Bryndís Hlöðversdóttir:
Herra forseti. Í umræðum fyrr í dag og í gær líka hefur nokkrum sinnum verið minnst á Nýja-Sjáland og reynslu Nýsjálendinga á breytingum á vinnulöggjöfinni. Margir hafa heyrt forustumenn verkalýðshreyfingarinnar tala um nýsjálenska módelið og skelfilegar afleiðingar þess fyrir launafólk þar í landi. Við höfum heyrt talað um að Ruth Richardson sem er ein af höfundum breytinganna hafi verið fengin hingað til lands af ríkisstjórninni til að kenna Íslendingum hvernig þeir ættu að koma á þessu víðfræga módeli. Við vitum líka að Vinnuveitendasambandið fékk til liðs við sig Steve Marshall, framkvæmdastjóra samtaka atvinnurekenda á Nýja-Sjálandi í maí 1994 til að kenna íslenskum atvinnurekendum hvernig nýsjálenska módelinu yrði komið á. Þetta er raunveruleikinn sem við búum við og það er með ólíkindum að íslenskt launafólk skuli standa í sömu sporum og kollegar þeirra í þessu ríki vinnumarkaðsfrjálshyggjunnar, sérstaklega með tilliti til þess að nú eru afleiðingarnar lögnu orðnar ljósar þar í landi. Þar urðu ekki þau efnahagsundur sem spáð hafði verið og verkafólk hefur það skítt. Laun þess lækkuðu og það hefur verið fjötrað í ofurvald atvinnurekenda í kjölfar breytinganna.
Nýsjálenskt launafólk sem trúir því að hagsmunum sínum sé best borgið með því að nýta samtakamáttinn þorir varla að vera í stéttarfélögunum því að það er atvinnurekendunum í óhag. Og óvild atvinnurekandans ógnar starfsöryggi launamannsins. Atvinnurekendum hentar mun betur að einstaklingarnir séu dreifðir. Það sér hver sem vill sjá að það er mun auðveldara fyrir atvinnurekanda að beygja einn verkamann en glíma við þá sameinaða.
Það er kannski helst hæstv. ráðherra Páll Pétursson sem heldur að því sé öfugt farið og félagar hans í ríkisstjórninni. Þeir eru nefnilega að hjálpa einstaklingunum í stéttarfélögunum með þessum kauðslegu aðförum sem við höfum orðið vitni að á undanförnum vikum. Þeir eru vinir einstaklinganna.
Ég vil víkja aftur að Nýja-Sjálandi. Það má vera að mörgum finnist það vera klisjukennt að vitna stöðugt í þetta fræga dæmi en það er einfaldlega svo að þetta dæmi er einstakt í veröldinni. Það hefur verið til umfjöllunar hjá Alþjóðavinnumálastofnuninni og stofnunin hefur veitt nýsjálenska ríkinu tiltal fyrir brot á grundvallarmannréttindum og helstu samþykktum stofnunarinnar.
Það er rétt að líta aðeins á undanfara þessara breytinga í Nýja-Sjálandi og ófara verkalýðshreyfingarinnar þar. Nýja-Sjáland er land sem í býr þjóð sem er um 3,4 millj. Aðalatvinnugreinar eru landbúnaður og önnur frumvinnsla, svo sem timburvinnsla og sjávarútvegur ásamt iðnaði tengdum þessum greinum, framleiðslugreinum tengdum þeim og þjónustu í kringum atvinnuvegina sem nefndir hafa verið.
Grundvöllur breytinga á vinnumarkaði í Nýja-Sjálandi var sagður vera hagræðing og sparnaður. Hugmyndin var sú að skapa aðlaðandi umhverfi fyrir atvinnurekstur. Hluti af nýsjálenska módelinu voru aðgerðir ríkisstjórnarinnar áður en lögin tóku gildi. Skerðing á möguleikum til að fá styrki, svo sem atvinnuleysisbætur, hert ákvæði um það ef maður neitaði vinnu eða missti vinnu af eigin sökum, biðtímar á bætur voru lengdir verulega og bótafjárhæðir lækkaðar.
Með nýju vinnulöggjöfinni var launafólk svipt ýmiss konar réttindum og vernd sem hingað til hefur verið talið til grundvallarmannréttinda. Löggjöfin er byggð upp andverkalýðssinnuð í þeim skilningi að stéttarfélögum er gert verulega erfitt um starfsemi sína. Umgjörðin hljómar vel. Frelsi launafólks og atvinnurekenda til að velja um það hvort samið sé um kaup og kjör í einstaklingsbundnum samningum eða á vettvangi stéttarfélaga. Og ég ítreka það að forkólfum ríkisstjórnarinnar á Nýja-Sjálandi sem komu þessum breytingum á var tíðrætt um að það væri verið að jafna aðstöðumuninn, jafna aðstöðu atvinnurekenda og launafólks til þess að semja um kjörin. Og dæmið frá Nýja-Sjálandi er vissulega svæsnara en það sem lærlingarnir á Íslandi hafa ákveðið að reyna hér en hugmyndafræðin að baki er sú sama enda frá sama fólki komin.
Grundvöllurinn að löggjöfinni á Nýja-Sjálandi á að vera aukið frelsi einstaklinganna í stéttarfélögunum. En tökum raunverulegt dæmi frá Nýja-Sjálandi. Hafnarverkamenn í Auckland. Fyrirtæki við höfnina hafði unnið að hagræðingu og endurskipulagningu í nokkur ár. Fyrirtækið stillti upp samningi eða öllu heldur setti starfsmönnum sínum kosti. Þeir skyldu ganga að 40% tekjulækkun ella ættu þeir á hættu að missa vinnuna. Auk þess voru þeir beðnir um að afsala sér réttinum til að semja á kjarasamningsgrunni en þeir voru félagsmenn í stéttarfélagi hafnarverkamanna.
Í kjölfar ,,tilboðs`` atvinnurekenda komu uppsagnir og svo einkennilega vildi til að þeir sem fengu uppsögn voru þeir sömu og höfðu neitað að semja hver fyrir sig og kröfðust þess að fá að njóta réttar síns til að semja sameiginlega sem félagsmenn í stéttarfélögum. Málið var lagt fyrir vinnuréttardómstól á Nýja-Sjálandi er neitaði að taka það til efnislegrar umfjöllunar á þeim grundvelli að það ætti ekki undir dómstólinn og verkamennirnir stóðu uppi réttlausir.
Alþjóðavinnumálastofnunin hefur komist að þeirri niðurstöðu að löggjöfin hafi haft þau áhrif að hið nýja ,,frelsi`` hefur verið misnotað og verkafólk þvingað til að semja á einstaklingsgrunni sem aftur hefur haft í för með sér að verkafólk nýtur ekki verndar kjarasamningsákvæða lengur eða réttar til að gera slíka samninga þannig að frelsið í löggjöfinni er talið misnotað svo hrapallega að launafólk á ekki lengur nokkurt val.
Í þessa smiðju hefur ríkisstjórn Davíðs Oddssonar sótt sinn fróðleik á sviði vinnumarkaðarins. Einmitt vegna fordæmanna frá Nýja-Sjálandi er full ástæða til þess að óttast að íslensk stjórnvöld og íslenskir atvinnurekendur skuli leita í þessa smiðju til að koma á því sem þeir kalla nýskipan í ríkisrrekstri. Sem betur fer hefur ekki verið farið alla leið í þessari lotu en hver veit hvað kemur í kjölfarið? Hver veit hversu langt ríkisstjórnin er tilbúin að ganga þegar hún er búin að múlbinda verkalýðshreyfinguna í eitt skipti fyrir öll eins og nú stendur til að gera?
Af hverju skyldi það hafa verið bundið í alþjóðasamþykktir að íhlutun stjórnvalds í innri málefni stéttarfélaga sé óheimil? Af hverju hefur slík íhlutun verið talin brot á mannréttindum launafólks? Þessa sama launafólks og hæstv. ríkisstjórn telur sig vera að vernda með opinberri íhlutun, með lögþvingun. Það er einmitt vegna þess að með slíku lögboði getur ríkisvaldið numið á brott á einu andartaki það sem áunnist hefur í frjálsum samningum á milli stéttarfélaga og atvinnurekenda eða samtaka þeirra. Ætlum við að viðurkenna að slík íhlutun eigi rétt á sér? Ef við ætlum að gera það erum við að ógna hinum frjálsa samningsrétti. Ég vona að nú hafi mér kannski tekist að koma örlitlum skilningsneista í höfuðið á hæstv. ráðherranum þannig að hann átti sig á því um hvað við erum að tala hér. Hinn frjálsi samningsréttur er nefnilega einn af hornsteinum lýðræðisins eins og fjölmargir hafa bent á í þessari umræðu.
Hv. þm. Margrét Frímannsdóttir benti á í umræðunni fyrr í dag að sá dagur gæti runnið upp að við fengjum hér ríkisstjórn sem væri enn óvinveittari launafólki og frjálsum samningsrétti en sú sem nú situr. Hún dró einmitt upp myndina sem gæti hæglega orðið veruleiki einn góðan veðurdag og hvað ætlar verkalýðshreyfingin þá að gera ef hún fellst á þá meðferð sem hún hefur mátt þola af hæstv. ríkisstjórn Davíðs Oddssonar? Verkalýðshreyfingin verður að standa keik í þeim slag sem nú er fram undan og hún má hvergi hvika frá þeim grundvallarrétti að semja sjálf um innri málefni sín. Hún getur samið sig frá öllum sköpuðum hlutum en hún má ekki láta löggjafann íhlutast í málefni sín nema í algerum undantekningar- og neyðartilvikum. Það er nú einu sinni svo að atlaga hæstv. ríkisstjórnar að grundvelli hreyfingarinnar hefur þjappað henni saman og vakið hana til vitundar um þau grundvallaratriði sem öllu máli skipta, samstöðuna um að fá að semja sameiginlega og eftir leikreglum sjálfstæðrar verkalýðshreyfingar. Hún hefur kynnst óvinveittri ríkisstjórn sem hefur misnotað samningsvilja hennar og hið margumtalaða samráð. Slíkri ríkisstjórn er ekki hægt að treysta til að bera virðingu fyrir málstað launafólks og samtaka þess. Enda hefur margoft komið í ljós í umræðunni hér á hinu háa Alþingi í dag og síðustu daga að skilningur þessarar frjálshyggjuríkisstjórnar á málstað og réttindum launafólks er lítill og nánast enginn. Við höfum orðið vör við andúð einstakra hv. þm. ríkisstjórnarinnar sem hafa talað um verkalýðshreyfinguna með fyrirlitningu. Verkalýðshreyfingin hefur svo sem skynjað slíka andúð frá frjálshyggjuspekúlöntum í gegnum tíðina og má þar sem dæmi nefna blaðaviðtöl við háskólaprófessor í vinnurétti sem viðhafði þau orð um þennan hornstein lýðræðisins að það þyrfti að koma böndum á ótemjuna. Ég held að það væri nær að koma böndum á ótemjuna sem nú hefur farið í nýsjálenska leiftursókn gegn launafólki og hagsmunum þess, sjálfa ríkisstjórnina.
Við Íslendingar erum nú að uppskera afrakstur þess að hér hefur Sjálfstfl. verið við stjórnvölinn allt of lengi, meira og minna á síðasta áratug. Með tilstyrk nýfrjálshyggjusinnaðs Framsfl. er ýmislegt hægt að gera til breytinga á þjóðfélaginu. Við stöndum frammi fyrir því núna. En það ótrúlegasta af öllu er að hertækni Sjálfstfl. virðist ganga fullkomlega upp því samkvæmt síðustu skoðanakönnun um fylgi stjórnmálaflokkanna heldur hann sínu fylgi en Framsfl. er á línulegri niðurleið. Kjósendum Framsfl. er loksins að verða ljóst að þar fór úlfur í sauðargæru fyrir síðustu kosningar. (Félmrh.: Sauður í sauðargæru.)
Sjálfstfl. hefur ekki hvikað mikið frá sinni frjálshyggju nema ef vera skyldi rétt fyrir kosningar þegar hæstv. forsrh. brá á það ráð að setja upp föðurlega umhyggjusvipinn og þakka verkalýðshreyfingunni og launafólki í landinu fyrir veittan stuðning á liðnum árum og gott samstarf. Hann var nokkuð trúverðugur þegar hann óskaði eftir því að svo mætti verða áfram. En það var nú reyndar bara rétt fram yfir kosningar því nú er samstarfsviljinn ekki meiri en svo að hæstv. ríkisstjórn hefur fengið alla verkalýðshreyfinguna á opinbera markaðnum og á almenna markaðnum upp á móti sér og hæstv. forsrh. hefur fengið til liðs við sig mikinn verkmann, hæstv. félmrh. Pál Pétursson, sem er tilbúinn í kolamoksturinn.
Herra forseti. Því miður bólar ekki mikið á auknum skilningi hæstv. félmrh. á alvöru þessa máls eða kjarna þess yfirleitt þrátt fyrir tveggja daga umræður um málið sem nú eru senn á enda. Hið sama skilningsleysi blasti við í dag hjá hæstv. forsrh., Davíð Oddssyni, þegar hann hélt því fram framan í fjölda forustumanna úr verkalýðshreyfingunni sem stóðu hér á þingpöllum að frv. væri til bóta fyrir launafólkið, til bóta fyrir verkalýðshreyfinguna og að sjálfsögðu til bóta fyrir lýðræðið. Það er stórmerkileg reynsla að verða vitni að slíkum skilningsskorti og þvergirðingshætti hjá æðstu ráðamönnum þjóðarinnar. En kannski er þetta bara taktík, hluti af leiftursóknarleikreglum þeirra Ruth Richardson og Steve Marshalls. Það á eftir að koma í ljós.