[16:20]
Flm. (Sturla Böðvarsson) :
Virðulegi forseti. Ég mæli hér fyrir frv. til laga um sjóvarnir. Flm. frv. eru auk mín Einar K. Guðfinnsson, Geir H. Haarde, Guðjón Guðmundsson, Egill Jónsson og Árni R. Árnason.
Frv. þetta var flutt á 117. löggjafarþingi, en ekki vannst tími til þess hér í þinginu að mæla fyrir frv. eða taka það til umræðu og er frv. því endurflutt óbreytt.
Í 1. gr. frv. kemur fram megintilgangur þess, en þar segir, með leyfi forseta: ,,Vinna skal að vörnum gegn sjávarflóðum og að heftingu landbrots og hindra önnur spjöll á landi af völdum ágangs sjávar svo sem fyrir er mælt í lögum þessum.
Hafnamálastofnun fer með yfirstjórn þeirra mála sem lög þessi fjalla um fyrir hönd samgönguráðherra.``
Í greinargerð með frv. segir m.a., með leyfi forseta:
,,Með frumvarpi þessu vilja flutningsmenn að sett verði löggjöf svo að koma megi fastara skipulagi á framkvæmd við sjóvarnir og þátt ríkisins í þeim. Á fjárlögum hvers árs undanfarna áratugi hefur verið fjárveiting til sjóvarna á ýmsum stöðum á landinu. Framkvæmdin hefur verið þannig að fjárln. (áður fjárveitinganefnd) hefur gert tillögur um fjárveitingar til einstakra staða að fengnum tillögum frá Hafnamálastofnun ríkisins. Sveitarfélög hafa áður sent skriflegar óskir til Hafnamálastofnunar og í einstöku tilvikum aðrir aðilar.
Ekki hafa verið í gildi nein lög um sjóvarnir en þrátt fyrir það hefur myndast nokkur hefð um vinnubrögð. Í langflestum tilvikum hafa sjóvarnir verið fjármagnaðar að öllu leyti með fjárveitingum ríkissjóðs þótt einstaka dæmi séu um framlög sveitarfélaga eða landeigenda. Hér er átt við kostnaðinn við sjálfa aðalvörnina, en mörg dæmi eru um að sveitarfélög hafi séð um uppgræðslu innan eða ofan við grjótvörnina. Sjóvarnir hafa verið unnar undir tæknilegu og fjárhagslegu eftirliti Hafnamálastofnunar ríkisins. Helstu vandkvæðin hafa e.t.v. verið að samræma aðgerðir á hinum ýmsu stöðum á landinu þar sem óskað hefur verið eftir sjóvörnum. Hafnamálastofnun hefur brugðist við óskum um framkvæmdir með því að flokka viðkomandi verk í forgangsröð og að meta hvað er í húfi og þau verðmæti sem á að verja og hefur stofnunin látið semja skýrslur um nokkra hluta strandlengjunnar. Sjóvarnir eru samheiti fyrir annars vegar landbrot af völdum ágangs sjávar og hins vegar flóðavarnir gegn sjávarflóðum. Landbrot er eins og orðið segir eyðing lands af völdum sjávar hvort sem um er að ræða brot úr bökkum eða ágang á sandströnd. Sums staðar er byggð það lág að hætta er á sjávarflóðum og getur þá þurft flóðavarnir.
Stór tjón hafa orðið á síðustu árum af völdum sjávarflóða í ofviðrum beggja vegna Atlantshafsins. Vísindamenn telja að tíðni stórflóða hafi aukist, m.a. af völdum veðurfarsbreytinga, þ.e. dýpri lægða og hærri aldna og breytinga á öldustefnu. Mælst hefur aukið landbrot síðustu ár í nágrannalöndum okkar og einnig hérlendis.
Vegna kenninga um hækkun sjávarborðs af völdum hlýnandi loftlags samfara svonefndum gróðurhúsaáhrifum er nú í gangi alþjóðlegt samstarf á vegum Sameinuðu þjóðanna um reglusetningu og aðgerðir til að bregðast við þeim vanda sem því er samfara.
Það hefur vakið athygli að meiri hlutinn af landeyðingu á austurströnd Bandaríkjanna er talin vera af manna völdum, þ.e. stafa af mannvirkjum við ströndina, einkum af hafnargerð og varnargörðum innsiglinga, en einnig af sjóvörnum og eru tjónþolar kannski næstu nágrannar á viðkomandi strönd sem njóta
ekki lengur sandburðar með hafstraumum. [ . . . ]
Hafnamálastofnun hefur með höndum samkvæmt frv. yfirstjórn sjóvarnamála fyrir hönd samgrh. og sér um tæknilegan undirbúning og tækni- og fjárhagslegt eftirlit með framkvæmdum. Á vegum Hafnamálastofnunar skal starfa matsnefnd um sjóvarnir. Matsnefndin skal fjalla um álitsgerðir um allar nauðsynlegar varnarframkvæmdir þar sem einnig skal meta hagrænt gildi sjóvarna sem óskað er eftir eða gerð er tillaga um. Síðan skal ganga frá fjögurra ára áætlun um sjóvarnir. Matsnefndin fjallar um umsóknir um sjóvarnir og gerir tillögur um framlög til einstakra framkvæmda. Nefndin getur gert tillögur um tafarlausar aðgerðir, t.d. eftir flóðatjón. Kynna skal framkvæmdaáform fyrir landeigendum og viðkomandi sveitarfélögum.
Hér er gert ráð fyrir þeirri almennu reglu að ríkissjóður greiði 7 / 8 kostnaðar en sveitarfélög og viðkomandi landeigendur, sem hagræði hafa af sjóvörnum fyrir landi sínu, greiði 1 / 8 . Hér er um að ræða mikilvæga breytingu frá því sem verið hefur þar sem ríkissjóður hefur í flestum tilvikum staðið undir öllum kostnaði við sjóvarnir. Með því eru sveitarstjórn eða landeigendur gerðir ábyrgir fyrir hluta framkvæmdarinnar og hafa því meiri rétt til að hafa áhrif á undirbúning og áætlanir sem nauðsynlegar eru. Gera má ráð fyrir að sveitarsjóður muni oftast greiða hluta heimaframlags, e.t.v. helming eða 1 / 16 og væri það framlag fyrir heildina, og landeigendur hinn helminginn, samanlagt 1 / 16 hluta kostnaðar. Oft eru sveitarsjóðir líka eigendur lands eða lóða við ströndina. Miðað við þær sjóvarnir, sem gerðar hafa verið á undanförnum árum, má búast við að kostnaðarhluti landeigenda geti numið 10.000--100.000 þús. kr. fyrir venjulega lóð en meira fyrir stærri lóðir. Til geta verið dæmi þar sem sjóvarnir yrðu svo dýrar að kostnaðarhluti landeiganda (og sveitarfélaga) yrði miklu meiri og gæti þá þurft fyrirgreiðslu með lánum eða jafnvel eins konar byggðastyrk. Dæmi um slík viðfangsefni eru við Hornafjarðarós.
Í vissum tilvikum getur komið til greina að landeigandi eða hagsmunaaðili greiði hærra framlag, t.d. 4 / 8 eða 50%.
Framangreint á að sjálfsögðu við framkvæmdir sem metnar yrðu styrkhæfar, en gera má ráð fyrir að sumar framkvæmdir verði ekki metnar styrkhæfar, t.d. ef í ljós kemur í hagrænu mati að framkvæmdakostnaður er miklu meiri en hagræðið af sjóvörninni.
Hugsanlegur möguleiki væri að tengja flokkun eða forgangsröðun fyrirhugaðra sjóvarna við styrkhlutfall ríkissjóðs.
Með frv. eru tekin af tvímæli um að skilyrði fyrir ríkisframlagi til sjóvarna sé að mannvirki eða byggðarsvæði séu samkvæmt samþykktu skipulagi. Þar sem dæmi eru um að koma þurfi upp sjóvörnum utan samþykkt skipulags þá er einnig ákvæði um að fyrir liggi yfirlýsing skipulagsstjóra ríkisins að viðkomandi landsvæði þurfi að verja og tilskilið er að hann leiti áður umsagnar Hafnamálastofnunar ríkisins. Að lokum er ákvæði um að leggja skuli mat á þörf fyrir sjóvarnir við gerð aðalskipulags. Bera þarf saman kostnað við sjóvarnir og það hagræði sem af þeim gæti hlotist annars vegar og hins vegar þann sparnað sem leiðir af því að færa byggðarsvæði til. Í þessu sambandi er rétt að taka fram að hægt er að draga úr hættu á tjóni af sjávargangi með því að skipuleggja strandbyggð þannig t.d. að hún sé í tiltekinni lágmarksfjarlægð frá sjó. Auðvitað er hugsanlegt að atvinnurekstur krefjist meiri nýtingar lands út að sjó og þá vaknar spurningin um hver á að bera kostnaðinn af því.``
Virðulegi forseti. Ég hef hér stiklað á stóru úr greinargerð sem fylgir frv., en þau ár sem ég hef setið í hafnaráði fyrir hönd sveitarfélaga og ekki síður í fjárln. Alþingis hef ég fylgst með því hversu mikil óvissa hefur verið í framkvæmd sjóvarna. Ég tel að það hafi verið óeðlileg tilviljun sem hefur ráðið framvindu framkvæmda við sjóvarnir og fjárveitingu til þeirra í mörgum tilvikum. Telja verður eðlilegt og nauðsynlegt að um sjóvarnir gildi löggjöf og af fjárlögum sé hverju sinni veitt framlög til þeirra verka í samræmi við vandaða áætlun sem taki mið af aðstæðum og tengist skipulagi byggðanna. Það verður að teljast óeðlilegt að skipulagsyfirvöld staðfesti skipulag byggða við ströndina á svæðum sem síðar verður að verja fyrir ágangi sjávar, án þess að viðkomandi aðilar, svo sem sveitarstjórn og fulltrúar ríkisvaldsins, hafi gert sér grein fyrir þeim kostnaði sem fylgir sjóvörnum sem nauðsynleg er svo byggð megi rísa á viðkomandi svæði.
Með því frv. sem hér er mælt fyrir er leitast við að koma sjóvörnum í fastan farveg og skilgreindar skyldur ríkisvaldsins annars vegar og landeigenda hins vegar.
Virðulegi forseti. Að lokinni þessari umræðu geri ég tillögu um að frv. verði vísað til 2. umr. og hv. samgn.