[prenta uppsett í dálka] 99. fundur
Sólveig Pétursdóttir:
Hæstv. forseti. Fyrir hönd Íslandsdeildar Norður-Atlantshafsþingsins geri ég grein fyrir ársskýrslu deildarinnar fyrir árið 1995, sbr. þskj. 590.
Starfsemi Norður-Atlantshafsþingsins á árinu 1995 endurspeglar þau erfiðu verkefni sem Atlantshafsbandalagið stendur frammi fyrir að kalda stríðinu öllu. Fjöldi fyrrum aðildarríkja Varsjárbandalagsins sækist nú eftir aðild að Atlantshafsbandalaginu og ber það áframhaldandi mikilvægi bandalagsins vitni. Gagnvart skipan evrópskra öryggismála leggja þessi ríki höfuðáherslu á aðild að Atlantshafsbandalaginu sem verið hefur að aðlaga sitt innra skipulag að breyttum verkefnum í breyttri heimsmynd. Bandalagið hefur mátt sem aðrar stofnanir skortir. Búast má við að það taki enn frekar þátt í aðgerðum til að koma á friði í löndum utan bandalagsins, samanber nýfengið hlutverk þess í Bosníu, en fjölþjóðaliðið sem þar starfar nú undir samræmdri stjórn Atlantshafsbandalagsins við að koma á friði er umfangsmesta hernaðaraðgerð í sögu bandalagsins.
Tengslin yfir Atlantshafið eru öryggi Evrópu jafnmikilvæg og áður, líkt og sannaðist með undirritun Dayton-samkomulagsins um lausn Bosníudeilunnar. Mikilvægi þessara tengsla var í brennidepli umræðunnar á árinu, ekki síst í tengslum við hugmyndir um eflingu sjálfstæðs varnarmáttar Evrópubandalagsins og vangaveltur um hlutverk og stöðu Vestur-Evrópusambandsins.
Efst á dagskrá Norður-Atlantshafsþingsins á árinu 1995 voru umræður um tengslin yfir Atlantshafið, stækkun bandalagsins til austurs, hlutverk þess í Bosníu og eflingu Evrópustoðarinnar. Á ársþingi Norður-Atlantshafsþingsins í október sl. var samþykkt ályktun í sex greinum þar sem m.a. er lögð áhersla á nauðsyn áframhaldandi virkrar þátttöku Bandaríkjanna í öryggismálum Evrópu.
Íslandsdeildin hefur í málflutningi sínum lagt megináherslu á mikilvægi Norður-Atlantshafstengslanna í evrópskum öryggismálum. Hún hefur ítrekað minnt á hvernig trúverðugleiki Atlantshafsbandalagsins hvílir einmitt á samstarfi Evrópu og Norður-Ameríku og að ekki megi missa sjónar á því á þessum umbreytingatímum þegar m.a. er mikið rætt um aukið sjálfstæði Evrópu í öryggis- og varnarmálum.
Íslandsdeildin hefur lýst yfir stuðningi við eflingu Evrópustoðar bandalagsins, t.d. í formi Vestur-Evrópusambands en lagt áherslu á að áfram verði um Evrópustoð Atlantshafsbandalagsins að ræða en ekki aðgreindan evrópskan herafla sem heyra mundi undir Evrópusambandið. Jafnframt er í ályktun þingsins skorað á ríkisstjórnir aðildarríkjanna að hefjast handa við stækkun bandalagsins til austurs.
Á fundi Norður-Atlantshafsþingsins í Brussel í febrúar sl. taldi Solana, framkvæmdastjóri NATO, upp helstu verkefni bandalagsins á árinu 1996 en þau voru að hans sögn eftirfarandi:
1. Að koma á friði í Bosníu með því að skapa NATO og öðrum stofnunum á borð við ÖSE og Sameinuðu þjóðirnar aðstæður til að aðstoða við endurreisn og sáttaumleitanir.
2. Stækkun NATO.
3. Samskiptin við Rússland.
4. Að draga lærdóma af IFOR-verkefninu um innra skipulag NATO en í því eru þátttakendur í fjölþjóðaliðinu.
Einnig má þess geta að með sameiginlegum fundi Solanas með utanríkismálanefnd Alþingis og Íslandsdeild Norður-Atlantshafsþingsins 15. febrúar sl. komu fram sömu áherslur í máli Solanas en þar minnti hann á að á endanum væri ákvörðun um stækkun NATO komin undir þjóðþingum allra aðildarríkjanna, Alþingi þar á meðal. Þessi mál þarf auðvitað að ræða á hinu háa Alþingi.
Stækkun bandalagsins er flókið og viðkvæmt mál sem taka verður á með yfirvegun. Í desember á síðasta ári var ákveðið að hefja tvíhliða viðræður við umrædd ríki, þ.e. inngöngu í Mið- og Austur-Evrópuríkjanna í bandalagið. Ganga verður úr skugga um að viðkomandi ríki geri sér ljósar skyldur jafnt sem réttindi sem því fylgja að gerast aðilar að slíku bandalagi. Hins vegar er ljóst að innganga ríkja Mið- og Austur-Evrópu í Atlantshafsbandalagið felur í sér skýr skilaboð um stuðning Vesturlanda við þær pólitísku og efnahagslegu umbætur sem átt hafa sér stað í þessum ríkjum undanfarin ár og sem fyrir dyrum standa. Norður-Atlantshafsþingið hefur lagt áherslu á náin samskipti við þessi ríki og nú hafa 15 ríki Mið- og Austur-Evrópu fengið aukaaðild að þinginu og taka þau mörg virkan þátt í störfum þess að vísu án atkvæðisréttar. Með þessu leggur þingið sitt af mörkum til að efla samskipti og gagnkvæmt traust á milli þessara ríkja annars vegar og aðildarríkja Atlantshafsbandalagsins hins vegar. Hér er þó ekki einungis um að ræða ríki sem sóst hafa eftir aðild að bandalaginu. Þannig er Rússland á meðal aukaaðila að þinginu og hefur þar kjörið tækifæri til að fylgjast með umræðunni um stækkun bandalagsins og kynnast þannig ástæðunum að baki fyrirhugaðri stækkun sem ekki er beint gegn Rússum eða neinum öðrum heldur miðar að því að tryggja öryggi og stöðugleika í Evrópu. Þetta er rétt að hafa í huga. Ég vildi minnast á þetta sérstaklega út af athugasemdum hv. þm. Hjörleifs Guttormssonar áðan í umræðum um ÖSE-þingið að Norður-Atlantshafsþingið er einmitt mjög þarfur vettvangur að þessu leyti.
Virðulegi forseti. Bosníudeilan var sem áður segir í brennidepli umræðunnar á árinu en mikið vatn hefur runnið til sjávar síðan Norður-Atlantshafsþingið ályktaði um deiluna í október. Eftir stendur að með undirritun Dayton-samkomulagsins í desember sl. um lausn Bosníudeilunnar sannaðist enn og aftur að tengslin yfir Atlantshafið eru grundvallarstoð evrópskra öryggismála sem halda ber við að kalda stríðinu loknu líkt og Íslandsdeild Norður-Atlantshafsþingsins hefur lagt megináherslu á í málflutningi sínum á þinginu.
