Steingrímur J. Sigfússon:
Herra forseti. Ég tek útgangspunkt í þeirri staðreynd í þessari umræðu að Póstur og sími sé í heildina tekið og að breyttu breytanda heldur vel rekið fyrirtæki. Ég byrja á því að lýsa mig efnislega sammála því hrósi sem fyrirtækið fær í greinargerð frv. á bls. 4. Þar er gengið nokkuð langt í því að fullyrða að þessi stofnun eins og þar segir m.a., með leyfi forseta: ,,ráði yfir búnaði og þekkingu til fjarskiptaþjónustu sem jafnist á við það sem best gerist í löndum Evrópu og sé að sumu leyti í fararbroddi í þessum efnum, en á sl. ári varð Ísland fyrsta landið í heiminum til að taka í notkun stafrænt símkerfi um allt land.`` Þá er enn fremur fullyrt að við séum vel í stakk búin til að fylgja stefnumótun Evrópubandalagsþjóðanna á þessu sviði.
Þá er náttúrlega nærtækt að bera upp fyrstu spurninguna, herra forseti: Til hvers er verið breyta fyrirkomulagi sem hefur gefist afar vel? Það sérkennilega er að í umræðunni hefur mér vitanlega ekkert rökstutt komið fram um það sem hægt er að benda á í fortíðinni eða blasir við í nútíðinni sem hái stofnuninni Pósti og síma að starfa eins og hún hefur gert. Mér vitanlega hafa engin dæmi verið nefnd úr síðari ára sögu Pósts og síma þar sem það hefur háð stofnuninni að vera ríkisstofnun. Ég tel að það sem hér hefur verið reynt að færa fram sem röksemd fyrir breytingum að þessu leyti gagnvart nútíðinni og framtíðinni sé ekki sannfærandi. Með því er ekki sagt að það geti ekki verið ástæða til að breyta en rökin, herra forseti, hafa ekki komi fram.
Að vísu er reynt að segja að ýmislegt sé að breytast í fjarskiptamálum og það sé þróun í þessum efnum úti í Evrópu, en hefur ekkert gerst undanfarin ár? Hefur ekki verið þróun í gangi? Hvar hafa þeir menn verið sem reyna að halda því fram í ljósi þess sem fullyrt er í greinargerðinni, í ljósi þess sem blasir við í uppbyggingu fjarskiptakerfisins á Íslandi undanfarin ár, að Póstur og sími hafi verið eitthvert nátttröll í þeim efnum og að það hafi komið niður á stöðu okkar Íslendinga í þessum efnum að hafa haft eina öfluga ríkisstofnun sem fór með þessi mál? Eigum við að fara aðeins yfir það, herra forseti, sem hefur gerst á allra síðustu árum, fimm til átta árum? Uppbyggingu stafræns símkerfis er lokið, því fyrsta í heiminum að sagt er, þar sem allt símkerfið er orðið stafrænt, hver einasta stöð, hvar sem menn búa í landinu fyrir utan kannski einn eða tvo bæi sem enn kynnu að notast við farsíma en þessu átaki hefur verið lokið. Það er ágætis árangur, er það ekki? Hvað hefur verið gert í sambandi við tækni, t.d. í farsíma og GSM-síma? Jú, ætli við séum ekki einhverjir mestu notendur þeirra tækja í heiminum? Farsímakerfi hefur verið byggt upp þannig að það dekkar ágætlega landið og fer talsvert út á miðin. Er það ekki nokkuð gott? Jú, þetta hefur ríkisstofnunin Póstur og sími getað gert í gær. Við erum á fullri ferð að byggja upp GSM-síma. Er það ekki nokkuð gott? Jú, þetta hefur ríkisstofnunin Póstur og sími getað gert. Það er búið að leggja ljósleiðara meira og minna hringinn í kringum landið og inn á allar helstu stöðvar. Það hefur Póstur og sími getað gert, með því að fá lán að vísu. Það er verið að undirbúa og að hluta til farið í svokallaða breiðbandavæðingu, þ.e. koma hverju einasta heimili í mörgum sveitarfélögum inn á þetta kerfi með beinni braut, þjóðbraut. Hefur ekki þurft að breyta fyrirtækinu til að undirbúa það? Nei. Það er á fullri ferð. Póstur og sími hefur sent bréf í mörg sveitarfélög þar sem kynnt eru áform stofnunarinnar um að leggja svona þráðinn í hvert einasta hús. Þetta hefur getað gerst. Þetta hefur ríkisstofnunin Póstur og sími getað gert.
Póstur og sími er meðeigandi í Cantat-sæstrengnum, fyrirtækinu sem lagði hann og rak. Það háði ekki Pósti og síma að vera ríkisstofnun í því tilviki. Heimild til að vera þátttakandi í þeirri fjárfestingu var umsvifalaust veitt. Er þá ekki hægt að segja, herra forseti, þegar farið er yfir söguna síðustu ár og stöðu fyrirtækisins í núinu að það vanti eitthvað upp á röksemdir um að mönnum hafi verið eitthvað ófrjálsar hendur eða það hafi verið þeim fjötur um fót að vera sterk ríkisstofnun? Ég leyfi mér að halda því fram að svo sé. Ég held einmitt að Póstur og sími hafi notið þess að vera ein sterk stofnun, mjög sjálfstæð, þannig að það má auðveldlega að mínu mati rökstyðja það að verið sé að hefta sjálfstæði stofnunarinnar með þeim breytingum sem hér eru lagðar til. Vegna hvers? M.a. vegna þess að þá kemur stjórn einhverra sjö snillinga sem hæstv. ráðherra ætlar að handvelja yfir stofnunina sem hefur ekki verið fyrir hendi í dag. Ég get fullyrt það af eigin reynslu að Póstur og sími hefur a.m.k. þegar hann hefur búið við almennilega yfirmenn í stóli samgrh. verið mjög sjálfstæður og notið stærðar sinnar og styrks og ráðuneytið hefur ekki verið þar með puttana ofan í hlutunum enda er þar ærinn stærðarmunur þar sem er 2.000--3.000 manna stofnunin Póstur og sími og pínulítið 10 manna ráðuneyti. Faglega og á allan hátt eru þau hlutföll einfaldlega þannig að þessi stóra og sterka stofnun og reyndar fleiri slíkar sem heyra undir samgrn. eru fullfærar um að bjarga sér sjálfar og ráða áherslum sínum. Þannig hefur það verið, enda hefur enginn annar þekkingu til þess í landinu að segja þeim fyrir verkum. Hinar stóru, sérhæfðu og sterku ríkisstofnanir eins og Flugmálastjórn, Póstur og sími og Vegagerðin búa einar yfir hinni faglegu þekkingu og sérfræði og það liggur í hlutarins eðli að þær verða af sjálfu sér sjálfstæðar.
Herra forseti. Ég gef oft og tíðum ekki mikið fyrir þetta kjaftæði sem sett er á blað um það að ,,háeff-un`` og tilkoma einhverrar stjórnar leysi á einhver bönd sem fyrir hafi verið og haldið aftur af þessum stofnunum. Það er ekki rétt. Í veruleikanum er það ekki þannig.
Herra forseti. Í öðru lagi er það svo þetta með einkavæðinguna eða einkavinavæðinguna. Nú er það þannig að hæstv. ráðherra leggur mikið á sig í umræðum um þessi mál til að fullvissa menn um að hann ætli ekki að selja, hugur hans standi ekki til þess. Við skulum taka hæstv. ráðherra trúanlegan og bara afgreiða það í eitt skipti fyrir öll að þannig sé það að hæstv. samgrh. Halldór Blöndal hafi ekki hug á því að selja fyrirtækið. En er það nóg? Er nóg að vita það þegar þau öfl sem meira og minna ráða ferðinni í ríkisstjórn og bak við þá ríkisstjórn sem hæstv. ráðherra er í selja mönnum þessa aðgerð með allt öðrum hætti? Helstu hugmyndafræðingar ríkisstjórnarinnar og forustumenn í þessum málum á hennar vegum, formenn einkavæðinganefnda og aðrir slíkir, eru ekkert að fara í launkofa með það hvað fyrir þeim vakir. Þeir ganga jafnvel svo langt sumir hverjir eins og höfuðpáfinn sjálfur, Hreinn Loftsson, sem hefur oftast verið formaður og efsta silkihúfan í einkavæðingarkraðakinu segir að það hafi engan tilgang að vera að þessari ,,háeff-ingu`` nema til þess að selja í kjölfarið. Það megi einu gilda hvort þetta ,,hf.`` standi þarna. Ef menn selja ekki þá er þetta allt saman unnið fyrir gýg. Undir þetta er tekið af ýmsum fleirum.
Hvernig var það þegar þeir töluðu af sér, snillingarnir sem eru í ,,háeff-ingarnefndum`` um bankana? Misstu þá út úr sér að auðvitað væri þetta til þess að selja bankann eins og hv. þm. Guðni Ágústsson getur borið vitni um. Það hefur sjálfsagt verið ógætni og klaufaskapur af mönnunum að missa þetta út úr sér en þeir gerðu það nú samt þannig að þeir töluðu þó hug sinn. Þess vegna segi ég alveg eins og er að það er bara því miður ekki þannig að ágætar yfirlýsingar og góður vilji samgrh. dugi mönnum í þessum efnum vegna þess að sporin hræða og reynslan sýnir að ekki er mark takandi á slíkum yfirlýsingum.
Hvernig var það á síðasta kjörtímabili þegar gert var pólitískt samkomulag um að taka skref fyrir skref í sambandi við einkavæðingu Lyfjaverslunar ríkisins og Framsfl. var meira að segja plataður til þess að standa að því samkomulagi og gekkst inn á frv. um það, aðrir hyggnari menn létu ekki veiða sig í þá gildru að selja helminginn en það gerði Framsókn. Svo eru málin að sjálfsögðu skoðuð og könnuð og rædd í framhaldinu og ekkert gert nema með samþykki Alþingis, uppáskrift og bla, bla, bla. Hversu lengi hélt þetta pólitíska samkomulag? Í þrjá mánuði, þá var fjmrh. kominn og knúði í gegn heimild um að selja afganginn. Þannig er þetta gert.
Í Noregi var sagt alveg fram á mitt síðasta ár: Norski síminn verður gerður að hlutafélagi en bréfin verða ekki seld, nei, nei, nei, nei. Það dettur engum manni í hug. Þannig var því olnbogað í gegnum þingið. Hvað er verið að gera í Noregi í dag? Það er verið að auglýsa fyrstu bréfin. Svo lengi hélt það nú.
Það er þessi ferill, herra forseti, sem gerir það að verkum að við getum því miður ekki rætt um málið eins og þyrfti að vera hægt að ræða um það, þ.e. halda því algerlega aðgreindu, annars vegar að breyta fyrirtækinu með einhverjum hætti, hugsanlega í hlutafélag og hins vegar því að einkavæða það eða ekki einkavæða það. (Gripið fram í.) Reynslan er sú að þetta eru tvær hliðar á sama peningnum. Þetta er bara eins og krónan öðrum megin og loðnan hinum megin á smámyntinni og vertu svo ekki að grípa fram í hérna, hv. hf.-sérfræðingur. (Samgrh.: Það á að segja hv. þm.) Hv. þm. hf.-spesíalisti, Guðni Ágústsson, getur talað fyrir sjálfan sig á eftir úr ræðustól. Þetta er því miður þannig, herra forseti. Jafnvel fiff eins og að segja bara eitt hlutabréf hefur verið alveg gífurlega mikill hluti af röksemdum hæstv. ráðherra, það er bara gefið út eitt bréf og þar með sé ekkert hægt að eiga við þetta. Þetta er þá væntanlega úr stáli og ekki hægt að taka þetta eina hlutabréf í sundur. (Gripið fram í: Það á bara að afhenda það.) Á að höggva þetta eina hlutabréf í grjót eða hvað? Hver fellur fyrir svona röksemd? (Gripið fram í: Það verður að afhenda það.) Hver fellur fyrir svona röksemdum að það breyti einhverjum sköpuðum hlut þegar hæstv. fjmrh. kæmi kannski þremur mánuðum seinna og mundi knýja það fram við fjárlagaafgreiðsluna næsta haust að selja fyrir eins og 1--2 þúsund milljónir upp í gatið. Halda menn að eitt hlutabréf skipti þá einhverju máli? Nei, þvílíkur óskaplegur barnaskapur.
Ég spyr mig auðvitað að því, herra forseti: Til hvers að breyta? Það er fyrsta spurningin. Af hverju er ekki hægt að láta fyrirkomulag í friði sem hefur gefist vel? Við Íslendingar njótum 90 ára uppbyggingar og rekstrar í einu sameinuðu, sterku fyrirtæki sem hefur allan tímann notað arðinn til þess að halda áfram uppbyggingu. Það er það sem er að skila okkur nútímalegustu fjarskiptum í Evrópu. Það er það sem er að skila okkur lágri gjaldskrá. Það er af því að menn hafa ekki tekið arð út úr þessari starfsemi og flutt hann annað. Hvert halda menn að arðurinn af símfyrirtæki Nýsjálendinga sé að fara núna? Hvert halda menn að hann sé að fara núna? Til Bandaríkjanna. Halda menn að Nýsjálendingar muni njóta betri fjarskipta á næstu öld fyrir peninga sem fara til Bandaríkjanna eða hvað? Það er forsenda þess að við getum notið þess að hér er eitt stórt sterkt fyrirtæki á ferð sem flytur ekki arðinn út í óskylda starfsemi, að það sé fyrir hendi. Að það sé um sameiginlega eign á fyrirtækinu að ræða og arðurinn sé ekki fluttur annað. Þess vegna tek ég mjög undir það sem kom fram fyrr í umræðunni í orðaskiptum hæstv. ráðherra og hv. þm. Ragnars Arnalds. Við skulum fara vandlega yfir það áður en við stuðlum hér að einhverju slysi, hvort hugsanlega sé hægt að ná pólitískri samstöðu um tilteknar breytingar ef menn telja þær óhjákvæmilegar og nauðsynlegar sem varðveita þessa eiginleika fyrirtækisins. Mér er annt um fyrirtækið Póst og síma. Ég tel það skipta svo miklu máli fyrir okkur og ekki síst landsbyggðina upp á komandi tíma að þó að ég vildi helst engar breytingar og ég vilji helst að fyrirtækið fái að vera í friði og þessir menn fái útrás fyrir orkuna með því að fjandast á einhverju öðru en fyrirtæki af þessu tagi að ég er samt tilbúinn til þess að leita meira til að ná pólitísku samkomulagi um breytingar ef það skyldi vera flötur fyrir því. Það er það sem felst í okkar ræðum hér. Við erum ekki það heilagir og ekki það kaþólskir í þessum efnum og þegar mikið er í húfi eins og stofnun af þessu tagi er öllum skylt að reyna að leggja eitthvað á sig. Þess vegna endurtek ég það og tek undir það sem hv. þm. Ragnar Arnalds sagði í þeim efnum. En að gera þetta fyrirtæki að hlutafélagi, að ,,háeffa`` það í ljósi reynslunnar af slíkum málum undanfarin missiri og vitandi hvað á bak við liggur hjá mörgum aðilum, er ég ekki tilbúinn til að gera.
Ef við líkjum Pósti og síma við barn og einkavæðingarfárinu við læk er spurningin sú hvort við treystum ríkisstjórninni til að leiða barnið yfir lækinn án þess að drekkja því. Í ljósi þess hvernig þetta hefur gengið til í hverju tilvikinu á fætur öðru á undanförnum missirum hef ég miklar efasemdir um að höndin sem ætlar að leiða barnið yrði farsæl. Það er nú þannig, herra forseti.
Það vakna óhjákvæmilega mjög margar spurningar þegar þessu litla frv. er flett. Sú fyrsta snýr að því hvernig staðið hefur verið að því að undirbúa þetta mál. Það er nokkuð sérkennilegt þegar farið er yfir nefndina sem hæstv. ráðherra setti til starfa að skoða hvernig hún er saman sett. Nú er þetta meira og minna allt snillingar sem í nefndinni eru og vinir mínir upp til hópa og samstarfsmenn fyrrum þannig að ekki ætla ég að lasta þá sem einstaklinga. En hafa menn tekið eftir því að formaður nefndarinnar er fyrrv. samþingmaður hæstv. ráðherra, Lárus Jónsson, mikill trúnaðarvinur og ágætur maður, kunningi okkar beggja. Númer tvö í nefndinni eru tveir skrifstofustjórar úr samgrn., afbragðsmanneskjur báðar tvær og vel hæfar. En þær eru skrifstofustjórar í samgrn., undirmenn hæstv. ráðherra. Í þriðju kippu koma hverjir? Póst- og símamálastjóri og aðstoðarpóst- og símamálastjóri, undirmenn hæstv. ráðherra. Ágætir menn báðir tveir og prýðilega hæfir. En þeir eru undirmenn hæstv. ráðherra og æðsti yfirmaður og næst æðsti yfirmaður stofnunarinnar sem á í hlut. Skeggið er dálítið skylt hökunni í þessum efnum svo ræðumaður taki líkingu sem menn ættu að geta skilið. Fyrrum samþingmaður ráðherrans er formaður, tveir skrifstofustjórar í samgrn. eru frá ráðuneytisins hlið og póst- og símamálastjóri og aðstoðarpóst- og símamálastjóri koma frá stofnuninni. Bíðum nú við. Svo er leitað eftir fyrsta ráðgjafa. Hver er það? Það er náfrændi hæstv. ráðherra, maður honum mjög handgenginn sem iðulega er fenginn í svona verk. Og svona til að hafa þetta nú ekki allt of langt í burtu þá er blaðafulltrúi Pósts og síma ritari nefndarinnar. Ég hef ekki farið ofan í ættartölur þeirra tveggja manna annarra sem þarna eru nefndir til sögunnar en u.þ.b. svona stór er hringurinn utan um hæstv. ráðherra, samgrn. og Póst og síma sem undirbjó málið faglega. Ég er ekki viss um að þarna sé einu sinni svo mikið sem einn framsóknarmaður hvað þá annað. Hefði það þó verið sniðugt hjá hæstv. ráðherra að leyfa nú garminum honum Katli í Framsfl. að eiga þarna eins og einn mann. Þetta er nú ekki mjög trúverðugt satt best að segja. Þrátt fyrir það ágæta fagfólk sem þarna er sett þá er staðan svona. Hæstv. samgrh. hefur ekki mikla fjarvistarsönnun frá þessu máli satt best að segja. Það er ekki svo að t.d. þverpólitísk nefnd eða nefnd sem að einhverju leyti samanstóð af óháðum fagaðilum hafi unnið að málinu. Nei, það er ekki svo. Það vantar nokkuð upp á það.
Þess vegna er það líka kannski að vonum að þarna eru ekki nefndir margir aðrir möguleikar en þeir sem nefndin að endingu kom sér niður á. Það er ekki mikið farið yfir það hvort einhvers konar annars konar sjálfstæði stofnunarinnar gæti komið að sömu notum eins og nefnt var fyrr í umræðunni t.d. fyrirtækjavæðing stofnunarinnar án þess að gera hana að hlutafélagi. Það eru til margar útgáfur af því og vel þekktar víða erlendis að taka ríkisstofnanir og gera þær að fyrirtækjum án þess að gera þær að hlutafélögum. Þar eru margar útgáfur í boði, sjálfseignarstofnanir og fyrirtækjavæðing, ef svo má að orði komast. Um þetta eru ýmis orð notuð. Það er hægt að gera þetta að ,,kompani`` eða ,,foretag`` eða ,,bolag`` eða ,,selskab`` en ekki ,,aktieselskab``. Það eru sem sagt ýmsar útgáfur til sem hefði verið fróðlegt að sjá að nefndin hefði farið yfir.
Ég sakna í öðru lagi og lýsi hér eftir fjarskiptalögum. Stendur til að afgreiða þetta mál svona án þess að fara yfir fjarskiptalögin í leiðinni? Stendur til að opna hugsanlega hér fyrir frelsi t.d. á sviði símaþjónustu án þess að lögfesta kvaðir á þá sem mundu inna af hendi slíka þjónustu? Er hæstv. ráðherra e.t.v. að boða þá framtíð að upp geti sprottið aðilar sem fleyta rjómann ofan af hér á þéttbýlissvæðinu en hin opinbera stofnun verði skilin eftir með byrðarnar af því að veita þjónustuna þar sem hún er dýrust og erfiðust? Er verið að boða slíka framtíð? Þessum spurningum þarf að svara.
Það hefur verið komið inn á fáránleikann í sambandi við stjórn hlutafélagsins. Þættir sem lúta að gjaldskrárákvæðum hafa verið nefndir og það er ekki vansalaust að hæstv. ráðherra hefur afar lítið gert á fimm ára ferli sínum til að halda áfram að jafna gjaldskrá í þeim takti sem áður hafði verið.
Herra forseti. Það hættulegasta af öllu sem vakir í þessu máli er það að þetta verði notað sem aðferð til að lima stofnunina í sundur, aflima hana. Það óttast ég mest og meira en að ofstækið nái yfirhöndinni í því formi að menn fari að selja bréf. En að reyta af stofnuninni þennan þáttinn í dag og næsta þátt á morgun er sú framtíð sem ég óttast mest og mundi reynast okkur Íslendingum verst að mínu mati gagnvart því að geta áfram, hér eftir sem hingað til, notað okkur það að eiga eina sterka stofnun eða fyrirtæki sem byggir upp nútímalega þjónustu á þessu sviði og geti áfram verið í fararbroddi eins og hingað til.
Það má margt annað segja um þetta, herra forseti. Tímans vegna verð ég að láta hér staðar numið a.m.k. að sinni. En ég segi alveg eins og er að mér finnst algjörlega ótækt að í einhverju fári taki menn sér ekki góðan tíma í að fara mjög vandlega yfir málið, efnislega og pólitískt. Mönnum er það skylt þegar mikið er í húfi eins og hér er að leggja sig fram og vanda sig, síðast en ekki síst gagnvart því að reyna að ná pólitískri samstöðu um hlutina.