eflingu starfsnáms hér á landi. Því er mjög jákvætt að heyra þann tón sem gefinn er í þessu frv. um eflingu starfsnáms á framhaldsskólastigi.
Í 31. gr. kemur fram það nýmæli að menntmrh. geti gert deild í framhaldsskóla að kjarnaskóla um lengri eða skemmri tíma. Kjarnaskóli er eins konar þróunarskóli fyrir tilteknar greinar starfsnáms. Kjarnaskóli hefur forgöngu um að þróa námsefni og kennsluaðferðir í starfsnámi. Þetta tel ég vera mjög jákvætt skref.
Virðulegi forseti. Ýmislegt jákvætt er í þessu frv. Ég tel að með frv. verði tekið stórt skref til að efla framhaldsskólastigið í landinu. Okkur ber samt alltaf niður á það sama. Það er ekki nóg að hafa góð markmið það verður að skapa skólum skilyrði til að uppfylla þessu góðu markmið. Það er gert m.a. með auknu fjármagni til skóla. Ég vona að Alþingi muni á næstu árum leggja metnað sinn í að forgangsraða fjármagni til réttra aðila í þjóðfélaginu og setja menntamál á þann stall sem vera ber. Ég vona að þetta frv. fái málefnalega og góða umfjöllun í þingsölum og í nefnd þingsins.